Ísafold - 05.10.1912, Side 1

Kean.i út fevisvar í viku. Verft árg. (80
arkir minst) l kr. erlondis B ki, eöa l*/»
dollar; borgist íyrir miftjun júli (erlendis
fyrir fram). _________
ISAFOLD
Uppsöfn vakriAog) bcndfn vib áramót. ei
óffild nema komm ué til útgeianda tyiÍM
1. ofct. og *.artpandi AUnidlacs tíö Maöiö
ÍLfjpeiöelat Auetnxatxflsti 3.
XXXIX. árg.
Reykjavík 5. okt. 1912.
66, tðlublað
I. O. O. F. 938309
KB 13. 9. 9. 28. 9. G
Alþýðufól.bókasafn Fósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augnlœkning ókeypis í Lækjarg. 2 myd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga
Bæjarfógotagkrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—iB og^o—7
Eyrna-,n9f-oc hAlslækn. ók. Pósth.str *4A nd.2—B
tslandsbanki opinn 10—2 og 5l/» 7.
K.P.U.M. Lrsbrar- og skrifsbofa 8 Ard.—10 sbcl.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibdegis.
Landakotskirkja. ÓuOsþj. P og 6 á helgurm
Landakotsspit.áli f. sjúkravitj. 10»/s—12 og 4—5
Landsbankinn 11-21/9, ð1/*-^1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Utlán 1—8
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—8.
Landsskjalaaafnib hvern virkan dag 12— 2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka dagtv,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lrekning ókeypis í»ingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
NAttúrúgripaaafn opib l1/*— 2W* A sunnudögum
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
StjórnarrAbsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsími Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vífilsstahahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóömenjasafniö opib þd., fmd. og sd. 12—2.
Ísafoíd
frá 1. okí. fif ársfoka kostar
aðeins 1 krónu.
Nýir kaupendur fá og í kaupbæti i af
neðantöldum 6 sögum eftir frjálsu vali
um leið og þeir borga:
1. Fórn Abrahams (6oo bls.)
eftir Gustaf Jansson.
2. Herragarðssöguna eftir
Selmu Lagerlöf.
3. Davíð skygna eítir Jónas
Lie.
4. Fólkið við hafið eftir
Harry Söiberg.
5. EIsu eftir Alex. Kielland.
6. Mýrarkotsstelpuna eftir
Selmu Lagerlöf.
Davíð skygni er heimsfrægasta
skáldsaga Jónasar Lie, Herragarðs-
sagan og Mýrarkotsstelpan einkend
sömu snild og önnurskáldrit S. Lagerlöf.
Fórn Abrahams einhver frægasta
skemtisaga, sem getur. E 1 s a er ein-
hver bezta snildarsaga Alex. Kiellands.
Hver einstök þessara bóka er í
raun og veru miklu meira virði en
verð */4 árg. (i kr.) nemur.
ísafold er
ódýrasta blað Iandsins
útbreiddasta blað landsins
eigulegasta blað landsins.
Hver íslendingur, sem fylgjast vill
með í því, sem er að gerast utanlands
og innan, í stjórnmálum, atvinnumál-
um, bókmentum, listum o. s. frv.
verður að halda Isajold.
Kaupbætisins eru menn vin-
samlega beðnir að vitja í afgreiðslu
ísafoldar.
Símið (Tals. 48) eða skrifið 0%
pantið Isajold peqar i staí — jrestið
pvi ekki.
ÍSAF0LD er blaða bezt.
ÍSAF0LD er fréttaflest.
ÍSAF0LD er lesin mest.
Erl. simtr©g*nir.
Ófriðareldur á Balkanskaga.
Khöfn 2/10 '12.
Búlqarar, Serbar, Grikkir 0% Svart-
jellinqar haja skorið herör um riki sín.
Geor% Grikkjakonungur skyndilega
horfinn heim í riki sitt.
Simfregnaeftirlit. Miðlunartilraunir.
Kh. % ’12.
Fregnir jrd Balkanskaga óljósar vegna
símjregnaejtirlits (Censur). AbdulPascha
orðinn yfirhershöjðingi Tyrkjahers.
