Ísafold - 11.01.1913, Blaðsíða 2

10
ÍSAFOLD
nm, en þegar landstjórinn, Herbert
Gladstone, kom til skjalanna, urðu
þó þau málalok að Botha var aftur
falið að mynda nýtt ráðaneyti.
Búlgaría og þríveldasambandið.
Eins og kunnugt er var Ferdinand
Búlgara-zar þýzkur prins, áður ep
hann var hafinn til ríkisstjórnar í
Búlgaríu og þykir hafa reynzt slæg-
vitur stjórnmálamaður og ekki við
eina fjöl feldur. Búlgarar áttu Rúss
um að þakka frelsi sitt og hefir því
verið hlýtt til Rússanna, en í vctur
hefir legið orð á því, að Ferdínand
hefði í hyggju að gera samband við
stórveldin þrjú, Þýzkaland, Austur-
rÍKÍ og Ítalíu. Sé þetta satt, mun
það vera af því, að hann með því
þykist bezt geta komið ár sinni fyrir
borð á Balkanskaga. Er Búlgaríu og
mikilsvarðandi að hafa vináttumál við
þessi ríki, einkum Austurríki, um
ýms mál þar syðra.
Englendíngar líta ekki sem hýr-
ustu auga til þess að þetta banda-
lag takist, enda var víða á það bent
í enskum ritum í haust, að ef Eng-
lendingar vildu sjá hag sjálfra sín,
ættu þeir að styðja Tyrki í ófriðin-
um gegn Balkanþjóðum, því sú
mundi raun á verða, að þær allar
mundu, fremur en hitt, verða Eng-
lendingum andstæðar, ef til nokkurs
tæki, nema Tyrkland eitt.
Kornuppskera heimsins varð með
alira mesta móti árið 1912 og ekki
sízt á norðurhelmingi hnattarins,
At'ítóuppskeran varð þar um 7 %
meiri en árið áður, rúgur 20,5 %
bygguppskeran 6 °/0 meiri, hafraupp-
skera 20,4 % tneiri, maísuppskera
21,8% meiri. Sama er að segja
um hrísgrjón, að þau urðu líka
miklu meiri en áður. — Ekki á mat-
vara að þurfa að verða í afarháu
verði þetta ár, af því uppskerubresti
sé um að kenna.
Meira sykur. Af sykri var búið
til árið 1912 í
Prússlandi, Belgíu, Búlgaríu, Dan-
mörku, Spáni, Frakklandi, Austur-
ríki, Ítalíu, Rúmeníu, Rússlandi (i
Norðurálfu), Svíþjóð og Canada
778,989,000 vættir af sykri, en
573,300,000 árið áður. Sykurgjörðin
óx þvi þetta ár í þessum löndum
samtals um 3 5,9 %.
Bómullin varð nokkuð minni árið
I9i2eni9ii íBandaríkjum,Indlandi,
fyrir sig — á mann á ári. Um það
leyti (1804) dó árlega x maður af
hverjum 33.
Af fiski var mikið selt innanlands,
en útflutningurinn 800 þús. pd. var
eitthvað nálægt fjórum fiskum á
mann. Ekki varð mikið keypt fyrir
fiskinn þann, enda urðu forfeður
okkar 1804 að láta flest kaup á út-
lendri vöru fara fram hjá sér. Hvað
á snauður fyrir að gefa? segir mál-
tækið.
í hér um bil 50 ár er þjóðin
eins og unglingur á góðu þroska-
stigi, og i8jj stendur hagur lands-
ins á þessa leið:
Fólkstalan er . . . . 62,000
Sauðfjáreiqnin (án lamba) 516,800
Utfluttur saltfiskur (h.u.b.) 7,000,000
Af þessum 62 þús. lifðu í kaup-
stöðum og af sjávarafla 5,700 að
minsta kosti. Fisksala í önnur lönd
og til sveitabænda gefur þeim tölu-
vert í aðra hönd, og fremur álitleg-
an kaupeyri. Velmegun til sveita
er hér um bil þrisvar sinnum meiri
en 1804. Alþingi er aftur komið á
fætur. Hugsunarhátturinn er gjör-
breyttur. Nú eru menn að hugsa
um það, að gefa sér sjálfir svarið
upp á hina almennu bænaskrá ís-
lands, sem héðan var send í guðs
nafni árið 1795. Þjóðfundinn er
búið að halda og þar mótmæla þeir
Japan og Egyptalandi, 81,378,000
vættir 1912, en 84,583,000 árið
1911; hún varð þvi 3,8 % minni en
árið þar áður.
