Ísafold - 02.03.1912, Blaðsíða 2

44
IS AFOLD
það, að vai nefndarmannanna er hið
óheppilegasta sem orðið gat.
Að þvi er hr. Schou snertir, þá er
hann, eins og við allir vitum, fyrsti
bankastjóri íslandsbanka og banki sá
keppinautur Landsbankans. Hver hugs-
andi maður hlýtur því strax að sjá og
skynja, án nokkurrar frekari útskýr-
ingar, hvílíkur voði það er fyrir vöxt
og viðgang Landsbankans, að veita
keppinaut hans, Islandsbanka, alveg
óskoraðan rétt til þess út í æsar að
kynna sér alt fyrirkomulag og við-
skifti keppinauts sins, Landsbankans.
Hr. Schou hlýtur auðvitað að vera
það mjög ljúft verk, að takast þann
starfa á hendur, sem miðar til þess
þess að efla vöxt og viðgang stofn-
unar þeirrar, sem hann stýrir, og
koma á kné keppinaut sinum, slíkt
er engum kaupsýslumanni láandi.
Hitt er annað mál og hr. Schou al-
veg óviðkomandi, hvern hag Lands-
bankinn og islenzkir kaupsýslumenn
kunna að hafa af því, að gera banka-
stjóra útlends hlutafélagsbanka að
nokkurs konar fjármálalegum yfirmats-
manni á getu og efnahag íslendinga.
Eg fyrir mitt leyti kann því illa, og
býst við að margur verði á sömu
skoðun.
Að því er hinn rannsóknarmanninn,
hr. yfirdómara Halld. Daníelsson snert-
ir, þá finst mér það vera dálítið óvið-
feldið, að gera hann sem meðdómanda
í æðsta dómstól landsins »inhabilanc
sem dómara, ef rannsóknin kynni að
leiða til málshöfðunar á hendnr ákærða.
Að vel athuguðu máli sé eg því ekki
annað vænlegra, en að fundur þessi
sendi stjórnarráðinu rökstudda áskor-
un um að ónýta skipunarbréf hinna
þegar skipuðu rannsóknarmanna, með
tilmælum um, að aðrir verði skipaðir
í þeirra stað.
Sveinn Björnsson: Eg var einn
þeirra mörgu manna, sem urðu stein-
hissa, er fregnin barst út um það í
gærkveldi, að skipuð væri ný rann-
sóknarnefnd í þessu máli.
Eg hafði heyrt, að bankastjórar
Landsbankans hefðu kært gjaldkerann
H. des. f. á. fyrir stjórnarráðinn fyrir
mjög alvarlegar misfellur í bókfærslu
og forvaxtareikningi, krafist frávikn-
ingar hans og rannsóknar. Stjórnar-
ráðið véfengdi skýrslu bankastjóranna,
þessarra manna, sem bera ábyrgð á
stjórn bankans, bera fulla ábyrgð orða
sinna gagnvart stjórnarráðinu og eru
reiðubúnir að leggja stöðu sina við,
að þeir fari með rétt mál. Stjórnin
þvingar bankastjórana til að taka við
rannsókn tveggja manna á kæruatrið
unum. Þeir rannsaka, hljóta viður-
kenningu stjórnarinnar og gjaldkera
fyrir óhlutdrægni. Þeir slá föstu, að
alt sé rétt, sem bankastjórarnir hermdu.
Samt er ekkert gert út af málinu,
þótt stjórnin fengi dður en hún úr-
skurðaði um fyrri kæruna nýja kæru
frá bankastjórunum, sem sannreyndir
eru fyrir stjórnarráðinu að trúverðug-
leik í máli þessu, um misfellur gjald-
kera á árinu 1910, sem námu tæpum
5 þúsundum króna. Stjórnarráðið
dirfist samt enn að véfengja þessa
menn. Það fær endurskoðendum
bankans skýrsluna til álita; þeir bera
hana saman við bækur bankans og
alt reynist rétt hjá bankastjórunum.
