Ísafold - 30.07.1913, Blaðsíða 3

I S A F 0 L D
241
Biograftheater
Reykjavíkur
Til þess ennþá að gefa öllum tæki-
færi á að sjá hina stóru og
framúrskarandi fögru mynd
Grimmúðug kona,
verður hún aftur sýnd í siðasta sinn
föstudag 1. ágúst kl. 9—11.
i. sæti 0.70, 2. s. 0.50, 3. s. 0.30.
sjálfra, t. d. próf. Björn M. Olsen,
þann vitnisburð að þeir séu »sand-
hedskærlige og selvstændigt tænkende
Mænd« og er þar með sagt að E.
A. og skoðanabræður hans séu það
ekki. E. A. getur látið sér slíkt í
léttu rúmi liggja, því sama ámæli
hafa sætt vísindamenn, er enginn get-
ur með réttu vænt um hlutdrægni í
þessu máli og það jafnvel Konrad
Maurer, er Þjóðverjar telja einhvern
mesta fræðimann í germanskri rétt-
arsögu. Það má ef til vill segja að
við Islendingar séum eigi óvilhallir
dómarar í þessu máli. En þá eru
Danir það eigi heldur. En menn
eins og Maurer og Gjelsvik, sem
standa fyrir utan baráttuna, verður
hver maður að játa að eigi er hægt
að telja vilhalla og því eiga dómar
slíkra manna að mega sín mikils.
Rit E. A. hefir enn að eins birzt á
íslenzku og er því að eins fáum er-
lendutn fræðimönnum aðgengilegt.
Væri mjög mikilsvert að það kæmi
út á einhverju heimsmálinu t. d.
þýsku. En slikt er ókleift nema
með fjárstyrk einhverstaðar að. Um
slikan styrk hefir nú verið sótt til
alþingis og er það vonandi að þeirri
fjárbón verði vel tekið.
Um ýms aukaatriði í bók E. A.
býst eg við að sumir þeir, er sömu
skoðunar og hann eru í aðalatriðun-
um, greini á við hann. Þannig seg-
ir hann á bls. 60 að lögréttusam-
þyktin 1262 hafi eigi verið bindandi
fyrir landið í heild sinni, heldur að
eins fyrir þá er þátt tóku í henni,
en játar þó að lögréttan muni hafa
verið lögformlega skipuð. Samþykki
allra goðorðsmanna hafi þurft með.
Máli sínu til stuðnings telur hann
aðferð þá er höfð var síðar við
Vestfirðinga, Oddaverja og Austfirð-
inga svo og eðli málsins. En eg
verð hér að vera á _ sömu skoðun
og próf. Björn M. Ólsen, að lög-
réttusamþyktin ein hafi nægt til að
fá konungi í hendur hið pólitiska
vald goðanna. Eftir eðli málsins
finst mér það aðgengilegasti skiln-
ingurinn. Lögréttan gat sett skil-
yrði fyrir meðferð goðorða, lagt
goðorðsmissi við afbiotum og ákveð-
Nokkur orð um baðefni.
í tilefni ?.f grein, sem staðið hefir
í ísafold um Cooper’s baðefni vil
eg segja nokkur orð.
Eftir að eg hafði dvalið í Noregi
og Bretlandi í því skyni að fræðast
þar um kvikfjárrækt, var mér Ijóst,
að fiesta hérlenda sauðfjáreigendur,
skorti þekkingu á hagsmunum þeim,
sem árleg þrifaböðun sauðfjár er
samfara. Eg hafði þá sannfærst um
kosti þrifabaðanna, og fann kvöt hjá
mér til að rita um petta efni í blaðið
Norðurland, haustið 1903. Benti eg
þar á tvö baðefni, er eg hafði kynst,
annað nefnt: Robertsons Highland
baðefni og hitt Mc. Dougals baðefni.
Nokkrir menn hafa notað þessi
baðefni síðan.