Stórveldin gera ítrustu tilraunir til
verndar jriði.
Undirtektir þjóðarinnar.
Dálítil ádrepa.
Mig langar til að leggja ofurlítið
orð i belg út af grein, sem eg rakst
á fyrir skömmu í málgagni brceðings-
’jenda.
Þessi grein er um undirtektirnar
með þjóðinni undir samkomulagstil-
raunirnar í sambandsmálinu.
Er þar birt heilmikið af skrifum frá
ónafngreindum höfundum, sem sagðir
eru úr ýmsum kjördæmum landsins
og eiga allir sammerkt í einu: þeir eru
bergmál af rödd gjammandans i Ing-
ólfi, sem bölsótast eins og naut í flagi
og með dámlíkri vitskerpu og þeirri
skepnu er léð, móti öllum samkomu-
agstilraunum Islendinga í aðalvelferðar-
máli þeirra. — Magnþrungna af heift
og hatri við b..............bræðing-
inn tjá |þeir sig, þessar heiðurskempur,
sem ekkert heita og eins geta verið
ímyndunaraflsfóstur frjósams heila, þótt
eigi vilji eg gera ráð fyrir að svo sé.
En fremur virðist mér orðið birgða-
lítið í röksemdaforðabúri andbræðinga,
er þeir taka að bera á borð fyrir okk-
ur svo léiega fæðu, sem þessi er.
Því að þótt eigi sé ráð fyrir því
gert, að hér sé um afurðir dugmikils í-
myndunarafls einar að tefla — verður
aldrei hærra á því risið en, að í hverju
þessara kjördæma hafi Ingólfi tekist
að »finna einn réttlátan«, grafa upp
einn hérvilling af sauðahúsi pess sí•
gjammandi.
En ímyndunaraflið er óðara tekið í
þjónustu Ingólfs-andans og þessar hjá-
róma raddir gerðar að allsherjarlúðri
landsfólksins — þarna sjáist hvernig
þjóðin eða meginþorri hennar liti á
þetta mál 1
Það er ekki öll vitleysan eins! —
Mundu þingmálafundirnir i vor eigi
bera annað vitni um þjóðarviljann ?
Mundi eigi hið gegndarlausa gengis-
leysi Ingólfs meðal landsmanna benda
á annað en fjandskap við samkomu-
lagstilraunirnar ?
Mundi eigi fullyrðingar Ingólfs um
hið gagnstæða vera af sömu rót runn-
ar og auglýsingin í hverju blaði um,
að hann sé útbreiddasta blað lands-
ins ?
Mundi eigi ósannindagasprið um
útbreiðslu blaðsins og gort-þembing-
urinn um gengi skoðana þess vera af
sama súrdeiginu?
Það fara þeir nærri um, sem dá-
lítið þekkja til.
Fyr mætti nú líka vera þroskaleys-
ið, ef þjóðin á þessu stigi máls tæki
þann upp að rjúka til og formæla
samkomlagstilraununum.
Hvað er í húfi, þótt um það fáist
vitneskja hverja kosti við getum fengið?
Er eigi þjóðin alfrjáls að játa eða
neita samningakostunum — pegar par
að kemur ?
Svo hélt eg vera.
Er þá nokkurt vit í öðru en að bíða
rólegir átekta, unz af því fréttist,
hvernig Danir taka i mál vor nú, er
erindreki alþingis, hinn nýi ráðherra,
ber þau fram af þingmeirihlutans
hálfu ?
Og er nokkurt vit í að rjúka upp
á nef sér, af því, að eigi er pegar aug-
lýst alþjóð, hvað sambandsflokkurinn á
þingi hafi komið sér saman um að
halda fram við Dani?
Þegar um er að tefla samninga ríkja
milli, dettur engum stjórnmálamanni
í hug annað en að fá jyrst að vita
hverra kosta er að vænta hjá hinum
samningsaðila — og að pvi loknu bera
þá undir þing og þjóð.
Sú aðferð virðist og eigi nema sjálf-
sögð í þessu máli.
