Ísafold - 08.10.1913, Blaðsíða 2

316
ISAFOLD
Danska og enska.
Smáþjóðir og þjóðir, sem eru aftux
úr menningu, neyðast til að læra út-
lend mál samhliða móðurmálinu til
að geta fylgst með í framförum heims-
ins. Þessi útlendu mál eru þá eins
og bandliður milli smáþjóðanna og
heimsmenningarinnar.
Við íslendingar höfum báðar þess-
ar þarfir sem knýja okkur til að hafa
hliðarmál. Við erum smáþjóð, og á
eftir í mjög mörgum greinum. Við
höfum ennfremur valið okkur þetta
hliðarmál. Það er danska. Japanar
aftur á móti hafa tekið ensku, og
svo er um allflestar þjóðir nema
okkur. Jafnvel Danir stunda æ meir
og meir stórmálin, einkum ensku,
af því þeir finna, að þeir eru ekki
sjálfum sér nógir. Og 1911 sagði
eitt helzta blað Dana, að vel væri
tilvinnandi að veita þær þúsundir,
sem Rúðusendiför Dana kostaði, til
þess að einu sinni vari pó minst á
landið í heimsblöðunum. Er það lík-
lega orð að sönnu mælt, því að mjög
sjaldan er Dana getið í þýzkum,
frÖnskum og enskum blcðum. Þeir
eru taldir svo mikil smáþjóð, að fátt
sé frá þeim að segja.
En vegna þess að við lærum á
dönsku að miklu leyti, og fræðimenn
okkar mjög margir aldir upp á danska
vísu, þá hefur svo undarlega tekist
til, að Danmörk er orðin í augum
mjög margra íslendinga sama og út-
lönd, sama og heimurinn að íslandi
undanteknu. Við erum þannig dansk-
ari en Danir sjálfir, og höfum rang-
ari skoðun á veldi þeirra.
Svo mjög kveður að þessu að nær
allir íslendingar, er til útlanda sigla
til menningar sér, fara til Danmerk-
ur, og ekki lengra. Þangað fara
efnamenn okkar sér til skemtunar,
og sjást þá í Tivoli og öðrum þvi-
líkum stöðum. Þangað sækjum við
peningalán fyrir þjóðarinnar hönd,
og sætum þar ólíkt verri kjörum en
fá mætti í Paris eða London. En
forustumenn okkar eru svo einhliða
dansk-mentaðir, að þeim eru ófær
slik viðskifti nema í Danmörku. Af
þessu einu höfum við mörg þúsund
króna skaða á ári hverju. Og flest-
um þeim, sem átt hafa kost á að
bera saman menningu stórþjóðanna
við danska menningu mun koma
saman um að allar slikar ástæður
Dana séu ærið kotungslegar, svo sem
von er þegar litið er á lítilleik þeirra.
Við gerum okkur ótvírætt mik-
inn skaða fjárhags- og menningar-
lega með því að hafa Dani fyrir
millilið. Engin önnur þjóð hefir gert
það. Asíuþjóðirnar sem læra vilja
vestræna menningu senda sonu sína
og dætur til höfuðlandanna, og má
sjá mikinn fjölda austrænna stúdenta í
Berlín, Paris, London og öðrum
mentabæjum þessara landa. En varla
minnist eg að hafa séð neitt slíkt
andlit í Etöfn eða annarstaðar í Dan-
mörku. Og ástæðan er vitanlega sú,
að þeir menn flestir, sem ekki geta
lært til fullnustu í sinu eigin landi
fara að þeim eldunum sem bezt
brenua, en ekki að útkjálkaglóðunum.
Það gerum við einir.
