Ísafold - 13.03.1912, Qupperneq 2

56
ISAFOLD
J. 01. og bankahneykslið.
Herra ritstjóri!
Má eg tina upp fáein gullkorn tir
málgagni sannsöglinnar á laugardaginn
var. Mér finst að fleiri þurfi að veita
þeim athygli en þeir einir, sem lesa
Reykjavíkina.
jón Ólafsson segir frá með venju-
legri ást á sannleikanum.
Hann verður að játa að bankastjór-
arnir hafi bókað tillögu sína um, að
gjaldkera iandsbankans væri vikið frá
út af kæru þeirri hinni fyrri, er þeir
sendu landsstjórninni og þeir krafist
rannsóknar (vitanlega á kæruatriðun-
um fyrst um sinn). Náttúrlega sendu
þeir landsstjórninni þessa kröfu sína.
Samt sem áður vill j. Ó. koma þeim
skilningi inn hjá fólki, að 3 mánaða
forvaxtarannsóknin, sem aðeins náði
til fárra kæruatriðanna, hafi verið
gerð með samþykki og að ljúfum vilja
bankastjóranna. Allir vita þó nú að
þessi takmörkun á þeirri rannsókn
varð aðeins fyrir það, að stjórnarráðið
skipaði fyrir, að svo skyldi vera. Þetta
var fyrsta óheillaspor stjórnarinnar út
af réttri leið í þessu alkunna hueyksl-
ismáli.
* *
J. Ó. segir um þá rannsóknarmenn-
ina, Þorstein Þorsteinsson og Gísla
Sveinsson, að þeir »létu ekki uppi
álit sitt um neina sviksemi«. Mér
finst það ekki svo stórfurðulegt, að
þeir eigi létu neitt í ljósi um þetta
hvorki til né frá, ef það er satt,
sem altalað er, að mönnunum hafi,
með bréfi stjórnarráðsins verið óbein-
línis bannað að kveða upp nokkurn
dóm um sekt eða sýknu gjaldkerans.
Stjórnarráðið átti að kveða upp dóminn
eftir skýrslu rannsóknarmannanna og
það gerði það líka — á sina vísu. Al-
þýða manna hefir séð þessa skýrslu í
ísafold og hún hefir einnig kveðið
upp dóminn — líka á sína vísu.
*
* *
Þá segir J. Ó.: »Síðari kæran mun
hafa borist stjórnarráðinu eftir að það
hafði afráðið þetta« (0: að tilkynna
bankastjórunum, að það fyndi ekki
ástæðu til að gera frekara út af fyrri
kærunni, sem ekki hafði verið rann-
sökuð nema að örlitlu leyti), »en 3
—4 dögum áður en bréfið fór til
bankastjórnarinnar«. Þetta siðara at-
riði er sannanleg ósannindi. Síðari
kæra bankastjórnarinnar kom til stjórn
arráðsins sama daginn sem skýrsla
þeirra Þorsteins og Gisla. Sé það
hinsvegar satt sagt af J. Ó., að stjórn-
arráðið hafi verið búið að afráða sýkn-
un gjaldkerans, áður en það fékk síð-
ari kæruna, þá hefir það lika verið
búið að afráða hana áður en pað jékk
skýrslu peirra Þorsteins oq Gísla. Og
úr þvi J. Ó. segir þetta, verða menn
líklega að taka það trúanlegt, þótt
það sé fremur óvenjulegt, að stjórnar-
völd úrskurði um málin áður en þau
sjá málsskjölin.
*
* *
J. Ó. játar það fyrir sina hönd og
nánustu flokksbræðra sinna, að ekkert
sé »aðfinningarvert« við gerðir ráð-
herra til þessa, þar á meðal í þessu
þjóðfræga hneykslismáli. Samt sem
áður er honum fjarska ant um að
koma ábyrgðinni á þessu siðasta stjórn-
arhneykslinu af sjálfum sér og nán-
ustu flokksbræðrum. Hvernig sem hann
reynir, þá tekst honum það ekki.AUir vita,
að það voru heimastjórnarforingjarnir,
sem gerðu Kristján Jónsson aðráðherra,
þrátt fyrir alt það stórhneyksli, er
komist hafði uppum gömlu bankastjórn
ina, þrátt fyrir það, að óvilhallir menn
höfðu kveðið upp þann dóm, að frá-
vikning gömlu bankastjórnarinnar
hefði verið bráðnauðsynleg, svo að
bankinn sykki ekki enn dýpra niður
í fenið, þrátt fyrir víxlahvarfið al-
ræmda, og þrátt fyrir 400,000 kr.
tapið o. s. frv.. o. s. frv. Allir vita,
að Kr. J. hefir síðan verið nauðavilja-
lítið verkfæri í hendi þessarra manna.
