Ísafold - 12.04.1913, Blaðsíða 2

110
ISAFO LD
Karlmanna- og Drengja- Fataverzlun
Th. Thorsteinsson & Co
á horninu Austurstræti 14 (móti Landsbankanum).
Tóbaksbindindisfélög
íslands.
Þegar Columbus og menn hans fóru
að kynnast Indíánum, tóku þeir eftir
því, að Indíánahermenn báru, auk vopna
sinna, kókoshnot með gulum vökva. I
vökvan dýfðu þeir örvum sínum. Urðu
þá sárin banvæn. Þessi vökvi var hin
svokallaða tóbaksolía (nikotin).
Indíánar reyktu tóbakið og ákólluðu
anda þess til liðs við sig móti 'nvítu
mönnunum. Indíánar toru halloka
sem kunnugt er. En einkennilega virð-
ast hefndaróp deyjandi Indíána hafa
komið fram á hinni hvítu kynslóð.
Miljörðum á miljarða ofan hafa þeir
varið fyrir hina gagnslausu og eitruðu
tóbaksjurt, en á sama tíma hafa þús
undir manna og hundruð þúsunda dáið
úr hungri í menningarlöndunum, en
mesti sægur af fólki átt við næsta
bág kjör að búa, þótt það hafi getað
dregið fram iífið.
Kringum 1520 var farið að rækta
tóbak til lækninga í Portugal. Sú trú
hafði borist með tóbakinu frá Ameríku,
að það væri eins konar kraftmeðal,
meðal við öllum meinsemdum. En
engar ábyggilegar sögur eru um, að
það hafi bætt neinum. Árið 1560
voru Katrínu af Medici, Frakkadrotn
ingu, send nokkur tóbaksfræ í brófi
Og læknisk.raftur jurtarinnar lofaður
mjög. Drotning var hjátrúarfull og
fekst við gullgerðarlist og ýmsa yfir
náttúrlega hluti. Hugði hún nú að
reyna tóbakið við Frans II. son sinn,
sem þjáðist af einskonar holdsveiki.
Hún vann tóbaksolíu úr jurtinni, bjó
til úr henni smyrsl og bar á sárin, en
Frans hlaut bráðan bana af. Hvorki
drotning nó aðrir skeltu skuldinni á
tóbakið. Drotning lót gera tóbakselda
í herbergjum sínum. En er reykur-
inn magnaðist, setti að henni vímu og
alskonar óra. Kallaði hún þetta opin
beranir frá guði og breytti eftir þeim.
Þegar tóbakið tók að breiðast út
hór á landi á fyrri hluta 17. aldar,
var það einkum þetta, sem ruddi því
til rúms hór á Iandi sem annarstaðar.
Það átti að vera allra meina bót, hvort
heldur þau voru á sál eða líkama.
Vörn átti það að vera gegn sjúkdóm-
um, og þótt menn kendu þeirra ekki
í bráð, sakaði aldrei að vita sig örugg-
an fyrir slíkum gestum. Jafnvel kvef
og leti átti tóbakið að bæta, en nú
er þjóðin búin að neyta tóbaks sam-
fleytt í meira en 200 ár, og kemur
víst engum í hug að segja fólkið starf-
samara eða heilsuhraustara en fyrir
þann tíma. Það eimir enn eftir af
tóbaksátrúnaðinum. Sumt alþvðufólk
trúlr því enn statt og stöðugt, að tó-
bak verji skyrbjúg, lækni sjóveiki,
bæti sjón o. fl. Læknar gátu ekki
neitað þessu, þegar tóbakið var að
breiðast út, svo skamt var læknisfræð-
in þá á veg komin. En þessu neita
læknar nú. Þeir segja, að tóbak bæti
naumast nokkra veiki, heldur þvert á
móti. Það veiki líkamann og geti
Skintiíyanzkar
hinir alþektu
mislitir, svartir og hvítir
komnir aftur.
Siíkibordar
feikna úrval
frá 0.50 til 1.45 alin.
Jlýkomid íií
jafuvel sjálft komið á stað sjúkdómum,
t. d. gert menn steinblinda.