Tvent er svo til um málalok:
Annað hvort taka Danir vel í mál
vor og viðurkenna ríkisréttindi íslands
og þá finst mér þeir menn, sem að
því hafa unnið og eru að vinna, ann-
ars maklegir en látlausra skamma og
rógs — svo sem þeim nú er úti lát-
ið í Ingólfi.
Eða Danir taka illa í mál vor og
vilja eigi betri kosti bjóða en hingað
til. En fari svo, sé eg eigi, að
Ingólfs-ærslin og skamma gjammið þar
hafi verið, sé, eða geti orðið að nokk-
uru gagni — heldur að miklu ógagni
með því að blaðið með hátterni sínu
geri erfiðari samvinnu þá, sem sjálf-
sagt er að þá takist með öllum stjórn-
málaflokkunum innanlands.
Hvernig sem eg þvi velti þessu öllu
fyrir mér, fæ eg eigi betur séð en að
Ingólfur hafi unnið ilt verk i vor og
sumar og hafi gert þjóðinni hneisu
með því að bera upp á hana, að hún
eða mikill hluti hennar gjaldi jákvæði
við írafárs atferli blaðsins.
Þjóðin er "þroskameiri en svo.
Þjóðin mun fara að skynsamra
manna hætti, bíða róleg þar til sagt
verður við hana:
Þessir kostir eru í boði ?
Viltu taka þeim — eða ekki?
Þjóðin mun svo ihuga spurningarn-
ar með skynsemd og stillingu og
kveða síðan ótvírætt upp úr með
svarið.
En hún gerir sig ekki að þeim vit-
grynku-fóla að kveða upp fordæming-
ardóm um samkomulagstilraunirnar —
á Ingólfs-vísu — áður en hún veit hvað
pcer jela l skauti sínu.
Karl í koti.
Aldarafmæli
Péturs Guðjohnsens.
' *
Þ. 29. nóv. næstkomandi er aldar-
afmæli þessa brautryðjanda íslenzkrar
sönglistar á öldinni sem leið.
Jónas Jónsson rithöf. fer m. a. um
hann þessum orðum í Almanaki Þjóð-
vinafélagsins:
»Hann er eins og Gestur svo rétti-
lega nefnir hann: Faðir söngs á ísa-
jold. Hann er fyrsti brautryðjandi
þeirrar listar hér á landi, og mun þvi
starf hans í útbreiðslu söngþekking-
arinnar standa hjá oss sem traustur
minnisvarði hans um ókomnar aldir.*
Til stendur að minnast aldarafmæl-
isins hér í höfuðstaðnum með kirkju-
samsöng þann dag, er söngfélagið 17.
júni gengst fyrir og er þegar tekið að
búa sig undir.
Víðar um land mun standa til að
minnast aldarafmælisins. M. a. kvað
vera farið að búa undir kirkjusamsöng
í Vatnsdalnum.
Líklegt er og að Eyfirðingar eða
Akureyrarbúar minnist afmælisbams-
ins, því að fæddur er hann þar í sveit
(á Hrafnagili).
Frá skólunum.
Þeir voru settir flestir þ. 1. þ. mán.
Nemendatalan er sem hér segir:
í mentaskólanum nál. i^o, í kvenna-
skólanum 112, í barnaskólanum hátt
á ii. hundrað, stýrimannaskólanum
63, i verzlunarskólanum rúmt 100,
háskólanum 43, í Iðnskólanum 40.
Kennaraskólinn tekur eigi til starfa
fyr en 1. vetrardag.
Háskólinn.
Þriðjudag 1. okt. hófst háskóla-
misserið fyrra á þessum vetri með
ieim hætti, að hinum nýju stúdentum
voru afhent háskóla-borgarabréf af
láskólarektor Guðm. Magnússon pró-
fessor.
Rektor bauð hina nýju nemendur
velkomna. Þótti honum tala þeirra
smá, boriti. saman við stúdentatöluna
vor. »Vanhöldin eru of mikil«
sagði rektor, »og vitum við hvað
veldur. Er það áhyggjuefni mikið og
íhugunar vert hvernig bæta skal úr«.
?að taldi rektor þó ánægjuefni, að nú
éti útlendingur fyrsta sinni skrá sig í
stúdentatölu. Það er norskur maður Da-
vid Guldbrandsen >g ætlar hann að leggja
stund á íslenzk fræði, en feraðafloknu
prófi hér vestur til Ameríku og gerist
cennari þar.