Hið fyrnefnda er nýlega uppfundið
á Skotlandi af manninum, sem það
er nefnt eftir; það hefir ýmsa kosti,
en þó hefi eg komist að raun um
á seinni tíma, að það getur verið
saknæmt fyrir sumar sauðkindur —-
þótt eigi sé f stórum stíl — og þeir
menn þekkja er reynt hafa Mc.
Dougals baðefni er aftur á móti ósak-
næmt og vandað i sinni röð; búið
til af gömlu firma í Manchester. Það
má segja að það reynist hvervetna
vel, en mörgum þykir það helzt til
dýrt.
Menn hafa verið og eru enn,
^argir hverjir tregir til að baða sauð-
i öllu falli ekki nema einu sinni
á ári, sem er að visu bezt, ef það
fnllnægir. En reynslan hefir verið
ið valdsvið goðanna. Um þetta alt
eru mörg ákvæði í Grágás og engin
ástæða til að ætla þau hafi verið gjörð
öðruvisi en með almennrilögreglusam-
iykt. Lögréttan hefir getaðfjölgaðgoð-
orðum, það gjörði hún með fimtar-
dómslögunum og ætti að hafa getað
fækkað þeim, enda hyggja sumir að
aafi verið gjört 965 er fjórðunga-
skiftingin var tekin í lög. Hefði
purft samþykki allra goðanna til þess
að konungur fengi í hendur hið póli-
tiska vald þeirra hefði afleiðingin
verið sú, að goðarnir hefðu verið
fullvalda (suverenir) höfðingjar. Höf.
segir að lögréttan hafi eigi getað
tekið einstaklingsréttindi manna af
þeim t. d. ekki sagt manni að segjast
úr ákveðnu goðorði. En allar líkur
eru til að lögréttan hafi gjört það
óbeinlinis með lögunum um að
goði mætti eigi eiga þingmenn utan
fjórðungs. Þegar þau lög voru
sett hafa goðar sjálfsagt mist þing-
menn, er þeir áttu utan fjórðungs.
Undanþágan, er Hrútfirðingar fengu
frá þessum lögum, bendir einnig til
þess. Þó Vestfirðingar, Oddaverjar
og Austfirðingar seinna ynnu kon-
ungi eiða sérstaklega þá sannar það
ekkert. Breytingar þær er þá voru
að verða á stjórnarskipun landsins
voru svo mikilvægar að full ástæða
var fyrir konung að tryggja svo
sem unt var að menn hlíttu þeim.
Og bezta ráðið til þess var þá að gera
hina beztu menn sér eiðbundna. Það
gaf samningunum meira siðferðislegt
gildi að sínu leyti eins og þegar Þor-
geir Ljósvetningagoði lét menn vinna
eið að kristnitökulögunum árið 1000.
Á bls. 73—74 virðist höf. hallast
að þeirri skoðun að landaurarnir hafi
að eins verið 7 aurar en ekki 13.
Verður þá hlutfallið milli siifurs og
landaura 1 : i3/4. Byggir hann þetta
á Grg. I. b. 141. En sé þetta rétt
hefir verðmunurinn á silfri og vör-
um í þessum greiðslum verið óeðli-
lega lítill. I I. b. 141 er eyrir
brends silfurs talinn jafn mörk lög-
aura, almenna hlutfallið er þar 1 : 8.
Mér finst ákvæðið í I. b. 192 eðli-
legra, en þar eru vararfeldir taldir
á 2 aura og er þá hlutfallið 1 : 3 ’/a
og kemur það betur heim við það,
sem menn vita um verðhlutfall silf-
urs og vöru hér á 11. öldinni.
Ákvæðið í I. b. 141 getur verið
eitthvað úr lagi fært. Ög þó land-
aurarnir hafi verið metnir eftir norsku
verðlagi þá mun verðmunur silfurs og
vöru hafi verið meiri þar á fyrri
hluta 11. aldar en 1 : i»/4.