Allir í þessum bæ að minsta kosti,
vita það, að Kr. J. hefir farið eftir til-
lögum og ráðleggingum þessarra heima-
stjórnarforingja í gjaldkeramálinu. Það
tjáir lítið fyrir J. Ó. að vitna til
þess, að Kr. J. sé sjálfur ekki vanda-
bundinn gjaldkeranum. Hvort það sé
satt út af fyrir sig, á það skal eg ekki
leggja neinn dóm að þessu sinni, en
hitt veit eg, að gjaldkerinn var og er
vandabundinn heimastj órnarforingj un-
um. Hann sat með þeim og situr enn
í miðstjórn flokksins, hann hefir verið
þingmannsefni flokksins, hvað eftirann-
að, og auk þess einn af helztu fjárstuðn-
ingsmönnum flokksins. Það ersjálfur
gjaldkerinn og aðrir foringjar heima-
stjórnarflokksins, sem hafa stjórnaðgerð
um ráðherra í þessu máli sem öðrum,
siðan hann tók við völdum. Þeir hafa
klint á hann laga-ábyrgðinni af stjórn-
arfarinu, en. sjálfir bera þeir mestan
hluta siðferðislegu ábyrgðarinnar.
Kr. J. er verkfæri heimastjórnarfor-
ingjanna. Abyrgðina á þvi verkfæri
verða þeir sjálfir að bera, því það eru
engir aðrir en þeir sjálfir, sem með
það fara.
Hver sérstakur flokksmaður ber aft-
ur ábyrgðina á þvi, hvort hann vill
lengur fylgja slikum foringjum.
Kunnugur.
Kátlegur viðrinisháttur.
Ekki stendur til, að Niðurjöfnunar-
skráin reykvíska haö mikið bókmenta-
legt gildi. En ekki er uggvant um,
að svo geti farið ef, ef með henni
tekst að koma á þeim stórhneykslis-
viðrinishætti, að raða nöfnum manna
eftir föðurnafni þeirra.
Öllum mönnum, körlum og kon-
um, hverju nafni sem heita, ' er þá
haugað saman í eina dembu, við staf-
inn, sem föðurnafn þeirra byrjar á.
Byrji föðurnafn þess á /, stendur það
alt í J-unum í skránni.
Jónssynir eru 223 í niðurjöfnunar-
skránni 1912, og fónsdætur 119.
Það er skárri þvagan, og full vor-
kunn, þótt mönnum finnist seinlegt
og örðugt að botna í því. í stað þess,
að fjölmennasta skírnarnafn Jónsson-
anna, Guðmundur, er að eins 22.
Nafni Ara fróða stoðar þá ekki að
leita að eftirieiðis eða síðarmeir, þeg-
ar þetta er orðið að reglu, í flokk
þeirra nafna, er byrja á A, heldur
þeirra, er hafa Þ að upphafsstaf. Þar
mun þá standa eftirleiðis í öllum re-
gistrum aftan við fornsögubækur eða
íslandssögur:
Þorgilsson Ari hinn fróði.
Það hljóta þeir, sem kunna ekki
þessa nýju fræði, að lesa svo, sem
skírnarnafn þess manns hafi verið Þor-
gilsson, og Ari viðurnefni.
Ekki finst Snorri goði heldur neins-
staðar í 5-unum í slíkum registrum,
heldur í Þ-unum, með þessum orð-
um:
Þorgrímsson Snorri, með viður-
nefninu goði.
Snorra Sturlusyni reiðir í við skár
af, með því að skírnarnafn og föður-
nafn hans byrja bæði á 5.
Hugsum oss, að einhver ætli að
leita í einhverri íslandssögu að Skúla
Magnússyni. Hann tekst honum því
að eins að finna, að hann fletti upp
Aí-unum:
Magnússon Skúli landfógeti.
