Ísafold - 15.10.1913, Blaðsíða 2

324
ISAFOLD
ból, til að hæna ær að; þær eta þá
oft ofan í sig mold og verða veikar.
Höfundur ráðleggur þetta ekki heldur
á bls. 39, en hann segir, að »sumir«
geri það. En »sumir« geta oft gert
eitt eða annað, sem ekki er rétt,
bæði þá þeir tala, rita og framkvæma.
Höfundur nefnir að bændur í Skaga-
firði láti liggja við opið, og reynist
það vel. í Skagafirði er þetta óal-
gengt, svo að í öllum firðinum
munu ekki yfir 20 bændur, er þetta
gera. En í Arnes-, Rangárvalla- og
Skaftafellssýslum er þessi siður al-
gengur, og þaðan er hann kominn
S Skagafjörð. Það hefði þvi átt betur
við að taka dæmið þaðan.
j^Á bls. 41 se%ir höjundur frá pví, að
flestir, sem gefa á kvöldin, gefi i
garðana meðan féð er úti. Þessi
ósiður er þvi enn all algengur, og
fyrst höfundur nefnir hann, mátti
hann ekki láta undir höfuð leggjast
að hallmæla honum og segja hvern-
ig ætti að gefa. En fé á aldrei að
gefa nema þegar það er inni, og þá
á fjármaður að ganga aftur á bak
fram garðann og dreifa hnippinu
jafnt yfir hann allan. Með því mis-
ést sízt.
Prentvílla eða reikningsvilla er
það á bl. 43, að 60 kg. þung ær
þurfi 3 kg. af heyi, það mun eiga
að vera 1 Va kg-. °g er fullnóg,
sé heyið gott.
Á bl. 45 segir höfundur að bezt
sé að hafa vatnsjötur í húsum, svo
féð geti drukkið eftir vild. Þetta
er ékki rétt. Þegar féð er búið að
éta, byrjar meltingarstarfsemin og
úr því að hún er byrjuð, á féð helzt
ekki að drekka fyr en magamelting-
in er afstaðin. Drekki það fyr,
þynnast meltingarvökvarnir og veikja
svo, og drekki það mikið rétt eftir
gjöf, getur vatnið ýtt því fóðri, sem
er í vinstrinni, út í garnir, og
þannig eyðilagt magameltinguna. Um
drykkju fjárins gildir annars það
sama og annarra skepna að því vökva-
minna sem fóðrið er, því meir drekk-
ur það, og er þá bezt að það drekki
áður en því er gefið, og strax þeg-
ar lokið er að gefa því, en svo ekki
smám saman þar á eftir.
Auk þessara villna eru nokkrar
fleiri, er ekki verða hér taldar, og svo
Bókafregn.
Hrannir. Kvæði eftir
Einar Benediktsson.
Eg hefi nú á nokkrum andvöku-
nóttum yfirfarið nefndan ljóðabálk;
finn eg skyldu mína að vekja at-
hygli á höfundinum, þótt mjög kall-
ist hann kunnur orðinn. Því það
er sannfæring mín, að allur almenn-
ingur hefir ennþá minni skilning á
hans kvæðum en ljóðum hins vest-
ræna Klettafjalla skálds, þótt báðir
þeir syngi nýjan söng. Hvorugur
þeirra er einhama, báðir ölfaðir fyrir
anda og öfgar þeirrar tiðar, sem nú
stendur yfir og engin lifandi manns-
sál skilur til hlítar. Báðir eru jötun-
menni að andans yfirburðum — það
sem þeir ná, og álíka tvískiftir: milli
heimanfylgjunnar og hins nýja verð-
andi allsherjarlifs. En það skilur, að
E. B. hefir máttugri andagift, auð-
ugri mentun og miklu fjölhæfari
veraldarþekking. Hann er mesti fjöl-
listarmaður, sem vér nú eigum, lifir
og hrærist í fjölmenni stórþjóðanna,
og er allsstaðar »einn af oss«. Og
þó er hann einmani og ávalt heima
hjá móður sinni. En þótt hann sé
ærið stórstigur i hamförum verk-
legra fyrirtækja til að vinna fóstur-
landi sínu fljótfenginn gróða, gull
sakna eg kafla, sem þyrfti að vera
í bók sem þessari. En það er alt, er að
kynbótum litur. Þær eru þó horn-
steinn fjárræktarinnar, því að gott kyn
gefur tvöfaldan arð á við slæmt.