En þetta eru aukaatriði og mætti
telja nokkur fleiri, en eg skal eigi
fara frekara út í þau hér. Eg vil
að eins að endingu þakka höf. fyrir
ritið. Eins og menn sjilfsagt muna
sú, að þegar eigi er baðað nema
einu sinni — í nóv. eða desember-
mánuði — úr algengum fitu og bikol-
íubaðefnum, þá nægir þnð eigi til
að útrýma til fulls óþrifum á íé,
vetrarlangt; féð er þá lúsugt á vorin
og lömbin undan ánutn fá á sig
sama óþverrann, jafnharðan sem þau
fæðast. Þá er þetta á nokkuð líku
stigi eftir því, hvert baðefnr hefir
verið notað.
Eg varð þess brátt var, að menn
voru eigi alls kostar ánægðir, hvorki
með þessi nýnefndu baðefni, né önn-
ur af líkri gerð, er höfð hafa verið
á boðstólum. En fyrir mér hefir
vakað nauðsynin á því, allir fjáreig-
endur geti sannfærst um kosti þrifa-
böðunar, og baði fé sitt árlega án
þvingunar, En eigi þetta að lánast,
er um leið auðséð þörfin á því, að
nema burtu agnúana er menn finna
og þykjast finna við það að fram-
kvæma árlega þrifaböðun á sauðfé,
og það gerist einkum með því, að
benda mönnum á góð baðefni og
hentug baðtæki.
Og í seinna sinni er eg dvaldi á
Bretlandi, lagði eg mig fram um að
kynnast sem flestum baðefnum, sem
þar voru þá notuð. Þá kyntist eg
Coopers baðefnum og skrifaði grein
um þrifaböðun í Frey, sumarið 1909
og benti mönnum á þrjú af baðefn-
um Coopers: dujtið, Albyn /og og
Albyn dei% (paste — snifest baðefni).
Síðan hefi eg kynst þessum baðefn-
um enn betur hér á landi og skal
geta þeirra héi nánar.
Enginn ágreiningur er
um það, að
Vegaskilvindurnar
Og
Vegastrokkarnir
séu fullkomnustu og’ beztu
vélarnar.
Fást í
verzlun B. H. Bjarnason.
samþykti alþingi 1909 að veita fé
til að rita og gefa út slíkt rit sem
þetta. Dr. Jón Þorkelsson lands-
skjalavörður segir í formála ritsins
frá afdrifum þeirrar fjárveitingar. E.
A. var ráðinn til að skrifa ritið en
svo fói að lokum, að stjórnin kipti
að sér hendinni um fjárveitinguna.
En Einar skrifaði bókina samt án
nokkurs styrks. Þjóðvinafélagið kom
bókinni á prent og á það þakkir
skilið fyrir. Prentun og pappír er
í góðu lagi; samt eru prentvillur
allmargar en flestar meinlitlar. Bók-
in er þess verð að hún komist í
sem flestra manna hendur. Þó að
efni hennar sé vísindalegt er fram-
setning höf. svo ljós að flestum má
koma hún að gagni.
Ólaýur Lárusson.
Sumarblóm 2. og 3. ág.
Mætti eg enn einu sinni segja
nokkur meðmælaorð með sumar-
blómunum, sem á að selja til ágóða
byggingarfyrirtæki okkar hér i Reykja-
vík. — Þar sem þetta litla blóm
kostar að eins 10 aura, eru þeir án
efa ekki margir, sem þurfa að vera
án þess sakir getuleysis, heldur þá
af því að viljann vanti. En við
hugsum að hann vanti ekki. Því
hingað til höfum við mætt samhug
og fúsleik til stuðnings fyrirtæki
okkar, ekki sízt í Rvík, því þar hafa
okkur gefist um 1500 kr. til fyrir-
tækisins, og væntum við, að þessir
dagar verði engin undantekning —
en að blómasalan gangi fljótt og
vel. — Mættu nú allir, ríkir og fá-
tækir, fullorðnir og börn, konur og
kariar, vera með, og guð svo leggja
blessun sína yfir verkið.
