Ísafold - 13.09.1913, Page 1

■......................■
| Kemur út tvisvar |
| í viku. Verðárg. |
| 4 kr.. erlendis 5 kr. |
[ eða l^dollar; borg- |
| ist fyrir miðjan júlí [
[ erletidis fyrirt'ram. I
| Lausasala 5a. eint. 1
inmiiiiimiiniiUimniiininiiiiiiiiiiniiiniiimi ||
Uppsögn (skrifl.) |
bundin víð áramót, [
er ógild nema kom- |
in só til útgefanda [
fyrir 1. oktbr. og |
sé kaupandi skuld- I
laus við blaðið. |
XXXX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 13. sept. 1913.
73. tölublað
I O O F, P4959.
Nýja Bió
sýnir í kvöld og næstu kvöld:
Aukamynd
Gullna borgin.
Töfrandi fagrar myndir frá
Birma í Siam.
Honu-öríög.
Kvikmyndasjónleikur í 6o atriðum.
Leikið af þektum leikendum
dönskum.
Nam Nam
er framtíðarvindillinn í Reykja-
vík. Fæst í
tóbaks- og sælgætisverzl.
á Hótel Island.
StjórDarskráin saDiþykt,
Nýjar alþingiskosningar í vor.
Þá er því stórmálinu lokið á þing-
inu. Stjórnarskráin var samþykt í
E.-deild í fyrradag — ekki þ. io.
sept. eins og gert var ráð fyrir í
siðustu Isajold.
Bar það til, að forseti að umræð-
um loknum lýsti þeim skilningi sín-
um á 61. grein stjórnarskrárinnar,
að rjiifa yrði þing þegar á sömu
stundu og stjórnarskráin væri sam-
þykt. í þessari grein stendur að
»nái uppástnngan um breyting á
stjórnarskránni samþykki beggja þing-
deildanna, skal leysa alþingi upp pá
pe°ar (leturbr. vor) og stofna til al-
mennra kosninga af nýju«.
Ráðherra lýsti yfir, að hann skildi
þetta ákvæði eigi svo bókstaflega sem
forseti. Eti forseti ákvað þó, að eigi
skyldi atkvæðagreiðsla fram fara fyr
en næsta dag. Gerði það að vísu
ekkert til, að eins verður eigi þing-
samþyktin miðuð við hinn fræga
dag í sögu vorri, io. sept.
Stjórnarskráin var svo borin undir
atkvæði í fyrradag á hádegi og sam-
þykt með öllum atkvæðum E.-deild-
ar, þann veg, að hreint já sögðu:
Björn Þorláksson, Eiríkur Briem,
Guðjón Guðlaugsson, Guðmundur
Björnsson, Hákon Kristófersson, }ón
Jónatansson, Jósef Björnsson, Júl.
Havsteen og Sig. Eggerz, en með
meirihluta létu telja sig: Einar Jóns-
son, Siguróur Stefánsson og Steingr.
Jónsson.
Það má segja, að þessi stjórnar-
skrá hafi siglt beggja skauta byr
gegnum þingið.
Hér skal enn einu sinni bent á
hinar helztu breytingar í þessarri nýju
stjórnarskrá — þær breytingar, sem
kjósendur landsins eiga fram að
kosningum að átta sig á, hvort hafa
vilja eða hafna:
1. Konungkjörnir þing-
menn eiqa nð hverja úr s'óqunni.
2. Ríkisráðsákvæðinu breytt
pannig, að í stað orðanna í »rikisráði«
komi, að íslenzk mál skuli borin upp
„þar semkonungur ákveð-
ur“.
3. Kosningarrétturinn.
Konum og hjúum veittur kosningar-
réttur þannig nð fyrst í stað fá fert-
ugar konur og hjú réttinn, en ald-
ursmarkið síðan fært niður um eitt
ár árlega og eftir 15 ár eiga allar kon-
ur og hjú (með venjul. undant.: ó-
flekkað mannorð, fjár sín ráðandi o.
s. frv.) að fá þenna rétt. Til hlut-
falls-kosninga á 6 E.-deildarmönnum
(sjá síðar) þarf þó j 5 ára aldur.
