Ísafold - 26.02.1913, Blaðsíða 2

62
ISAFOLD
er um rúma 3 mánuði að tefla.
Skekkjan, jöfnuð á hvern dag, verður
um hvern þeirra hér um bil kr.
8,58 — eða sem svarar dagkaupi
manns, er hefir rúmar 3000 kr. í
árslaun.
Að þessu atriði, hvað orðið hafi
af þessu fé og hvort gjaldkerinn hafi
gert sér grein fyrir þessu, er ekki
vikið einu orði í dóminum. Er það
af því, að prófin í málinu hafi ekk-
ert haft um þetta að geyma, eða af
því, að dómarinn hefir talið það þýð-
ingarlaust ?
Þá sýnist það heldur óviðfeldið og
jafnvel nýstárlegt, að byggja dóms-
niðurstöðu á óstaðfestum utanréttar-
vottorðum manna, enda þótt i lófa
hefði verið lagið að láta þá staðfesta
vottorð sín fyrir rétti. En þetta
hefir dómarinn gert. Og er hér
ekki átt við læknisvottorð það um
heilsu sakbornings, sem lagt hefir
verið fram í málinn.
Það er að vísu svo, að málið hefði
sjálfsagt nokkuð tafist, ef framhaldspróf
hefðu verið tekin i því. Ef rannsóknar-
dómarinn hefði og dæmt það, hefði
verið hægra um hönd að taka fram-
haldspróf í málinu, og sýnir þetta
atriði meðal annars, hversu óheppi-
legt það var, að hann skyldi vera
leystur frá þeim starfa.
Hitt er ekki að undra, þótt það
kæmi fyrst í ljós, að prófin væru
ekki að öllu fullnægjandi, er dæma
skyldi málið eftir þeiin. I svo um-
fangsmiklu og flóknu máli er eng-
um rannsóknardómara það til lasts
leggjandi, þótt hann fái ekki hvert
atriði, smátt eða stórt, skýrt fram,
svo sem æskilegt og unt hefði verið.
Það kemur víst ljósast fram, hvað
ábótavant er um rannsókn einstakra
atriða, þegar leggja skal dómsorð á
málið.
Þá sýnist það nokkuð undarlegt,
að dómarinn skyldi telja sér fært að
kveða upp dóm í málinu án ná-
kvæmrar og samtímis rannsóknar á
bókum bankans, þeim er tölubreyt-
ingar þær hafa að geyma, sem gjald-
kerinn er sakaður um og hann hefir
viðurkent að hafa gert. Bækur þess-
ar hafa allar legið undir lási í járn-
skáp í bankanum allan tíma þann
— 5 mánuði—erdómarinn hefir haft
málið undir hendi á heimili sínu
austur i Arnessýslu. Aýrit af tölu-
breytingunum getur ekki talist full-
nægjandi til að dæma um líkur þær,
sem af þeim má ef til vill draga,
gjaldkeranum í hag eða óhag. Dóm-
arinn hefði þurft að rannsaka sjálfar
tölubreytingarnar, eins og þær eru
i bókunum gerðar af gjaldkera sjálý
um. Bækurnar eru corpora delicti,
sem dómaranum var alveg innan
handar að rannsaka samtímis dóms-
samningunni.
m.
Dómarinn hefir sýknað gjaldker-
ann af refsingu í máli þessu. En
dómurinn er fremur sýknudómur að
ýormi til en efni. Ef gjaldkerinn er
saklaus af ásetningssyndum í sýslan
sinni — og því hefir hann haldiðjram,
og má sjálfur bezt um það vita —
þá er dómurinn æði harður í garð
gjaldkerans. Fyrst og fremst segir
í forsendum dómsins, að framburður
ákærðs um sum meginatriði málýns
sé ióscnnilegur*, að »nagileg sönnun
virðist ýengin fyrir pví, að pað hafi
eigi verið algild regla í bankanum að
endurgreiða ýorvexti eins og ákarður
heldur ýram«, að ákærður virðist tekki
haja skýrt rétt ýrá* um endurgreiðslu
forvaxta í bankanum, að ákærður
hafi enga »grein getað gert* fyrir
ýmsum skekkjum, að kvittanir þær,
sem gjaldkeri fekk stjórnarráðinu í
hendur sem sönnun fyrir endur-
greiddum forvöxtum hafi sumar
»reynst mjög vaýasamur og óábyggi-
legur«, að ákærður hafi um eina þessa
kvittun viðurkent, að hún geti ekki
talist nein sönnun fyrir því, sem hann
ætlaði að láta hana sanna, og stjórnar-
ráðið tók þó skömmu áður gilda
sem fullnægjandi sönnun þess, er
sakborningur ætlaði að láta hana
sanna gagnvart því o. s. frv. Loks
segir dómarinn, að »allmiklar líkur
hafi komið ýram í máli pessu ýyrir
pví, að margar aý hókunarskekkj-
um peim, sem ákarður er sakaður
um, haýi verið gerðar aý ásettu ráði í
ýjárdráttarskyni«.