Virðingarfylst.
N. E d e1b o
leiðtogi Hjálpræðishersins á Islandi.
Látin
er hér í bæ 24. þ. mán. Anna
Guðmundsdóttir Hjaltested, ekkja Ein-
ars Hjaltested, 69 ára, dugandi kona
og gáfuð. Synir hennar eru Pétur
Hj.iltested úrsm,, Ólafur kaupm.,
Magnús úrsm. og Sigurður bakari.
Æskilegt er að sérhvert baðefni sé
búið þessum kostum :
1. að það drepi vel lús og maur,
2. að það skemmi ekki ullina,
3. að það sé ekki saknæmt og
4. að það sé ódýrt og auðvelt i
notkun.
Um Coopers fjárbaðsduft er það
að segja, að eg álít að það hafi alla
þessa kosti, og tvo hina fyrstnefndu
fram yfir flest eða öll önnur baðefni
er eg þekki. Hið eina bað sem út
rýmir allri lús á sauðfé,. vetrarlangt,
þótt eigi sé það nema einbaðað á
haustin; stafar þetta af því, að duftið
geymist í uliinni og heldur áhrifum
sínum næstum óbteyttum, alt að
tveggja mánaða tíma eftir böðunina,
og drepur ungu lúsitia jafnharðan
sem hún skríður úr eggjum sínum,
og er því óþarfi að tvíbaða úr því
yfir veturinn, til þess að útrýma lús.
Aftur á móti þarf að tvíbaða kláða-
sjúkt fé úr þessu baðefni, með 14
daga millibili, því duftið fjarlagist
frá húðinni, jafnharðan sem ullin
vex. En mauraeggin ungast út fast
við ullina og i henni, þar sem hit-
inn er mestur; ungir maurat, sem
hafast þar við, geta því sloppið
óskaddaðir, ef eigi er tvíbaðað.
Baðefni þetta litar eigi ullina —
þvæst alveg úr — og þæfir hana
ei i eins og flestum fitu og sápu-
baðsefnum hættir við að gera.
Albyn lögur er líkur kreólíni, en
sterkari, ódýr og fer fremur vel með
ullina, enda er efnasamsetningin
vönduð og efnin vel hreinsuð, likt
og í Mc. Dougals baðefni. En ein-
Op ð bréf
til ráðherra, alþingismanns H. Hafstein.
í ræða í ueðri deild alþingis, 28. júlí
þ. á., hafið þér I æstv. ráðherra IJst yfir
þvi, að frásögn mín am það að þér hafið
í haust sagt mér, að von væri á að frum-
varp til laga yrði lagt fyrir ríkisþingið
danska, sem mundi fyrirbyggja staðfest-
ingu islenzku lotterílaganna, væri iygi.
IJt af þessu vil eg skora á yður að end-
nrtaka þe si orð utan alþingis, þar sem
þér eigi njótið friðhelgis 32. gr. stjórnar-
skrárinnar 5. jan. 1874, þannig að eg
geti kornið fram áhyrgð á hendur yður
fyrir þau samkvæmt meiðyrðalöggjöfinni.
Mig furðaði stórkostlega á skýrsln yð-
ar, hæstv. ráðherra, i sameinuðu alþingi
14. þ. m. um að eg hafi farið fram á að
fá einkaleyfi til að stofna spilahanka á
Þingvöllum. Pram á slíkt hefi eg aldrei
farið. Sannleikurinn er sá, að eg hitti
yður kl. 9 kvöld eitt síðastliðið hanst á
»Hotel Kongen af Danmark* og kom með
þá fyrirspurn til yðar í privat samtali,
hvernig tekið mundi verða í það, ef til
mála kæmi að stofna spiiabanka í sam-
handi við Kurhotel, er standa ætti við
sjó hér á landi. Eg kom þá ekki fram
með neitt tilboð eða tillögu i þessn efni
og hefi aldrei komið með það. Mig furð-
ar þvi meir á þessn sem þér lofuðuð að
samtal okkar skyldi eigi fara fleiri í milli.