Og helzt þyrfti þá að breyta um leið
nafni hans þar sem hann er nefndur
t. d. í kveðskap, svo sem í Rímunni
af Skúla fógeta, snildarljóðunum frægu
eftir Grím Thomsen. Þar má ekki
kveða þá:
Hann Skúli fógeti á farinu var,
ferðunum Hafnar vanur,
heldur :
Hann Magnússon fógeti á farinu var o.s.frv.
Og ekki:
Til háseta kallaði Skúli snjalt,
heldur:
Til háseta kallaði Magnússon snjalt:
Skriðið þið fram úr bælurn,
heitt er víti, þótt hér sé kalt,
og hættið þið öllum skælum
Sagan segir, að þessi nýlunda sé
sprottin upp hér í pósthúsinu, með
því að þar muu vera siður að raða
öllum bréfum eftir föðurnöfnum, í
samræmi við hagfelda milliþjóðatízku
í því atriði.
En þar er sannarlega ekki mikill
skyldleiki i milli.
Nei. Hér mun raunar vera um að
tefla hádanskt apaspil eða útlent, sem
kemur fram meðal annars í því, að
sníða burt úr stafrófi voru það, sem
er ólikt eða óalgengt i öðrum nor-
rænum stafrófum, svo sem é, í, ó, ú,
z, og þá með tímanum p og ð, rita
ekki é heldur je, ekki z, heldur tómt
s, ts, ds o. s. frv.
»Dependera af þeim dönsku«, eins
í þessu sem öðru.
Hvað á þetta undirtyllu-þjóðkríli
að vera að monta með stærri (lengra)
stafróf en miklu meiri háttar þjóðin?
hugsa þeir eða segja, i tilhlýðilegri
undirgefni.
Þegar Þ-ið er horfið, verður að leita
að Ara Þorgilssyni í f-unum :
Thorgilsson eða Thorgilson Ari, og
Thorgrimson Snorri.
(.1, þvílik framförl
B. J.
Kolaverkfallið erl.
Einkasímskeyti hafa komið hingað
til bæjarins um, að eigi lendi við
kolaverkfall í Bretlandi einu, heldur
sé þegar hafið kolaverkfall í Þýzka-
landi og eigi að vita nema Frakkland
reki lestina.
---—. —
Frá gjaldkeramáliim.
Einkennilegur dráttur virðist vera
á því, að hafin verði sakamáls- eða róttar-
rannsókn sú i gjaldkeramálinu, sem getið
var um í síðasta blaði, að stæði til. Það
hefir að vísu heyrst, að búið só að »senda«
málið til bæjarfógeta, — en hins vegar
só óvíst, hvort hann vilji taka það að
sér! Varast er að gefa Landsbanka-
stjórunum nokkuð »til vitundar« um
gang málsins, — »s v a r i ð«, sem þeir
fyrir mánuði liðnum áttu að fá »i n n a n
fárra d a g a«, er ókomið enn. Einna
einkennilegast er þó, að ekki fréttist
neitt um það, að gjaldkeranum só vikið
frá stöðu sinni um stundarsakir, þó
sakamálsrannsókn sé komin á stað í máli
haus. Sá er nú gegnir starfinu, gerir
það á hans — gjaldkerans —
á b y r g ð. Ef til vill eiga menn að fá
að njóta þeirrar merkilegu sjónar áfram
— meðan dómarinn er að fjalla um
málið! Fæst kemur mönnum á óvart nú
úr landsstjórnar-áttinni!
Vonzkan. Það, sem einkennir skrif
og ummæli »heimastjórnarblaðanna« og
ráðherrablaðsins »Ingólfs« um gjaldkera-
málið, er öllu öðru fremur vonzkan
— i 1 s k a n — út af því, að Lands-
bankastjórarnir skyldu komast að mis-
fellum gjaldkerans og kæra yfir þeim.
Út úr hverri línu, sem blöð þessi flytja
um þetta mál, skín þessi ilska ljóslega,
bak við hverja setningu er sem heyrist
sjóða og vella þessi vonzka, sem allri
heilbrigðri skynsemi hl/tur að virðast
óskiljanleg.
Því spyrja menn og spyrja, sjálfa sig
og aðra : Hversvegna ilskast þessi
blöð svona út úr þessum hlut?