4. Skipun Efri deildar á
að vera sú, að í henni sitji 14 þingtn ,
6 kosnir hlutbundnum kosningum 11111
land alt til 12 ára af eigi yngri en
35 ára kjósendum og 8 pingmeun
kosnir aj Sam. pingi úr hóp þing-
manna, sem kosnir eru óhiutbundn-
um kosningum. Þessa 8 þingm. má
kjósa hlutfallskosningum.
5. Yfirdómarar ókjör-
gengii’. Dómarar, sem ekki gegna
umboðstörfum, eiga að vera ókjörgeng-
ir. Þetta ákvæði nær þó eigi til
núverar.di yfirdómara.
6. Tala ráðherra. Með ein-
földum lögum má breyta tölu ráð-
herra.
7. Aukaping getur meiri hluti
beggja deilda krafist, að kallað sé
saman.
8. Konungur á að vinna eið að
stjórnarskránni.
9. Utanpjóðkirkjumeun, sem eigi
teljast til annars viðurkends trúar-
bragðaflokks, eiga að greiða jafn há
gjöld kirkjugjöldunum til Háskóla
Islands eða einhvers styrktarsjóðs við
þann skóla.
10. Sambandinu milli rikis og kirkju
má breyta með einföldum lögum.
11. Heimilisjesta innanlands á að
vera skilyrði fyrir kjörgengi.
12. Þrír eiga yfirskoðunarmenn
landsreikninga að vera í stað tveggja nú.
13. Sambandsmálið Það mál skal
jafnan bera undir þjóðaratkvæði áð-
ur en ráðið er til lykta.
Eimskipafélagið
og
landssjóðsstyrkurinn.
Þvi fór betur, að það hafðist fram
á alþingi, sem lagt hefir verið mikil
áherzla á af Isajold og öðrum vin-
um Eimskipafélags Islands, að al-
pingi hefir sampykt að veita jélaginu'
ipij 40.000 kr. styrk athugaserndalaust,
þ. e. án þess að binda hann við það,
að félagið lofi nú þegar að taka að
sér strandferðir 1916.
Efri deild hélt fast við þessa at-
hugasemd, en við eina umræðu
í Nd. í fyrra kvöld var athugasemd-
in feld, samkv. tillögu Björns Kr.,
]óh. Jóh. og Kr. Dan. með 19 at-
kvæðum gegn 6. Þeir sem halda
vildu athugasemdinni voru Eggert
Pálsson, Hannes Hafstein, Kristján
Jónsson, Pétur, Tryggvi og dr.
Valtýr. Með meirihl. létu teljasig:
Halldór Steinsson, Lárus H. Bjarna-
son og Stef. Stef. Hinir allir (16)
greiddu atkvæði móti aths.
Er með þessu tekinn úr vegi fé-
lagsstofnunarinnar sá steinn, sem
hefði getað orðið til þess að gera
hana ókleifa, með því að bráðab.-
stjórnin gat eigi bundið félaginu
strandferðaloforðið á herðar, þar eð
aldrei var ráð fyrir gert í útboðinu, að
félagið fyrst í stað fengist við ann-
að en millilandaferðir.
En eins og áður hefir verið tekið
fram hér í bl., fer þvi fjarri, að Isa-
jold sé andstæð því, að Eimskipafé-
lagið taki að sér strandferðirnar og
helzt þegar árið 1916. Að eins mátti
eigi gera það að úrslitaskilyrði styrk-
veitingar árið 19IS.
Því fremur ætti félagið að verða
til þess að takast strandferðir á hend-
ur, sem samgöngumálanefndir beggja
þingdeilda hafa lýst yfir í nefndar-
áliti, sem því miður kemst eigi að
í þessu blaði vegna þrengsla, en verð-
ur birt síðar, að það sé álit þeirra,
að landssjóður eigi að styrkja jélagið
svo öjiuglega, »að engin hætta sé á,
að pað bíði nokkurn halla af samn-
ingum sínum við landstjórnina um
strandferðir*.
Þetta segja nefndirnar áteiðanlega
með fylgi þings og þjóðar að baki,
og heill þeirri stund, er bæði milli-
1 mdaferðir og strandferðir eru komn-
ar í íslenzkar hendur!
Fána-íátið
i neðri deild.
Það á ekki úr að aka fyrir fánan-
um okkar á þessu blessaða alþingi.
I kjölfar mánudags-afreksins í Ed.
fylgdi fimtudagsfát í Nd. Það var
d r á p í Ed., en f á t í Nd.
