Ísafold - 24.07.1912, Síða 1

Kemui út fcyisyftr i yiku. Vorð &rg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendia 5 ki» eða l1/*
dollar; borgist fyrir miðjan júli (erlendis
fyrir fram). __________________________
ISAFOLD
GpvbOkii (ikrifleg) bundin vib kramót, ei
ógilð nema komin só til útgefanda fyiir
1. okt. og aaapandi ekaldlani viO blaOiO
AfgpreiOsla: Anatnietiwti 8.
XXXIX. árg.
Reykjavík 24. julí 1912.
50. tölublað
I. O. O. F. 93569
KB 13. 9. 7. 27. 9. G
Alþýðufól.bókasafn Pósthússtr. 14 kl. 6—8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga iO—8.
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 6—7
Eyrna-.nef-og h&lslækn. ók. Pósth.str.l4A fid.2—8
tslandsbanki opinn 10—21/* og 61/*—7.
K.P.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 &rd.—10 sðd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* siðdegis.
Landakotskirkja. öuðsþj. 8 og 8 & helgum
Landakotsspitali f- sjúkravitj. 10 ^/a—12 og 4—6
Landsbankinn 11-21/*, 6^/s-R1/*. Bankastj. við 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útl&n 1—8
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin tr& 12—2
Landsféhirðir 10—2 og 6—6.
Landggk,jalasafnið hvern virkan dag 12—2
Landsimínn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 28 þd. og fsd. 12—1
N&ttúrugripasafn opið l1/*—21/* & sunnudögum
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
8tjórnarr&ðsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.st.r. 14B md. 11—12
Vifilsstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmen.jasafnið opið & hverjum degi 12—2.
Ritstjórar Isafoldar
verða fyrst um sinn venjulega til við-
tals í skrifstofu ísafoldar á þessum
timum:
Ólajur Björnsson kl. ii—12 árd.
Sigurður Hjörhijsson kl. 2—j síðd.
Ráðherraskifti.
Kristján Jónsson ráðherra skýrði
jrá pví á pingi í gcer, að hann hejði
Jengið lausn Jrá ráðherraembœttinu og
jylgdu pvi pakkir konungs. Honutn var
jajnjramt Jalið að annast ráðherrastörj,
pangað til annar ráðherra vœri skip-
aður.
Hannes Hafstein bankastjóri
Jekk í gcer áskorun jrá konungi um að
taka að sér ráðherraembcettið. Hann
hejir svarað að hattn qeri pað. Skip-
un hans vcentanleg ftmtudag eða Jöstu-
dag næstkomandi.
-----»------
Frá alþingi.
Fátt hefir gerst þar stórtíðinda, síð-
an útkljáð var um kosninguna i Vestur-
ísafjarðarsýslu.
Helzt er þess að geta, að nokkurt
kapp varð í n. d. um færslu þing-
tímans. Bændurnir í deildinni fylgd-
ust þar allir að málum, nema Pétur
Jónsson, vildu allir hafa vetrarþing
fremur en sumarþing. En hinir, sem
voru á móti vetrarþingum, urðu þó
liðsterkari, og má búast við að n. d.
afgreiði stjórnarfrumvarpið óbreytt í
dag.
Eins og kunnugt er mælir frum-
varpið svo fyrir, að þing skuli koma
saman i. júlí.
------eetí----
Aðflutningsbannið.
Vonandi er að þingið eyði ekki
miklum tima til að koma fyrir þeim
óburði, sem þingmaður Strandamanna
er aðalflutningsmaður að, tillögunni
um atkvæðagreiðslu um aðflutnings-
bannið, þegar á þessu hausti.
Hvernig sem menn annars lita á
það mál, ættu allir að geta orðið sam-
mála um það, að það væri óvirðing
fyrir þessa þjóð, að fara að nema að-
flutningsbannslögin úr gildi, áður en
nokkur reynsla er á þau komin.
Löggjöfum vorum er það ætlandi
að halda uppi sæmd þjóðarinnar, en
ekki hitt, að gera henni vanvirðu.
Bjðrn Jónsson
fyrv. ráðherra hefir ekki komið á
þing það sem af er þessari viku, sök-
um lasleika.
Ríkisstefnan og
ráðherra sammálanna.