--------------------
íbúatala Keykjavíkur.
íbúatala Reykjavíkur reyndist við
manntalið i haust að vera 12,660
manns. Við manntalið næsta á und-
an var íbúatalan 12,241 og hefir
þá fjölgað hér í bæ um 419 manns.
Næst á undan hafði fjölgað um 641.
--------------------
Ólag á smjörbúunum.
ísafold hefir verið beðin fyrir eft-
irfarandi grein frá L. Zöllner konsúl
í Newcastle:
»Fyrir 20 árum, sendi eg til ís-
lands danskan smjörgerðarmann, til
þess að gefa fyrstu leiðbeiningar
við framleiðslu á smjöri, sem talist
gæti hæfileg útflutningsvara. Mikil
framför hefir orðið á þessum árum,
en þó er enn þá alllangt í land.
íslenzka -smjörið hefir alvarlegan
galla: pað geymist illa. í mörgum
tunnum er einskonar olíukent hráa-
bragð að smjörinu, þegar tunnurnar
eru opnaðar, og ágerist þetta mjög
við geymsluna. Það smjör, sem
enn er bragðgott, þegar hingað
kemur, getur haldið sér eina tíu
daga, en svo fer um það sem hitt.
Smásölumennirnir, sem ekkert hafa
haft út á smjörið að setja við mót-
töku, hafa eftir nokkra daga orðið
varir svo mikilla og illra breytinga
á smjörinu, að þeir hafa jafnvel skil-
að aftur smjörleyfum til stórsölu-
manna. Þetta er alvarlegt mál fyrir
álitið, og að sjálfsögðu líka verðið,
á íslenzku smjöri, og ættu rnenn að
hefjast handa til þess að afstýra
þessum skemdum. Eg efast ekki
um að úr þessu megi bæta, og ættu
menn þess vegna nú þegar að fá
þaulreyndan smjörgerðarmann til
þess að gera rannsóknir á öllum
smjörbúunum, þótt hann þyrfti all-
langan tíma til þess. Eg geri ráð
fyrir, að landsstjórnin hafi ekki fé
til þess að greiða kostnað þann, er
af þessu mundi leiða, en engum
stendur nær að stuðla að þessu en
allir. Skólapiltar finna til þess, að
feður þeirra eiga 516 þús. fjár og
flytja út 7 miljónir punda af salt-
fiski og hrópa pereat fyrir rektornum.
Skagfirðingar hafa riðið til Möðru-
valla og hrópað amtmanninn af, og
amtmaðurinn vildi láta af embætti
þess vegna. í þá daga er hugsunar-
hátturinn gjörbreyttur frá því fyrir
50 árum. 1853 vita menn töluvert
um byltinguna í Frakklandi þá ný-
afstaðna, og um grundvallarlög Dana
frá 1849. 1853 er fólkið guðhrætt
og skikkanlegt, en það leggur ekki
á sig nein meinlæti fyrir því. Um
árið drekkur hver maður 5 potta af
áfengi á mann og eyðir 5 pundum
af kaffi og 4% pd. af sykri á sama
tíma. Fólkið var í góðum efnum,
og þeir sem þá voru uppi voru
hvergi hræddir. Árlega dó einn
maður um það leyti af hverjum
34U-
i8yj er þriðja árið. Þá var:
Fólkstalan á landinu . . 72.000
Sauðfjáreign (án lamba) . 424.100
útfluttur saltfiskur{h. u. b.) 15.000.000
Sauðfénaðurinn er 100.000 fjárlægri,
en 1853 af því að fjárkláðinn hefir
þá legið i landi I meira en hálfan
annan áratug. Niðurskurður á fé
hefir farið svo með Suðurland, eins
og þar hefði verið farið yfir með
eldi og sverði jafnlangan tíma. Fjár-
hagurinn í sumum sveitum þar er
Kappskák Islendingja
byrjar, eitis og áður hefir verið aug-
lýst miðvikudag 15. þ. m.