Reykjavik 29. júli 1913.
K. S. Philipsen.
---------^»-X»-----------
ReykjaYikPMnnáll,
Aðkomumenn. Björn Þórðarson hinn
setti sýslumaðúr Húnvetninga og Jón Jóns-
son héraðslæknir frá Blönduósi, Hjálmar
kaupm. Sigurðsson og Einar bakari Yig-
fússon frá Stykkishólmi.
Alþýðufræðsla Stúdentafélagsins. Jón
læknir Jónsson frá Blönduósi ætlar að
flytja erindi um tannsjúkdóma sem þjóð-
armein og hvaða varnir séu þar tiltæki-
legastar, sbr. auglýsingu hér i blaðinu.
Dánir. Konan Sigriður öuðmuudsdóttir
Hverfisgötu 32, dó i Landakotsspitala 25.
júli, 52 ára.
Gamla Bió hefir sýnt undanfarið mjög
vel leikna mynd, Grimmúðug kona. Er
það tveggja klt. sýning og felur i sér
átakanlega lýsing ú lifsferli konu einnar.
Haraldur Sigurðsson frú Kallaðarnesi
ætlar að efua til hljómleifea i Bárubúð á
föstudagskvöld. Með houum er þetta sinn
danskur maður, Gustav Hansen pianoleik-
ari. Þeir ætla að ieika á tvö bljóðfæri.
btðað fé úr Albyn legi verður lúsugt
þegur líður d vetur.
Álbyn deigbiðefni er rajög fitu-
mikið. Með einu baði verður eigi
lús útrýmt til fulls. Þegar eigi hepn-
ast að leysa það vel upp, hættir því
við, eins og mörgum öðrum líkum
baðefnum, að þæfa ullina og jafnvel
lita hana. Þæfð eða flókin ull er
skemd, og þar að auki hefit' hún slæm
áhrif á þrif þeirrar skepnu, sem
hana ber.
Mér hefir þótt eftirtektavert, hvað
ullarfræðingur einn i Leeds við
Bradford á Englandi, S. B. Hollings
að nafni, segir um áhrif ýmsra bað-
eftra á ullina og iðnað hennar. Hann
segir að tóbaksböðuð ull þvoist eigi
til fullnustu, heldur hafi altaf gulleit-
an blæ, hvítasti litur hennar ófáan-
legur og því eigi hæf í beztan iðnað.
Einnig segir hanti að baðefni, sem
hafi í sér bikolíu — svo sem kreólín
og fitubaðefni — eigi þátt í því að
lita ullina og hleypa henni saman i
flóka. Einkum á þetta sér stað ef
efnasamsetningin er óvönduð og efn-
in illa hreinsuð; leiði þá af þessu, að
ómögulegt sé að ná bikolíunni úr
ullinni með vanalegum þvotti, og
jafnvel ekki með kemiskum þvotti
og að slík ull taki eigi öllum æski-
legum litum og geti því eigi orðið
fyrsta flokks vara, hversu góð, sem
hún væri að öðru leyti.
En mest kvartar Mr. Hollings yfir
ull, sem böðuð hefir verið úr heima-
tilbúnum baðefnum, sem hann segir,
er hann skrifar þetta ár 1906, að
verið hafi þá fyrir skemstu orsök í
Nýjar bækur:
Ljósaskifti,
ljóðabálkur um kristnitökuna á Islandi,
eftir Guðmund Guðmundsson skáld.
Verð 0.90.
Friður á jörðu,
eftir Guðmund Guðmundssou skáld.
2. útgáfa. Verð 0.75.
Hví slær þú mig?
