Ísafold - 30.09.1911, Side 1

Kemuz út tvisvar i vibu. Verft árg. (60
arkir minst) 4 kr. eriendn* 5 kx. ef»a 1 */•
dollar; borgist fyrir mibiar iúll (erlendi*
fvrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (skritíeg) bundin vib Aramót, er
ógiið nema komm sé til útgefanda fyrir
1. oTt. eg aaipandi gkuldlaus vib blabib
Afsrre**«»)*»: Ao.iitnrfitrwti 8,
XXXVIII. árg.
Reykjavík 30. sept. 1911.
60. tölublað
I. O. O. P. 921189
Bókasafn Alþ. lestrarfél. Pósthússtr. 14 5—8.
Þjóbmenjasafnib opib á sd., þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 */* og
K. P. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sbd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 l/§ sibdegis.
Landakotskirkja. öuösþj. 91/* og 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10‘/i—12 og 4—5
Landsbankinn H-21/*, ö1/*-^1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasnfn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarféiagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfébirbir 10—2 og 5—8.
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 siðd.
helga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i lœknask. þribjd. og föstd. 11—19
Náttúrugripasafn opib 1 */*—21/* á sunnudögum
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslœkning Pósthús-
strœti 14 2. og 4. fimtud. i hv. mánubi, 2—8.
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega.
Sýning gripa Jóns Sigurbssonar i Safnahúsiuu
opin kl. 12—2 hvern dag.
Tannltekning ók. Pósth.str. 14, 1. og 8. md. 11—1
Vifilsstabahœlib. Heimsóknartimi 12—1.
Taxafíóagufubát. Ingótfur
Til Borgarness 4., 10., 13., 18., 24.
og 29. okt.
Til Akra 7. okt.
Til Straumfjarðar 4. og 7. okt.
Til Keflavíkur 2. okt.
Til Sandgerðis 15. okt.
Til Garðs 21. okt.
Gjalddagi ísafoldar var
15. júlí.
Bjarni Björnsson
skraatmálari
Ægisgötu 10. Talsími 221.
Gler- og tréskilti — Skrautmálning
Húsgögn — Leiktjöld.
Siðasta hneykslið.
Skýlaust lagabrot.
Svo segir i Landsbankalögunum nýju
frá 9. júlí 1909, 4. gr.:
Ráðherra skipar bókara o% ýéhirði
bankans víkur peirn jrá, hvorttveggja
eftir tillövum bankastjórnar.
Hér er svo fyrir mælt beinum og ber-
um orðum, að ráðherra geti því að eins
skipað — og þá einnig sett — mann
í þessa stöðu, aðra hvora eða báðar,
að bankastjórn leggi það til.
Og hvað er bankastjórn?
Það eru framkvæmdarstjórar bank-
ans, tveir, með ráði gæzlustjóra, ef
þá greinir á, og sker þá .atkvæði þess
þeirra úr, er fyrr var kosinn (sjá til-
vitnaða grein í niðurl.).
An ráði eða gegn ráði bankastjórn-
ar getur þá ráðherra hvorki skipað (né
sett) bókara eða féhirði, né heldur
vikið þeim frá öðrum hvorum eða
báðum. En i bankastjórn ráða fram-
kvæmdarstjórarnir einir, ef sammála
eru, en eldri gæzlustjórinn með þeim
— sker úr — ef í milli ber.
Það sem hér hefir gerst fyrir fáum
dögum, er, að ráðherra Kristján Jóns-
son hefir sett mann í bókarastöðuna
við bankann, sem báðir bankastjór-
arnir voru samtaka i að leggja á móti,
en hafnað manni, sem þeir lögðu báðir
með.
Þar gat því lögum samkvæmt ekki
komið til annarra atkvæða.
Hvorugur gæzlustjórinn gat kom-
ist þar að með sitt atkvæði.
Þess má geta hins vegar, að annar
var þeim báðum sammála um mann*
inn, sem ráðherra setti, að leggja
á móti honum. En hinn var honum
meðmæltur.