í glerhúsi. Hissa urðu margir, er
þeir sáu þær ofsafengnu og rakalausu
árásir, sem »Lögrétta« gerir á Lands-
bankastjórana — aðallega í sambandi
við gjaldkeramálið. Og hissa hafa margir
orðið að heyra þau fítonsorð, sem höfð
eru eftir, og þá reiðiathafna-löngun, sem
maður segir rnauni, að ríki hjá heima-
stjórnarhöfðingjunum sumum — vegna
gjaldkeramálsins. Menn eru hissa á
þeirri ofdirfsku, að þeir skuli velja
þenna tíma til ofsókna.
Mönnum þykir það sem sé ávalt ein-
"kennilegt, að þeirfariaðkasta
grjóti, sem búa í glerhúsi!
Skjöl og skilríki. í s a f o 1 d fór
fram á það nýverið við stjórnarráðið að
fá að sjá sk/rslu þeirra Halldórs Daníels-
sonar og Sehou bankastjóra — til stjóru-
arráðsins, annaðhvort til birtingar —
eða til að segja frá aðalatriðunum —
e ð a til þess eins að fá aukinn skilning
á gangi málsins — en án þess að birta
neitt. — En svarið frá stjórnarráðinu
var: belnt afsvar.
Ráðherrablaðið síðasta hefir með-
ferðis langa grein um gjaldkeramálið og
reynir auðvitað að bera blak af ráðherra
— en tekst það eigi betur en vænta
má, er slíkan málsstað skal verja.
Að þessu sinni skal eigi farið neitt út
í einstök atriði þessa langa vefs — að
elns bent á, hversu fáránlegt það er,
sem ráðherrablaðið er að hjala um, að
með róttarrannsókninni sóu framkvæmd-
arstjórar bankans væntanlega komnir
að sínu langþráða takmarki.
Það er eins og hór eigi bankastjórarnir
einir í hlut um þetta mál — eins og
hór só að eins um að tefla einhverja
sórstaka löngun hjá þeim til að
koma gjaldkeranum undir sakamáls-
kæru — eins og þetta mál snerti þá
eina.
Sannleikurinn er sá, að bankastjór-
arnir hafa gert það eitt í þessu máli,
sem samvizkusömum embættismönnum
hlýddi — það eitt, sem var þeirra ský-
laus skylda — en vítavert, ef lagst
hefðu undir höfuð.
Eins og þetta mál lá fyrir, hlaut það
að vera »langþráð takmark« frá r ó 11-
lætisins sjónarmiði, að róttar-
rannsókn yrði þegar skipuð — svo að
bert mætti verða, hver ábyrgð hvílir á
gjaldkera — en drátturinn á því víta-
verður — enda sá dráttur ekki sízt, Bem
komið hefir á stað hinum aivarlegu
mótmælum gegn atferli stjórnarinnar.
Nýtt tímarit í vændum.
Fáist nægilega margir áskrifendur,
hefir Einar Hjörleifsson skáld í hyggju
á þessu ári að stofna nýtt timarit, á
stærð við Skírni, er kæmi út 4 sinn-
um á ári.
Hann hugsar sér, að í riti því verði
kostur á, eftir því sem rúm leyfir, að
ræða mál á öllum svæðum þjóðlífs
vors, en að þess verði gætt, að ritið
verði ekkert flokksmálgagn. Sögu
eða sögukafla hugsar hann sér í hverju
hefti, að svo miklu leyti, sem því
verður við komið og eins fögur kvæði.
Og sérstaka stund ætlar hann á það
leggja, að ritið fræði menn um sem
mest af því, sem bezt er hugsað og
mesta eftirtekt vekur í útlendum bók-
um og tímaritum; til þess hugsar hann
sér, að sérstökum kafla sérhvers heftis
verði varið.
Hann vonar, ef fyrirtækið kemst á
fót, að geta safnað þar saman sem
flestum gáfumönnum landsins. Þessir
menn hafa þegar lofað ritinu aðstoð
sinni: Friðrik J. Bergmann prestur,
Gísli Sveinsson yjirdómslögm., Guðm.
