Ísafold - 10.02.1912, Blaðsíða 2

28
ISAFOLD
Stjórnarráðið
og yfirdómurinn.
Sleifaralag Kristjáns Jónssonar.
Eitt af ótalmörgum dæmum þess,
hve sljór núverandi ráðherra er í
skilningi sínum á þeim skýlausu og
ótvíræðu ákvæðum stjórnarskrárinnar,
að full aðgreining sé gerð milli Jram-
kvœmdarvalds og dómsvalds, er setn-
ing hans á skrifstofustjóra fyrstu skrif-
stofu stjórnarráðsins sem yfirdómara
og seta þessa skrifstofustjóra í yfir-
dóminum, svo nær skiftir árum.
Þegar Kristján Jónsson þurfti upp
i ráðherrasessinn, í bili — tii þess að
bjarga landinu(ll) — þá þurfti að setja
mann í yfirdóminn, meðan Kr. J. sæti
á stólnum; því ekki vildi Kr. J. pað
til upphefðarinnar vinna, að segja lausu
hinu vellaunaða dómstjóraembætti sínu.
Má honum það til vorkunnar virða
þenna stutta tíma, sem hann atlaði
sér að vera ráðherra. Var þá )ón
Jensson settur dómstjóri, en Eggert
Briem skrifstofustjóri settur í dómara-
sæti Jóns Jenssonar og skyldi hann
þjóna yfirdómaraembættinu jajnhliða
skrifstofustjóraembætti sínu.
Þessi setning á skrifstofustjóra fyrstu
skrifstofu stjórnarráðsins i yfirdómara-
sætið var frá byrjun gersamlegaóviðeig
andi og jafnvel beint í bága við i. grein
stjórnarskrárinnar; en því lengur sem
setningin er látin standa, því meir
verður hún óviðunandi.
Það er að vísu svo, að ákvæðum
i. gr. stjórnarskrárinnar um algerða
aðgreining á dómsvaldi og fram-
kvæmdarvaldi hefir eigi verið fullnægt
enn, þar sem eigi er enn búið að
gera þá breytingu á skipun þeirri, sem
á var, er stjórnarskráin var gefin, að
undirdómarar hafa einnig ýms umboðs-
störf á hendi. En hingað til hefir yjir-
dómurinn verið skipaður mönnum, sem
eigi hefðu jafnframt umboðsstörf á
hendi, eins og hann og var, þegar
stjórnarskráin var gefin. Það var þvi
til einn »hreinn< dómstóll í landinu1).
Kr. Jónsson, sjálfur dómstjórinn,
varð til þess að gera breytingu á þessu,
breytingu sem er þvert ofan í stjórn-
arskrána, með því að skipa til lang-
frama mann úr stjórnarráðinu, aðal-
umboðsstjórninni, í yfirdóminn.
Og verra var ekki hægt að gera
brotið en að láta það einmitt vera
sknfstofustjórann á fyrstu skrifstofu,
dómsmálasknfstofunni,þann mann, sem
í rauninni úrskurðar í fjölda mála,
sem hann par á ejtir dæmir í yfir-
dóminum.
Þessi maður hlýtur sem skrifstofu
stjóri að gera tillögur t. d. um alla
stjórnarráðsúrskurði um höfðun saka-
mála. Eftir að hafa úrskurðað að saka-
mál skuli höfðað og dómur er kveð
inn upp í málinu fyrir héraðsdómi, úr-
skurðar stjórnarráðið oft áfrýjun máls-
ins til yfirdóms sökum þess að pví þykir
héraðsdómsrefsingin of væg. Þar á eftir
sezt sami maðurinn, sem samið hefir
þessa stjórnarráðsúrskurði og dœmir í
málinu, vitanlega, að öllum likindum,
í samræmi við úrskurði sína, sem qeta
verið rangir.