Einn af Jjórutn við bankastjórn riðnir
er meðmæltur þeim, sem ráðherra
setur. En hefir þar alls engan til-
lögurétt, með því bankastjórunum ber
ekkert á milli.
Nú er það, að þótt svo væri, sem
ekki er, að þessir 4 menn hefði allir
tillögurétt um þetta mál og hann jafn-
an, eða þá ekki jafnan, þá hefði þurft
að standa í greininni, að nóg væri
til löglegrar skipunar (setningar) bók-
ara, að x/4 bankastjórnar legði til með
honum.
Lögleysan er því skýlaus, hvernig
sem þessu er fyrir sér velt.
Eins er það, að ef þetta væri rétt,
ej þessi úrskurður ráðherra væri lög-
legur, þá gæti hann alveg eins vaðið
inn í bankann hvenær sem vera vildi
og sett af t. d. bókarann — skipað
honum út, hvað sem bankastjórarnir
segðu.
Hvernig annað eins og þetta getur
að borið.
Hvernig jafnskýlaust lagabrot verður
framið í lögum háðu landi, og það af
þeim manni, sem yfir landið er sett-
ur einmitt til að láta hlýða þeim, og
á þvi fyrst og fremst að hlýða þeim
sjálfur.
Um það getur vitaskuld margt
hugsast.
Maðurinn getur t. d. fyrir hjartveiki
sakir eður annarra vanheilinda, sem
teljast eigi þó til geðbilunar, verið það
háður orðinn einhverjum bófa, að hann
þori ekki að sitja eða standa öðru
visi en sá vill, — að hann úrskurði
hvað eina eftir hans geðþótta.
Eg vil ekki ábyrgjast, að liklega sé
tilgetið um, hvað rekið hafi manninn
til þessa fáránlega lagabrots. En ein-
hvern veginn verður að gera sér grein
fyrir því. . Ekki er hitt sennilegra, að
hann sé sjálfur orðinn bófi, orðinn
það varmenni, sem leikur sér að því
að brjóta lög og ef til vill stórskaða
stofnun, sem hann á að lita eftir. Né
þá hitt, að hann sé orðinn vitskertur,
brjálaður.
En verður ekki einhverju þess hátt-
ar um að kenna, er farið er að brjóta
lög vísvitandi og það af þeim manni,
sem settur er að gæta laganna og
ekkert getur til gengið eðlilegt, hvað
þá heldur réttmætt?
Það kemur eigi þessu máli við,
að fara að leggja á vogarskálar,
hvort tiliögur bankastjóranna muni
hafa verið á réttum rökum bygðar
eða ekki. Lögin heimta, að ráðherra
fari eftir þeim. Þar er ekkert undanfæri
annað en að setja bankastjórana þá af,
annanhvorn eða báða, og setja í stað-
inn menn, sem eru ekki hinum sam-
mála, heldur ráðherra og eldri gæzlu-
stjóranum. Þá má komast yfir þenn-
an þröskuld. Öðru vísi ekki. — Hitt
er annað mál, hver eftirköst það kynni
að hafa fyrir ráðherra sjálfan.
Framangreind athugasemd er ekki
óþörf sakir þess, að með venjulegum
hugsunarþokureyk er fólk tekið til að
meta það sin í milli og paliadæma,
hvort ástæða bankastjóranna gegn manni
þeim, er ráðherra valdi og setti* hvað
sem þeir sögðu, hafi verið réttmæt,
hafi verið góð og gild, hvort svo mikil
brögð séu eða hafi verið að annmörk-
um þeim, er bankastjórarnir fundu
honum til foráttu, að bægja eigi hon-
um frá stöðunni.
Um það eiga bankastjórarnir einir
að dæma. Þeirra tillaga ein hefir
lagagildi, en annarra ekki. — Og eins
hitt, hvort rétt hafi verið af þeim, að
tilnefna þann mann, er þeir gerðu.
Lögin heimta, að ráðherra haldi sér
við hann. Þau banna honum að taka
annan, fyr en hann hefir fengið aðrar
bankastjóratillögur.
