Ísafold - 11.01.1913, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD
11
Lóðargjaldshækkunin.
Tillögur yfirdómslögmanns Sveins
Björnssonar um lóðargjaldshækkun til
bæjarsjóðs hafa vakið athygli fjölda
margra bæjarbúa og eðlilegt að sitt
lítist hverjum fyrst í stað.
Isafold telur rétt að leyfa mönn-
um, nú um sinn, að ræða málið í
blaðinu, frá ýmsum hliðum. Frjálsar
umræður um það er fyrsta skilyrði
þess, að menn á endanum geti orðið
sæmilega samdóma.
í SO. tbl. ísafoldar f. á. er grein
með fyrirsögninni Lóðargjöld, út-
dráttur úr ræðu hr. bæjarfulltrúa Sv.
Björnssonar. Eg er þakklátur honum
fyrir að hreyfa slíku máli, því eg er i
engum vafa um það, að flestum mun
þykja nauðsyn að ráða bót á skatt-
gjöldum bæjarsjóðs. Að hinu leytinu
get eg ekki í öllu felt mig við tillögur
hans um lóðargjöldin, enda ekki að
búast við, að neinn geti í svip fundið
þau ráð í jafnmiklu máli, að öilum líki.
Það sem eg ekki felli mig 'Við hjá
honum er, að mór viiðist hann telja
heppiiegast að tekjur bæjarsjóðs komi
mest af lóðargjöldum og í sambandi
við þessa hugmynd bendir hann á, að
bæjarlögin frá 1877 gjöri ráð fyrir
slíku. Eg get ekkert borið um þennan
skilning laganna, en mór virðist að hér
só svo ólíku saman að jafna, Reykjavík
nú eða fyrir tæpum 40 árum síðan.
Eg held að öllum só Ijóst, að síðan eru
komnir svo ýkjamargir skattstofnar,
sem þá voru alls ekki til, og skal eg
máli mínu til stuðnings benda á ýms
fyrirtæki, sem bæði landið, einstakir
menn og bærinn hafa stofnað til, sem
hljóta að gefa tekjur, t. d. talsími,
vatnsveitan, gasstöðin, verksmiðjur,
verzlanir, ýms atvinnurekstur bæði á
sjó og landi, ennfremur fjölgun em-
bættismanna og annara efnamanna, sem
alt af eru drjúgir gjaldendur til bæjar-
þarfa. Aftur er eg á sömu skoðun
og hann um, að breyta megi — og það
til bata — fyrirkomulagi lóðargjaldanna,
en það þarf að virða fyrir sór lóðir
bæjarbúa eins og þær eru nú og gæta
þess vandlega, að breytingin ekki tefji
eða stöðvi not þau, er lóðirnar veita
eigendum sínum, því ella verður seinni
villan verri hinni fyrri.
Til að firrast íkveykjur ogofþyngja
ekki andrúmslofti bæjarins, hefir bæjar-
stjórn áskilið að vera skyldi lóðarblettur
með hverju húsi og er slíkt afarnauð-
synlegt; oft eru þó þessir lóðarblettir
mjög lítið notaðir og þegar bezt lætur,
til matjurtagarða, sem oft gefur lítinn
arð. Naumast mundu slikar lóðir þola
in í Norðurálfu. Ritsími er kominn
á, bæði til útlanda og innanlands,
brýr hafa verið bygðar, og vegir
gjörðir, stórhýsi hafa verið bygð til
opinberra þarfa. Vistarbandið er af-
numið, og íslendingar eru hættir að
vera bændaþjóð, nema að hálfu leyti.
Ef fjárkláði kemur upp, þá er hann
nú læknaður með böðum, en ekki
með niðurskurði og eignatjóni.
Gufuskipin byrja að flytja vörur til
landsins, áður en hafísinn leggur
upp til að heimsækja okkur. Hall-
æri er þess vegna orðið lítt hugsan-
legt nokkurs staðar á landinu.
í kaupstöðum búa nú eitthvað
27000 manns, og af sjávarafla lifa
auk þess hér um bil 15000 manns.
Velmegun má yfirleitt heita góð, en
verkið sem verið er að vinna er svo
gifurlegt, fyrir fámennið. Öllum
fiskiútvegnum er verið að breyta í
eimskip, smá og stór. 20 miljónir
króna hafa verið lagðar í kaupstaðar-
hús, og líklegast annað eins í jarða-
bætur og húsabyggingar til sveita.