Tökum sem dæmi hið alræmda 25
aura mál úr Barðastrandarsýslu. í máli
þvi úrskurðaði stjórnarráðið sakamáls-
rannsókn að ástæðulausu, að dómi
margra manna, sem vit hafa á. Þessi
úrskurður er auðvitað til orðinn á
fyrstu skrifstofu sem aðrir slíkir úr-
skurðir. Svo er sama manninum, sem
ef til vill hefir samið þenna afaróheppi-
lega úrskurð, gefinn kostur á að stað-
festa hann sem dómara.
Ótal dæmi mætti nefna, sem sýna
óhæfuna í þessu.
Sómatilfinning landsins, virðing sú,
sem oss er skylt að bera fyrir stjórn-
arskrá vorri og virðingin fyrir yfir-
dómnum — alt þetta krefst þess ein-
um rómi, að þetta óhæfilega fyrir-
komulag sé eigi látið standa svo
búið stundu lengur.
*) Þess skal getið, að meðan lands-
höfðingjafyrirkomulagið var á, var for-
stjóri yfirdómsins latinn þjóna lands-
höfðingjaembættinu í bili í fjarvist lands-
höfðingja. Þetta vai auðvitað gagnstætt
1. gr. stjórnarskrárinnar, en varð þó
sjaldan að miklu meini vegua þess hve
sjaldau það kom fyrir að landshöfðingi
væri fjarverandi og þá að eins stutta
stund. Óhæfan á þessu fyrirkomulagi
mun hafa verið ein af ástæðunum til
stofnunar landritaraembættisins.
Stórmerk fyrirbrigði.
(Þeim mörgu mönnum hér á landi,
sem fengist hafa við rannsókn dular-
fullra fyrirbrigða mun þykja fróðlegt að
lesa um fyrirbrigði þau, er hór segir
frá. Frásögnin er tekin eftir síðasta
hefti Breiðablika síra Fr. J. Berg-
manns).
Kona ein merkileg heitir Mrs.
Emma Wriedt og á heima i Detroit,
Michig.in. Hún var á Englandi í
sumar frá því í maí og þangað til í
ágúst. Hún er ein af þeim, er stór-
merkileg dularfull fyrirbrigði gerast í
kring um; var orðrómurinn um hana
kominn til Englands og hún fengin
þangað, til þess að sýna. Hún var
látin búa á kyrlátum stað úti á lands-
bygð, þar sem nóg var af trjám, sól-
skini og blómum kringum hana. Þar
var fyrirbrigðunum veitt eftirtekt á
hverju kveldi, nema sunnudagskvöld-
um. Fáeinir söfnuðust þar kringum
hana og veittu því eftirtekt, sem fyrir
bar, eigi sjaldnar en eitthvað 44 sinn-
um. Útbúnað þurfti svo sem engan.
Hún vildi hafa dimt í herberginu og
aluminium-lúður; fáein blóm að auk
þótti henni einkar vænt um. Þó
aldrei virðist hafa verið margir í einu,
voru það samt fleiri hundruð manns,
sem fengu að veita fyrirbrigðunum
eftirtekt.
Mesta nákvæmni vir viðhöfð í öllu.
Hraðritari var viðstaddur hvert skifti,
er reit niður hvert smáatvik, sem fyr-
ir bar. Yfirlit yfir þessi merkilegu
fyrirbrigði er gefið út í ensku blaði,
sem eg hefi fyrir framan mig.
1. Raddir heyrðust tala, tvær, þrjár
og jafnvel fjórar í einu, og voru í
samræðu við jafn-marga gesti.
2. Talað var annarlegum tungum
og mállýzkum, — á frakknesku, þýzku,
ítölsku, spánversku, norsku og fl., án
þess konan kjnni nokkuð i öðrum
tungumálum en sínu eigin. Eitt skifti
var viðstödd norsk hefðarfrú, sem al-
kunn er bæði í heimi stjórnmála og
bókmenta. Hún var ávörpuð á norsku
af karlmannsrödd; sagðist sá, er tal-
aði, vera látinn bróðir hennar og
nefndi sig með nafni, er byrjaði á P.