Þátttakendur eru beðnir að koma
á fund í »taflfél. Reykjavikur« 14.
þ. m., kl. 8 % e. m., í Báruhúð (uppi).
Stjórn taflfélags Reykjavíkur.
smjörbúunum sjálfum, því að mest
er þetta í þeirra þágu. Mætti ekki
nota eitthvað af fé því, sem ætlað
er til verðlauna?
Sérfræðingur mun fljótt geta fund-
ið ástæðurnar til þess, að smjörið
geymist svo illa, hvort það kemur
af fóðrinu, eða, sem sennilegra er,
af rangri sýringu. Ef til vill ráð-
legði hann flóun (pasteurisering) á
mjólkinni, sem nú tíðkast í öllum
dönskum smjörbúum. Gæta verður
og þess, að rétt tegund af smjör-
salti sé notuð, og annara smáatriða*.
Bækur fræðafélagsins.
í ísafold 19. okt. þ. á. segir, að
ekki verði betur séð en að báðar
þær bækur, sem Fræðafélagið hefir
gefið út í ár, hefði mátt prenta í
Reykjavík, »að minsta kosti Endur-
minningar Páls Melsteðs, sem búast
má við að margir vilji Iesa«.
Þetta er dagsanna. Endurminn-
ingarnar vilja margirlesa; eins hefði
mátt prenta þær í Reykjavík; margt
nýtilegt mætti þar gjöra, en er þó
látið ógjört.
Eg skal nú geta þess, að eg bauð
fyrst Bókmentafilaqinu Endurminning-
ar Páls Melsteðs. Eg vildi láta það
sitja fyrir öllum með þær, bæði af
því að það hafði gefið út helztu rit
hans, og af því að eg vil styðja
Bókmentafélagið. Tilboði minu var
vel tekið, en félagið hafði oftekið sig
á Minningarriti Jóns Sigurðssonar og
gat eigi geftð út Endurminningarnar í
ár; en mér var boðið að félagið gæfi
þær út síðar í »Safni til sögu íslands*,
5. bindi. Að þessu gat eg eigi gengið.
Eg hafði lofað að láta Endurminn-
ingarnar koma út fyrir 13. nóv. í
ár, og einnig að þær skyldu koma
út sem sérstök bók.
Píslarsaga séra Jóns Magnússonar
er harla merkilegt minningarrit um
gjöreyðilagður. Meðferðin á fjár-
kláðanum þá, og afleiðingin af henni
sýnir betur en margt annað, hverjar
afleiðingar pólitiskt glappaskot getur
haft. J875 er eitthvað farið að lifna
yfir aftur eftir fjárkláðann, en hann
vofir alt af yfir vissurn landshlutum,
og með honum hræðslan við niður-
skurðinn, og sveitirnar, sem hlut
áttu að máli, hafa mist kjarkinn.
Á Norðurlandi eru menn þá, eins
og alstaðar annarsstaðar, farnir að
kaupa miklu meira frá öðrum lönd-
um en áður var. Siglingarnar eru
miklu meiri en áður, og nauðsynin
til þeirra miklu brýnari, en þar er
hafisinn tíður gestur, og af honum
leiðir matvælaskort á vorin, hvað
eftir annað, og tíð hallæri, jafnvel
hjá fólki, sem ekki var fátækt.
Á sama tíma hefir íólkinu fjölgað
um 10.000 manns frá 1853. Sjávar-
aflinn hefir tvöfaldast og útflutning-
urinn af fiski er kominn upp I 15
miljónir punda. Fiskaflinn er samt
mjög stopull í hverri veiðistöð fyrir
sig, og hér um bil allur fiskur fæst
á báta. Ef ekki kemur fiskur á
miðið næst lendingunni fyrir framan
bæinn, þá má útgjörðarmaðurinn
sitja með skaðann, og hásetarnir
fá ekkert til að leggja inn í búðina.
