Ísafold - 05.11.1913, Blaðsíða 2

348
I SAFOLD
til endurgreiðslu afborgaðra forvaxta,
til endurgreiðslu ómakslauna (pro-
visiónar) og verðmismunar (kurs-
differense), og ennfremur til greiðslu
ýmsra smáútgjalda fyrir bankann.
Hafi hann eftir i. júlí 1909 fylgt
þeirri reglu — þó með nokkrum
undantekningum — að færa ekki
bankanum greiðslur þessar til útgjalda
cðruvísi en^svo, að lækka forvaxta-
tölur innanstriks í frumsjóðbók sinni
um upphæð, er svaraði til þess, sem
hann hefði greitt fyrir bankann,
annaðhvort þann daginn, sem tölu-
breytingin var gjörð, eða þannig, að
slíkar smá-útborganir hafi vtrið rit-
aðar á sérstakan lausan miða og
upphæðunum safnaó saman, þangað
til haganleg upphæð til tölubreytinga
var fengin. Hafi hann innleitt þetta
bókunarfyrirkomulag eftir skipun
bókarans og i samráði við hann. En
áður hafi það verið venja að draga
endurborgaða forvexti frá samanlagðri
forvaxtaupphæð hvern dag, eða færa
þá sérstaklega til útgjalda á forvaxta-
kontó. Og hvað sérstaklega snertir
endurborgun á forvöxtum víxla, sem
greiddir hafa verið fyrir gjalddaga,
hefir ákærði staðhæft, að hann, þrátt
fyrir ákvæðið í 21. gr. reglugerðar
bankans, hafi endurgreitt alla slíka
vexti, einnig þótt þeir hafi numið
minni upphæð en 3 krónum, og
ekki með sparisjóðsvöxtum, heldur
með sömu vöxtum, sem bankinn
hefði tekið af víxlinum.
Upp úr víxlabókum bankans og
dagbókum gjaldkera hafa verið gerð-
ar skrár, um alla þá víxla, sem greidd-
ir hafa verið fyrir gjalddaga á tíma-
bilinu frá 1. júlí 1909 til 5. desbr.
1911 og reiknað nákvæmlega út,
hve miklu getur numið endurborg-
aðir forvextir af þeim. Ef fylgt
hefði verið 21. gr. bankareglugerðar-
innar, gat endurgreiðslajjjþessi ekki
numið meiru en hér um bil 190 kr.
Ef hins vegar vextir hefðu verið
endurgreiddir af öllum þessum víxl-
um með sparisjóðsvöxtum, nemur
upphæðin 659 kr. 20 a., en -ef þeir
hefðu verið greiddir með víxlavöxt-
um, eins og ákærður heldur fram,
þá er upphæðin alls 843 kr. 43 a.
Nokkrar endurgreiddar forvaxtaupp-
hæðir eru þó færðar bankanum sér-
staklega til útgjalda, sumpart á vaxta-
kontó og sumpart þannig, að upp-
hæðin er dregin frá samanlagðri for-
vaxtaupphæð þess dags, er greiðslan
fór fram, eins og tíðkast hafði fyrir
1. júlí 1909; til þessara endurgreiðslna
svara á skránum 184 kr. 74 aur.
Samkvæmt skrám þessum getur þvi
ans eftir dauða líkamans, sem hann
hefir sannfærst um af atburðum, er
beint hafa vitnað um þetta, og á
meginsannleika trúarbragðanna (the
broad truth of religion). Þannig var
gerður áhrifamikill endir á ágæta
ræðu, og að vorri hyggju fremur í
samræmi en ósamræmi við þroskaða
hugsanastefnu vorra tíma«.
Er það næsta eftirtektarvert, að
svona talar virðulegasta og merkasta
blað hins brezka "rikis.
Dayly Express: »Persónuleikurinn «,
segir Sir OliverLodge, »heldur áfram
að vera til eftir dauðann«. Hin mikla
staðreynd, sem veitir lífinu tign og
ábyrgð og vekur stundum skelfing,
sttndur óhögguð. Biskupinn og líffæra-
fræðingurinn eru þaráeinu máli. For-
setinn gaf í skyn, að unt sé að koma
á sambandi milli manna og skyn-
semigæddra vera, sem eigi eru holdi
klæddar. Það væri stök heimska að
neita þeim möguleika, en það er
slæðingur af efa í oss um það, hvort
viturlegt sé að opna hlið hins ósýni-
lega heims, þó að það sé unt. Ef
upphæð sú, sem ákærður kann að
hafa greitt til endurgreiðslu vöxtum
víxla, sem innleystir hafa verið fyrir
gjalddaga, ekki hafa numið meira
en 662 kr. 29 a. — Ákærður neit-
ar því, að skrár þessar séu ábyggi-
legar fyrir þá sök, að þær byggi á
víxlabókum bankans og í þeim sé
gjalddagi víxla ekki ætíð rétt til-
færður. En með þvi að skrárnar
eru gerðar eftir víxlabókunum sam-
anbornum við dagbækur ákærða,
verður að telja þær ábyggilegar í
öllu verulegu um þetta.