Hún talaði við hann og varð frá sér
af fögnuði, er hann gaf henni lauk-
réttar sannanir þess, að þetta væri
hann sjálfur og enginn annar, að
hann lifði fullkomnu vitundarlífi og
héldi áfram að starfa í heiminum með
hinum mörgu vistarverum. Annað
skifti mælti önnnr rödd á spánverska
tungu, viðstöðulaust, og átti tal við
konu í hópi gestanna, sem enginn
þeirra vissi til að kynni neitt i spán-
versku, en svaraði nú röddinni ósýni-
legu svo vel, að samtalið hepnaðist
ágætlega.
3. Blóm voru tekin úr blómstur-
skálunum og lögð gestunum í lófa
þar sem þeir sátu hér og þar i her-
berginu. Einu sinni eða tvisvar var
blómsturskál látin i hendur einum
gestanna.
4. Gestirnir voru snertir af ósýni-
legum fingrum, hár þeirra strokið,
þeim klappað á hendur eða andlit, og
mjög oft kom iúðurinn við þá, eins
og til að vekja athygli þeirra, þegar
hún hvarflaði frá, eða til að örfa ein-
hvern, sem til var talað, til að svara,
þegar hann efaði sig.
5. Bjartir, loftkendir svipir birtust
í miðjum gestahópnum, öllum sýni-
legir, sem svifu fremur en þeir gengi,
ýmist bentu eða hneigðu sig fyrir
þeim af gestunum, sem þektu þá, eða
þeir vildu láta verða sín vara. Sjald-
an var auglit þeirra öllum sýnilegt til
fullnustu. Glöggskygnt fólk, sem
þarna var, gat vel lýst nákvæmlega
andlitsdráttum, háralit og öllu útliti.
Það lýsti jafnvel útsaums-rósum, sem
væri á hinum fögru, gagnsæju, hvítu
skikkjum þeirra. En oftast var ásjón-
an hálfhulin í misturkendum, hvítum
geislabug og allur svipurinn í þessum
síða hjúp, eins og björt ljóssúla, en
birtan þýð og silfurlit, hvítari en
tunglsljós, en engu síður loftkend.
Stundum var svipurinn eins og lítið
barn, sem kom hlaupandi inn i hóp-
inn og horfði undrandi kringum sig,
eins og það furðaði sig eins mikið og
gestirnir og flýtti sér svo aftur inn í
andanna heim, þar sem það væri
óhult.
Sljundum var sungið gegn um lúð-
urinn, stundum af einni rödd, stund-
um tóku gestirnir undir, stundum
söng ósýnileg rödd með einhverjum
gesti einum. Eitt skifti á nærstödd
kona að hafa þekt rödd föður síns,
sem söng eftirlætislagið hans; hún
tók þá undir og svo sungu báðar
raddirnar lagið til enda. Þetta átti
sér líka stað um aðra konu, opinbera
söngkonu, er var viðstödd eitthvert
kveld;var maður hennar nýlátinn og
hafði haft ágæta tenór-rödd. Söng-
konunni fanst hún endilega verða að
syngja og byrjaði á fyrstu nótunum
í tvísöng úr »11 Trovatore« á ítölsku.
En nm leið tók greinileg tenórrödd
undir úr lúðrinum, sem hún fullviss-
aði alla um, að syngi hverja nótu
nákvæmlega eins og maðurinn henn-
ar hefði sungið með henni, jafnvel
með sérstökum, einkennilegum orð-
myndum og áherzium, er hann einn
hafði.
Annað fyrirbrigði, sem fram kom
hvað eftir annað, var kringlóttur ljós-
hnöttur, eins og fult tungl, og nærri
eins bjart, sem sveif yfir gestahópn-
um og stundum smá staðnæmdist fá-
einar sekúndur í honum miðjum.
Vatnsdropum ýrði stundum á gestina
og oft fundu þeir, að kaldur loftsvali
lék um þá.