Loks segir svo, eftir að sýknun-
niðurstaðan er fengin: „En eftir
málavöxtum þykir þó rétt
að hann (d: ákærður) greiði
allau kostnað sakarinnar£í.
í fljótu bragði sýnist þetta ákvæði
ef til vill tiltölulega sakleysislegt og
skifta litlu máli um efnisákvæði
dómsins eða skoðun dómarans á
sekt eða sakleysi ákærðs. En þegar
betur er að gáð, verður alt annað
uppi á teningnum.
Svo vill nú til að í lögum nr. 28,
26. okt. 1893, 8. gr. er skýlaust
ákvæði um það, hvenær dæma megi
sakborning til málskostnaðargreiðslu.
Greinin er orðrétt i heild sinni
þannig:
»Eý sakhorinn maður er sýknaður,
eða málið gegn honum er leitt til lykta
án pess hann sé dómýeldur, pá skal
greiða málskostnuð aý almannaýé, ef
um sakamál er að raða, nema
kostnaðurinn að öllu eða
nokkru leyti sé sprottinn
af vísvitandi ólögraætum
tilverknaði eða hegðun af
hálfu sakbornings«.
Nú hefir dómarinn rétt áður sýkn-
að ákærðan af því, að ósannað sé, að
hann hafi af ásettu ráði aðhafst
nokkuð það, er ólögmætt sé, og
sami verknaður getur ekki, eins og
hér er máli farið, verið vangá-verk
í einu sambandi (0: er sekt eða
sýkna skyldi ákveðin) og vísvitandi
í öðru (0: er málskostnaðargreiðsla
skyldi ákveðin). Og ekki verður það
heldur séð, að dómarinn telji ákærða
hafa aðhafst vísvitandi nokkuð ólög-
matt við rannsókn málsins, — sízt
neitt, er aukið hafi getað kostnað
við rannsókn eða rekstur þess. Þótt
dómarinn teJji ákærðan hafa skýrt
sumstaðar rangt frá, þá er ekki þar
með sagt né sannað, að ákærður hafi
skýrt vísvitandi rangt frá. Með því
að dómarinn tekur skýrslur ákærðs
yfir höfuð gildar og byggir sýknu-
dóm sinn á þeim, þá getur hann
ekki álitið, að skekkjurnar i fram-
burði ákærðs séu framkomnar vís-
vitandi, gegn betri vitund ákærðs.
Bæði samkvæmni og eðli málsins
og — síðast en ekki sizt — skýlaus
bókstaýur laganna heimtar það, að
sýknaður maður sé leystur undan
greiðslu málskostnaðar, nema hann
hafi með vísvitandi ólögmætu atferli
valdið honum, t. d. af því að mann
hefir orðið að setja í gæzluvarðhald
vegna stroktilrauna, af því að hann
hefir aukið kostnað með því að leiða
dómarann vísvitandi afvega, meðan
rannsókn málsins stóð yfir o. s. frv.
En í þessu máli er ekki einu orði
að því vikið, að ákærður hafi gert
minstu tilraun til neins slíks og því
siður að nokkur aukakostnaður hafi
af því orðið.
Það er að vísu svo, að sýknu-
um mönnum hefir stundum verið
gert að skyldu að greiða málskostn-
að, síðan 1893. En hafi það ekki
verið alveg ólöglegt, þá hefir fram-
koma þeirra við rannsókn málsins
valdið því eða verið talin valda því.