Það er þannig sannreynt af: 1. banka-
stjórunum, 2. trúnaðarmönnum lands-
stjórnar og bankastjórnar (fyrri rann-
sóknarnefndinni), 3. endurskoðendum
bankans (annar er trúnaðarmaður
pinfrsins, hinn trúnaðarmaður stjórnar-
innar), að gjaldkeri hefir gert sig sekan
um misfellur, sem eru svo alvarlegar,
að glæpur eru, ej gjaldkeri ber þá
ábyrgð þeirra, svo sem refsilögin heimta
til glæpa. Hér er því ekkert annað
eftir en að rannsaka, hvort þessi ábyrgð
gjaldkera sé fyrir hendi. Til þess er
að eins ein lögleg og lögboðin leið: saka-
málsrannsókn. Stjórnin varð að brjóta
skyldu sína sem ákæruvald ef fara átti
aðra leið.
Svo kemur sem þruma úr heiðríkju
þessi nýja rannsóknarmannaskipun.
Hvað eiga svo þessir menn að
rannsaka ?
1. Forvaxtareikning gjaldkerans frá
I. júlí 1909 til 1. sept. 1911. Þessu
er búið að rannsaka mikið af, svo sem
frekast verður krafist. Stjórnarráðið
hefir fengið staðfest af fyrri rannsókn-
arnefndinni, að bankastjórarnir kunna
að reikna forvexti. Það hefir fengið
þetta sama staðfest af endurskoðend-
um. Þessi rannsókn hlýtur þvi að
vera markleysufyrirsláttur.
2. Þá á að rannsaka, »hve mikið
starf hefir verið lagt á hann (n: gjald-
kerann), hvort hann hafi fengið nægi-
lega aðstoð til að framkvæma starfið«.
Stjórnin veit, að gjaldkeri er með-
limur ait að 40 félaga (sbr. »Óðinn«,
júlí 1911), í stjórn eða endurskoðandi
flestra þeirra, hefir t. d. verið í fram-
kvæmdarnefnd Stórstúkunnar, mið-
stjórn Heimastjórnarflokksins, stjórn
félagsins »Fram«, alt störf, sem leggja
mikla vinnu á herðar; haun hefir þrá-
sinnis boðið sig fram til þings, og
loks setið i bæjarstjórn síðustu 20
árin, og látið kjósa sig, og það nú
SÍðast í þessum mánuði, í ýmsar erfiðar
nefndir í bæjarstjórn. Hverjum manni
getur nú dottið í hug, að of mikið
starf hafi getað verið lagt á þennan
mann í bankanum? Hann á Jyrst og
Jremst að gæta embættis síns; hitt
alt getur hann ekki haft á hendi, nema
tnjög litið starf sé á hann lagt í bank-
anum.
Hvort hann hafi fengið nægilega
aðstoð? Bankastjórarnir voru spurðir
þessari spurningu, meðan fyrri rann-
sóknin stóð yfir. Þeir svöruðu, að
gjaldkerinn hafi dvalt Jengið alla pd
aðstoð, sem hann óskaði. Þetta svar er
óvéfengt af gjaldkera og öðrum. Um
þetta atriði hlýtur því einnig rannsókn
þessi að vera markleysa.
3. Loks á að rannsaka, »hvernig
eftirliti hafi verið farið af bankastjórn-
arinnar hálfu«. Óneitanlega undarlega
valinn tími til slíkrar rannsóknar, ein-
rnitt þegar bankastjórarnir hafa tneð
góðu eftirliti komið upp svo alvarleg-
um misfellum í bankanum.
Rannsókn þessi getur varla verið
skipuð til þess að komast fyrir hið
sanna um sekt gjaldkera, heldur annað
hvort til að leita gjaldkera málsbóta,
eða finna átyllu til að láta bankastjór-
ana á einhvern hátt gjalda þess, að
þeir hafa gegnt skyldu sinnar.
Hverjir eru svo valdir til þessarar
merkilegu rannsóknar?
Einn aj yfirdómurunum. Aður er
búið að flækja annan yfirdómarann
sem nú er, Eggert Briem, við málið.
Hér eru því tveir yfidómarar, sem eigi
geta dæmt um mál þetta, er til yfir-
dóms kemur. Sjálfur ráðherrann mun
ætla sér aftur háyfirdómarasessinn, er
hann sleppir embætti. Er málið kemur
til yfirdóms, á því stjórnin, ejtir að
hafa fjallað um málið umboðsleiðina,
að skipa dómara til að dæma i því.