Mörg likamleg fyrirbrigði áttu sér
stað á ýmsum tímum. . Þungir hlutir
hreyfðust úr einum stað í annan, bæk-
ur, stólar o. s. frv. Tvisvar lyftist
stóll upp yfir höfuð gestanna og féll
með skell niður mitt á milli þeirra.
Stundum heyrðust tvær ósýnilegar
raddir tala hvor við aðra.
Menn spyrja: Hví þurfti að vera
dimt í herberginu. í dimmunni einni
er unt að sjá þessa loftkendu svipi,
sem væri ósýnilegir að degi. Myrkr-
ið er aftur eigi nauðsynlegt til að
heyra raddirnar; það hefir sannast
hvað eftir annað. Það heyrðist hvað
eftir annað úr lúðrinum um hábjartan
dag, er menn sátu að tedrykkju eða
eitthvað þess konar með Mrs. Wriedt.
Öllum, sem Mrs. Wriedt þekkja,
kvað koma saman um, að þau fyrir-
brigði sem gerast í kringum hana sé
stórmerkileg. Þeirra hefir orðið vart
í ein 30 ár. Hún kvað blátt áfram
og vel látin af öllum þar sem hún á
heima. Þegar þess varð vart í æsku,
að hún heyrði og sá það, sem aðrir
sáu ekki, varð móðir hennar oft og
tíðum vond við hana og vildi ekki
að hún væri að fara með neina
heimsku. En þessi heimska hefir fylgt
henni. Þeir sem sáu hana á Englandi
og höfðu gætur á þessum fyrirbrigð-
um, álitu þau dásamleq eftir því sem
blaðið segir, hvernig svo sem í þeim
liggur.
Fiintiígoiafmæli
Skuggasveius.
21. jan. síðastliðinn voru liðin 50
ár síðan Skuggasveinn var leikinn
fyrsta sinni hér í Reykjavík. Þessa
afmælis var veglega minst á Akureyri
þann dag. Leikfélagið þar hefir leikið
Skuqgasvein alloft í vetur við góða að-
sókn og hlotið lof fyrir.
Segir Norðurland svo frá viðhöfn-
inni á fimtíu ára afmælinu:
»Allur var salurinn fánum skreytt-
ur, og yfir leiksviðinu að framan var
fest mynd af höfundi leiksins, skáld-
inu Matth. Jochumssyni, i veglegri
umgerð, en kóróna yfir og harpa gull-
in á klæði dregin —. Páll Jónsson
skáld hafði ort ágætt kvæði við þetta
tækifæri: Minningarljóð Skugga-Sveins,
og annað: Til skáldsins Matth. Joch-
umssonar, snöll erindi og maklegt lof.
Guðl. Guðmundsson bæjarfógeti, kenn-
ari leikfólksins, mælti nokkur orð og
las upp minningarljóðin, áður en leik-
urinn hófst, en ungfrú Herdís Matthi-
asdóttir söng kvæðið til skáldsins.
^Að lokinni sýningunni á »grasafjall-
inu«, kom skáldið fram á sviðið, og
var tekið með dynjandi lófataki. Hann
mælti nokkur orð til áhorfendanna.
Sagði hann frá tildrögum þess, að
hann samdi leik þenna. Kvað hann
það hafa haft mikil áhrif á sig, aukið
sér hugmyndir og víðsýni, að hann
ferðaðist um öræfi landsins um sum-
arið áður (sem leiðtogi erlendra ferða-
manna). Þá kvaðst hann og hafa tek-
ið miklum áhrifum af Jóni Árnasyni
þjóðsagnaritara og Sigurði Guðmunds-
syni málara, sem hann umgekst á þeim
árum. Taldi hann Sigurð sérstaklega
eiga dýran dátt í leiknum fyrir áhrif
hans á sig, og mintist hans með miklu
þakklæti. Mun M. J. ekki vera sá eini,
sem orðið hefir fyrir góðum áhrifum
hins mæta listamanns.