Eins og getið var í síðasta blaði,
fluttu þeir Bjarni, Benedikt og Skúli
þingsályktunartiliögu um að skora á
ráðherra að leggja fyrir næsta þing
jrumv. um siglingajána.
Við þessa tillögu gerði L. H. B.
þá breytt. að fella siglinga framan af,
m. ö. o. færa þingsályktunartillöguna
i sama form, og frv. Ed. hafði og
i fólst þetta: að lögleiða íslenzkan
jána, svo langt sem valdsvið alpingis
nær.
Þessi breyting var samþykt með
14:6 (Ben. Sv., Vog-Bj., Pétur, Sig.
Sig., Skúli, Þorl.).
Síðan var þingsályktunin borin upp
i þessu formi : að skora á ráðherra
að bera upp á næsta þingi frumv.
um íslenzkan fána, en var pá feld
með 17 atkv. gegn 7, þannig, að
með henni greiddu atkv.: Eggert,
Jón sagnfr., Guðm. Egg., J. Ól., Kr.
Dan., L. H. B. og Þorl., en aðrir 7
greiddu ekki atkv. og voru taldir með
meirihl.: B. Kr., Hafstein, Jóh., J.
M., Kr. J., Stef. og Valtýr, en hinir
10 deildarmenn greiddu atkv. móti.
Var þetta í meira lagi furðuleg
atkvæðagreiðsla og ekkert annað tii
afsökunar henni, en að í fáti hafi
gerð verið.
Frá alþingi.
Fjárlögin komu til einnar umr.
í Nd. í fyrri nótt. Umr. stóðu nál.
10 klst. og atkvæðagreiðslu ekki lokið
fyr en 2 stundum eftir miðnætti.
Lauk þá því næturverki svo, að Nd.
prátt jyrir allan sparnaðarvaðalinn,
bætti við gjöld landssjóðs nál. 40
púsundum króna.
Skulu hér nú taldar helztu breyt-
ingar Nd.
Fjárv. til eftirlits með fiskiveiðum
í landhelgi hækkuð af nýju ^4500
upp í 7000 kr. (sþ. 21 atkv.). Eski-
fjarðarvegi hætt við í vegabætur og
veittar til hans 6000 kr. (18 shlj.).
Fjárveiting til tveggja brúa á Langa-
nesströndum færðar úr 7900 í 6000
(13:4). Styikur til Faxaflóabátsins
hækkaður úr 12000 í 13500 sþ. 16:2
(B. Sv,. Valtýr). Til þjóðvegar í A Sk.
5000 kr., sþ. 17 : 3 (Kr. J.,. Pétur,
Sig. Sig.). Til sýsluvegar úr Grinda-
vík á Keflavíkurveg gegn jafnmiklu
tillagi annarstaðar frá, síðara árið 5000
kr., sþ. 16 : 6 (Kr. J., L. H. B. Jóh
Jóh., Pétur, Sig. Sig. o. fl.). Til stein-
steypubrúar á Syðri-Þverá í Eyjaf.,
alt að 700 kr., sþ. 15 : 2 (Pétur, Jóh.).
Styrkur til Hvítárbáts hækkaður
úr 600 upp i 800 kr. samþ. með
18 samhlj. Til að kaupa vitajörð-
ina á Reykjanesi 1750 kr. samþykt
með 13 samhlj. Hækkun á launum
Smiths og Gísl’ J Ó'afsson síma-
manna 200 kr. til hvors. samþ. af
nýju með 16:4 (Valt., Ól. Br., Sig.
Sig., Ben. Sv.). Tillaga um að fella
fjárv. Ed. til kaupa á símstöðvarhúsi
Akureyrar fyrir 14000 var fe!d með
17:8 (Eggert P., Guðm. Egg., Haf
stein, J.Öl., Kr. J., LHB., Ól. Br.,
Sig. Sig.). Námsstyrkur Háskólans
og húsaleigustyrkur færðir upp um
1000 kr. samtals hvort árið með
17: 1—2 atkv. Hækkun á persónu-
legri launaviðbót til Pálma Pálssonar
og Þorl. Bjarnason úr 200 upp i 400
kr. samþ. með 13:4 (G. E., Ben.