Það má segja að visu, að óþarft
eða jafnvel rangt (ólögmælt) hafi
verið af bankastjórunum tveimur,
að spyrja aðra en sjálfa sig, —
óþarft að spyrja gæzlustjórana, úr því
að þeim bar ekkert f milli. En eng-
inn getur sagt, að það hafi þó verið
annað en mannúðlegt. Og hægt var
ráðherranum að láta sem hann vissi
ekki, að þeir hefði það gert, úr því
að það engin áhrif gat haft á mála-
lok að réttu lagi.
Það er hart og engu viti nærri, að
ætlast til, að bankastjórarnir ábyrgist
nýtilega og áreiðanlega starfrækslu í
bankanum, ef þeir eru öllu atkvæði
sviftir um, hverir hana hafa á hendi,
hvort heidur til þess hæfir menn eða
óhæfir að þeirra dómi.
Hitt þarf og naumast á að minna
nokkurn heilvita mann, hvern voða
þjóðfélagið á við að búa, ef við má
gangast annað eins og það, að t. d.
af 2—3 eða fleiri umsækjendum um
vitavarðarstöðu sé þeim einum veitt
hún, sem lakast er til hæfur eða jafn-
vel alls óhæfur, vegna drykkjuskapar-
óreglu, megnasta hirðuleysis, tómlætis
m. fl., og það gert fyrir vensla sakir
við veitanda eða einhvern hans náinn
vin eða vandamann.
Það er kunnugra en frá þurfi að
segja, að það er að öllum jafnaði því
að kenna eða því um líku, er brugð-
ið er út af þeirri sjálfsögðu reglu,
þeirri helgu skyldu við þjóðfélagið, að
velja jafnan hinn bezta, hinn hæfasta
mann í hverja stöðu, sem kostur er á, —
miða við það eitt og annað ekki. Ef
stofnað er t. d. þann veg, sem fyr
segir, lífi og fjármunum allra þeirra í
hættu, er þá leið fara um sjóinn, er
vitavörðurinn á að gæta.
í þessu dæmi verður fyrir kjöri
maður, sem er svili bróður annars
gæzlustjórans við bankann og sá bróð-
ir er auk þess skrifstofustjóri hjá ráð-
herranum.
Lengra munu menn ekki þykjast
þurfa að leita tilefnisins til þessa frá-
munalega gjörræðis og iagabrots ráð-
herra.
Það er verið að fleygja því, að það
eigi að láta manninn bera fyrir, að
lögin nefni að eins skipan í stöðuna,
en ekki setning. Ráðherra megi því
setja hvern sem hann vill, að banka-
stjórum fornspurðum, en ekki skipa.
Þeir eiga eftir því að gera sér að
góðu og ábyrgjast hvað óhæfan mann
sem ráðherra setur — fyrir frændsemi
sakir, vensla eða vinsemdar —, ef
hann að eins skipar hann ekki nema
með þeirra ráði.
Til að sjá, hver fjarstæða þetta er,
þarf ekki lengra að fara en að hugsa
sér, að bókari riti kvittun, sem bank-
ann bindur, fyrir 10,000 kr., í stað
1000 kr. — hærri en það hefir fjár-
hæðin ekki verið —. Hann gerir það
í ölvímu t. d. Hlýtur það þá ekki
að vera bankastjórum ábyrgðarhluta-
laust, ef settur er, án þeirra ráði, og
því að eins ábyrgðarhluti að hafa
slíkan mann i sinni þjónustu (bank-
ans), ef skipaður hefir verið með þeirra
ráði.
Hortensius.
Háskólinn.
Umsjónarmaður háskólahússins er
skipaður Jónas Jónsson, (Plausor), og
flytur hann íbúð sína niður i þing-
hús nú um helgina.
Fyrv. docent
Hannes Þorsteinsson, símskeytis-
höfundur o. s. frv., o. s. frv. hefir
sent Isajold gríðargóflu, langlokuskjal,
er hann nefnir *Leiðrétting« á um-
mælum um hann í grein eftir Geirr
í næstsiðasta blaði.