Erindi Haralds Nielssonar prófessors
urn dularfull fyrirbrigði.
Verð 0.40.
Fjármaðurinn,
eftir Pál Stefánsson frá Þverá.
Verl 1 kr.
Fást í bókverzlununum.
Nærsveitamenn
eru vinsamlega beðnir að vitja
Isafoldar í afgreiðsluna, þegar
þeir eru á ferð í bænum, einkum
Mosfellssveitarmenn og aðrir, sem
flytja mjólk til bæjarins daglega.
Afgreiðslan opin á hverjum virkum
degi kl. 8 á morgnana til kl. 8 á
kvöldin.
I»eir kaupeudur ísafoldar
hér í bænum, sem skift hafa um heim-
ili, eru beðnir að láta þess getið, sem
allra fyrst, í afgreiðslu blaðsins, svo
þeir fái blaðið með skilum.
Haraldur solo-spilið, en hinn nndirspilið.
Haraldnr er svo góðkunnur hér fyrir list-
hæfileika sina, að eigi munu þeir er kost
eiga á þvi, sitja sig úr færi, og ekki ætti
hitt að spilla, að fá samspil eins og hér
á að verða.
Hjónaefni. Júlíus Arnason bókhaldari
og Margrét Þorvarðsdóttir.
Hljómleikar. Johan Nilson fiðluleikari
lék annað sinn fyrir hæjarbúa í gærkvöldi.
Þótti hin ágætasta skemtun, snillileikur.
Siðustu forvöð að heyra hann annað kvöld.
Jarðarför Lárusar Lúðvigssonar kaupm.
fór fram á mánudag eins og til stóð, mjög
fjölmenn. Húskveðjuna hélt síra Eriðrik
Eriðriksson, en í kirkjunni sira Jóhann
Þorkelsson. Stéttarhræður Lárusar báru
kÍBtuna út úr kirkju, en aðrir iðnaðarmenn
ýmsir inn i kirkjugarðinn.
að spilla áliti og veiði á skozkri ull.
Sá siður hefir sem sé legið í landi
á Skotlandi, 02 er eigi með öllu
horfinn enn, að bændur hafa sjálfir
búið til baðefni á fé sitt. Sent gefur
að skilja, hefir þetta oft verið handa-
hófssamsetning á efnum og miður
heppiieg, sem að vísu oft hefir náð
þeitn tilgangi að drepa lús, en skemt
ullina ýmist á þann hátt, að hleypa
henni saman í flóka eða lita hana,
og jafnvel hvorttveggja.
Enn fremur segir Mr. Hollings að
það sé einróma álit þeirra, er standa
fyrir ullariðnað í Bradford, að ull af
fé sem baðað sé úr duftbaðinu, sé
minst skemd af völdum baðefnisins
og hæfust í beztan ullariðnað. Hann
bætir því við, að bezt verkuð ull
komi á brezkan markað frá Ástral-
landinu og Tasmaniu. En það er
kunnugt að í þeim löndum hefir
Coopersduftið svo að segja verið ein-
vörðungu haft til böðunar.
í 84. tbl. ísafoldar f. á. skrifar Jón
Ólafsson frá Geldingaholti um sauð-
f)árböðun og kveður þar upp áfellis-
dóm yfir Coopersduftinu, sem mér
þykir á vanta að sé á rökum bygður.
Hann segir að Coopersbaðið 0: duftið,
sé eigi ætlað til kláðaútrýmingar né
annarar þrifaböðunar, að undanskildu
því, að verjast flugumaðki á fé.
Þetta er slúður úr J. Ó. Eg hefi
i höndum örugga sönnun fyrir þvi
að landbúnaðarráðuneyti Bretlands
hefir mælt með duftbaðinu til kláða-
útrýmingar á Bretlandi og írlandi.
Eg hefi og eigin sjón og aðrar sann-
anir fyrir því að þetta duftbaðefni er