Ekki er heldur þvi til að dreifa
að við eigum Dönum þakkir að
gjalda, eða okkur þyki vænt um þá,
eða veldi þeirra yfir okkur. Ekkert
er fjarstæðara, og virðist ekki ýkja
mikið gerandi úr umhyggju þeirra
fyrir framförum okkar (sbr. simskeyt-
ið góða um eimskipamálið, til að
taka hið siðasta dæmi). Öll saga
okkar stjórnarýarsleg sýnir að því
meir sem Danir hafa verið í ráðum
með okkur, eða ráðið fyrir okkur,
þvi ver hefir okkur vegnað. Sú
reynsla hefði átt að vera næg ástæða
til að sannfæra íslendinga um að
þeir ættu að sækja menning sína
fremur í aðra staði. En þegar þar
við bætist, að Danir eru svo smáir,
eru smáþjóð eins og við, þó að dálítill
munur sé á, þegar þeir geta ekki kom-
ist af án þess að lána mál og menningu
annara þjóða, þá er auðsætt að við
gerum sjálfum okkur rangt með þvi
að hafa pá fyrir lærifeður okkar.
Við lærum dönsku til að fræðast
og gleðja okkur af bókmentum þeirra.
Það gefur aðgang að bókum þjóðar
sem er 2J/2 miljón. Og með lítilli
aukafyrirhöfn opnar danskan líka
norskar og sænskar bókmentir, alls
um 9—10 milj. heim. Hvað gæfi
þýzka? Sex sinnum víðari heim; en
enska fimtán sinnum meira.
Tökum annað dæmi. Maður sem
kann dönsku getur bjargast hvar sem
er á Norðurlöndum með það mál
og haft viðskifti við menn. En hvað
stoðar það annarsstaðar ? Alls ekki
neitt. I næstu löndunum er maður
alveg jafn illa staddur með að kunna
dönsku eina eins og þó maður væri
algerlega mállaus. Engin sála skildi
mann. Átakanlegt dæmi sem sannar
þetta er að Landsbankinn þurfti fyr-
ir fáeinum árum að skrifa banka í
Winnipeg, og skrifaði á dönsku.
Bréfið kom fram, en enginn skildi
það, en af frímerkinu og öðrum ein-
kennum var ráðið í að bréfið mundi
vera frá íslandi. Var þá landi einn
sóttur og svo vel vildi til, að hann
skildi dönsku og gat þýtt bréfið á
ensku. Því miður eru íslendingar
ekki alstaðar við hendina til að gera
dönskuna, menningarmálið sitt, heitn-
inum skiljanlegt.
En hvað kemst maður með ensku?
Um allan heim, og um Norðurlönd
líka. Er þvi auðsætt af þessu og
ótal öðrum ástæðum, að það er hin
mesta fásinna að hafa dönsku fyrir
hliðarmál, af því að það gefur svo
lítið í aðra hönd. Hins vegar er
enskan auðugust, og ensk menning
í flestum greinum gömul, kjarnmikil
og holl.
Nú má skifta þjóð okkar, eins og
raunar öllum öðrum þjóðum í tvo
flokka: Þá sem lesa og þá sem ekki
lesa. Fyrir hina síðasttöldu nægir
móðurmálið. Þeir geta verið góðir
menn og nýtir menn, en eðli þeirra
er ekki útleitið. Þeir una heima við
sitt, og þrá ekki annað meira. Þó
slíkum mönnum séu kend útlend mál,
þá nota þeir þau ekki, og það er
því óþarft. Hinir lestrar- og fróð-
leiksfúsu menn þurfa að hafa hlið-
armál, og til þess er enska bezt fall-
in. Það borgar sig bezt að læra
hana. A því máli má fá fróðleik
um alt það, sem vísindin þekkja. Með
það mál má ferðast kringum jörðina
og láta skilja sig hvar sem er. Á
því máli má fá þýddar allar þær
bækur, sem út koma á öðrum mál-
um og nokkurs eru verðar. Enska
uppfyllir allar þær kröfur sem gera
þarf til “hliðarmála fyrir skynsama
menn.