Vanhöldin, sem rektor talaði um,
eru svo mikil, að af 21 stúdentum,
sem útskrifuðost í vor hafa einir 7
átið slcrá sig við háskólann íslenzka.
Hiuir . allir farið til Kaupmannahafnar
til að stunda nám við danska háskól-
ann.
Svo mikið er aðdráttaraflið utan að
— og máttur Garð-styrksins.
Á þessu verður naumast bót ráðin
fyr en kostur verður styrks héðan
leimanað efnilegum mönnum til utan-
farar að ajloknu próji við háskólann.
Þessir 7 íslenzku stúdentar frá síð-
astliðnu vori, sem trygð halda við ísl.
háskólann eru: Ásgeir Ásgeirsson,
Friðrik Jónasson, Gunnl. Einars-
son, Hermann Hjartarson, Jón Gnðna-
son, Jósef Jósefsson, Páll Bjarnason.
Við þessa 7 bætist svo einn eldri
stúdent (frá fyrra ári) Gunnar Sigurðs-
son og loks hinn norski stúdent.
Alls hafa þá 9 stúdentar bæzt há-
skólanum í haust.
Arbók háskólans 1. háskólaárið
1911—1912 er nýkomin út, snotur
bók. Er þar skráð í stuttu máli saga
háskólans, tildrög og stofnun. Þá
kemur frásögn af stofnunarhátíðinni á
forsetaafmælinu, þvínæst skýrsla um
störf háskólans 0. s. frv.
Aftan við Árbókina er fylgirit: Stújs
saga, gefin út fyrsta sinni eftir hand-
ritunum af Birni Magnússyni Ólsen.
Þá er og komin út skýrsla um
»fyrirlestra og æfingar« á háskóla-
misseri því, er í hönd fer.
Heimspekisdeildin er sú deildin,
Greinar.
XI.
Hamar Þórs.
1.
Aftur og aftur hef eg lesið goða-
sögurnar, sem Snorri segir af þessari
ljómandi snild í Eddu sinni, og verið
að hugsa um, hvaða sannleikur muni
þar vera í rótinni. Þvi að enginn
skal ætla, að slikar sögur séu skapað-
ar alveg af engu, og lygasögur frá
rótum Sumt er i þessum sögum svo
fornlegt, að ætla mætti, að þar vott-
aði fyrir endurminningum frá þeim
tímum, er mannssálin fyrst var að
mótast úr dýrsvitundinni. Er þetta
þó hæpin tilgáta og lítilsverð hjá þeirri,
að ýmislegt í þeim fræðum muni
vera líks eðlis og það, sem í biblíunni
er nefrit opinberun, og stafar af til-
raunum goðanna til að stytta þennan
hörmunga inngang að mannkynssög-
unni, sem þegar fyrir 10000 árum var
orðinn of langur, og hjálpa mönnunum
til þess samfélags við sig, sem stefnt
er til. En ekki get eg lesið í hinni
helgu bók, Eddu, sögurnar af Glitni
og öðrum glæsihöllum goðanna, og
Iðavelli, án þess að mér komi til hug-
ar það sem Ezekiel ritar, og löngu
síðar Jóhannes, um hina nýju Jerú-
salem.
Augljósara en þetta og auðskildara
virðist það, að í sumum goðasögum
forfeðra vorra höfum vér fréttir a::
mannkyninu mjög snemma á öldum,
svo snemma að þar segir af viðureign
steinaldarmanna sem í hellum bjuggu,
og svo hinna, sem komu austan og
sem aðallega á erindi til almennings.
Þessir fyrirlestrar eru þar helztir:
Björn M. Olsen: Bókmentasaga Is-
lendinoa þriðjudaga og laugardaga kl.
S—6. Auk þess hefir B. M. Ó. æfing-
ar út af Eddu-kvæðum og í lestri ís-
lenzkra rita. — B. M. Ó er til við-
tals í háskólanum í dag kl. 5.