Og slæmt verður varla vel hirt og
ekki svo að það gefi eiganda þess
þann arð, er hann á að krefjast af
fé sínu.
Fyrst ættu þvi allir að hugsa um
það, að eignast gott fé, og svo að
hirða það vel. Það er því mikil
vöntun, að ekkert skuli getið um
kynbætur i bók þessari, og það sam-
fara þvi, hve lítill fróðleikur er í henni,
mun gera það að verkum, að fjárrækt-
armönnum eru litil not að henni.
En liðlega er hún rituð, áhuga
lýsir hún hjá höfundi og áhuga á
fjárrækt getur hún glætt hjá lesend-
unum.
Þess vegna er gott að láta ung-
linga lesa hana, en benda verður
þeim þá á villurnar, sem í henni eru.
II.
Fjármaðurinn eftir Pál Stef-
ánsson frá Þverá. Rv. 1918
Bls. 100 verO 1,00
Mér var nýlega send þessi bók.
Hún er ekki stór, en letrið á henni
er smátt og í henni er mikið sagt.
Nafnið segir að hún sé ætluð fjár-
manninum, og hann getur aldrei vel
án hennar verið, því hún fræðir hann
um flest, er stöðu hans varðar og
fjárræktin byggist á. Bók þessi er
prýðisvel rituð og þó málið sumstaðar
sé nokkuð kaupstaðarlegt, þá er inni-
haldið gott, og það er mér að minsta
kosti fyrir mestu.
Um kynbætur er langur kafli, og
lýsir höfundur þar hinum ýmsu kyn-
bóta aðferðum. Réttilega leggur höf-
undur aðaláherzluna á það, að undan-
eldisdýrin séu ?óð, (hafi eftiræskta
kosti) oq hafi arjgenqishœfileika.
Þessu hafa menn alment gleymt.
Falleg dýr eru valin til undaneldis
án tillits til þess, hvort þau hafi
arfgengishæfileika eða ekki. En
dómur um kyn-bóta dýr verður meira
að byggjast á afkvæmunum en sjálfu
dýrinu.
Einstakar villur hafa slæðst í bók-
ina, svo sem um brynningar. Þar
kemur það sama fram og hjá Jóni,
og gersemar, þá sýnist mér þar mikil
á fyrir dyrum, og harla óvíst, hver
afkoman verður. £Erlendir auðmenn
eru slungnari orðnir en það, að al-
menningur og ídealistar (d : hugsæis-
menn) græði á þeim annað, að m.
k. fyrstu kynslóðirnar, en nýja ör-
birgð og ógöngur. En, skrattinn
gefi því það: Það er vöknunin,
nýtt lífs og andans strið, sem borg-
ar brúsann. Eigi þeir gullhálsar all-
an hinn ytri gróðannl — Séu þeir
mammons börn, eru þeirekki öfunds-
verðir með þeirra »Kontrakta,« því
»Holdið þá jörðin hylnr snauð,
hlotnast má ýmsnm féð«.
Það er andans auður hjá þjóð vorri,
sem skáldin trúa á, vona á og elska.
Það er andinn, sem E. B. kveður
um — og ekkert annað. Þegar eg
les hans beztu kvæði, hleypur mér
kapp í kinn, og eglofa guð fyrir
að vera fæddur íslendingur. Og þótt
eigin metnaður minn verði minni og
mér sýnist sem sé eg dvergur við
hlið risa, fær það minna á mig en
undrun mín og aðdáun hans and-
ríkis. »Nú vil eg hætta að yrkja«,
er haft eftir hinum lofsungna Bjarna,
er hann hafði lesið Gunnarshólma.