Þessar hneykslisafleiðingar hefðu einar
átt að nægja til þess, að stjórniu skip-
aði ekki Halldór Daníelsson í þessa
nefnd, og til þess að hann tæki ekki
starfann að sér.
Hinn er aðalbankastjóri keppinauts-
bankans. Eg tel víst, að þó leitað hefði
verið með logandi Ijósi meðal allra
þeirra 85 þúsund sálna, sem Island
byggja, hefði verið örðugt að fá óheppi-
legri mann til þessa starfa — vegna
stöðu þeirrar, sem hann skipar. Og
sé rétt hermt það, sem sagt
er um dugnað Schous bankastjóra í
kaupsýslu, getur ekki hjá því farið,
að hann við rannsókn sína taki eftir
hlutum, sem koma megi honum að
gagni við stjórn hans á sínum banka,
en getur þá jafnframt orðið Lands-
bankanum að tjóni.
SjdlJ skipun þessarar nefndar er
óhæfa. Rannsóknin markleysa.
Það er óhæfa, að skipa pessa menn
í nefndina.
Það hefir verið kyrð um þetta mál
hingað til. Andstæðingar stjórnarinnar
hafa sýnt hennimeiri þolinmæðienhún
á skilið. En með þessu síðasta er soðið
upp úr pottinum. Nú er skylda almenn-
ings að taka í taumana og sýna stjórn-
inni, að vér þolum eigi orðalaust að
traðkað sé allri réttvísí og réttlæti í
landinu.
Bankastjórarnir, sakborningur og
allur almenningur — allir eiga heimt-
ing á, aó mál þetta sé látið ganga lög-
boðna leið, sem öll önnur slík mál,
sakarndlsrannsóknar-leiðina.
Þorsteinn Erlingsson. Það hefir
verið skorað á mig að tala hér nokk-
ur orð frá sjónarmiði Landvarnar-
manna, eða svo sem formaður Land-
varnarfélagsins, og til þess að verða
við þeim tilmælum, skal eg minnast
á það með nokkurum orðum, hversu
málið horfir við frá almenningi.
Mál þetta er að verða mjög ískyggi-
legt i augum manna. Utn það hefir
nú gengið margs konar orðasveimur
hátt á 3. mánuð og menn ekkert
fengið að vita með sannindum, en
allir barmafullir af dylgjum og grun.
Ekkert æsir jafnmikið tortrygnina,
óróann og óttann eins og þessi stein-
þögn. Allir vita, að hér er eitthvað,
en þegar rnenn fá ekkert að vita um
þetta eitthvað, verða þeir að smíða
sér það sjálfir, og gera það, og geta
auðvitað engu síður rangt til en rétt,
eins og gengur fyrir oss öllum.
En þessi þögn hefir haft hér alveg
ótrúlega vond áhrif, svo að eg hygg,
að ekkert blaðaníð hafi orðið almenn-
ingi geigvænlegra en þetta þagnarfarg.
Og þetta er skiljanlegt.
Menn hafa vanist því árin undan-
farið, að flokkarnir tæki hverja saur-
ögn, með báðum höndum, sem þeir
náðu í, eins og það væri guðsgjöf
eða gimsteinn, drýgðu hana og hrærðu
á allar lundir og smyrðu henni á alt,
sem von var á, að einhver skítur gæti
tollað við og oft alt, sem í varð náð.
Nú var hvíslað um svo alvarlegt
ástand i Landsbankanum, að féhirðir
dragi sér af bankans fé 4—5 þús. kr.
á ári ofati á 6—7 þús. kr. laun, og
það sumpart með því að breyta rétt-
um tölum í rangar í dálkunum í
kassabókinni áður lagt væri saman.
Og skiftavinir bankans þá eðlilega
ekki tryggir um það, að ekki kunni
eitthvað að reiknast af þeint, eins og
komið kvað hafa fyrir, þótt ekki væri
með vilja.