Við rannsókn málsins hafa verið
leidd nokkur vitni, sem gátu hafa
fengið forvexti endurgreidda af víxl-
um, greiddum fyrir gjalddaga. Hafa
sum þeirra neitað því með eiðfestum
vitnisburðum, að þau hafi fengið for-
vexti endurgreidda. Flest geta ekki
munað til þess. Að eins eitt ber
að ákærður hafi endurgreitt því for-
vexti, sem ekki hafa verið færðir
bankanum til útgjalda sérstaklega.
Starfsmönnum bankans, þeim sem
leiddir hafa verið sem vitni, ber
saman um, að þeir viti ekki til að
forvextir hafi verið endurgreiddir af
víxlum, greiddum fyrir gjalddaga, um
fram það, sem 21. gr. bankareglu-
gjörðarinnar heimtar, nema í undan-
tekningartilfellum og þá með sér-
stöku samþykki bankastjórnarinnar,
og önnur atvik, sem upplýst eru,
benda í sömu átt. Með þessum
gögnum verður þó ekki talið að feng-
in sé nægileg sönnun fyrir því, að
ákærður hafi ekki endurgreitt for-
vexti af víxlum greiddum fyrir gjald-
daga, samkvæmt því sem hann hefir
skýrt frá, að einhverju leyti, en hve
miklu það nemi af upphæð þeirri,
sem áður er nefnd, er ekki auðið
að staðreyna.
í annan stað hafa undir rannsókn
málsins verið reiknaðir út forvextir
af öllum vixlum og ávísunum, sem
Landsbankinn hefir keypt á tímabil-
inu frá 1. júlí 1909 til 5. des. 1911
og gerðar skrár yfir alla ofreiknaða
forvexti á þeim tíma. Samkvæmt
skrám þessum nema ofreiknaðir for-
vextir á þessu tímabili samtals 2314
kr. 78 aur., sem runnið hafa í sjóð
bankans, en í þessari upphæð eru
þó nokkrar aukatölur, að upphæð
samtals 161 kr. 69 aur., sem ekki
er fyllilega upplýst um, hvernig til
eru komnar. Hins vegar má sjá, að
ofreiknaðir forvextir nema í raun og
veru nokkuð meiru, en skrárnar telja.
Margar af upphæðum þeim, sem of-
reiknaðar eru, nema að eins 10—30
aurum, og bendir það á, að venja
menn í sannleika komast í samband
við framliðna menn, sem eru losn-
aðir úr viðjum líkamans, og þvi að
sjálfsögðu hljóta að hafa öðlast víð-
ari sjóndeildarhring og skýrari
sjón, mundi það vafalaust gerbylta
breytni vorri og leiða til þess, að
vér fengjum algerlega nýjar hug-
myndir um verðmæti hlutanna.
Daily Graphic: »Eitt af því skrítn-
asta við ræðuna var það, að sá kafli
hennar, sem hann fann sig knúðan
til að koma með eins konar afsökun
á gagnvart aðfinslusömum vísinda-
mönnum meðal áheyrenda sinna,
skyldi jafnframt vera það atriðið, sem
hlaut að vekja margfalt meiri athygli
meðal áheyrenda út um heiminn, og
sá áheyrenda-hópurinn er miklu fjöl-
mennari . . . Lifum vér eftir and-
átið? Er eitthvað í oss, sem ekki
deyr, þá er dauðinn lokar dyrunum?
. . . . Þessum gífurlegu ráðgátum,
sem vér höfum verið vanir að hugsa
að eigi væri unt úr að leysa, veitir
Sir Oliver Lodge skýlausari svör
en nokkur vísindamaður hefir nokkru
hafi verið í bankanum, að reikna for-
vextina ríflega, t. d. að reikna þá
fyrir heilan mánuð, þó örfáa daga
vantaði á, enda má sjá það á skjöl-
um málsins, að þessari venju hefir
verið fylgt í bankanum fyrir 1. júlí
1909. Gæti þá yfirleitt ekki verið
um endurgjald á slíkum smáupphæð-
um að ræða. En ákærður hefir hald-
ið fram, að hann hafi endurborgað
viðskiftamönnunum hina ofreiknuðu
forvexti að miklu leyti eins og skrárn-
ar segja til og að tölubreytingarnar
eigi rót sína að rekja til þessa að
nokkru leyti. Hann hefir þó ekki til-
greint neinn ákveðinn viðskiftamann,
er fengið hafi endurborgaða slíka of-
reiknaða forvexti. En nokkrir viðskifta-
menn þeir, er samkvæmt bókum bank-
ans hefðu átt að fá endurborgaða of-
reiknaða forvexti, hafa verið leiddir
sem vitni við rannsókn málsins. Hafa
sumir þeirra neitað þvi algerlega með
eiðfestum vitnisburði, að þeir hafi
fengið slíka forvexti endurborgaða.