Þessi ritsmíð er þegar birt í Lögr.,
sem virðist vera orðin einkamálgagn
þessa >sjálfstæðismanns«. Mestöll
greinin eru fúkyrði og skammir, sem
ísafold dettur ekki í hug að birta. En
það sem fyrv. docentinn frá sínu sjón-
artniði telur ranghermt í nefndri grein,
mun tekið upp og athugað i næsta
blaði.
Banatilræði við Stolypin
yfirráðherrann russneska.
Hinn 16. þ. mán. var mikið um
dýrðir í borginni Kieiv á Rússlandi.
Þann dag var afhjúpaður dýrindis
minnisvarði Alexanders II. Rússakeis-
ara, þess er myrtur var á götu í Pét-
ursborg 13. marz 1881. Keisarinn
sem nú er, sonarsonur Alexanders,
var viðstaddur afhjúpunina og mest-
alt stórmenni landsins, þar á meðal
margir ráðherranna.
Um kvöldið var efnt til hátiðahalds
mikils í söngleikhúsi borgarinnar og
þusti þangað allut höfðingjalýðurinn,
með keisara i broddi fylkingar.
Milli þáttanna varð keisara gengið
út á ganginn í leikhúsinu, en Stolypin
yfirráðherra stóð inni í leikhúsinu og
Nikulás II. Rússakeisari.
ræddi við hermálaráðherrann. Þá rís
upp ungur maður, prúðbúinn, gengur
framan að Stolypin og miðar á hann
skammbyssu á tveggja feta færi. Úr
skammbyssunni riðu 2 skot hvort á
fætur öðru, kom hið fyrra i hægra
brjóst ráðherrans, en hitt særði hann
í úlfliðinn, skrapp svo af honum og
lenti á einum hljóðfæraleikaranna.
Um Stolypin segir sagan, að í sömu
andrá og hann fekk skotin, benti
hann upp til keisarastúkunnar — eins
og til að biðja um að gæta keisara
Stolypin yjlrráðherra.
En keisari gekk þegar inn i stúku
sína og fram að riðinu, er hann
heyrði skotin. Sú hugdirfð hans er
mjög rómuð i öllum blöðum.
Sá er skaut á Stolypin heitir
BogroJJ og er lögmaður ungur, 27
ára að aldri, sonur vellauðugs manns
í Kiew. Fekk hann þann veg að-
gang að leikhúsinu, að hann tjáði
lögreglunni, að til stæði banatilræði
við Stolypin, en að hann gæti bent
lögreglunni, á mann þann í leikhús-
inu, sem það ætlaði að gera og þann-
ig afstýrt tilræðinu. Þessu bragði var-
aði lögreglan sig ekki á. — Eftir á
hefir Bogroff lýst yfir, að byltinga-
menn í Pétursborg hafi kjörið sig til
þessa verks.
Stolypin barst af eins og hetja, seg-
ir í brezkum blöðum. Sárið var mik-
ið í brjóstinu, kúlan gekk rétt aftur
að hryggjarliðnum.
Þetta er annað sinni á nokkurum
árum, sem reynt hefir verið að myrða
Stolypin. Fyrra sinnið var það reynt
25. ág. 1906. Þá var sprengikúlu
varpað inn i hús hans og hlutu böm
hans tvö örkuml, en sjálfur slapp hann
óskaddaður.
Síðustu fréttir. Stolypin lézt
úr sárutn ejtir 2 daga legu, p. 18. sept.
-----3se------
Ferillinn rakinn.
t
Jón Olajsson eða »pólitíska kláða-
rollan«, sem Jón Sigurðsson nefnir í
bréfum sínum, er stöðugt að emja
og spúa eitur-ólyfjaninni í Heima-
stjórnarblaðsneplunum. Rekur þar hver
svívirðingin aðra um þá menn og þann
stjórnmálaflokk, sem ekki vildi hjálpa
embcettismannasamábyrgðinni til að inn-
lima ísland 1908 i dönsku rikisheiid-
ina.