Deilan meðal vor um sambands-
málið, að undanförnu, hefir að vísu
verið um fleiri atriði en eitt. Meðal
annars höfum vér ekki verið fullkom-
lega sammála um, yfir hverjum mál-
unum vér vildum einir ráða. Sumir
hafa viljað fara þar lengra, sumir skemra.
En aðalkjarni deilunnar hefir verið
um sammálin. Reyndar hefir enginn
neitað því, að einhver sammál yrðum
vér að hafa með Dönum, að minsta
kosti um nokkurt skeið, en ekkert
samkomulag hefir fengist um það enn
þá, hvernig þessum sammálum mætti
fyrir koma. Þingviljinn og þjóðar-
viljinn má ekki lengur vera á reiki
um þetta.
Aðalástæðan til þessa samkomulags-
leysis hefir verið það, hve lengi vér
höfum verið að átta oss á því, sem
allir hafa vist viljað í insta hugskoti
sínu, að ísland verði frjálst og sjálf-
stætt ríki. Það á svo að heita, að
upp í þetta séu vaxnar hugsjónir allra
stjórnmálaflokka í landinu, og er þá
óþarfi að metast um hverjum sú krafa
hafi fyrst orðið ljós.
Kröfurnar um meðferð sammálanna
verður hins vegar að miða við ríkis-
kröfuna. Sé þess ekki gætt, verður
ríkisnafnið að hégóma, eða þá því
sem næst.
Ríki, sem heita vill frjálst og sjálf-
stætt, getur ekki falið öðru ríki svo
mál sín, að það taki engan þátt í
meðferð þeirra og geti heldur ekki
náð þeim til sín aftur, nema hitt ríkið
vilji góðfúslega láta þau af hendi.
Sé ríkið, sem við tekur, langtum mátt-
armeira en hitt, sem afsalar sér mál-
unum, verður hættan ennþá meiri
fyrir það.
Hér er lýst aðalgallanum á frum-
varpi minnihlutans á þingi 1909. Það
frumvarp gerði ráð fyrir þvi að ísland
héti ríki. En þetta var ekki mikið
annað en nafnið eitt. Vér áttum að
fela öðru riki nokkur mikilsvarðandi
mál, án þess vér hefðum rétt til þess
að krefjast þeirra aftur, án þess að fá
nokkra hlutdeild í meðferð þeirra og
án þess nokkur samningur væri um
það gerður, hvað vér þá þyrftum til
þess að vinna að fá þessa hlutdeild,
ef hún einhverntíma væri fáanleg.
Uppsegjanleikinn var ekki eina úr-
ræðið. Hitt skifti mestu að vér fengj-
um samninga, er væri oss hentugir
og svo væri um þá búið, að enginn
vafi léki á, að landið væri eftir sem
áður Jrjálst og sjáljstatt ríki.
Fyrir þessu hefir prófessor Guð-
mundur Hannesson gert góða og
glögga grein hér í blaðinu nýlega.
Sjálfstæðisflokkurinn á þingi 1909
tók það ráðið, að halda fram upp-
segjanleik allra mála, nema konungs-
sambandsins eins.
Nokkrii sjálfstæðismenn á þinginu
voru hikandi við þá kröfu, töldu að
við minna mætti una, en meirihluti
flokksmanna hélt henni fast fram,
enda sýndist þá svo, sem þetta væri
mest að vilja þjóðarinnar.
Þvi var það líka að þessi stefna var
upp tekin og telja má henni það, með-
al annars, til gildis, að ekki getur ork-
að tvimælis um, að það riki, sem get-
ur sagt öðru ríki upp sambandi allra
mála, er frjálst og sjálfstætt.
ísafold er enn þeirrar skoðunar, að
uppsegjanleikinn hefði verið ákjósan-
legastur, ekki að eins fyrir íslendinga,
heldur líka fyrir Dani, að frelsið sem
í uppsagnarkostinum lá, hefði tieyst
sambandið milli þjóðanna. Uppsögn-
ina mátti líka binda þeim skilyrðum,
að vissa væri fyrir að sambandsslitin
yrðu af óhjákvæmilegri nauðsyn, en
ekki fyrir hvatvíslegar æsingar ófor-
sjálla þjóðmálaskúma.