Hitt, hvort mikil eða litil ástæða
hafi verið fyrir »réttvísina» að hef]-
ast handa og láta rannsaka mál og
höfða, skiftir engu máli hér. Enda
getur grunur, sem í öndverðu hefir
verið ríkur og jafnvel stappað nærri
fullri vissu, oft orðið reykur einn,
þegar málið er rannsakað, eða jafn-
vel sannast að vera alveg rangur
Loks taka 1. 1893, 8. gr. af öll tví-
mæli um þetta. Eins og áður er
sagt, getur að eins orðið talsmál um
að dæma sýknaðan mann til máls-
kostnaðargreiðslu, þagar svo stendur
á, að hann hefi með vísvitandi ólög-
matum verknaði kveikt gruninn og
þar með valdið rannsókn gegn sér,
og þar með kostnaði. En um ekk-
ert slíkt er hér að ræða. Þótt gjald-
keri hafi valdið gruni gegn sér, þá
er það eftir rökfærslu dómarans fjarri
því, að gjaldkerinn hafi kveikt grun
þann með vísvitandi ólögmætum til-
verknaði.
En hvernig stendur þá á máls-
kostnaðar ákvæði dómsins i gjald-
keramálinu ? Er það ytra tákn þeirr-
ar skoðunar, sem dómarinn hefir
fengið á sekt eða sýknu sakbom-
ings ?
Af framanskráðu er líklega öllum
ljóst, að enginn maður, sem veit sig
saklausan af vísvitandi ólögmætu at-
lerli, getur legið undir dómi, sem í
raun réttri tekur með einu mótinu
það sem hann gefur með hinu, sem
sýknar í einu niðurlagsákvæði sínu,
en sakfellir í raun réttri í hinu. (Frh.)
-----------, iimM» » -■ .
Steinolíu-samkepni.
Rotschild gegn Rockefeller.
Frá því er skýrt í erlendum blöð-
um, að í upprás sé nú veruleg sam-
kepni við heimseinokunarfélag Rocke-
fellers, Standard Oil félagið — það
er deild hefir einnig hér á landi.
Það er miljónabanki Rotschilds,
sem er bakjarl hins nýja félags.
Steinolíuna á að vinna úr uppsprett-
um í Indlandi, Persíu, Sumatra og
Borneo.
Þetta nýja steinolíufélag er þegar
búið að koma sér á laggir á Norð-
urlöndum, í Noregi og Svíþjóð, og
byrjar að keppa í sumar.
Er því spáð, að þessa samkepni
muni Rockefeller eigi fá kæft, en
að afleiðingin muni verða miklu lagra
steinolíuverð, þar sem samkepnin
verður.
Fiskifélagið í Danmörku kvað þegar
vera farið að hugsa um að koma
mótorbátaeigendum þar í samband
við þetta nýja félag.
Rannsóknin
gegn sýslumanni Húnvetninga.
Engin fjársvik. — Sknldin greidd.
Rannsókn sú, er háð var gegn
sýslumanninnm í Húnavatnssýslu,
herra Gísla ísleifssyni, hefir fengið
þann enda, að fullsannað er að um
■ekkert sviksamlegt athæfi hefir verið
að ræða, að eins um mjög verulega
sjóðþurð hjá sýslumanni. En að því
er hana snertir þá hefir alt það fé,
er sýslumaður skuldaði landssjóði, eða
opinberum stofnunum, verið greitt
að fullu, eða fullnægjandi tryggingar
gefnar fyrir því, og hefir stjórnar-
ráðið því úrskuíðað, að sakamálshöfð-
un skuli engin verða. — Um það
hvort sýslumaður haldi embætti sínu
er aftur ekki tekin nein ályktun, svo
opinbert sé.
--------------------
Fimtugs-afmæli
Þjóðmenjasafnsins.
Þess var minst á mánudaginn með
fánum á stöng, viða um bæinn og
samsæti í Hótel Reykjavík um kvöldið.
í samsætinu voru fluttar margar
ræður og kvæði sungin ný og gömul.
Fyrir minni safnsins flutti þjóð-
menjavöiður Matthías Þórðarson ræðu
þá er hér er á eftir.
Raða Mattk. Þórðarsonar pjóð-
menjavarðar.
Háttvirta samkoma!
Vér minnumst þess í dag að eitt
óskabarn þjóðar vorrar á afmælisdag
í dag. Afmælisdagsbarnið er fimtíu
ára, en má þó enn heita kornungt.
— Þjóðin sjálf, sem er nærri því
þúsund árum eldri, telur sig enn
ekki gamla, hún finnur að hún er
ung og upprennandi og vonar að
hún lifi mjög lengi enn og að þessa
óskabarns síns megi hún fá að njóta
á meðan hún er til.