Björnsson landlaknir, dr. Guðm. Finn-
bogason bókavörður, Guðm. Hannesson
prójessor, Haraldur Nielsson prójessor,
Indriði Einarsson skrijstojustjóri, Jón
Helgason prójessor, Jón fónsson docent,
dr. Jón Þorkelsson skjalavörður, Kletn-
enz Jónsson landritari, Sigurður Guð-
mundsson rnag. art., Sigurður Hjórleijs-
son ritstjóri, Þorleijur Bjarnason adjunkt,
Þorsteinn Erlingsson skáld.
Það telur hr. E. H. skilyrði þess,
að honum verði unt að koma ritinu
af stað, auk áskrifendafjölda, að and-
virði þess verði greitt fyrirfram. Verð
fyrsta árgangs yrði að greiða um leið
og kaupandi veitti fyrsta hefti viðtöku.
Verð árgangsins verður fjórar krónur.
Þess væri óskandi, að hr. E. H.
tækist að koma þessu fyrirtæki í kring.
Honum manna bezt treystandi til þess
að gera vel úr garði slíkt tímarit. Það
væri illa farið, ef undirtektir yrðu svo
kyrkingslegar, af venjulegu tómlætj
manna, að um koll félli fyrirætlun
þessi.
----------------
Skautakapphlaup um
Braunsbikarinn.
Aldreí hefir í manna minnum verið
eins ilt um skautasvell hér i bænum
eins og í vetur. Frost. verið jafn fá-
‘íð og hvitir hrafnar og is þvi einnig
ákaflega vandgæfur. Fyrir bragðið
hefir reynst nær ókleift að stunda
skautaíþróttina svo nokkurru nemi í
vetur.
Kapphlaup hafa af þessum ástæðum
orðið miklu færri og einnig tilkomu-
minni en átt hefði að vera.
Þau hafafarið fram tvívegis, hin fyrri
í öndverðum febrúar, er þeir Múller
verzlunarstj. og Sigurjón þreyttu 500
stiku skeið. Það sinni þreyttu þeir
tveir og 1000 stiku skeið aukreitis —
án þess reiknuð væru með, erkapphlaup-
in voru gerð upp og mun hafa láðst
að geta þess, að það skeið vann Sig-
jón (Múller datt á miðri leið).
Önnur kapphlaupin á þessum vetri
fóru svo fram síðastliðinn sunnudag
úti á íþróttavelli um Braunsbikarinn.
Fjórir keptu um hann á 500 og 1500
stiku skeiði. Hlutskarpastur varð Magn-
ús Tómasson verzlunarm. Hann var
hraðastur bæði skeiðin. En veðurvar
hvast og svellið eigi sem bezt. Tíma-
hraðinn því eigi nærri eins mikill og
ella hefði orðið. Magnús rann 500
stiku skeiðið á 1 mín. S1/^ sek. 1500
stiku skeiðið á 3 mín. 41^ sek.
Hinir, sem þátt tóku í kapphlaup-
unum voru: Herluf Clausen (500 st. á
LMVb mín.; 1300 st. 3,588/5), Kristj-
án Schram (300 st. 1,34 mín.; lauk
eigi 1500 st. hlaupi) og Tryggvi Magn-
ússon (500 st. á 1,22% mín.; 1300
st. á 3,57Vb mín.).
Enn er eftir að reyna skautamenn-
ina á 5000 stiku skeiði og verður
það gert við fyrstu hentugleika.
-----------
Leiðróttingar.
I bjúskaparfrásögn i 13. tbl. misprentað-
ist Hans Peter Hansen, i stað Hans Pétur
Hansson.
1 kvöldskemtanar-frásögn siðasta blaðs
var Jón Norðmann sagðar 16 ára, á að
vera 14.
Tammany-samábyrgðin.
Stjórnmálabófa saga
frá New-York.
I.
Tammany-hringurinneðaTammanj--
samábyrgðin var að upphafi góðgerðafé-
lag, stofnað á ofanverðri 18. öld (1783).
Góðgerðafélag fyrir aðra, til að gera
öðrum gott, líkna nauðstöddum ná-
unga.
En snerist smámsaman upp í góð-
gerðafélag fyrir félagsmenn sjálja, með
þannig vaxinnigóðgerðasemi,að félagið
hrifsaði til sín öll völd í hinni miklu
borg og beitti þeim aðallega til að fé-
fletta almenning og miðla arðinum
höfðingjum sínum og þeirra skósvein-
um.