Þótt vísindi og reynsla sú, sem nú
er fengin, en þá var ekki til, gæti
ekki stemt stigu fyrir tóbakinu, þá
vöruðu margir af beztu mönnum þeirr-
ar tíðar þjóð sína við því og gramdist,
hvernig fólkið gleypti við tóbakinu í
blindni. Engir gengu þó fram með
eins miklum dugnaði móti tóbakinu
og prestarnir. Þeim, sem neyttu tó
baks, var ógnað með kvölum þessa
heirns og annars. Fyrst var ellefta
boðorðmu bætt við lögmálið, en það
hljóðaði svo : »Þú skalt ekki tóbaks
neyta«. En með því að ellefta boð
orðið var hvergi að finna í biblíunni,
hurfu menn frá því ráði og settu það
í samband við 6. boðorðið og var látið
varða hjónaskilnaði. Síra Stefán Ólafs-
son þjóðskáld orti níð um tóbakið.
Þó trúði hann á læfniskraft þess, ef
rétt væri að farið. Einn af þeim, sem
barðist móti tóbakinu, var Hallgrímur
Pótursson.
En alt kom fyrir ekki. Menn voru
blindaðir af hjátrú og hleymidómum.
Tóbakið bar hærri hlut. Nú hefir
barátta gegn tóbakinu hafist að nýju.
Engiti ástæða er til að halda, að nú
fari eins og hið fyrra sinni. Tóbakið
er búið að gefa á sér raun. Nú eru
menn ekki vopnlausir í baráttunni
móti tóbakinu; þeir hafa vísindin og
reynsluna og móti þeim virðist ekkert
geta staðist. Tóbaksnaut er tiltölulega
ný uppfundning, en reykingar eru engu
að síður mjög gamlar í tieiminum.
Við höfum sögulegar frásagnir um
frumþjóðir, sem hafa reykt ýmsar eitr
aðar og æsandi jurtir; í gamla heim-
inum einkum hamp. Fundir úr gröf-
um benda til, að hampreykingar hafi
átt sér stað miklu víðar en sögurnar
geta um, og ef til vill hafa þess kon-
ar reykingar tíðkast um eitthvert skeið
í flestum löndum, en lagst niður með
vaxandi menningu. Hví skyldi tóbak-
ið ekki fú sömu afdrif.
Tóbaksnautn er ekki vítaverðari en
önnur hjátrú fyrri alda, en eftirköstin
urðu verri. Það er vandkvæðum bund-
ið að venja líkamann við tóbakseitrið
og maðurinn veikist fyrst í stað, enda
þótt smátt só af stað t'arið. En þegar
mönnum fer að þykja tóbakið gott,
þá óru þeir líka á góðum vegi með að
binda sig böndum tóbakslöngunarinnar,
sem flestum er um megn að slíta.
Þannig hefir það gengið fyr og síðar
og þannig komst tóbakstízkan á.
Það væri hvorki rótt nó heldur
hyggilegt, að kasta steini á tóbaks-
neytendur. Tóbaksnautn er ekki
sprottin af illu innræti manna, heldur
af tízku, og tízkan sú er sterk. Hana
þarf að berja niður, og só það þarft
verk, þá eiga tóbaksneytendur og þeir,
sem ekki neyta tóbaks, að leggjast á
eitt f því góða verki. Það er varla
hægt að búast við því, að tóbaksneyt-
endur fari að bætta að neyta tóbaks,
nema þeir séu rétt að byrja á því.
En þeir, sem hafa ekki enn þá látið
tóbakstízkuna ná tökum á sór, ættu
að gæta sín fyrir henni framvegis.