Eftir nokkra stund mundu, ef fylgt
væri tillögum mínum í þessu, verða
alger straumhvörf í menningu okk-
ar. Dansk-islenzka kynslóðin mundi
hverfa úr sögunni, og danska ask-
lokið hætta að vera himinn íslend-
inga. Sú tegund manna, sem mjög
hefir borið á hér síðan Hafnarferðir
tíðkuðust, hin léttúðuga, nautnasjúka,
niðurrífandi og haldlausa tegund,
mundi hverfa úr sögunni. Gegnum
ensku og enska menningu mundi
hinn lesandi hluti þjóðarinnar finna
meginstrauma heimsmenningarinnar
flæða yfir landið, finna alvöru for-
ustuþjóðarinnar í heiminum, í stað
hins heimska tómahlátufs, sem Danir
og íslendingar hafa tekið upp til að
hylja ósigra sína og gengisleysi.
Svo algerlega hafa Danir hertekið
okkur menningarlega, að kennara-
skólinn, sá skóli sem öllum öðrum
ftamar ræður hverja stefnu alþýðu-
mentun okkar tekur, hefur dönsku
eingöngu sem hliðarmál við íslenzk-
una; þeir sem þar læra, bera dönsku
menninguna með sér, og í verkum
sínum út um landið. Og ef breyt-
ing á að verða í þessu efni, ef þjóð-
in á að hætta leita ullar í geitarhús-
inu danska, þá verða upptök þeirrar
hreyfingar að byrja í Kennaraskól-
anum. Eg mun siðar víkja að þeirri
breytingu í einstökum atriðum.
/ /
Aths
Þessi skorinorða og skynsama hug-
vekja eftir Jónas kennara Jónsson frá
Hriflu birtist i síðasta tbl. Skólablaðs-
ins og leyfir ísafold sér að taka hana
upp, með því að hún á skilið
að komast fyrir augu sem flestra
landsmanna, og ætti að komast lengra
— komast inn í hugskot allrar þjóð-
arinnar og fá þar bólfestu.
Svo vill og til, að Dani einn, mjög
mikilsmetinn, lét í sumar í ljós í
ræðu hér í bænum alveg sömu skoð-
un og vakir fyrir herra J. J. Það
var Carl Lorentzen prófessor, sem í
veizlu þeirri, er honum var haldin,
brýndi mjög ötullega fyrir íslending-
um, að læra ensku eins vel og ís-
lenzku, sbr. ísafold 66. tbl. þ. á.
Ritstj.
Island erlendis.
Stjórnarskrárfrv. og Knud Berlin.
Berlin vor kann aldrei við að brenna
inni með neina árrás á það, sem til
viðreisnar horfir hag vor íslendinga
á einhvern hátt. Um að gera að
verða alt af fyrstur til að reyna að
vinna okkur mein. Mun það sízt
öfundsverð frægð, sem þessi maður
hlýtur að launum í annálum vorum
síðar meir. En sú er bótin, að
vænta má, ef til vill, þess, að dansk-
ir stjórnmálamenn úr þessu meti eigi
mikils tillögur Berlins. Svo hefir
hann orðið herfilega undir í stjórn-
málum þar í landi upp á síðkastið.
Fáir eða engir Danir hafa lagst eins
freklega móti grundvallarlagabreyt-
ingunni, sem þar er á döfinni, eins
og Berlin, er stráði út, með venjuleg-
um dugnaði, hverri greininni á fætur
annarri í blöð og tlmarit dönsk til
þess að reyna að skapa frumvarpinu
aldurtila. En árangurinn svo rytju-
legur, að frumvarpið er nú nýsam-
þykt 2. sinni í fólksþingi Dana með
101 atkv. af eitthvað 107 viðstödd-
um þingm.! Svo voru tillögur Ber-
lins lítilsvirtar þá. Og undarlega
má Dönum vera farið, ef þeir teldu
Berlin orðinn ráðhoilan stórvitring —
undir eins og um islenzk mál er að
tefla, — þegar svona er lítið traustið
í dönskum stjórnmálum.
En ef orð Berlins væru nokkurs
metin á hærri eða hæstu stöðum,
er eigi að vita hvert ranglæti gæti
framið orðið á þjóð vorri, t. d. núna
í stjórnarskrármálinu.
Um frumvarp siðasta þings ritar
Berlin í danska blaðið Köbenhavn þ.