Flest vitnin muna ekki til þess. Að
eins eitt af vitnunum hefir borið, að
það hafi fengið endurborgaðar um 3
kr. í þessu skyni. Auk þess er það
upplýst, að ákærður hefir í október
og nóvember 1909, greitt tveimur
viðskiftamönnum bankans samtals
125 kr. 10 aur., er hann taldi vera
endurgreiðslu á ofgreiddum forvöxt-
um, en jafnframt er upplýst, að þess-
ir menn áttu ekkert tilkall til slíkr-
ar endurgreiðslu. — Með þessum
gögnum verður ekki talið, að hrund-
ið sé framburði ákærða um, að hann
hafi endurgreitt að miklu leyti of-
borgaða forvexti, en hve miklu slík-
ar endurborganir kunni að nema er
ekki auðið að staðreyna. Sérstak-
lega verður ekkert sannreynt um
það, hvort endurborgað kunni að hafa
verið með þeim upphæðum, sem
skrárnar telja, eða ef til vill hærri
upphæðum, og hvort fleiri séu al-
gerlega heimildarlausar endurborgan-
ir, en upplýst er, og hve miklu þær
þá nemi.
Um endurgjald á verðmun (kurs-
difference) er það eitt upplýst, að
ákærður hefir greitt einum viðskifta-
manni þankans 130 kr. í þvi skyni,
en jafnframt er upplýst, að viðskifta-
maðurinn átti ekki rétt á að fá þá
upphæð endurborgaða. /
Ekkert er upplýst um, að ákærður
hafi endurgreitt nokkrum viðskifta-
manni bankans ómákslaun (provision)
né heldur greitt önnur smáútgjöld fyr-
ir bankann, er bókað hafi verið á
þann hátt að lækka fotvaxtatölur.
Samkvæmt því, sem hér hefir ver-
sinni áður dirfst að láta frá sér fara
úr því forsetasæti, er hann sat í ...
Engum er heimilt að rengja álykt-
anir Sir Olivers Lodge’s, nema hann
rannsaki fyrst sannanir hans«.
Daily Sketch: »Forseti brezka vís-
indafélagsins er brennandi trúmaður
(a man of ardent spiritual faith), og
margir aðrir afburða-vísindamenn, svo
sem dr. Alfred Wallace og Sir Wil-
liam Crookes, hafa með öllu yfir-
gefið efnishyggjuna. Svo langt er-
um vér komnir, að Sir Oliver Lodge
getur lýst því yfir, að ekki allir vís-
indamenn viðurkenni fjarskynjunar-
fyrirbrigðin; svo langt erum vér
komnir, að hann getur sagt mönn-
um það fyrir með sannfæringarvissu,
að mjög bráðlega muni persónuleg-
ur ódauðleiki vera vísindaleg stað-
reynd. Veikari efunarmennirnir með-
al vor eru teknir að trúa á svipi,
sterkari efunarmennirnir meðal vor
eru teknir að trúa á guð«.
Eitt blaðið (The Standard) leitaði
álits ýmissa nafnkendra enskra kenni-
manna um ræðuna.
ið sagt, virðast að vísu sterkar líkur
fengnar fyrir því, að skýrsla ákærða
um það, hvernig á tölubreytingunum
stendur, sé ekki rétt. En þegai þó
hins vegar þess er gætt, að saman
lagðar upphæðir þær, sem ákærður
telur sig hafa endurgreitt, koma nokk-
urnveginn heim við upphæð þá, sem
tölubreytingarnar nema bankanum í
óhag, og að ekki er útilokað, að hann
hafi endurgreitt einkum meginið af
ofreiknuðum forvöxtum og endur-
greitt að öðru leyti viðskiftamönnum
meira en upplýst hefir verið og bank-
anum ekki bar skylda til að greiða
og því er ekki talið á skrám þeim,
sem áður eru nefndar, þá verður ekki
álitið, að full sönnun sé fengin fyrir
því, að ákærður hafi breytt tölunum
af ásettu ráði til þess að hafa fé af
bankanum. Verður því að leggja
skýrslu ákærða til grundvallar fyrir
dómsúrslitunum um þetta atriði. En
þá verður að álíta, að ákærður hafi
gjört sig sekan í mikilli vanrækslu
og hirðuleysi í starfsemi sinni sem
gjaldkeri bankans, með því að bóka
útborganir á þann hátt að breyta til
lækkunar tölunum í frumsjóðbók
sinni, án þess að gera grein fyrir
þeim á annan hátt — en ákærður
ber ábyrgð á færslu sjóðbókar
sinnar —, og ennfremur með því
að taka ekki kvittanir fyrir greiðsl-
unum, og loks með marg-ítrek-
uðu broti gegn 21. gr. reglugjörðar
bankans, þar sem hann hefir greitt
mönnum upphæðir úr bankanum,
sumpart án allrar heimildar, sumpart
án þess, að greiðslan fullnægði
nefndri grein reglugjörðarinnar.