Peningaþörfin og lánaþörfin hefir
margfaldast. Sjálfsagt mun einhver
spyrja, hvort ekkert af því sem
gjörzt hefir, stafi af útflutningi á
smjöri, eða komi frá kúabúunum?
Útflutningui á smjöri gefur peninga
í aðra hönd fyrir smjörið, en þær
300.000, sem inn koma fyrir það
vega ekki mikið í öllu, sem út er
miklar álögur frá því sem er. Þá eru
til lóðarspildur hjá einstökum mönnum,
sem breytt hefir verið í stakkstæði til
fiskverkunar. Á þetta sór einkum stað
i vesturhluta bæjarins og er það oft
konan ein með börnum sínum, sem
vinnur að þessari fiskverkun. Þetta
gefur henni oft dálitlar tekjur og
hjálpar til að fátæklingar með mikla
fjölskyldu haldast frá að þiggja af al-
manna fó, því allir skilja það, vona eg,
að engin kona mundi leggja sig í sl/ka
vinnu, sem væri þeim efnum búin,
að geta framfleytt án hennar fjölskyldu
sinni. Naumast munu þessar lóðir þola
mjög auknar álögur. Þá eru til tvö
stór lóðarsvæði, sem fiskverkun er rek-
in á í stórum stíl, sitt í hvorum enda
bæjarins, og hið þriðja bráðum algjört
— sem raunar kemur ekki hór til
greina, því svæðið er leigt fyrir ákveðið
árgjald. Gætu menn búist við, að það
borgaði sig að verka fisk á lóð, sem
metin væri á 2^/2 kr. hver feralin og
svara ætti 2% gjaldi af virðingarverði
í bæjarsjóð? Það lítið eg þekki til út-
vegs, tel eg það algjörlega ókleift.
Færi svo að þessi atvinnurekstur yrði
að flytjast úr bænum, hyrfu allarþær
tekjur, sem hann gefur bæjarbúum, en
að öllu samanlögðu er það stór upp-
hæð; efnaminna fólk nýtur atvinnunn-
ar; ef það misti hana mundi bæjar-
gjöldin aukast.
Enn eru eftir ýmsar lóðir, svo sem
spildurnar með Lækjartorgi, Suðurgötu
og Tjarnargötu, sömuleiðis lystigarð-
aruir bak við Apotekið og ef til vill
víðar. Virðist mönnum þessir blettir
svo arðsamir, að þeir geti borið gjald
það sem hr. Sv. B. stingur upp á?
Eitt er enn sem taka má til greitia,
er rætt er um lóðargjaldshækkun, að
öll húsaleiga hlyti að hækka, en hækk-
uð húsaleiga eykur þarfir einstaklings
ins jafnt og hækkun utsvara.
Og þá kemur hið síðasta. Hór er
ákveðið að byggja höfn. Eins og hvert
annað fyrirtreki þarf hún sem fyrst að
takast til notkunar. Mundi það ekki
heldur fæla menn frá að nota höfnina,
ef bærinn rétt áður hefði lagt svo háan
skatt á lóðir, að lítt mögulegt væri að
leigja neinum blett til afnota, nema
með mjög háugjaldi? Væri ekki skyn-
samlegra að lofa mönnum með svo lóttu
móti, sem unt væri, að setja mannvirki
sín við höfnina, svo þau á annan hatt
gætu orðið bænumog höfninni aðtekju-
grein, að minsta kosti þangað til höfnin
væri fullgjör. Hitt er aftur alveg rett,
að gjaldstofn þessi á það sammerkt við
alla aðra gjaldstofna, að hann er dalítið
ranglátur, og væri vel ef hægt væri að
gjöra hann róttlátari og víst mætti
hann gefa nokkuð meira af sér. En að
flutt. Aftur er það sómi landsins,
að við skulum geta búið til smjör,
sem þolir samkepni við aðrar þjóðir.
Eg hefi lesið að Rússa skorti þrifn-
að til þess. Það sýnir þrifnað og
menningu. En frá kúabuum lands-
manna sýnist mér ekki að aðrar
framfarir vaxi. 1911 var 1200 kúm
færra á landinu en 1853. Kúm hef-
ir þau 60 ár helzt fjölgað þar sem
þörfin var brýnust fyrir mjólkina.
I verkinu sýnast bændur virða að
vettugu allar prédikanir um kýr og
kúabú. Þeir fjölga að eins fénu,
sem mun borga sig betur. Hross-
um eru þeir farnir að fækka, og
stendur það í sambandi við akvegina.