26. sept. siðastliðinn. Er það fyrsta
grein af mörgum, sem í vændum
eru. Þýðum vér hér byrjun á grein-
inni, þvi hún gefur góða hugmynd
um andann, sem hana getur:
>í fyrri grein (22. sept.) hefi eg
vakið eftirtekt á, að í frumvarpi því,
til breytingar á stjórnarskránni, sem
sfðasta þing samþykti, eru enn af
nýju feld burt orðin: í rikisráði, og
með því að tilgangurinn með hinu
nýja ákvæði, þrátt fyrir breytt orða-
lag, er vafalaust hinn sami og áður1)
er þess að vænta (tör det ventes),
að frumvarpið fái ekki konungsstað-
festing, fyr en orðin rikisráði« fá
að standa óhögguð. En til þess að
varna því, að þesskonar yfirlýsing
verði á íslandi skýrð sem heit um,
að annars muni ekkert til fyrirstöðu
staðfesting, vildi eg í tíma vekja eft-
irtekt á, að við nánari íhugun mun
vafalaust koma í ljós, að mörg önn-
ur ákvæði í hinu samþykta frum-
varpi eru svo úr garði gerð, að breyta
verður, áður en búast má við, að
Danmerkur konungur geti staðfest
það (för Danmarks konge ret vel
kan antages at kunne stadfæste det)«.
Þetta eru orð Berlins, en hver
þessi önnur ákvæði eru, er enn þá
myrkrunum hulið, því að' síðari
greinar Berlins um þetta efni eru
ókomnar enn.
En í þessari sömu grein fæst hann
mikið um, að Danir skuli engan
Julltrúa hafa hér heima á Fróni til
þess að fylgjast með í öllu sem ger-
ist. Telur þess brýna þörf. En
eins og fulltrúarnir þeirrá sé eigi
nógu margir hér heima — sem vant-
ar ekkert nema opinbera stimpilinn!
Berlin þarf eigi að vera hræddur um,
að nokkur smáatburður gerist hér,
sá er eitthvað snertir sambúð Dana
og íslendinga, svo að eigi sé hann
mátulega hlutdrægnislega skrifaður
suður til Eyrarsunds, sbr. t. d., er
það var hermt í dönskum blöðum, að
sonur Skúla Thoroddsen hefði skorið
á fánasnærið í stjórnarráðinul Með-
an slikir Julltrúar finnast hér ótil-
kvaddir, þurfa Danir engan stimpl-
aðan fulltrúa, til þess að segja sér
frá byltingum þeim og uppreistar-
anda, sem Berlin er si og æ að fóstra
í huga sínum og fræða landa sína á!
*) Hér Bkirskotar Berlin til þeirra orða
Bjarna frá Vogi og Skúla Thoroddsen,
að sjálfsagt sé, að ákvörðnnin nm bvar
málin sknli borin npp, sé gerð á ábyrgð
íslandsráðberra.
Akureyrarskólinn
var settur þ. 1. október af skóla-
meistaranum, Stefáni Stefánssyni með
venjulegri skólasetningarathöfn.
Skólann sækja þetta ár 116 nem-
endur.
Afli þilskipanna við Faxaflóa
1. sumarferð 1913.
/isa . . . 32.500
Björgvin 23.500
Hafsteinn . 23.500
Hákon . . 20.500
Ihó . . . 17.500
Keflavík. . 21.000
Milly. . . 24.000
Seagull . . 17.500
Sigurfari. . 21.500
Sæborg . . 19.000
Guðrún Soffia.... 23.500
Sigríður. . 27.000
Gréta . . 16.000
Langanes . 14.000
Ragnheiður. 25.000
Sléttanes frá 14/r, • • • 20.000
Ester. . . 22.000
Bergþóra . 26.000
Valtýr . . 18.000
Robert . . 17.000
Sigurprise . 24.000
Alls 452.500
Meðaltal. . 21.548
í fyrra . . .' 22.619 (Eftir Ægi).
Ýms erl. tíðindi.