Eg sagði sviplíkt við sjálfan mig,
þcgar eg hafði lesið sum beztu kvæð-
in úr »Hrönnum«, eins og kvæðin:
að bezt sé að hafa brunnstokka í
húsunum, en um það' vísa eg til
þess, sem fyr er sagt. Aðrar villur
eru smávægilegar, og um sumt geta
verið skiftar skoðanir.
fíókin er yfirleitt mjog góð, og ræð
eg öllum þeim, er við fjárrækt fást,
til að eignast hana og lesa.
III-
Hermann Jónasson. Fóðrun
búpenings. Rv. 1913 bls. 183
Yerð 1,50.
Mestur hluti þessarar bókar er sér-
prentun úr 1. árgangi Búnaðarritsins.
Fyrstu 107 bls. eru um fóðrun bú-
penings. Flestir munu kannast við
þessa bók úr Búnaðarritinu og skal
eg því segja fátt eittum hana. Margt
er í henni mjög vel sagt og sumt
ágætlega, en í sumum atriðum eru
skoðanir manna breyttar frá því að
hún er skrifuð. Hefði höfundur því
þurft að breyta nokkru i henni, en
því ver hefir hann ekki gætt þess.
Skýring höfundar á »organiskum«
og »óorganiskum efnum« (bls, 6)
er t. d. úr-elt nú. Nú vita allir, sem
nokkuð lesa efnafræði, að fleiri efni
eru »organisk« en þau, sem eru i
hinni lifandi náttúru. Auk þess eru
nú mest notuð orðin »lífræn og
»ólífræn« efni, i stað »organisk« og
»óorganisk« efni og kann eg betur
við þau.
Skifting eggjahvítunnar á bls. 8
er og vafasöm, og nú vita menn,
að í munnvatninu er ferment, sem
verkar á eggjahvítuna, þó lítið sé
(bls. 13 sbr.)
Nú má líka segja meira um verk-
anir meltingarvökvanna en höfundur
gerir og kenningar hans á bls. 25-
26 um upptöku næringarefnanna i
blóðið, eru vafasamar. Að minsta
kosti eru fleiri kenningar uppi um
það nú en sú, og hefði þurft að
skýra það betur. Sama má segja
um fóðurþörf dýra t. d. mjólkur-
kúna. Þvi hefði höfundur þurft að
breyta, hefði það átt að vera tíma-
bært, þ. e- a. s. átt að segja frá
nútíðarskoðunum á því máli.
En þrátt fyrir það, þó nokkur at-
riði þessa kafla bókarinnar séu orð-
in úrelt og skoðanir manna breyttar
á þeim, þá er þó mikill fróðleikur
i téðri grein, og sá er vel les hana,
»Svanur«, »Fákur« og »Hafísinn«,
(þar sem skáldið kveður mig í kút).
Hins vegar finn eg — ef í það
fer — nokkra »löstu á ljóðum« þessa
nýja stórskálds. Þann fyrst, að hann
getur aldrei talað mæltu máli, kann
engan seinagang, þ. e. a. s. gang
náttúrunnar, sem kann að skeiða, en
aldrei stekkur; og þann gang þekkja
allir, því það er lika gangur hvers-
dagslífsins og alþýðunnar. E. B. er
á eilífu stökki. Að vísu virðist nátt-
úran og lifið, sem hún hefir skapað,
þekkja margskonar gönuskeið og
gönuhlaup, umbrot og byltingar, en
slíkt má eflaust kalla undantekning-
ar á meðan verið er að skapa. Og
hvenær er pað starf búið ? Ætli það
treinist ekki til eilífðar ? — Annar
löstur á mörgum kvæðum E. B. er
bombastið, ofsinn og iburðurinn, hið
taumlausa andríki — að ætla sér að
hafa tólf í höggi, eins og Úlfar
sterki. Þessi andríkis-íburður spillir
mörgum kvæðum skáldsins, þótt eg
spari dæmin — rúmleysis vegna. E.