Eins og kunnugt er ráða lands-
menn nú sjálfir lögum og lofum,
eða þeir þeirra sern hafa kosningar-
rétt. Nú eiga menn ekki að þurfa
að ríða til Möðruvalla, eða hrópa
pereat fyrir rektornum, því hvenær
sem kjósendaliðið yptir öxlum, þá
fellur æðsta stjórnin af stóli, og
hinn almáttugi meirihlnti á alþingi
verður að vængbrotnum minnihluta.
Indr. Einarsson.
láta lóSargjaldið verSa aSalgjaldstofn
bæjarins, eins og nú stendur, held eg aS
só mjög misráSiS.
Þorst. Júl. Sveinsson.
Ástæður hr. Sveins Björnssonar.
Skamt er síðan ísafold flutti út-
dráttt úr ræðu, sem hr. bæjarfulltrúi
Sveinn Björnsson flutti 19. des. f.
á. um hækkun lóðargjalda í bænum.
Mál þetta hefir dýpri rætur en í
augnabliki sézt, og verður því að
ræðast frá báðum hliðum og má
bæjarstjórnin ekki ein hafa orðið um
mál þetta til þess tíma, er það verð-
ur afhent alþingi — eg býst við að
það fleytist þangað ? —. í sam-
bandi við lóðagjaldahækkun eru marg-
ar leynidyr, sem engin vanþörf væri
á að opna. Að ræða og skýra málið
er því verkefni fyrir bæjarbúa. Eða
vilja þeir enn láta klemma á sig
eitt gjaldahelsið — þegjandi — ?
í þetta sinni ætla eg ekki að ræða
sjálft málið, að eins minnast á það
með blettum, en það sem eg ætla
mér með grein þessari, er aðallega
að hrekja og benda á nokkrar rang-
færzlur, sem hr. Sv. B. notar fyrir
kjölfestu í málinu.
Eg efast alls ekki um, að hr. Sv.
B. hafi þá skoðun, að komist tillaga
hans í gegnum hríðar þær, sem
henni hljóta að mæta á vegferðinni,
verði afleiðing hennar sú svalalind,
sem ráðsmenn bæjarins brynni af
þyrstum og hungruðum í framtíðinni,
en þar um verður skoðunarmunur.
Undanfarin ár hefir bæjarstjórnin
orðið af með marga svitadropa yfir
því hlutverki, að finna nýja tekju-
stofna fyrir bæjarsjóð, án þess þó
að íþyngja framar einni stétt en
annari, en árangurinn hefir oft orð-
ið sorglega lítill, og það hafa gjald-
endurnir reynt í gegnum allan þann
orðastraum, sem fram hefir oltið
um málið, að bæði fáar og rýrar
leiðir hefir verið bent á í beina fram-
leiðsluátt, sem jafnframt skapaði at-
vinnu og gæfi bæjarsjóði, sem altaf
er sihungraður, sæmilegar tekjur.
Niðurstaðan hefir vanalega orðið —
aukin gjöld — ný gjöld án þess að
taka til greina þol þeirra, sem byrð-
inni er kastað á. Ef nú hr. Sv. B.
hefði með stálvilja sínum til við-
reisnar fjárhagnum fundið einhverja
beina framleiðslu, sem jafnframt
hefði veitt vinnulausum verkamönn-
um bæjarins atvinnu, þeim sem ár-
lega ganga hópum saman alls lausir
og vinnuiausir, og gefið hefði bæjar-
sjóði auknar tekjur, það hefði mátt
færa i frásögur og þá hefði hann
verið til einhvers kosinn. En þetta
er öðru nær. Tillagan gengur í þá
einu átt, að hækka enn gjaldabyrðar
almennings um tugi þúsunda króna.
Bak við tillöguna liggur sama fálm-
ið og ráðaleysið, sem alt of mikið
hefir borið á uadanfarið, að eins að
pressa gjaldendurna eins og sítrónur,
þangað til enginn dropi er eftir.
Eg skal nú snúa mér beint að
þeim röksemdum, sem hr. Sv. B.
aðallega byggir á, og kasta nokkrum
þeirra jafnhliða á vogina.
•Lóðargjöldin ern mjög heppilegur
gjaldstofn, þeim verðnr ekki nndan
skotið*.
Því mótmælir enginn að lóðirnar
hafi ekki bústaðaskifti, en þó er ekki
ómögulegt, miklu framar algengt, að
lóðunum sé undanskotið, og það í
beinu sambandi við lóðagjaldahækk-
un. Þekkir hr. Sv. B. þess engin
dæmi? Eða er sama hver lóðina á?