Það er síður en svo, að eg ætli að
fara að svara öllum þeim kynstrum
af þvættingi, sem vellur úr penna
þessararr »pólitísku kláðarollu«, þvi
satt að segja er Jón lítt svaraverður,
og nauðafáir taka nokkurt mark á
hvað hann segir, og þvi bezt að lofa
honum sem mest, að berjast við sinn
eigin skugga. Það er að eins eitt
atriði í sambandi við árásir hans á
Sjálfstæðisflokkinn, sem eg vildi stutt-
lega athuga.
Hann er ,'syknt og heilagt að tönl«
ast á þeim ósannindum, að tilgangur
Sjálfstæðisflokksins með því að ná í
völdin, hafi verið og sé sá, »að mis-
beita peim, sér og sintim vinutn til Jjár-
munalegra hagsmuna.«
Margur ætlar mann af sér, segir
máltækið. Heimastjórnar embættis-
mannnklíkan gerði þetta, meðan hún
sat að völdum, illu heilli, eins og
sýnt hefir verið og sannað með ómót-
mælanlegum rökum í grein í ísafold,
er nefndist »HvalJjaran mikla«.
A þeim árum var ekkert látið fara
út fyrir Heimastj.(l)flokkinn af fjár-
veitingum, embættum, bitlingum eða
öðru, sem kleift var að láta lenda
innan takmarka hans. Þá sjaldan er
út af þessu var brugðið, var það gert
af knýjandi ástæðum, sem sé þeim,
að annað var með öllu óverjanlegt.
Þá voru stofnuð ný óþörf embætti,
án nokkurrar heimildar, eins og t. d.
undirtylluembættið handa Indriða Ein-
arssyni í stjórnarráðinu, í stað þess
að gera hann þá þegar að skrifstofu-
stjóra, eins og sjálfsagt var. En það
mátti ekki, af því að hann var póli-
tískur andstæðingur. Þá átti að stofna
nýtt launað vatabiskupsembætti, nýtt
vitastjóraembætti o. s. frv., o. s. frv.
Þá var og ekki lítið barist fyrir því,
að láta útlendinga, sem vinna hér í
þjónustu landsins, hafa harri laun en
alment gerast, eins og t. d. Forberg
landsímastjóra, skógfræðinginn o.s. frv.
Og alkunn eru þau ummæli, að
ekki hafi þeir tapað, sumir heima-
stjórnargæðingarnir, á konungssukkinu
mikla 1907, að minsta kosti ekki þeir,
sem settust að leifunum eins og hrafn-
ar í hrossskrokk.
Embættism.málg. hefir verið að
flónska sig á þeim ósannindum, að
bera B. J. fyrv. ráðherra á brýn hlut-
drægni í veitingum embætta og sýsl-
ana. En það varð að þagna á þessu,
að minsta kosti í bili, þegar skorað
var á það að birta embættaveitinga-
listann, og sýna og sanna um leið, að
hann væri hiutdrægur. Þetta porir
það ekki; veif að þá er það búið að
koma upp um sjálft sig — gera sig
bert að ósannindunum.
Nú er það öllum ljóst, að Heima-
stjórnar- eða innlimunarflokkurinn hefir
ekki eitt einasta tnál á dagskrá við
þessar kosningar, er réttlætt geti bar-
áttu hans um stjórn landsins, og því
þarf í engar grafgötur um það að fara,
að hann berst fyrir völdunum ein-
göngu í pem einutn tilgangi, að skara
eld að sinni köku, höjðingjasamábyrgð-
arinnar og Dana ikostnað alþýðunnar;
halda við ejtirlaununum, hakka em-
bcettislaun, — samkvæmt undanfarinni
reynsiu, fjölga embættum, og gæta
þess vel, að engin staða eða starfi í
þarfir þess opinbera fari fram hjá
peirra mönnum, svo að þeir geti eflt
sig og trygt sem bezt til að vinna að
sinutn eigin hagsmunum og Dana.
Þetta er þeirra kosningaprógram og
ekkert annað.