Agúst Bjarnason talar um jorspjalls-
vlsindi þriðjudaga, miðvikudaga, fimtu-
daga og föstudaga kl. 4—5 og um
sögu heimspekinnar jrá Bacon jram að
Kant, mánudaga og föstudaga kl. 7
til 8. Byrjar mánud. 7. okt. kl. 7
síðd.
Jón Jónsson sagnfr. segir sögu Islands
iriðjudaga og laugardaga kl. 7—8 og
talar um sögu og tornjrœðaiðkanir Is-
lendinga ejtir siðaskijtin fimtudagá kl.
7—8, og verður hann til viðtals fyrir
iá, er hlusta ætla á hann, kl. 7 í
tvöld.
Landkömmnarferðir
á íslandi.
Eftir Dr. M. Trautz prófessor, i Heidelberg.
Árið 1910 fór eg til Hvannalinda
þeim erindum að kanna norðurbrún
Vatnajökuls bæði frá landfræðis- og
jarðfræðis-hlið. í för með mér voru
Tómas Snorrason, Stefán Stefánsson
og Jón Þorkelsson. Áður hafði eng-
inn gengið upp á Kverkfjöll og sama
máli gegnir um mestan hluta Kverk-
múkarana. Þ. 10. sept. 1910 komst
eg fyrstur manna upp á Kverkfjöll.
Leið upp valdi eg mér þar sem
Kverkhnúkurinn er hæstur. Þaðan
er útsýni ágætt. Tómas Snorrason
var þá með mér og skírði eg í höfuð
honum uppistöðulón eitt úr Kreppu,
sem við fundum vestan til við Brúar-
jökul og kallaði Tómasarvatn. Eftir
ljósmyndum og ýmsum athugunum
bjó eg til landabréf yfir héraðið um-
hverfis Kverkfjöll með sama mæli-
kvarða og landabréf dönsku mælinga-
deildarinnar (1 : 50,000). Það náði að
Eyjabakkajökli, Herðubreið og Trölla-
dyngju, en yzt á þessu svæði þó að
eins yíir hæstu tinda.
Á þessu ári (1912) hefi eg ferðast
um þetta svæði til að reyna að ákveða
legu fljótanna, lægri fjalla og lögun
jarðar á þessu mikla svæði og — ef
unt er — landi því, er að liggur.
sunnan og höíðu málmvopn og kunnu
til húsasmíða; það eru Æsir, ogkennir
þó tvískilnings í sögunum af Ásum;
er eins og sumir Æsir hafi verið jarð-
neskir, en aðrir himneskir.
í Haustlöng, snildarkvæði Þjóðólfs
hins fróða úr Hvini, segir frá bardaga
mannsins með steinvopnin, og hins
er málmhamarinn hafði. Er varla furða,
þó að sitthvað muni vera saman við
sannleikann í sögunni af bardaga Þórs
og Hrungnis á Grjótúngörðum.
2.
Oft hef eg lesið Eddu án þess að
hugleiða, hvernig hamar Þórs muni
hafa verið, eða úr hvaða málmi. En
þó virðast i sögunum vera bendingar
um þetta efni. Það virðast vera nokkr-
ar líkur til, að hamarinn hafi allur
verið úr málmi, eiri, og þá steyptur.
Á það bendir sagan af Sindra dverg,
að hann hafi steypt hamarinn. Áð
vísu segir, að dvergurinn hafi látið járn
i aflinn, en ekki þarf það að ósanna'
sögu mína. Járn gæti upphaflega hafa
verið nefnt ísarn eða ísaran, en það
orð einhverntíma verið haft um þann
málm sem nú er nefndur eir, enda
munu þau orð vera skyldari en í fljótu
bragði virðist.
Hvort sem nú þessar tilgátur eru
réttar eða ekki, þá er það víst, að það
er ekki einskisvert að reyna til að fá
menn til að hugsa svolítið meir um
eðli orða og uppruna, en gert er að
jafnaði, einkum þar sem um jafn-forn-
göfugt mál er að ræða eins og íslenzk-
an er, og viturlegt; þvi að málin eru
ekki öll jafn-viturleg. Hvort sem vér
virðum t. a. m. fyrir oss enska orðið
iron (æron), þýzka orðið eisen eða