Þá er skáldið hafði lokið máli sínu,
og tjaldið var dregið fyrir, kölluðu
áhorfendur hann aftur fram á sviðið
með lófataki, og báðu hann lengi
lifa*.
Meðal þeirra, er léku í Skuggasveiui
hér í bæ 21. jan. 1862 voru: Stefán
Thordersen (biskups), siðar prestur á
Kálfatjörn, Eirikur Magnússon i Cam-
bridge og Sigríður kona hans — þau
léku Harald og Ástu, og Þorst. heit.
Egilsson, sem lék Grasa Guddu og
Galdra Héðmn »með afbrigðumc, segir
Matthías sjálfur.
Mannalát nyrðra:
Á Akureyri lézt 20. jan. Sigurgeir
Indriðason frá Mýri i Bárðardal, fimtug-
ur að aldri og þ. 6. jan. xArni Frið-
riksson frá Garði i Kelduhverfi, 26
ára gamall. Hann var í gagnfræða
skólanum.
ManuHlát.
Síra Jóhannes á Kvennabrekku hefir
mist elztu dóttur sina af síðara hjóna-
bandi, Elinu að nafni. Hún dó úr
berklaveiki 31. janúar þ. á. á Vifils-
staðahæli. Hún var afbragðs vel gáf-
uð, og er foreldrunum mesti söknuð-
ur að missi hennar. * *
t JÞórunn Jónsdóttir
kona Þorvalds Jónssonar læknis á
ísafirði, lézt í gær að heimili sinu
eftir langar þrautir. (Símfregn).
íþróttasamband íslands.
Það var stofnað eins og til stóð
seint i janúar og stjórn kosin: Axel
Tulinius formaður, og aðrir stjórn-
endur: Björn Bjarnason dr. phil.,
Guðm. Björnsson landlæknir, Halldór
Hansen stud. med. og Björn Jakobs-
son fimleikakennari.
Búnaðarfræðsla.
Sigurður Sigtirðsson ráðunautur er
nýkominn úr ferðalagi sínu vestur um
Dali og Snæfellsnessýslu. Af Dala-
veru hans segir áður hér í blaðinu.
En í Snæfellsnessýslu hélt hann 7
fundi og flutti þar erindi.
Þaðan hélt Sig. að Hvanneyri og
var viðstaddur búnaðamámsskeiðið þar
um mánaðamótin. Voru þar flutt
mörg erindi, sem að búnaði lutu, af
kennurum skólans, og auk þeirra þeim
ráðunautunum Ingimundi og Sigurði.
Þá var þar og staddur Halldór Jónas-
son cand., að tilhlutun Alþýðufræðslu-
nefndar Stúdentafélagsins, og flutti 6
erindi alls: tvö um rajmagn, eitt um
stjórnmál, eitt um sólkerjið. eitt um
svið vísindanna og eitt um einstaklings-
eðlið.
Meðan stóð á búnaðarnámsskeiðinu
voru að jafnaði 70—80 aðkomufólks
á Hvanneyri, auk rúmra 60 heimilis-
manna. Erindunum hlýddu venjul.
þetta 100—150 manns. Síðasta kvöld-
ið var aðkomufólk eigi minna en25o.
Það er rausnarheimili og mannskaps-
brags, sem eigi bregður við aðra eins
gestaviðkomu.
Skautakapphlaupin.
í dag, kl. 2l/a verður fyrri hluti
skautakapphlaupanna háður úti á í-
þróttavelli: Þá runnið yfir 500 stiku
skeið og auk þess yfir 1000 stiku
skeið — af þeim, sem eigi hafa áður
hlotið verðlaun.
Sigurjón Pétursson og Miiller keppa
i dag um Braunsbikarinn.
Annað kveld verður eflt til flug-
eida, ef veður leyfir.
Konung-ur veikur.
í fyrradag var símað til stjórnar-
ráðsins frá islenzku skrifstofunni í
Khöfn, að Friðrik VIII., konungur vor,
lægi veikur i lungnabólgu — þó ekki
þungt haldinn.