Sv., Ól. Br., Sig. Sig.). Persónul.
launaviðbót við Arna Þorvaldsson
kennara á Akureyri 200 kr. samþ.
með 15:2 (Ól. Br., Sig. Sig.). Laun
þriggja aukak. við sama skóla færð
úr 2200 niður í 2000 kr. samþ. með
ié: 2 (V-Bj., H. St.). Persónuleg
launaviðbót við kennara Kennarskól-
ans, dr. Björn og dr. Ól. Dan 200
kr. til hvors, samþ. með 17:3 (Kr.
J , Stef. Stef., Ben. Sv.). Persónul.
launaviðbót við G. Finnb. færð nið-
ur úr 500 í 300 kr. með 16 : 9 (J.
sagnfr., V-Bj., Bj. Kr., Hafstein, J.
M„ Kr. D„ M. Kr„ M. Ól„ Valtýr).
Fjárv. til aðst. Landsbókas. (Á. Páls-
son) hækkuð úr 800 í 1000 kr. með
15 samhlj. Laun H. Þorst. sem að
st.skjalav. hækkuð úr 960 kr. upp i
1200 með 17:8 (B. Sv., G. Egg.,
Ól. Br„ Sig. Sig., Skúli, Stef. Stef.,
Tryggvi, Þorl.). Skáldlaun E. Hj.
færð yfir á f. á. hækkuð úr 2000 í
2400 kr. með 21:4 (B- Sv„ B. Kr.
E. J„ G. Egg.). Skáldlaun Þ. Erl.
sömul. færð upp í 2400 með 18 sh.
og skáldlaun G. Magn. (2400) og G.
Guðm. (2000 kr.) færð yfir á f. á.
Fjárv. til E. Jónssonar (1200 kr. hv.
á.) færð niður í 1800 kr. f. á. með
14: 11 (J. sagnfr., B. Sv„ V-Bj., B.
Kr„ Hafst., Kr. D„ M. Kr„ M.Ól.,
Stef. Stef., Tryggvi, Þorl.).
Þá var fjárv. 2400 kr. f. á. til
kaupa á listaverkum (myndhöggvara)
færð niður í 2000 kr. og flutt yfir
á siðara árið með 14:7 (Vog-Bj.,
M. Kr., B. Sv„ B. Kr„ H. St. o. fl.)
Við 3000 kr. fjárveiting hvort árið
til J. Ól. var bætt inn í aftur þeirri
athugasemd, að það væri 1. og 2.
greiðsla á 8 ára styrk, en jafnframt
krafist, að hann geri stjórnarráðinu
grein fyrir starfinu á hverju missiri.
Ný fjárveiting, 1200 kr. á ári til
Bjarna frá Vogi til ritstarfa var sþ.
með 20:4 (E. P„ Ól. Br„ Sig Sig.
Tryggvi). Felt var að hækka styrk
Helga Pjeturss úr 1200 (sem Ed.
hafði gert hann) upp í 2000 kr. með
16:9 atkv. (Tón sagnfr., B. Sv„ Vog-
Bj., Bj. Kr., G. Egg., H. St„ Hafst.,
J. M„ Kr. J.), en síðan sþ. að hækka
hann upp í 1800 kr. með 14 : 11
(E. P„ Ein. J„ L. H. B„ M. Kr.,
Ól. Br„ Pétur, Sig. Sig„ Stef. Stef.
Tryggvi, Valtýr).
Tillaga um að veita 4000 kr. til
frekari undirbúnings járnbrautar var
feld með 13:3 (Skúli, Tryggvi Val-
týr) og tillaga um að veita í sama
skyni alt að 18000 kr. (frá meiri hl.
járnbr.n.) feld með 14 : 11 (Eggert,
Jón sagnfr., E. J„ Hafstein, Jóh.,
J. M.. J. Ól„ LHB., M. Kr„ Pétur,
Sig. Sig.). Enn voru veittar 800
kr. til að athuga lending við Ingólfs-
höfða sþ, 14 : 2 (Kr. J„ Sig. Sig.).
Styrkur til ræktunarverkfræðinema,
800 kr. síðara árið feldur með 17:3
Vog-Bj„ Valtýr, J. Ól.). Til berkla-
rannsóknar á kúm veittur 300 kr.
styrkur hvort árið með 22 : 1 (E. J.).