Og sama með hvað margþættum
veðböndum hún er fjötruð? Eða
er það skoðun hr. Sv. B. að vissasti
mælikvarði fyrir efnalegu sjálfstæði
og gjaldþoli bæjarmanna sé að þeir
séu á einhvern hátt bundnir fast-
eign? Sé hugsunin þessi kennir
ekki dýpis í þeirri röksemdinni, því
alþekt er, að þetta er þveröfugt.
A dæmin stór og mörg rná benda
til sönnunar. Eða hvernig lizt mönn-
um á, þegar húseignir eru reyrðar
með 3 uppí 6 veðréttum og að á
húseignurn í sumum götum bæjar-
ins — heilum götum — bvílir meira
en þær eru metnar með öllu, sem
þeim fylgir, og í viðbót við þessa
kássu álitur svo br. Sv. B. mjög
heppilegt að leggja hátt gjald —
alt er hey í harðindum. —
•Engin ástæða til að gera mnn á
bygðri og óbygðri lóð«.
Hér ber helzt til mikið á bláþráð-
unum, því flestum ætti að vera það
kunnugt, að þeir sem eiga mikið af
óbygðum lóðum standa miklum mun
ver að vígi en húseigendur. Þær
gefa oft lítinn eða engan arð, en af
þeim verður þó að borga öil gjöld
og vexti af lánum þeim, sem á hvíla.
Við þetta verður lóðin eigandanum
dýraii með ári hverju, err máske
ekki að sama skapi verðmeiri, þegar
til sölu eða byggingar kemur. Tekju-
hliðina álitur hr. Sv. B. engu máli
skifta.
»Hin ranglátu útsvör mættu þá jafn-
framt lækka úr þvl sem nú er«.
Oneitanlega mættu þau það, en
ekki skal eg mótmæla því að í fiski-
tregðu má þetta heita vel til fundin
beita, en þó er varasamt að gleypa
hana óverkaða. Undanfarin reynsla
hefir sýnt — og alveg nýlega —
að ef einhver tekjuliður hækkar,
vaxa útgjöldin að sama skapi, eða
mun nokkur finnast svo auðtrúa, að
halda að niðurjöfnunarnefndin mundi
ekki þrátt fyrir lóðargjaldahækkun,
jafnt sem hingað til, leggja á örvasa
gamalmenni og ómálga börn? Á
því yrði auðvitað engin breyting til
batnaðar — sama er að segja um
alla aðra gjaldendur —. Þessi vonar-
glampi hr. Sv. B. deyr því í fæðing-
unni.
'Þótt leitað sé með logandi ljósi, finst
engin önnnr ástæða til verðhækkunar
en vöxtur bæjarins, og umbætur þær
sem fé bæjarins er notað til. Er það
réttmætt að einstaklingum sé gefin
þessi verðhækkun, sem bæjarfélaginu
og bæjarsjóði er einum að þakka, er
ekki eðlilegt að bæjarsjóður fái eitt-
hvað af þessari verðhækkun úr þvi
hann leggur féð til ?« \
Þetta á efallfcst að skoða sem
höfuðástæðu hr. Sv. B. fyrir rétt-
mæti tillögunnar. Þessi sönnun gæti
verið góð innan luktra dyra hjá bæj-
arstjórninni, þegar búið er að reka
borgarana út, en aldrei hefði mig
grunað, að jafnskýr maður sem hr.
Sv. B. er — nð öðru leyti — héldi
þessu fram opinberlega og léti bein-
línis fljótfærnina hafa svo ráðskonu-
tökin, sem hann hér hefir gert, og
færir þessi aðferð hans mér skýra
sönnun þess, að erfitt muni að finna
réttmætan og sarmgjarnan grundvöll
undir nýjar skattaálögur á bæjarbúa
eins og hagur þeirra stendur nú.
Þá liggur mér næst að skygnast
nm og þarf eg þá að hafa betra
»ljós« fyrir vegvísara en hr. Sv. B.
hefir haft, og láta leitina sriúast um
þau stórvirki er bæjarstjórnin hefir
vinna látið, og hafa að áliti hr. Sv.
B. hækkað eignir manna svo bless-
unarlega í verði. En gæta verður
jafnhliða að, hvort gjafmildi sú, er
húsa- og lóðaeigendur hafa orðið
fyrir — að dómi hr. Sv. B. — er
nokkuð annað en orð á hans eigin
tungu.