Hugmyndin um þessa mentastofn-
un varð til á likan hátt og Forn-
grikkir sögðu um mentagyðjuna
Aþenu, hún kom í heiminn full-
þroska úr höfði föður síns. Faðir
og frumkvöðull Þjóðmenjasafnsins
var þessi maður, sem við sjáum hér
myndina af: Sigurður Guðmundsson
málari.
Hugmyndin um safnið fæddist þó
vissulega ekki þennan dag, 24. febr.
1863, en þjóðin tók á móti þessu
óskabarni sínu þá og síðan hefir hún
séð um það. Það atvikaðist þannig:
Helgi Sigurðsson á Jörva, síðar prest-
ur á Setbergi og Melum, hafði safn-
að nokkrum íslenzkum forngripum.
Fyrif orð Sigurðar Guðmundssonar
bauð hann að gefa þá sem byrjun
til íslenzks Fornmenjasafns og 24.
febr. 1863 lýstu stiftsyfirvöldin yfir
þvf, að þau tækju á móti þessari
gjöf. Hún er hyrningarsteinninn, og
sira Helgi Sigurðsson á þenna hátt
stofnandinn.
Þegar þjóðin, fóstra safnsins, tók
við því var hún bláfátæk, og verst
var, að hún réði ekki sjálf yfir því
litla, sem hún átti og eignaðist. —
Hún var i félagi með annari, sem
var svo ráðrík, að hún vildi öllu
ráða sjálf. En eins og allar góðar
fóstrur var þessi fóstra afmælisbarns-
ins, hún gaf barninu sínu góða gripi,
sem hún átti, gamla ættargripi og
skrautgripi og margt og margt, og
barnið dafnaði vel.
Loks fekk þjóðin sin eigin fjár-
forráð. Barnið var þá komið á legg
og hún gaf því peninga og jafnan
enn fleiri gripi; það smá óx ár frá
ári. »Það er gott fyrir alla að geyma
vel sitt«, sagði þjóðin, og hún sá
uú betur og betur að þetta óskabarn
hennar var skapað til að geyma alla
hennar beztu og dýrmætustu gripi,
og hún lagði þvi til meira og meira
fé, og það dafnaði ætíð betur og
betur. En því meir sem það hefir
vaxið þvi hjartfólgnara hefir það orð-
ið fóstru sinni. Og henni má lika
þykja vænt um það, það er orðið
efnilegt framar öllum vonum, og
það hefir verið nefnt »dýrmætasti
gimsteinninn« hennar, »prýði höfuð-
staðarins og sómi landsins*.
Af því að eg sé um safnið nú
sem stendur vil eg á þessum há-
tiðisdegi þess þakka i einu orði sagt
öllum velgjörðamönnum pess, öllum
þeim mörgu, sem hafa gefið því
gripi eða peninga. Þeir eru margir,
ekki teljandi hér við þetta tækifæri,
en ekki óteljandi, því að nöfn þeirra
eru skráð í Hífsins bók« safnsins og
geymast þar, þeim til ævarandi heið-
urs. Eg gæti nefnt mörg nöfn, —
kvenna og karla, eldri og yngri,
rikra og fátækra, íslenzkra og er-
lendra, en eg verð að láta mér nægja
að vísa til prentuðu ritanna, sem
nöfnin geyma, og allir geta lesið.
Má eg þó nefna að eins til dæmis
örfá nöfn? Sjáið hér þennan gull-
hring forna, með mynd Maríu mey-
jar; það er sagt, að meistari Bryn-
jólfur Sveinsson hafi átt hann og að
hann muni vera gamall biskupshring-
ur. Hann gaf kona: ýrú Steinunn
Melsteð, dóttir Bjarna Thórarensen.
Þið hafið dást að hinni gullfallegu
Guðbrandar-biblíu á safninu; Kristín
í Ögri, dóttir herra Guðbrandar, gaf
forðum Þorláki syni sínum þetta ein-
tak; þennan dýrgrip gaf safninu
Guðmundur Scheving læknir. -— Eg
vil á þessum hátiðisdegi safnsins
drekka skál þess af þessum silfur-
bikar; hann hefir nú staðið lengi
þur, en því var hann ekki vanur
forðum. Hann átti sá mæti mannr
meistari Jón Vídalin. Bikarinn gaf
gamall maður á grafarbakkanum safn-
inu eftir sinn dag Magnús bóndi
Magnússon í Skaptárdal. — Margir
unglingar hafa gefið safninu góða
gripi.