Styrkur til utanfarar iðnaðarinanna
hækkaður úr 2500 upp í 3000 kr.
með 16 samhlj. Styrkurinn lil utan-
farar til að kynnast þurkunaraðferð-
um veittur Fiskifél. íslands til ráð-
stöfunar í stað þess að binda hann
við nafn Þork. Clementz. Styrkur
til bifreiðaferða fluttur upp aftur úr
3500 upp í 5000 kr. með 14 : 3
(Halld. St., Tryggvi, Valtýr). Til
Heimilisiðnaðarfélags íslands veittar
500 kr. hvort árið, sþ. 18 samhlj.
Felt að fella burt fjárv. til Eggerts
Vilhjálmssonar Briem til að nema
rafmagnsfr. í Þýzkal. 600 kr. hvort
árið með 16 : 9 (Egg. P., E. J„ J.
M„ Jóh. Jóh., Kr. J., LHB., Pétur,
Sig. Sig„ Tryggvi). Fjárv. til brim-
brjóts í Bolungarvik vildi fjárl.nefnd
binda því skilyrði, að tvöföld upp-
læð kæmi í móti annarsstaðar frá,
en áður stóð: Eigi minni upphæð.
in þetta var felt með 21 : 4 (Jóh.
Jóh, Kr. J„ Pétur, Sig. Sig.). Loks
var samþ. með 19 samhlj. að veita
14000 kr. lán úr viðlagasjóði til að
taupa Stórólfshvol fyrir læknissetur.
Með þessum breytingum voru fjár-
ögin lögð fyrir Ed. á fundi í morg-
un kl. 9 og þar engin breyting á
þeim ger, heldur ajgreidd sem lög jrá
alpingi í þessari mynd.
Samkvæmt fjárlögunum nema gjöld
andssjóðs á næsta fjárhagstimabili
nál. 4 milj. og 35 þÚS. og er
það nærri tvöföld fjárhæð við það,
sem var fyrir 10 árum.
Tekjuhallinn í fjárlögunum er nál.
316 þús. kr.
Síðustu deildafundir al-
þingis voru haldnir í morgun kl. 9. I
E.-deild, voru fjrárlögin samþ. óbreytt
frá N.-deild með 12 atkv. (Hákon
sat). I fundarlok flutti forsetinn
Steján Stejánsson deildarmönnum
þakkir fyrir góða samvinnu og ósk-
aði þess að hin góða samvinna í
deildinni mætti bera blessunarríka
ávexti. Deildin væri stundum nefnd
í spaugi lávarðadeild, en hann vildi
óska að hún mætti jafnan skipuð
verða mönnum, sem með réttu mættu
heita lávarðar þ. e. sanngöfugir menn.
Guðm. Björnsson þakkaði forseta
óvenjugóða og röggsama fundar-
stjórn og bað honum allra heilla.
Tóku þingmenn undir það með því
að standa upp.
I Neðrideild þakkaði forseti sira
Magnús Andrésson góða samvinnu og
bað störfum þingsins allrar blessunar.
Bætti við, að hann hefði sérstaka
ástæðu til að þakka samþingismönn-
um sínum alla samúð að þessu sinni,
með því að hann mundi eigi oftar
sækja þing.
Lárus H. Bjarnason þakkaði af
þingmanna hálfu forseta alúð hans
samvizkusemi og góða fundarstjórn,
og árnaði honum heilla.
Milliþinga torsetar. í Efri
deild var í fyrradag kosinn milli-
þingaforseti Júl. Havsteen f. amt-
rnaður, en í fN.-deild gegnir 1. vara-
forseti Jón Ólatsson forseta störfum
milli þinga.
Sam. þing heldur siðasta fund
í dag kl. 1. Að lokinni dagskrá verð-
ur þingi slitið.
---------—>•:•<♦ ....-
Prestur á Sauðárkrók
er síra Björn Stefánsson settur af
biskupi frá 1. okt. n. k. til næstu
fardaga, í stað síra Árna Björnssonar
er taka mun við Garðabrauði um
næstu mánaðamót.
Prófastur í Skagafirði
er síra Björn Jónsson í Miklabæ
settur frá 6. þ. mán.
Vegna þrengsla
bíða næsta blaðs 2 nefndarálit í
samgöngumálinu, ýmsar þingfréttir
o. fl.