Þetta var sagt, að bankastjórar
kærði fyrir ráðherra og færi fram á,
að féhirði væri vikið frá og athafnir
hans rannsakaðar. í stað þess að
senda góðan mann úr stjórnarráðinu
til þess að líta á þetta með banka-
stjórunum, ef þess hefði verið talin
þörf, og skipa svo fyrir lögreglurann-
sókn, eins og mönnum þótti eðlileg-
ast, þá skipar stjórnarráðið mann til
að líta á þetta, með öðrum manni,
sem bankastjórunum er gefinn kostur
á að velja, og í samvinnu við féhirði,
en leyfir að eins rannsókn á síðustu
þremur mánuðunum og telur móðgun
við stjórnarráðið, að bankastjórarnir
haldi þá áfram að rannsaka bækur
bankans á eigin spýtur, en þeir telji
beina embættisskyldu sína að rann-
saka svo alvarlegar misfellur, eins og
margir munu þeim sammála um.
Þessir rannsóknarmenn verða sam-
mála um það, að þessi kæra banka-
stjóranna sé á rökum bygð.
En lögreglurannsókn er ekki hafin.
I stað þess er málið og framhalds-
kæra bankastjóranna borin undir end-
urskoðendur bankans. Þeir verða enn
sammála um, að seinni kæran sé rétt
líka.
Rannsókn er enn ekki hafin, heldur
tekinn einn yfirdómarinn og svo Schou
bankastjóri til að segja álit sitt um
þetta mál enn þá.
Af allri aðferðinni og af því að
nefndarfulltrúi stjórnarráðsins á að
vera í samvinnu við Halldór féhirði
og svo af því, að stjórnarráðið tekur
gildar kvittanir féhirðis, án þess að
grenslast eftir, hvort þær geti að
nokkuru staðist við bankabækurnar^
af þessu fengu margir menn þá hug-
mynd, að alt þetta rannsóknarbrask
væri í rauninni gert,
ekki á féhirði
heldur á bankastjórana til þess að
finna höggstað á þeim og menn töl-
uðu hátt um það hér um allan bæinn,
að ekki ætti að hætta fyrri en ein-
hver ástæða fengist til þess að víkja
þeim frá eða setja þá af.
Um þetta var hvíslað, jafnvel talað
hátt um allan bæinn. Menn fullyrða,
að þetta sé alt satt og segjast hafa
það beint frá mönnum úr stjórnar-
ráðinu og nánustu venslamönnum
þeirra. Svona flaug kvitturinn, svona
herjaði uggurinn og óróinn. Alt var
í óvissu.
Hvar á þetta alt að lenda? spurðu
menn. A nú að þagga og bæla allan
ósóma og refsa þeim, sem við hon-
um hreyfa?
Er ísafold mútað?
Er Landvörn hrædd? Eða flokkarnir?
Hafið þið gleymt silfurbergsmálinu
og öllu öðru? Haldið þið að þeim,
sem því máli komu á gang, yrði ekki
rnatur úr öðru eins og þessu? fafnvel
góðir Heimastjórnarmenn spyrja og
storka.
Eg vorkenni þetta og skil það. Alt
útlitið er illilegt, en þögnin er engu
síður skiljanleg.
Það fýsir engan okkar til að breiða
út illkynjaðar sögur um núverandi fé-
hiiði eða leiða ólán yfir gamlan kunn-
ingja og skólabróður og sannanir eða
ósannanir eru ekki við hendina, þar
sem bankastjórarnir telja sér skylt að
steiuþegja til þess er öll rannsókn sé
á enda, til þess að trufla í engu að-
gerðir stjórnarráðsins og eins er með
alla rannsóknarmennina. Það voru
og engin opinber gögn fram komin,
svo að ekki mætti vona, að þessu
máli yrði til lykta ráðið á einhvern
hátt vandalaust fyrir alla aðila. Menn
-fýsir og ekki sérlega slíkrar farar,
sem Lögrétta fór í silfurbergsmálinu.
Þetta mátti enn vona í fyrradag.
En í gær skellur yfir demban, svo
að öll hlóð flóa. Eg varð steinhissa.
Slík undur hafa mín eyru aldrei heyrt
í Reykjavík og hefir þó sitt af hverju
flogið fyrir þau.
Gamlir og tryggir Heimastjórnar-
menn og traustustu Sjálfstæðismenn
eru jafnæfir. Úthúða ráðherra og
stjórnarráðinu ýmist í bezta bróðerni
eða hvorir við sína sala og ragna og
formæla bæði á dönsku og íslenzku.