En um þessi úrslit sambandsmáls-
ins eru horfurnar alt annað en væn-
egar, svo óvænlegar sem mest má
verða. Danir þvertaka fyrir þessa
samninga. Hver stjórnin eftir aðra
jar í landi neitar að líta við nokkr-
um samningatilraunum er reistar séu
á þeim grundvelli, allir stjórnmála-
flokkar þar i landi eru samhuga um
þetta. Jafnvel konungurinn sjálfur,
er unni oss hinnar fylstu sæmdar
af þessum samningum, mátti þar engu
um þoka.
Og þó er ekki nema hálfsögð sagan
enn þá. Mikill hluti, líklega helming-
ur, allrar íslenzku þjóðarinnar er þess-
um samningum andvígur, telur þessi
málalok hættuleg fyrir þjóð vora og
er þess albúinn að afstýra þeim, ef
nokkur þörf væri á verulegri mót-
spyrnu.
Hvað á þá til bragðs að taka.
Hér er um tvo kosti að velja, að
hajast ekkert að eða Jcera sig um set.
Um það, hvort af þessu tvennu
eigi að gera, er deilan í landinu sem
stendur.
Athafnarleysis stefnuna styðja þeir
menn, sem ýmist kalla sig landvarn-
ar- eða skilnaðarmenn og svo þeir,
sem hélzt vilja enga breytingu á þeirri
réttarstöðu, er ákveðin var með stöðu-
lögunum.
Hvernig landvarnarmennirnir ætla
sér að verja landið, eða skilnaðarmenn-
irnir ætla sér að fara að því að skilja,
með því að svæfa alla viðleitni til að
ná frekara sjálfstæði en stöðulögin
veita, er víst æði mörgum hulin ráð-
gáta.
En stöðulaga dýrkendurnir eru sjálf-
um sér samkvæmir. Þeir vilja enga
breytingu og vinna því á móti henni.
Athafnarleysið í sambandsmálinu
miðar til þess eins, að auka ósam-
lyndi og úlfúð í landinu, en á þeim
kosti fæðist upp sá ormurinn, sem
hættulegastur er sjálfstæði þessa lands.
Athafnarleysis-foringjarnir — status
^Mo-mennirnir — aka líkvagni lands-
réttindamálsins, hvort sem fyrir hann
er beitt bráðfjörugum landvarnar-fola,
eða gigtveikum stöðulaga-húðarhesti.
Hér er þvi einn kostur nauðugur,
að leita ráða til þess að halda sam-
bandsmálinu áfram með eindrægni og
athygli sem flestra góðra manna. Það
skipulag þarf að finna, sem meiri hluti
þjóðarinnar geti aðhylst. Það má
helzt heldur ekki vera óvænlegt til
samkomulags við Dani. Það þarf að
vera ódýrt og við vort hæfi. Því
þarf að vera svo háttað, að engum
eðlilegum eða lagalegum réttindum sé
afsalað, heldur sé réttur landsins auk-
inn svo sem bezt má vera.
Skipulagið er ekki auðfundið, ef til
vill, en vér verðum að finna það.
Mennirnir sem tóku saman hönd-
um á síðastliðnu vori, í þvi skyni að
reyna til að þíða saman hugi lands-
búa um sambandsmálið, voru að hugsa
um þetta skipulag. Þeim hugkvæmd-
ist ekki annað ráð vænlegra, en að
vér hefðum sérstakan ráðherra i Kaup-
mannahöfn, sem hlutaðist til um stjórn
allra vorra sammála.
Þótt manni þessum væri ætluð bú-
seta í Kaupmannahöfn, aðalbúseta að
minsta kosti, átti hann engu að síður
að vera liður í stjórn lands vors, vera
einn af ráðherrum landsins, en þó
aldrei forsætisráðherra, sitja á þingi og
bera ábyrgð gjörða sinna fyrir því.
ríkisráði konungs var honum ætlað að
gæta réttar vors. Án hans átti stjórn
konungsins ekki að vera fullskipuð.
Þótt hann færi ekki með málin út á
við, gat hann þó gætt hagsmuna vorra
í þeim, eftir því sem frekast vanst til.