Það, sem tóbaksneytendur geta gert
málinu til stuðnings er það, að þeir
vari æskulýðinn við að slæðast út á
tóbakstroðningana og styðja tóbaks
bindindisfélögin. Oldungarnir mundu
fá veglyndi sitt og þjóðrækni marg-
launaða. Þeir mundu sjá syni sína og
dætur, hina nýju kynslóð, tóbakslausa
og leggjast með þeirri góðu meðvitund
í gröfina, að þeir hefðu lótt tóbaks
farginu af þjóð sinni. Þeir mundu
hljóta ást og virðingu hinnar upprenn-
andi kynslóðar. Þannig á minning
feðranna að vera, en ekki blandin
beiskju og ásökun. Og þeir mundu
koma í veg fyrir ofstæki, sem þarf
ekki að koma fram við útrýming tó-
baksins, hvorki með eða móti tóbaks-
Engin hérlend verzlun hefir jafn fjöl
breytt úrval af öllu er
kariinenn og Drengir
með þurfa til klæðnaðar.
Vörnrnar Vandaðar
og Verðið Lágt.
Karlmannaföt.
Svört, Blá og Mislit,
feikna úrval.
Sniðið og frágangur sérlega gcður.
Verð frá 11,50 til 45,00.
Drengjaföt
af öllum stærðum, margar gerðir,
t. d. Matrósaföt misl. og Blá
frá 3,50—15,50.
Sportföt 3 gerðir frá 4,95—19,50.
Jakkaföt með stuttum og síðum buxum.
Svört, blá og misl. frá 9,50—29,00.
Fermingarföt ágæt
frá 17,00—30,00
Stakar Buxur, margar teg.
Karlmanns frá 3,90—10,59
Drengja frá 1,10— 4,90
Reið-Buxur eða Sport.Buxur, enskar,
sórlega gott snið frá 7,50—26,00.
Regnheldir Taufrakkar,
mjög hentugir allan ársins hring,
frá 22,00—48,00.
Regnkápur, allar stærðir,
fra 20,00—35,00.
Regnhlífar. Göngustafir.
Nærfatnaöur,
Enskur og Danskur margar teg.
Skyrtur eða Buxur frá 1,25—6,25.
Milliskyrtur, dökkar og ljósar.
Karlmanns frá 1.25—3,25.
Manchettskyrtur.
Mislitar frá 2,90—6,00.
Hvítar frá 3,75—6,00.
Sokkkar,
ullar og baðmullar,
feikna úrval frá 0,30—2,75.
Peysur Karlm. og Drengja.
Hálslín, 4-falt úr hör.
Xclymte Flibba Karlm. og Drengja,
bvíta og misl., sem auðveldast er að
halda hreinum og endast bezt.
Linir Flibbar og Brjóst.
Vasaklútar, hvitir og misl.
Silkiklútar fallegir.
Axlabönd margar teg. frá 0,50.
Slifsi og Slaufur,
stórt og fallegt úrval.
Höfuðföt:
Harðir Hattar mjög góðir frá2, 90—7,90
Pípu-Hattar frá 12,00—16.50.
Linir Hattar,---Skygnihúfur.
Enskar Húfur frá 0,45—3,25.
Drangja-Höfuðföt.
Vinnuföt,
ýmsar teg. afar ódýr.
Trollarabuxur afar ódýrar
og margt smávegis.
Fataefni.
Mikið úrval frá 2,75—8,75 alin.
Saumastofa
sem hr. Jón Fjeldsted veitir forstöðu
Muniö að koma fyrst til
bindindi, í þeirri mynd, sem tóbaks
bindindismenn hugsa sér það.
Það er svo stutt síðan að farið var
að gefa áhrifum tóbaksnatnar gaum, að
ekki verður sagt, að hve miklu leyti
h ó f 1 e g tóbaksnautn só skaðleg fyrir
fullorðna og fullhrausta menn, því
málið er lítið rsnnsakað. En öllum
ber saman um, að ö 11 tóbaksnautn
só skaðleg fyrir börn og unglinga og
því skaðlegri sem hún er meiri. Rann
sóknir, sem gerðar hafa verið í barna-
8kólum á síðari árum víðsvegar úti
um heim, hafa berlega leitt í ljós skað
semi tóbaksins fyrir fólk á þroska-
skeiði. Víðast hefir niðurstaðan orðið
sú, að sá fjórði hlutinn af drengjunum,
sem dugmestur hefir verið til náms og
starfa, hefir með fátim undantekning-
um neytt einkis eða mjög lítils tóbak.