Orðin hermi eg ekki, þótt eg myndi
þau, en inntakið var þetta:
Schou bankastj., keppinautur Lands-
bankans, er settur til að gramsa í
bókum hans. Þar á hann að skoða
hagi okkar og vega okkur á vog sina,
sjá hverir eru í báðum bönkunum,
velja úr skiftavinunum o. s. frv. Auk
þess er þetta hatursmaður annars banka-
stjórans eða beggja. Eg vissi að Schou
bankastjóri var hér illa þokkaður af
mörgum, en svo magnaðan óþokka
vissi eg ekki, að almenningur hefði á
honum eins og eg hefi heyrt i gær-
kveldi og i dag. Mér finst menn
vænta alls af honum, nemagóðs. Eg
þekki manninn ekkert, eg nefi aldrei
talað orð við hann, en að sjá hann
vekur ekki traust, það játa eg.
En svo er annað og ekki betra.
Það áaðgera yfirdóminn »inhabílan«,
segja menn. Fyrst er Eggert tekinn
og nú Halldór. Þetta er ekki tilvilj-
un, segja þeir. Stjórnin tryggir sér
það, að geta sett slna trúa þjóna í
yfirdóminn 2, svo hún sé þar vís um
tneiri hluta og ef það er þolað nú
átölulaust geturhún beitt slíku i hverju
máli, þar sem henni þykir nokkru skifta.
Hér níðist niður alt traust á réttvísi í
landinu. Traustið mátti ekkert missa
áður, en þetta riður um þverbak. Menn
eru afaróróir, hryggir og sárreiðir og
mönnum hrutu í gremjunni þau óráðs-
orð, að hér væri ekkert annað að gera
en beita valdi, ef um þetta væri þagað
og hvergi kæmi hjálp að. Við þessar
aðfarir væri ólifandi, hvað sem á eftir
kæmi.
Þótt nú nærri liggi margar aðrar
ástæður en þær, að ráðherra velji Schou
til þessa verks af því hann er keppi-
nautur bankans og hatursmaður banka
stjóra eða velji Halldór yfirdómara, til
þess að geta sett aðra menn í yfir-
dóminn til að dærna þetta mál. sem
efalaust kemur þangað i einhverri
mynd, þá er vorkunn þó rnenn hugsi
svo og tali. Stjórnarráðið getur ekki
búist við að menn hugsi öðruvísi. En
þar sem menn geta með engu móti
séð neina þörf þessarar síðustu rann-
sóknar og allir flokkar eru jafnsárir
út úr henni, þá væri það i alla staði
hyggilegt af stjórnarráðinu að láta að
rninsta kosti aðra menn framkvæma
hana.
Það væri heppilegt vegna bankaus,
vegna yfirdómsins, og nauðsynlegt
vegna almennings. Það er nauðsyn
að lægja þennan ótta og óróa og
veikja ekki traustið á dómendum, það
má ekkert missa hér i Reykjavík nú
og ekki á yfirdóminum heldur.
Féhirði bankans væri tæplega annað
betur gert en að láta réttarrannsókn
fara fram. Um hann fara nú eflaust
ýktar og ósannar sögur bæði hér um
bæinn og úti um landið og þessar
rannsóknir geta ómögulega losað hatin
við þann blett, sem orðrómurinn er
búinn að setja á hann.
Allra málsaðila vegna geiði ráðherra
það vel og hyggilega, ef hann breytti
þessari siðustu tilskipun.
JÚIÍU8 Halldór88on læknir bar mjög
af gjaldkera. Engin sönnun og ekki
einu sinni grunur um að hann hafi
dregið sér fé af bankanum. Þess vegna
engin ástæða — jafnvel rangt af stjórn-
arráði,ef það skipaði sakamálsrannsókn,
er svo stæði á. Mótmælti yfirleitt
hverju atriði málsins, eins þeim sem
eru skjallega sönnuð og játuð af gjald-
kera og staðfest af öllum þeim, er um
málið hafa fjallað (öðrum en landsstjórn-
inni) I
Árni Arnason frá Höfðahólum and-
mælti Júlíusi kröftuglega. Stjórnin
hefði blátt áfram verið skyldug að láta
sakamálsrannsókn fara fram. Það eitt
dugði til að leiða hið rétta i ljós:
sýknu eða sekt bankagjaldkerans.