1875 gizka eg á að hér um bil
15.000 manns hafi lifað í kaupstöð-
um og af fiskiveiðum. Þessar þús-
hugsýki landsmanna og galdratni á
17. öldinni. Hún sýnir, hve þjóðin
getur sýkst af vanþekkingu og
heimsku. En saga þessi hefði líklega
fengið að liggja kyr í 100 ár áður
en nokkur maður á íslandi hefði
gefið hana út. Því til sönnunar má
minna á, að i Reykjavík liggja 6000
— sex þúsund — handrit og hvaða
sómi er þeim sýndur ? Hvað er gefið
út af þeim ? Eg held að nóg verk-
efni sé þar fyrir hendi, ef einhver
vildi vinna.
Hið versta af öllu er þó, að engin
skrá er til yfir handritasafnið í Lands-
bókasafninu, og mikið af bréfasafni
þess er eigi í neinni röð, hvað þá
meira. Danir og Sviar hafa íátið
prenta nákvæmar skrár yfir öll ís-
lenzk handrit í bókasöfnum þeirra; er
einkum handritaskrá dr. Kr. Kaalunds
hreinasta afbragð og hin beztafyrir-
mynd fyrir Landsbókasafnið. Hvar
sem menn koma, eru til skrár yfir
íslenzk handrit, nema í Landsbóka-
safninu. íslendingar ættu eigi að
standa á baki öðrum þjóðum í þessu.
Það ætti að semja sem fyrst og gefa
út skrá yfir handritin í Landsbóka-
safninu, svo að hægt yrði að nota
þau, og sjá hvað þar er. Á meðan
þetta er eigi gert, má segja með
sanni, að engin þjóð í víðri veröld
sýni íslenzkum handritum jafnlítinn
sóma sem íslendingar á íslandi.
Þetta er minkunn.
Sannarlega mega landsmenn vera
Fræðafélaginu þakklátir fyrir það, að
það gefur út góðar bækur eða gömul
handrit, sem mikill fróðleikur er í,
ef það væri vel gjört. Það þarf þá
eigi að senda menn hingað upp á
landsins kostnað, til þess að skrifa
þau handrit upp handa Landsbóka-
safninu.
Það kemur eigi of mikið út af
góðum bókum né heimildarritum til
sögu landsins, svo óþarfi er að kvarta
yfir því.
íslenzkar bókmentir eru enn hið
eina, sem komið hefir frægðarorði á
Islenzku þjóðina.
Kaupmannahöfn, 14. des. 1912.
Bogi Th. Melsteð.
Búnaðarfræðslu ferðalag.
Sigurður Sigurðsson ráðunautur er
nýlega farinn austur í sýslur í bún-
aðarfræðslu erindum. Hann ætlaði
undir hafa ekki lítinn kaupeyri, en
árlega kemur aflaleysið niður á ein-
hverjum veiðistöðum, og lamar þar
alt líf, kjark og framkvæmdir, og
landið þarf að fæða og klæða 10
þúsundum fleira en áðut. Viðbrigð-
in til hins verra koma niður á
fleirum.
Um þetta leytið deyr einn maður
árlega af 40.2. Lífið er farið að leng-
jast.
Um þetta leyti drukku menn 7
potta af áfengi á mann árlega, og
eyddu 7 pundurn af kaffi og 9 pund-
um af sykri á mann.
Afturförin í sauðfjáreigninni, og
fólksfjölgunin,nauðsynináauknumað-
flutningum, sem hafísar gátu bannað,
og fjárkláðinn í landinu var að verða
martröð á þjóðlífinu. Við þetta
bættist ómild löggjöf fyrir verkafólk,
sem samin var af fulltrúum bænda,
og bændum einum til gagns. Fjórði
hluti þjóðarinnar lá undir þeirri
lögskyldu að vera hjú. Ef eitthvað
af þessu fólki ekki var vistað til
næsta árs þ. 14. mal, þá mátti bjóða
vinnu þeirra næsta ár upp á upp-
boði. Þetta fólk var selt til næstu
12 mánaða eins og þrælar. Afleið-
ingarnar af öllu hinu framansagða
voru einkum tvær. Þótt landsmenn
væru svo æstir 1872, að þá langaði
til að gjöra uppþot út af því, að
brennivínstollur rann I ríkissjóð, þá
sér að vera viðstaddur búnaðarnáms-
skeið í Þjórsártúni, en halda síðan
alla leið austur í Mýrdal.