Að sama skapi hafa reykingar verið
langmestar í versta fjórðungnum.
Mikil tóbaksnaut og dugleysi virðist
fara saman hjá börnum. En þó má
vera, að það stafi að einhverju leyti
af því, að skynsöm börn sjá fremur
hverjar afleiðingar tóbaksnautnin hefir
og glæpist síður á tóbakstízkunni. Á
framhaldsnámsskeiði í Rvík 1912 ræddu
keunarar um tóbaksbindindi. Það var
einróma álit þeirra allra, að nauðsyn
bæri til að stemma stigu fyrir tóbak-
inu. Ráðlegast væri fyrir þá að vinna
að því á þann hátt, að koma á tóbaks
bindindisfólagsskap meðal stálpaðra
unglinga í sveitum (fólögin gætu bka
verið málfundafólög o. s. frv.) en leiða
hinum yngri fyrir sjónir hvað tóbaks
nautnin í raun og veru er. Þetta hafa
nokkrir kennarar gert.
Dr. Seaver, sem um 10 ára skeið
stýrði hinum heimsfræga Yall háskóla í
New-Haven í Connecticut í Bandaríkj-
unum, bar líkamlega hteysti stúdenta
mjög fyrir brjósti. Af rannsóknum
þeim, setn bann gerði, er eín gerð með
tilliti til tóbaks og nær yfír 3J/2 ár.
Hann komst að þvf, að af hverjum 100
stúdentum, sem kæníu til háskólans,
reyktu 18 meira eða minna, en 82
neyttu alls ekki tóbaks. Seaver skifti
þeim í 3 flokka. í 1. flokki voru þélr,
sem reyktu alls ekki ; í 2. flokki þeir,
sem reyktu einstöku sinnum, og í 3.
flokki þeir, sem reyktu stöðugt. Hann
tók meðaltal af líkamsþunga manna <
hverjum flokki, vexti, ummáli brjósts-
ins og því, hve lungun gátu rúmað
mikið loft. Hlutfallið milli meðalþunga
f flokkunum var 100 : 94 : 91 ; hlutfall
vaxtarins 100:91:81; ummál brjóst
holsins eins og 100 : 83 : 79 og hlut
fallið milli loftrúms lungnauna eins og
100 : 72 : 57. Brotum er slept.
Reynsla úr barnaskólum — tölur Dr.
Seavers og annara, er gert hafa sams-
konar athuganir, benda til þess, að tó
bak só skaðlegt fyrir ungt fólk. Hér
á landi hefir þetta mál lítið verið rann-
sakað. Eftirtekt befir það þó vakið,
að sfðan að tóbaksbindiudisfélög risu
upp f skólunum, hafa safnast f þau
úrval nemenda. Tóbaksbindindisfólög
eru nú í flestum æðri skólum lands
ins.
í mörgum löndum hins mentaða heims
hefir verið hafin barátta gegn tóbak-
inu á sfðustu árum. Elzt er þessi hreyf-
ing í Bandaríkjunum f Amerfku, enda
er málinu þar lengst komið. Þar í landi
er tóbaksnautn orðin mjög sjaldgæf
meðal innfæddra Amerfkumanna. Hún
þykir þar ósómi, enda er öll tóbaks-
nautn óþrifleg, ekki sízt reykjarsvæl-
an. í Bandaríkjunum helst tóbaks-
nautnin við vegna fólksflutninga frá
Evrópu, sem eru mjög miklir. Utrým-
ing tóbaksins er orðin þar viðurkent
velferðarmál. Ýms ríkin hafa bannað
að selja börnum og unglingum tóbak.