B. heimtar alt í senn af Músu sinni
eða Iðunni, að hún sé skáld, sem
alla og alt drepi — eða lifanda geri;
að hún sé visindakona, sem ratar
alla refilstigu lifsbaráttunnar frá því
manneskjan var sköpuð í kross; og
að hún sé heimspekingur, sem ger-
þekkir alla »isma« í fortíð, nú-
er fróðari í fóðrun eftir en áður,
ættu því allir þeir, er við skepnu-
hirðingu fást, að lesa bókina með
gaumgæfni.
»Um uppeldi kálfa* heitir næsti
kafli. Nær hann á 120. bls. Lika
hann er sérprentun úr Búnaðarrit-
inu. í honum lýsir höfundur stutt
og vel hvernig beri að ala kálfana
upp. Er grein þessi góð og þörf,
og ættu allir þeir, er ala upp kálfa,
að kynna sér hana. Tvent vil eg
þó benda á, sem eg tel óþarft. Annað
rr það að láta kúna kara kálfinn.
Þess þarf ekki, heldur er nóg að
núa af honum með heyi, og
að salta kálfinn er þýðingarlítið.
Kýrin verður vanalega rólegri sjái
hún kálfinn ekki, heldur en ef hún
er látin kara hann, en siðan svift
honum.
Hitt var að láta kálfinn sjúga móð-
urina. Þó það sé kálfinum bezt,
mun það sjaldan eða aldrei ráðlegt.
Oft hefir það þá afleiðingu, að kýrin
siðar meir vill sjúga sig, en kýr, sem
sjúga sig, eru illeigandi.
Aftan við þessar tvær ritgjörðir
er svo »viðbætir 1913«.
í honum minnist höfundur fyrst
á þá örðugleika, sem á því eru fyrir
kaupstaðarbúa að fá mjólk. Bendir
hann réttlega á það, hve skaðlegt það
er fyrir börn að alast upp í þurra-
búð "og hve hættulegt það er þjóð-
inni, ef mikill hluti af börnum henn-
ar verður alinn þannig upp.
Höfundur fer síðan nokkrum orð-
um um þara, og eru þar prentaðir
upp partar úr greinum: Daniels á
Eiði, Helga Jónssonar og Ásgeirs
Forfasonar. Hafa þær allar verið
í Búnaðarritinu og eru einkar fróð-
legar, og sérstaklega þó rannsóknir
Ásgeirs í efnagreining þarans.
Þá talar höfundur um fiskiúrgang
og brýnir fyrir mönnum að nota
hann, og Búnaðarfél. íslands að láta
rannsaka hann.
Um áætlan höfundar á kúm ætla
eg fátt að segja. Það eru nú til
orðnir svo margir reikningar yfir
nytsemi kúa, að óþarfi er það af höf-
undi að byggja á áætlan.
Samdóma er eg höfundi um
markmið það, sem stefna eigi að í
kúaræktinni, og samdóma honum
er eg líka um það, að slœlega er
tíð og framtíð, induceri, deduceri og
generaliseri öll problem, allar ráð-
rúnir vizku, trúar og vísinda. Og
þetta heimtar stórskáldið af einni
konu, því hann dýrkar ekki nema
þá sömu. En Iðunn er fín drós,
sem vill að varlega og virðingarfylst
sé að sér farið. Hún elskar l’art
pour l’art — í byrjuninni; siðar
meir fer af henni mesta feimnin,
enda heimtar hún þá móralinn með,
en ávalt hóf og gát, ávalt hið sama
í forminu: listina, listina, listina I
Þessi er hennar »tendens«.
Vera má að eg sé hér að dæma
sjálfan mig og aðra Bragabræður
vora. En þessar bendingar áttu held-
ur ekki að vera last um skáldskap
E. B., heldur eiga þær að taka fram
mína skoðun á kveðskaparlagi þessa
skálds. 1 heild sinni er E. B. hafinn
yfir minn dóm. Hann fer sinna
ferða. Ög enn skal eg benda á það
þriðjaísumum kvæðunum i »Hrönn-
um«, sem angrar mig. Það eru inn-
gangar hans að hverjum óði fyrir
sig — þessir ragnarakaformálar —
þetta djúpsetta reginmoldviðri á und-
an aðalefninu, eins og i hinu ágæta
kvæði um Egil. Það er synd að
segja, að E. B. rueri in medias res c:
taki tveim höndum um miðdepil efn-
isins. Aðdragandinn fipar svo fyrir
kept að pví marki nú. En Búnaðar-
Jélag Islands á par i mesta sök. Það
er þess verk frekar öllum öðrum
félögum að leiðbeina í því efni, en
það hefir það ekki gert, og hefir
annað slagið engan sérstakan mann
haft til að leiðbeina í búfjárrækt.