Skipun Schou bankastjóra í rannsókn-
arnefnd vítti hann harðlega, kallaði
þjóðarsvívirðing að setja Landsbank-
ann, þjóðstofnunina, undir eftirlit og
rannsókn keppinautsins. í útlöndum
mundi það hljóða svo, að þjóðbanki
okkar væri settur undir eftirlit og yfir-
umsjón dansks banka, er hér sé. Ráð-
stöfunin jafn-vítaverð frá sjónarmiði
hinna einstöku viðskiftamanna bank-
ans, að gefa þessum bankastjóra kost
á að hnýsast í fjárhagsástæður skifta-
vinanna, hagnýta það síðan eftir geð-
þótta, sér og sinum banka i hag, en
hinum bankanum og viðskiftamönn-
um til óþurftar. Vildi að fundurinn
heimtaði, að nefndarskipun þessi væri
tafarlaust afturkölluð, eða að stjórnin
legði niður völd sín að öðrum kosti.
Benedikt Sveinsson sagði, að tið-
indi þau, er nú væri að gerast hér í
landi, væri líkari lygasögum, en sönn-
um atburðum. Stjórnin hefði með
nefndarskipun sinni kórónað öll af-
glöp, sem sjilf hún hefði aðhafst og
dæmi væri til í landinu. YJirbanka-
stjóra Íslandsbanka væri veittur að-
gangur að öllum bókum og skjölum
Landsbankans, þvi að það væri sjálfs
hans að ákveða, hvað hann þyrfti
að yfirlíta til þess að kynna sér málið
til hlítar. Þessum manni fengi stjórnin
vald til að spyrja keppinauta sína
spjörunum úr, og gefa honum tæki-
færi til að kynna sér alt fyrirkomulag
bankans, fá yfirlit yfir viðskifti hans
utanlands og innan, skoða hag ein-
stakra manna, fá nöfn á erlendum
viðskiftavinum og samböndum bank-
ans osfrv. Þetta væri bankanum veru-
lega hættulegt, auk þess sem það hiyti
stórum að rýra álit hans erlendis, er
hljóðbært yrði, að þjóðbankinn væri
þannig lagður undir rannsókn for-
mannsins í íslandsbanka.
Hversvegna grípur stjórnin til þessa
bragðs ? Er nokkur skynsamleg ástæða
til þess? Fjarri því! Maðurinn er
talinn »bankafróður«, en það er lé-
legur fyrirsláttur. Nógir aðrir banka-
fróðir menn til, eða veit stjórnin ekki
betur en Schou sé sá eini?
En hvað vill stjórnin láta rannsaka?
Málið er ofureinfalt. Umræddar bæk-
ur bankans bera það með sér, að þar
er:
skrifað ofan í tölur, breytt úr rétt-
um í rangar;
of lágt tilgreindir vextir af all-
mörgum vixlum;
vexti af mörgum víxlum vantar
alveg;
samlagningarvillur eiga sér stað.
Þetra hafa bankastjórarnir kært til
landstjórnarinnar, þetta hafa trúnaðar-
menn stjórnarinnar og bankans (Þ. Þ.
og G. Sv.) staðfest og endursk^ðend-
ur bankans bafa einnig gengið úr
skugga um þetta. Bækurnar sjálfar
segja til.
Galdurinn er að kunna að lesa töl-
ur og að reiktia út vexti af víxlum.
Hafa ekki þessir rnenn kunnað það?
Til hvers er stjórnin að leiða asnann
inn í herbúðirnar?
Hér er allsendis að ástæðulansu
skæðasti keppinautur bankans, erlend-
ur kaupsýslumaður og vitanlegur hat-
ursmaður antaars bankastjórans að
minsta kosti, leiddur af sjálfri lands-
stjórninni inn í þessa þjóðarstofnun
og leyft að blaða í skjölum bankans
eins og honum sýnist.
Einhver kann nú að bera þetta sam-
an við það, þegar Landmandsbankinn
sendi hingað tvo bankastjóra að Hta
á hag Landsbankans í árslok 1909.
En þar var alt öðru máli að gegna:
Hagur landsbankans var þá því mið-
ur ekki betri en svo, að hann skuld-
aði Landmandsbankanum stórfé. Þessi
gamli viðskiftavinur landsbankans þótt-
ist þvi knúður til að fá að ganga úr
skugga um hag skuldunauts síns og
skiptavinar og varð að samkomulagi,
að hann léti trúnaðarmenn sína at-
huga hag bankans »prívat«, aðeins
jyrir sig.