Vídalínssafnið, þessir mörgu dýr-
mætu gripir, er gjöf ríka mannsins
Jóns Vídalíns, og mun verða hon-
um óbrotgjarn bautasteinn.
En margur ýátakur hefir einnig
sýnt áhuga sinn og velvilja með
gjöfum til safnsins. Mætti eg segja
aðeins eitt dæmi? Haustið 1890
gengu nokkrir kaupamenn norðan úr
Skagafirði suður Stórasand, en vilt-
ust og gengu í hríð villir vegar uppi
við jökla 4 sólarhringa. Þá finnur
einn þeirra á eyðisandi við Hvítár-
vatn einkennilegan hlut úr jární,
hefir hann með sér — og færir
Forngripasafninu. — AUir eru þessir
menn, er eg nú hefi nefnt, íslenzkir,
og að sjálfsögðu eru flestir gefend-
urnir íslenzkir; en allmargir útlend-
ingar hafa einnig gefið safninu gripi,
jafnvel merkilega, íslenzka gripi. Eg
vil nefna einn þessara manna, get
ekki gengið fram hjá honum: pró-
fessor Willard Fiske. Hann gerði
þá ráðstöfun áður en hann féll frár
að eftir sig liðinn skyldi velja úr 12
hin beztu af málverkunum hans,
ýmsa egiftska forngripi, dýrmæta
skrautgripi o. fl. o. fl., og senda til
Þjóðmenjasafns íslands. Þetta Fisk-
es-safn er margra þúsunda króna
virði. Um aðrar stórgjafir hans til
vor íslendinga er óþarft að tala hér,
þær eru þjóðkunnar.
Þökk og heiður eiga peir pví allir
skilið ýyrir gjafir sinar, hinir ýjólmörgu
geýenaur saýnsins!
Og nú vil cg víkja máli mínu að
þeim mönnum, sem safnið hefir
verið falið til forsjár. Vér höfum
f á ánægju að geta látið þökk vora
i Ijósi við tvo af þeim hér í kvöld.
Engum er það vitanlega ljósara en
sjálfum þeim hversu mikið erfiði,
áhyggjur og tíma þeir hafa lagt i
sölurnar fyrir safnið á meðan það
var undir þeirra umsjón, en eg ætla
þó að mér sé orðið það nægilega
ljóst til þess að eg ætti ekki að láta
þetta tækifæri ónotað til þess að
tjá þeim báðum nú, herra skólakenn-
ara Pálma Pálssyni og herra lands-
bókaverði Jóni Jakohssyni, innilegar
þakkir fyrir saýnsins hönd, fyrir pjóð-
arinnar hönd, fyrir alt þeirra starf
við safnið. — Hvor þeirra fyrir sig
raðaði safninu, hinn fyrnefndi, í Al-
þingishúsinu, hinn síðarnefndi í
Landsbankahúsinu, og hefir það eitt
út af fyrir sig verið mjög mikið
starf. — En þrír voru þeirra fyrir-
rennarar: Jón Arnason, Sigurður
Guðmundsson og Sigurður Vigjússon.
Þessum mönnum hefir að sjálfsögðu
verið margfiákkað þeirra starf fyrir
safnið, en verður það aldrei ýull-
pakkað, og var það aldrei full-launað.
Báðir hinir fyrnefndu þeirra fengu
nær alls enga þóknun fyrir alt sitt
margra ára starf, og hinn síðast-
nefndi að eins sára-litla; og þó voru
þeir allir efnalitlir menn. Þeir verð-
skulda slgrana sveiga pakklatis og
endurminningar pjóðar sinnar. Eg
hefi í upphafi máls mins bent á að
Sigurður Guðmundsson var hinn
eiginlegi faðir og frumkvöðull safns-
ins, og eg hefi í minningarriti safns-
ins tekið nánar fram um störf allra
umsjónarmanna þess, og er því fá-
orður um þau hér nú.
Eg hefi í dag — samkvæmt góð-
um sið við önnur eins tækifæri og
þetta — vitjað legstaða þessara 3ja
síðastnefndu fyrirrennara minna, sem
hvila hér í Reykjavík. Legstaðir
þeirra Jóns Ámasonar og Sigurðar
Guðmundssonar eril auðkendir með'