Konungur er nú kominn nálægt
sjötugu (f. 3. júní 1843) og er það
vitaskuld jafnan undir hælinn lagt,
hver leikslok verða, er lungnabólga
tekur svo roskinn mann.
---stöfei--
Sly s.
Tveir menn verða úti.
Á miðvikudaginn voru 20 Eyfell-
ingar á ferð um Rangárvelli, á leið
hingað til Reykjavíkur, til að leita
sér atvinnu á vertiðinni.
Þá skall á sandbylur. Seytján mann-
anna komust til húsa i Varmadal (rétt
fyrir austan Ægissiðu), 1 komst að
Selalæk, mjög hrakinn. En tveir vilt-
ust algerlega og urðu úti i bylnum.
Það voru bræður tveir frá Grund undir
Eyjafjöllum, Brynjólfur og Sveinbjörn,
synir Guðmundar heitins Sveinbjörns-
sonar (prests i Holti) — mestu mynd-
armenn.
(Simfregn Jrá Eyrarbakka).
íslandsmál við Eyrarsund.
Lesendur ísafoldar kannast við grein
dr. Kn. Berlín í danska timaritinu
Tilskueren, þá er Einar Hjörleifsson
gerði að umtalsefni í síðasta blaði. —
Hann benti rækilega á mishermi i
henni og tæpar ályktanir, sem Knud
Berlin gerir sig þráfaldlega sekan um.
Nú er því svo háttað, að Berlin er
orðinn nokkurs konar Jraðari Dana
um íslenzk mál — sannleikans post-
uli, sem þeir trúa á, að bezt skyn
beri á þau þeirra meðal og þekki með
afbrigðum vel.
Því var það, að ýmsum mönnum
hér þótti nokkurs um vert, að fram
kæmi i sama tímaritinu athugasemdir
við grein Berlíns, svo að bert yrði
lesendum þess, hvernig vér litum á
þessi mál, íslendingar. Varð nú að
ráði, að fyrv. ráðherra Björn Jónsson
símaði til ritstjóra Tilskueren og spurð-
ist fyrir um, hvort eigi mundi vera
hægt að fá komið inn stuttri svar-
grein við Berlinsgreininni, en þá grein
hafði hr. Einar Hjörleifsson lofað að
rita, ef til kæmi.
Svarið frá Tilskueren var stutt og
laggott:
Nej Tak!
Beint afsvarl Vor málstaður cigi
virtur svo mikils, sem að ritstjórinn
vilji líta á gögnin vor megin I
Nei — neitar bara blákalt — fyrir-
fram I
Getur litilsvirðingin á vorum mál-
stað komist öllu lengra?
Afmælissjóöar Heilsohælisms.
Síðustu viku hafa ritstj. ísafoldar
enn borist nokkurar gjafir, en þó oj
Jáar. Það er eins og það sé ejna-
minna fólkið, sem miklu sé hugsun-
arsamara um þessa nytsemdarstofnun
— ininsta kosti er efnaðra fólkið tals-
vert tómlátara.
Lofið einusinni hinu fárlega íslenzka
tómlæti að vera heima á hillunni I
Látið yður eigi muna um að minnast
heilsuhælisins með smáræðisgjöf á af-
mælum yðar I
Verið með I
Afmælisgjafir siðan siðast var augl.:
Rósa (26. jan.) 2 kr.; Ingibjörg Jóns-
dóttir Bókhlöðustíg 6 (5. íebr.) 1 kr.;
M. J. (6. febr.) 2 kr.; Ónefnd kona
(9. febr.) 5 kr.; ekkja í Garðahreppi,
áheit (3. febr.) 3 kr.
Munið heilsuhalið á ajmalum yðar!
— ■ —■
Hciðursinerki.
Fiunur Jónsson prófessor hefir ný-
lega verið sæmdur 1. flokks riddara-
kross norsku Ólafs helga orðunnar.