Bandaríkjastjórn hefir sett tóbaksbind-
indi sem skilyrði fyrir veiting ýmsra
embætta og starfa. Margir einstakir
menn fara að hennar dæmi, og taka
ekki nema tóbaksbindindismenn í sína
þjónustu. Mörg hin stærstu firma hafa
aerb samtök f um þetta. Tóbaksnautn
er bönnuð í mörgum skólum, ’og varð
ar brottrekstri, ef út af er brugðið. í
þeirra tölu eru foringjaskólarnir í West
Point og Annapolis. Ennfremur er í
Bandaríkjuuum öflugt sambandsfélag,
er vinnur að útrýming tóbaks. í því
er eitthvað miljón ungra manna. Fó-
lagið er eins konar minnisvarði yfir
þjóðmæritiginn Lincholn, forseta, sem
neytti hvorki víns né tóbaks, og sem
altaf er bent á sent fyrirmynd fyrir
amerfskan æskulýð.
Hér á landi hefir verið hafin bar-
átta móti tóbakinu. Fyrir 4 árum síð-
an stofnuðu nemendur gagnfræðaskól-
ans á Akureyri tóbaksbindindisfólag f
skólanum. Hafði skólameistari hvatt
til þess áður. í tölu stofnendanna voru
3 kennararnir og skólameistari sá fjórði.
Tilgangur fólagsins var ákveðinn sá,
að útrýma tóbaksnautn úr skólanum
og landinu yfirleitt. Tóbaksnautn tók
brátt að leggjast niður < skólanum, þótt
ekki væru allir í fólaginu. Nemendur,
sem voru í fólaginu, hétu hverir öðr-
um að stofna tóbaksbindindisfólög, hver
í sinni sveit, er þeir nefðu hætt námi.
Þetta hafa margir efnt. Nemendur í
flestum hinum æðri skólum hafa farið
að dæmi Akureyringa og komið á fót
tóbaksbindindisfél. imiat) skóla BÍnna.
Þegar þeir svo fara úr skólunum, út-
breiða þeir fólagsskapinn og stofna tó-
baksbindindisfólög út um bygðir lands-
ins. Einkum geta kennaraskólanem-
endur gert málinu mikið gagn. Alls
eru nú í landinu um 30 tóbaksbind-
indisfélög. Sumt af því eru flokkar í
ungmennafélögutn. Tilgangur þessara
fólaga er að útrýma tóbaksnautn, ekki
með aðflutningsbanni nó á þanu hátt,
að leggja að tóbaksneytendum með að
hætta tóbaksnautn, heldur einungis
með því móti, að fá unga menn
til þessaðbyrja ekkiáþvf
að neyta tóbaks, og auk þess
að fá tóbaksmenn og aðra
til þess að styðja að þvf, að
þetta megi v#e r ð a .
Tóbaksbitidindisfélögin fslenzku efna
nú væntanlega til fulltrúafundar f Rvfk
f vor. Þá er í ráði, að þau komi á
sambandi sín á milli Og miðstjórn. Á
slíkri samvinnu er hin mesta nauðsyn,
ef nokkuð á að verða að verki, og það
því fremur, sem tala fólaganna getur
tvöfaldast og þrefaldast á skömmum
tíma með tilstyrk þeirra, sem útskrif-
ast úr skólunum. En eitt vantar þenna
félagsskap tilfinnanlega, en það er fó
til þess að geta starfað með fullum
krafti, því ef undanskildir eiu nokkrir
kennarar við skólana, þá eru í flestum
tóbaksbindiudisfól. eingöngu efnalausir
unglingar, og mikill þorri þeirra kost-
ar sig við eitthvert nám. Þótt áhugi
80 mikill, þá er efnaleg geta ekki alt-
af í réttu hlutfalli við hann, þegar
þannig stendur á. Ætla mætti, að tó-
baksbkidindisfólögin gætu naumast felt
sig við að íþyngja landssjóði ; en ef
engin önnur leið virðist fær, og fólög-
in skyldu leita til þingsins um fjár-
styrk, þá ætti ekki að gera þau aftur-
reka. Tóbaksbindiudismálið liði við það-
Termingar-
kjólatau
margar teg. o.8o—i.8o
Leggingar
Silki
einlit og marglit
í svuntur og kjóla
Thjkomið íií
Tt). Tf).
Vefnaðarvöruverzíun
íngóífsfyvoíi.
Tf). Tt).
Vefnaðarvöruverzíun
Ingóífsfjvoti.
♦