Enginn fær vitneskju um hvar séu
beztar kýr og lítið er gert til þess
að bæta kúakynið. Þetta má ekki
svo vera, því mikið er undir því
komið hvernig kýrnar eru. Alveg:
það sama má segja um sauðfé, og
mætti rökstyðja það betur síðar,
en hér á það ekki við.
Þessi viðbætir er yfirleitt góður
og fróðlegur, og bætir ritgerðina
upp, þó ófullnægjandi sé.
Þá kemur grein um sumarhaga
og fl. frá bls. 132 til 166. En það-
er fróðleg og skýr grein, eins og
vænta mátti. Höfundur kemst þar
meðal annars inn í fráfærur og dilka-
göngur og virðist mér reynsla og
sögn höfundar benda á, að varhuga-
verð sé sú stefna, er fyrir nokkrum-
árum ruddi sér til rúms — dilka-
gangan. Mætti eg þá líka segja frá
því, sem merkur bóndi fyrir norðan
sagði við mig í sumar. Hann hætti
fyrir nokkrum árum að færa frá,.
lógaði hann þá sauðum sínum og
hefir enga haft síðan. Þegar eg í
sumar kom til hans var hann að
stía. Spurði eg hvort hann ætlaðr
að færa frá og kvað hann »já« við
og bætti svo við. »Eg hætti að
færa frá eins og aðrir. þá hurfu
sauðirnir mínir, og það gekk af mér,
en í fyrra færði eg frá og nú geri
eg eins, og nú er eg aftur að græða«.
Og þetta var satt, en maður þessi
býr á ágætri beitarjörð.
Og þeir, sem hugsa um fráfærur
og dilkagöngu, ættu að lesa þennan
kafla í bók Hermanns og hugsa
vel um hann.
Siðast er »Utigönguhross og stóð-
eign«; ræðir hún um hrossaeign, og
eru í henni margar góðar bending-
ar fyrir þá, er ala upp stóð á »Guði
og gaddinum«.
Öll er bók þessi góð og þörf,
og þrátt fyrir einstaka galla, sem
bent hefir verið á, ræð eg öllum
bændum og bændaefnum til að kynna
sér efni hennar.
Hvanneyri í september 1913
Páll Zóphóníasson.
--------# ■ —---------
lesaranum, að öll nautn, öll hrifni
kafnar í umþenkingum (reflectíónum).
Þetta spillir stórum allri lyrik, öllum
ballade-kveðskap hversu glæsilegt sem
andríkið er. Sé iburðurinn úr hófi
verður mjórra runna vant, að máli
og háttum verði ekki ofboðið. Auð-
vitað er minerva sjaldan invita við
E. B., heldur oftast grata, og þó
bregður fyrir ofurlitlum keipum, ef
ekki ólund i fari gyðjunnar, eins og
hún væri að hugsa með sjálfri sér:
»Víst ertu klókur karlinn minn, en
þó var önnur mín æfi þegar þeir
Hetne minn heitinn og hann Jónas
voru smábrosandi að hjala við minn
hægri vanga og segja:
»&anga gnllfætt
nm götnr bláar
og læfyast léttfætt
Ijósin uppsala.
Yarast smástjörnnr
að vekja sofanda
fold hina fögrn
faðmi nætur i«.
Og nú vil eg hætta þessu hjali
og ítreka öll mín 4ofsyrði í byrjun
þessarar hraðrituðu greinar — lofs-
yrði min, með virðing og vinsemd
til pjóðskáldsins Einars Benediktssonar.
Matth. Jochumsson.