Þar var um »prívat« raunsókn lán-
ardroftins og skiftavinar að ræða,
Hér er skæðasti keppinautur stofn-
unarinnar og fjandmaður bankastjóra
sendur til opinberrar rannsóknar —
af hendi landstjórnarinnarl
Ókunnugir mundu búast við, að hlut-
aðeigandiværisá »takt«-maður að verða
ekki við glapráði stjórnarinnar, cn
»kaupsýslu«-eðlið hefir orðið ríkara,
keppinautnum þótt bjóðast mjög ijúft
og kærkomið verk.
Ekki væri auðvelt að sjá, hvað
stjórninni gengi til að taka dómara úr
landsyfirdómnum í þessa nefnd, nema
henni væri áhugamál að geta sjálf til-
nefnt tvo dómendur í yfirdóminn ef
hann fjallaði um þetta mál. Ttl þess
að lesa tölur og reikna forvexti þyrfti
ekki dómara úr landsyfirrétti,
og ekki heldur til að rannsaka, hvort
bankasfjórnin hefði ofhlaðið störfum
á gjaldkerann, sem stjórnin sýndist
setja í samband við heilsubilun gjald-
kerans. Til rannsóknar urn slikt hefði
þá legið nær að stjórnin hefði skipað
hxkni t nefndina heldur en 1'ógjra.ðing
eða yfirdómara!
Að endingu sagði hann, að þetta
mál væri ekkert flokksmál. Enginn
réttsýnn maður gæti þolað, að traðkað
væri svo á dýrmætri þjóðarstofnun,
sem hér væri gert með hneykslis að-
förum stjórnarinnar, og heimastjórnar-
menn margir hefðu hingað til borið
hag Lmdsbankans fyrir brjóstí Og
mundu vera sams hugar enn, svo
að þeir mundu ekki frernur en
aðrir láta á sér standa nú að taka til
öruggra úrræða til þess að afstýra frek-
ara hneyksli.
Þórður Sveinsson læknir átaldt mjög
skipun Schous. Hann væri á engan
hátt hæfari til þessarar rannsóknar en
þeir 4 menn (auk bankastjóra), sem
þegar hafa rannsakað málið og alt borið
saman í öllum atriðum, er nokkuru
varða. Hér ekki um annað að tefla
en að reikna vexti af víxlum, svo og
að meta starfsþol gjaldkera og hvort
því hafi ekki verið otboðið. En hvaða
hæfileika hefir hann til að dæma um
slíka hluti — öðrunt fremur?
Ef ólag væri í verzluninni Edinborg,
þá ætti eftir þessum bókum að fá yfir-
menn Miljónarfélagsins til að dæma
um það I Yms slík dæmi færði hann
til samlíkingar.
Eða hvernig mundi Schou hafa
fallið, ef bankastjórar Landsbankans
ættu að fá leyfi til að hnýsast í öll
skjöl íslandsbanka og meðal annars fá
að sjá, að íslandsbanki láni, að því að
sagter, sumum 7j°/0eða meira út áhluta-
bréf bankans um leið og keypt eru.
Það er sama sem, að hlutafé bank-
ans minki að sama skapi.
Dæmi: Ef hlutafé bankans ætti að
vera 200,000 kr., og menn keyptu
hlutabréf fyrir 100,000 kr. og borg
uðu þnu inn, en þdn> (100,000 kr.)
verði svo bankinn til að lána öðrum
til þess að kaupa hin og segðist svo
hafa 200,000 kr. hlutafé.
Hlutaféð sem á að vera innlánseig-
endum og öðrum skuldheimtumönn-
um bankans trygging innieignar þeirra
og handhöfum seðlanna trygging ásamt
gullforðanum fyrir gildi þeirta.
Ófyrirgefanlegt af stjórninni, að
skipa pennan rnann til rannsóknarinn-
ar og frekleg óhceja af honum, að tak-
ast það starf á hendur.
Gisli Sveinsson mótmælti kröftug-
lega ræðu J. H. læknis. Taldi full-
sannað, að misfellur ætti sér stað hjá
gjaldkera. Hitt ekki upplýst enn,