Þaðan kemur samábyrgðar-nafnið.
Félagsmenn voru allir í samábyrgð
um að hlynna hver að öðrum efna
lega, einkum rneð því að koma hver
öðrum í arðvænlega stöðu með hversu
óvönduðum ráðum, sem vera vildi, en
bola aðra frá, þótt miklu hæfari væri.
Spolia victoribus var orðtak eins
frumherja þeirra á hinni alræmdu
spillingar-braut félagsins, eftir nýveg-
inn mikinn kosningasigur.
Það merkir: herfangið Jellur í skaut
sigurvegaranna.
Og herfangið var fyrst og fremst
öll arðsöm embætti í bæjarfélaginu og
öll störf í þess þarfir, sem valdsmenn-
irnir, forkólfar félagsins, sáu unt, að
væri sæmilega launuð. Það var ekki
til nokkurs hlutar fyrir nokkurn utan-
félagsmann.aðsækja um nokkurastöðu
eða starf, eða þá að minstu kosti öðru
vísi en að hann hefði meðmæli frá
þeint, er mestu réðu í félaginu. En
meðmælin fekk enginn maður öðru
vísi en fyrir ótæpt tillag í kosninga-
sjóð (flokkssjóð) félagsins, eða önnur
fríðindi.
Kosningasjóðurinn var all-þurftar-
mikill. Það þurfti mikið fé til að
kaupa atkvæði hins mikla kjósenda-
sægs í borginni, beinlínis eða óbein-
lítiis, t. d. handa kaupdýrum atkvæða-
smölum, og þá eigi sízt handa hinum
mörgu málgögnum, er stofna þurfti og
halda úti til að Ijúga að kjósendum
og vilia þá og blekkja á alkar lundir,
flytja þeim skrum um leiðtoga félags-
ins og nið um andstæðinga þeirra,
hvers konar lygasamsetning þeim til
ófrægðar.
Þetta mikla fé var tekið úr bæjar-
sjóði með ýmsum brellum, svo setn
samtökum við undirboðsmenn á verk-
um, sem bæjarstjórn þurfti að láta
vinna, með stórum hærri launa veit-
ingum úr bæjarsjóði eða eftirlauna en
til stóð eða nokkurri átt náði, o. s. frv.,
og mismunurinn látinn renna í flokks-
sjóð.
Kvisaðist eitthvað um þá óknj7tti eða
því utn líkt, og einhver áræðinn maður
ráðvandur gerðist svo djarfur að koma
glæpunum upp, var því enginn gaumur
gefinn og mátti kærandi þakka fyrir, ef
hann varð ekkifyrirhinum verstu búsifj-
um afvaldstnanna hálfu og dómara, sem
voru yfirleitt í vasa bófanna, er öllu
réðu í borginni.
Ekki var það nema stundum, sem
bófarnir sjálfir fóru með völdin. Þeir
kusu margoft heldur að fela sig bak
við tjöldin og láta aðra bera ábyrgð-
ina á vömmum þeirra og glæpurn,
meinlaus rolumenni, sem þeir létu
undirskrifa það sem þeir vildu vera
láta, jafnvel hvaða óhæfu, sem vera
skyldi, skutu þeitn þá einhvern veg-
inn undan, ef illa ætlaði fyrir þeim
að fara, eða — sleptu þá af þeim hend-
inni. Drengskapurinn var ekki meiri
en það, ef á hann reyndi.
Það var ekki hættulaust í þá daga
að vera ráðvandur maður og hrekk-
laus. Þeir máttu búast við að missa
stöðu sina m. m., sem það voru, t. d. ef
þeir vildu ekki styðja bófana.
L y g i n var aðalhjálpræði stórbófa-
félags þessa og allra þess þjónustu-
liða. Lygalistin lét máltólum þeirra
með afburðum. Hún var flokksins
lífakkeri.
Aldrei hafa féglæfrar verið stund-
aðir af tneiri alúð né ósvífni. Það
stóð líka heima, að flokkurinn nefndi
alráðvanda andstæðinga sina og óstel-
visa aldrei annað en féglæframenn. Og
með látlausu ítrekanastagli tókst þeim
að lautna þeirri trú inn í fáfróða hugs-