Honum var ætlað sæti við hlið kon-
ungsins, sem ráðherra sammálanna,
vorra mála. Enginn vah gat þá á því
eikið að málin, sem hann fór með,
voru vor mál, að vér höfðum engum
málutn vorum afsalað. Hann var sendi-
rerra vor og umboðsmaður íslenzkrar
stjórnar, jafnframt ráðherrastöðunni,
erindreki, líktogjón Sigurðsson hugs-
aði sér í öndverðu, en með meira
valdi og meiri ábyrgð. Með þessu
gat líka ýmislegur kostnaður sparast.
Hann gat borið upp mál fyrir kon-
ungi í umboði annara íslenzkra ráð-
rerra. Með því mátti draga úr utan-
i'erðum ráðherra og hinni óþægilegu
tímaeyðslu, sem af þeim leiðir. Margt
annað gat hann unnið fyrir þing og
stjórn, sem annars þurfti til að kosta.
Viðskiftaráðunautsstaðan gat þá og
orðið töluvert önnur og tilkostnaður
við hana minkað, að minsta kosti um
helming.
Raunar er ekki hægt að gera ráð
fyrir öllu þvi hagræði, er oss mætti
verða að þeim manni, ef vel tækist
til með valið á honum.
Mönnunum, sem áður voru nefndir,
hugkvæmdist ekki annað vænlegra en
þetta, ef nokkurt tillit átti að taka til
alls þess, er við þurfti að miða. Eitt-
hvað má að sjálfsögðu að þessu finna,
en geri þeir þá betur, sem þetta lasta.
Bendi þeir á einhverja aðferð, sem
tryggi jafnvel rétt vorn og hagsmuni,
sem ekki sé dýrari, sem líklegri sé
til þess að fullnægja sjálfstæðishugsjón
þjóðarinnar, sem ekki sé óvænlegri til
samkomulags við Dani.
Þeir menn, sem finna annað betra
ráð, fá þökk og heiður þjóðarinnar.
Brceðingsmennirnir verða fyrstir manna
til þess að tjá þeim þakklæti sitt.
Þeir sem ekki viljaaðsammálunum sé
afsalað í hendur Dana, og vilja held-
ur ekki kyrstöðuna, en geta ekki sætt
sig við sammálaráðherrann, ættu ekki
að liggja á liði sinu með það að lýsa
tillögum sínum. Þeir verða að benda
á eitthvað betra, annars vinna þeir
þeim málstað ógagn, sem þeir þó vilja
styðja.
Rökin móti þessu fyrirkomulagi hafa
enn verið fremur veigalítil. Helzt það
til fundið að þetta verði kostnaðar-
auki.
Á þá ástæðu er vert að líta.
Ráð er fyrir því gert, að sjálfsögðu,
að vér kostum manninn, en jafnframt
að vér tökum ekki annan þátt í kostnaði
sammálanna, að undanteknu því, sem
vér legðum á konungsborð.
Hafa þeir menn, er hræddir eru
við þenna tilkostnað, íhugað hvað það
mundi kosta oss að fá síðar hlutdeild
í meðferð sammálanna, ef þau væru
afhent án þess nokkuð væri um þau
samið? Hafa þeir ihugað að Danir
gætu gert það þá að skilyrði fyrir
nokkurri hlutdeild vorri í sammálun-
um, að vér legðum fram fé til allra
sammálanna t. d. í hlutfalli við mann-
Fjölda? Hafa þeir íhugað, að Danir
gætu sett oss þá kosti um þetta, sem
væri sama sem fullkomið afsvar? Eða
hafa þeir menn, sem halda fram upp-
segjanleika allra mála, íhugað hverju
vér þyrftum til að kosta, ef vér ætt-
um einir að fara með öll vor mál?
Að segjast vilja heimta ríkisréttindi,
en tima ekki að vinna það til, að
borga einum ráðherra, er svo aum-
ingjalega vesalmannlegt, að vér gerum
oss að athlægi allra þjóða, með þvi
að segja það.
Þó er ekki að dyljast þess, að miki
bót væri það á frumvarpi minnihlut-
ans frá 1909, ef um það væri samið,
að vér mættum skipa þenna ráð-
herra þegar oss þóknaðist, þó vér
heyktumst á þvi að þiggja hann strax,
jafnvel þótt i boði væri.