1
Ofriðarhorfur eru nú viða um heim
auk ryskinga þeirra, sem síðustu vik-
ur hafa orðið á Balkanskaga, eftir
friðargerðina milli hinni fyrri banda-
manna. Simskeyti í blaðinu í dag
segir þær ryskingar nær um garð
gengnar í þetta sinni; en fyr en
nokkurn varir getur alt komist i bál
og brand þar syðra — óánægja megn
út úr skiftunum á hinu hertekna
Tyrkjalandi. Græðgi hverrar þjóðar
fyrir sig, innbyrðis styrjaldir sum-
staðar, sem hinir þá reyna að færa
sér i nyt til enn meiri landvinninga,
grimd og siðmenningarleysi Balkan-
þjóða yfirleitt, eru alt staðhafnir, sem
heldur benda í áttina til framhalds
styrjaldarinnar. Mest útlit er til
þess, að Tyrkir sjái sér hag í að róa
undir og af öllum mætti leitast við
að rægja hina saman til ófriðar. Það
gerðu þeir við Búlgari og Serba
og höfðu Adrianópel upp úr
krafsinu og ef þeim nú tækist að
koma á stað annari innbyrðis styrj-
öld milli bandamanna, þá gæti svo
farið, að eitthvað ynnu þeir aftur af
hinu hertekna landi sínu.
Þá er lítið um vinahót milli *Aust-
urrikis og Italiu um þessar mundir.
ítalir kunna illa herbúnaði Austur-
ríkismanna á landamærum landanna
og taka víggirðingabyggingar þeirra
þar, sem tákn þeirra tíma, að vin-
fengið þverri. Þetta er því undar-
legra, segja ítölsk blöð, þar eð ríkin
þó eru bundin bandalagi með Þjóð-
verjum móti Rússum, Frökkum og
Bretum. Þykir mönnum líklegt, að
þó ófriður yrði milli Þjóðverja og
Breta, þá muni ítalir reyna að kom-
ast hjá að hjálpa Þjóðverjum. Aust-
urríkismenn hafa rekið marga ítali,
sem vinnu höfðu við opinber störf,
úr landi burt — og það þykir ekki
góðs viti. —
Ennfremur eru ófriðarhorfur mikl-
ar milli Kina og Japan. Japansmönn-
um þótti vissara að láta ekki Kín-
verja eina um kúgun uppreisnar þeirr-
ar, sem geysað hefir í Kinaveldi síð-
an stjórnarbyltingin átti sér stað.
Settu þeir Kínverjum ýmsar reglur
um það, hvað gera skyldi og víttu
mjög morð nokkra Japansmanna,
sem komið hefðu fyrir í Nanking.
Nú virðist svo, sem Kínverjar hafi
lítið gert annað en lofa öilu góðu
og út úr því eru Japansmenn reiðir
mjög. Þeir heimta að reglur þeirra
og fyrirskipanir séu teknar til greina
í Kínaveldi, ella séu Japansmenn
neyddir til að koma á reglu sjálfir.
Liggja sem stendur herskip mörg
úti fyrir Nanking, reiðubúin að eyða
bænum, ef Kínverjar ekki láta undan.
Má búast við ófrið þar hvenær sem
er. —
Loks er útlit ilt milli Breta og
Þjóðverja. Þar logar enn þá í kol-
unum og ekki þarf nema örlitla ytri
ástæðu til þess, að grimmilegt Norð-
urálfu-stríð hefjist. Herbúnaður er
mikill í báðum löndum — og Frakk-
ar bíða óþolinmóðir hefndarinnar
langþráða tíma.
Grundvallarlagabreytingin danska,
sem kosningarnar í Danmörku sner-
ust um síðastliðið vor, er nú afgreidd
frá fólksþinginu með atkvæðum allra
flokka í þinginu, nema hægrimanna
einna — eða með 101 gegn 6 atkfr.
Þingið kom saman þ. 15. sept., og
var búið með grundvallarlagamálið
þ. 27. sept.
Örðugri verður leið þess um lands-
þingið og má sjálfsagt gera ráð fyrir
nefndarskipun og saltlegu þess fram
á næsta ár.