Vatnsleiðslan og holræsi á nokkr-
um stöðum eru höfuðdrættir úr
þessari ölmusubókl! En eru þessi
mannaverk notendum að kostnaðar-
lausuí* 1 * * * * * * * Ekki alveg! Framkvæmdir
þessar, sem óneitanlega eru þarfar,
hafa skapað þeim, sem fasteignir
eiga — einmitt þeim — svo háar
útgjaldabyrðar, að meiru nemur stund-
um en verk og efni gat sanngjarn-
lega kostað að tiltölu. Hér á eg
aðallega við holræsagjöldin. Allir
þekkja vatnsskattinn eins og fingur
sína, og svo spart er á vatninu
baldið af ráðsmönnum bæjarins (Sv.
B. o. fl.), að ef eg þarf að vatna
hesti mínurn, er lagt á mig hátt
aukagjald íyrir þá drottins dropa.
Bregði eg trygð við salernin með
gamla sniðinu og kosti sjálfur vatns-
salerni í þess stað, mundi ekki bæjar-
stjórnin skipa mér að borga hálfu
hærra vatnsgjald af salerninu en
hreinsunin kostaði á ninu. Ef eg
óathugað hleypi mér út í þann kostn-
að að gjöra gosbrunn á húslóð minni,
mér til gamans og bænum til prýð-
is, þá er mér hegnt svo minnilega
með þessum mikla vatnsskatti, að
óhugsandi er annað en rífa brunn-
inn niður aftur — eða þverskallast
við gjaldinu.
Eg hefi nú talið upp það helzta,
sem bæjarstjórnin hefir gjört til við-
reisnar húsa- og lóðaeigendum bæjar-
ins og get eg hvergi fundið neitt,
er bendi á, að hún hafi gefið þeim
einn eyri. Aftur á móti rekur mig
minni til — og hefir Sv. B. bland-
að því saman — að bæjarstjórnin
hafi stundum opnað sina örlitu hönd.
En þá hefir hún gefið burtu fé það,
sem húsa- og lóðaeigendur áttu. T.
d. gaf hún einu félagi 10,000 kr.,
Smith góða sleikju og fleiri minni-
legir molar hafa hrokkið þannig af
borðum hennar. Af þessum og
öðrum ástæðum verður nú að ryðj-
ast inn á þá, sem fasteigir eiga og
heimta enn hærri skatt, enda er það
þannig nú, að bæjarsjóður lifir sínu
vesæla lífi mikið á þeim, sem fast-
eignir eiga og má fá fulla sönnun
þess í bæjarreikningnum.
Nei, bæjarstjórnin á litlar þakkir
skilið fyrir sína meðferð á þeim,
sem eitthvað vilja hér framkvæma.
Hún setur fótinn í veginn fyrir flest
það, sem menn vilja aðhafast. Má
þar nefna byggingarsamþyktina o.
fl. og haldi alt áfram með gamla
laginu, veit eg ekki hvað menn eiga
hér að gera lengur.
Eg býst nú við að hr. Sv. B.
telji mig hafa gleymt mörgu því
sem bæjarstjórni’i hafi látið fram-
kvæma, t. d. Austurstræti, Læknum,
(Latabrún). Já — og Gasstöðinni,
en þessu hefi eg slept og munu lof-
ræður um það korr.a í sögu bæjar-
ins, sem sögð er vera í smíðum.
Eg hefi enga brú fundið í ástæð-
um hr. Sv. B. og mun fleirum verða
það ofraun. sem hér þekkja til, en
þrátt fyrir það er eg þeirrar skoðun-
ar að borga eigi lóðargjöldin með
meiri jöfnuði en nú er. Það er
auðvitað annað mál en hr. Sv. B.
vill hamra í gegn, því eg vil ekki
hækka gjaldabyrðar almennings stór-
kostlega frá því sem nú er — álít
það blátt áfram gjörræði.
Eg hefi það traust til nokkurra
manna í bæjarstjórninni — máske
minni hlutans ? — að þeir gæti allr-
ar varúðar í málinu, og taki til
greina að mælikvarði hr. Sv. B. er
löngu úreltur og ástæðurnar ber
framar að handleika með spæni en
hníf.
Málið er nú í höndum nefndar,
og úr hennar verki ber að spinna
næstu umræður.
Rvík 9/i- ’i3-
Jóh. Jóhannesson.