Góðgerðasemi Hjálpræðis-
hersins. Milli jóla og nýárs
hélt Hjálpræðisherinnfjölsóttar skemt-
anir fyrir fáæk börn og gamalmenni.
Gamalmennin voru I boði Hersins
þ. 28. des. og voru nál. 200, en
börnin þ. 30. des. kl. 5. Þá var
kveikt á jólatré og fyltist brátt salur-
inn. Þessi glaðningur er ávöxtur
jólapottanna — gjafirnar til þeirra
notaðar I þessu skyni.
Látin
er hér í bænum þ. 8. þ. mán.,
Elísabet Sigriður Arnadóttir, kona
Jóns Sveinjsonar trésmiðs, eftir langa
vanheilsu og stranga. Frú Elísabet
varð rúmlega fimtug (f. % ’6i)
dóttir Árna prófasts Böðvarssonar
(d. 1889) slðast prests á Eyri við
Skutulsfjörð og konu hans Helgu
Arnórsdóttur, er enn lifir.
Elísabet heit. var um nokkurra
ára tíma í Chicago, en hvarf heim
aftur undir aldamót og kvænist árið
1900 Jóni Sveinssyni trésmið.
Hún lézt úr krabbameini.
Vönduð kona og vel að sér ger.
Veðrátta frá 5. til II. jan.
Sd. Md. Þd. Mvd
V.ey. LS 4,8 3,4 0,0
Rv. L5 oo co 2,0 0,0
íf. — 0,8 2,5 3,3 1,0
Ak. — 0,5 4,0 1,0 o,5
Gr. — 3.2 - - 1,0 1,0 — r,5
Sf. 4,3 0,2 5,o 1,4
Þh. S.2 5,2 7,3 7,2
Fd. Fsd. Ld.
V.ey. 5,7 2,0 5,8
Rv. 3,5 2,0 4,5
íf. 3,5 2,3 6,2
Ak. x,o 2,6 S,°
Gr. 1,0 2,0 LS
Sf. 6,0 7,3 5,7
Þh. 7,3 6,9 5,7
V.ey. = Vestmanneyjar. Rv. =
Reykjavík. ís. = ísafjörður. Ak. =
Akureyri. Gr. = Grímsstaðir. Sf. =
Seyðisfjörður. Þh. = Þórshöfn á Fære,
var alþingi 1873 svo bugað, að það
gaf upp til hálfs mótstöðuna gegn
Danastjórn, en svo vel fór það mál,
að 1874 gaf konungur stjórnarskrána.
En þá bregður samt undarlega við.
1875, eftir að stjórnarskráin hefir
vakið gleði víðsvegar um land, fara
2700 manns til Vesturheims, þreytt-
ir á baráttunni fyrir lífinu, og fjöldi
þeirra verður að dugandi mönnum
— mönnum sem hver á fætur öðr-
um komast I fyrstu röð, hver I sinni
grein, I annari heimsálfu, og verða
sér og ættjörðinni til sóma. Það
hefir ekki verið efnið I fólkinu, sem
fór, sem hamlaði því, að það yrði
hér að liði, heldur hitt, að »það
stoðar ei við hneptan hag að búa«..
Með pólitisku frelsi er ekki alt fengið.
1911 var:
Fólksfjöldinn .... 86.000
sauðfjáreign (án lamba). 578.600
útfluttur saltfiskur . . 50.000.000
Eg get verið stuttorður um síðasta
árið. Við þekkjum það öll. Þó
vona eg að nokkrar upplýsingar um
lífshagi manna séu ekki of langt út
úr leiðinni. 1910 drukku lands-
menn af áfengi 2 potta á mann um
árið, og eyddu 13.6 pd. af kaffi, en
51 pd. af sykri á mann. 1901—10
dó einn maður árlega af hverjum
62.2 manns, og landsmenn eru
þannig orðin einhver langlífasta þjóð-