En þeir menn, sem þessu vilja
fresta, ættu þá líka við það að kann-
ast, að jafnframt eru þeir að fresta
ríkishugsjóninni fyrir þjóð sína.
Þingsályktunartillögur.
Þær hafa verið bornar fram þessar
á þinginu:
1. Um eyðing reja. (Flutningsm.
Sig. Sig.).
Alþingi ályktar að skora á lands-
stjórnina að safna skýrslum um tjón
jað, er fjáreigendur á öllu landinu biða
af dýrbíti og að þeim skýrslum fengn-
um rannsaka, hvað alger útrýming eða
eyðing refa muni kosta og leggja
svo fyrir alþingi á sinum tíma frum-
varp til laga þar að lútandi.
2. Um aukið ejtirlit úr landi með
slldveiðum útlendinga Jyrir Norðurlandi.
Flm. Steingrimur Jónsson og Stefán
Stefánsson).
Efri deild alþingis skorar á stjórn-
ina að auka eftirlit úr landi með síld-
veiðum útlendra skipa fyrir Norður-
andi og koma á það föstu skipulagi,
ef mögulegt er.
Sama till. flutt í n. d.
3. Um strandjérðir og Thorejélagið.
Flutningsm. Kr. Jónson ráðh.).
Neðri deild alþingis ályktar að skipa
5 manna nefnd til að athuga strand-
:rerða-fyrirkomulagið og samninginnvið
Thorefélagið um þær.
4. Um atkvceðagreiðslu um aðjlutn-
ingsbannslögin. (Flutningsm. Guðjón
Guðlaugsson, Stefán skólameistari, Þór-
arinn Jónsson).
Alþingi ályktar að skora á stjórnar-
ráðið að láta fara fram leynilega at-
kvæðagreiðslu allra alþingiskjósenda á
landinu um það, hvort nema skuli úr
gildi lög nr. 44 30. júlí 1909. um
aðflutningsbann á áfengi. Atkvæða-
greiðsla þessi fari fram í sveitum á
næstu hausthreppaskila þingum, en í
kaupstöðum 1. vetrardag næstkomandi.
Þingnefndir.
Verzlun og veitingar ájengra drykkja
Jón Magnússon form., Matthías Ól.
skrifari, Sig. Sigurðsson.
Eftirlit með pilskipum og vélaskipum.
Jóh. Jóh. form., Lárus skrifari,
Tryggvi, Matth., St. St. Eyf.
Æðsta umboðsstjórn (ráðherraeftirlaun).
Jón Magnússon form., Lárus skrif-
ari, Tryggvi, Sig. Sig., Ól. Briem.
Vatnsveita á Sauðárkrók.
Jósef Bj. form., Pétur Jónsson skrif-
ari, Eir. Briem.
Veiði í Drangey.
Ólafur Briem form., Pétur Jónsson
skrifari, Guðl. Guðm., Sig. Sig., St.
St. Eyf.
EJtirlit með síldveiðum
L. H. B. form., Guðl. Guðm. skrif-
ari, Jóh. Jóh.
Vörugjald.
Sama nefnd sem í steinolíumálinu.
Sampyktir um mótak.
Drangeyjarnefndin.
Ófriðun sels.
Drangeyjarnefndin.
Thorejélagið.
Guðl. Guðm., Jóh. Ól., Ól. Briem,
Halldór Steinss., Jóh. Jóh.
Skipun lceknishéraða (Strandasýsla).
Guðjón, Jens Pálsson, Þórarinn.
-----4------
Ask strandar.
Æk, skip það er Þórarinn Tulinius
hefir í förum, strandaði fyrir helgina
á Eskifirði — í þoku. En tókst að
ná honum út aftur. Tulinius og frú
hans og Benzon líflæknir konungs
voru meðal farþega.
Olympiufararnir.
Eigi hafa neinar sérstakar fréttir bor-
ist af þeim að þessu sinni, nema þær,
að Sigurjón hafi orðið 4. i röðinni af
5 tugum þeirra er áttust við grísk-
rómverska glimu. Er það vel að
verið af Sigurjóni.
Á leiðinni frá Stokkhólmi staðnæmd-
ust Olympíufarar i Málmhaugum og
stóð til að sýna þar glímu 3 kvöld.