í öðru lagi er ákærður sakaður um
að hafa bókað skakt ýmsa forvexti,
ýmist hærri eða lægri en þeir eiga
að vera. Eins og áður er tekið fram
er það upplýst í málinu, að á tíma-
bilinu frá 1. júlí 1909 til 5. des.
1911 hafa forvextir verið reiknaðir
of hátt af viðskiftamönnum um sam-
tals 2314 kr. 78 au., og hefir ákærð-
ur eins og sagt hefir verið haldið
því fram, að hann hafi síðar endur-
greitt viðskiftamönnunum upphæð
þessa eða meginið af henui og fært
bankanum það til útgjalda með því
að lækka forvaxtatölur um tilsvar-
andi upphæð. Hinir ofreiknuðu for-
vextir hafa allir i fyrstu runnið í
sjóð bankans, og er því útilokað, að
ákærður hafi ofreiknað forvextina í
þeim tilgangi að draga sjálfum sér
fé óleyfilega.
Margar af hinum ofreiknuðu upp-
hæðum eru smáar og geta stafað af
því, að ákærður hafi haft aðra reikn-
Einn svaraði: »Hún er ljómandi
mótmæli gegn efnishyggjunni«.
Annar: »SIík ræða sem þessi fær
mennina til þess að gera sér ljósa
þá tign, sem þeir eiga sem guðs
synir, og lætur þá finna til þess, að
þeir tímar eru nú brátt á enda, er
guðræknin var í því fólgin, að líta
á sjálfan sig sem orm«.
Einn hákirkjupresturinn svaraði
nokkuð yfirlætislega og kuldalega;
kvað litlu skifta, hvað vísindamenn
álitu um þessi efni, en lýsti þó yfir
því, að aðalefni ræðunnar hefði verið
sér mjög kærkomið.
Eftirtektarverðast finst mér svar
Baptistaprestsins, F. B. Meyer’s. Hann
er nafnkunnur ræðumaður og talinn
ágætisprestur; en samt er hann að
ýmsu leyti afar þröngsýnn í skoð-
unum. Hafa sumir heimatrúboðs-
prestarnir dönsku hampað honum
mjög, og einhverjar af bókum hans
verið þýddar á dönsku. Þessum
presti varð það á fyrir eitthvað tveim
árum að rita nokkur formálsorð fram-
an við bók, er einn af trúuðustu
ingsaðferð en þeir, er skrárnar hafa
reiknað, eða af því, að fylgt hafi ver-
ið þeirri venju, að reikna riflega í
einstökum tilfellum, eða af því, að
afsagnarkostnaði hafi stundum verið
bætt við forvexti framlengingarvíxils.
En ekki er þetta upplýst til fulls.
En hinsvegar eru sumar af þessum
reiknings- eða bókunarskekkjum svo
miklar og þær svo tíðar, að þær
verða að teljast vítavert hirðuleysi.
Þá er það einnig upplýst, að á-
kærður hefir oft bókað lægri forvexti
en bankanum bar. Má ætla að upp-
hæð sú, sem fyrir þá sök hefir van-
goldist bankanum, nemi alls 3145
kr. 35 aur. á tímabilinu frá 1. júlí
1909 til 5. des. 1911, og er það
með framlögðum kvittunum ákærða
sjálfs, sem sýna hærri tölur en
hann hefir bókað, og sömuleiðis
sjóðbókum og hlaupareikningsút-
skriftum nokkurra viðskiftamanna
sannað, að hann hefir af þessari upp-
hæð veitt viðtöku um 1580 krónum.
Hitt, sem þá er eftir, verður að telja
vantalið vegna misreiknings sam-
kvæmt skýrslu ákærða. Fyrir bók-
unarskekkjum þessutn hefir ákærður
ekki getað gert neina grein. Tel-
ur aðeins líklegt, að einhverju af
því, sem þær nema, hafi verið varið
til endurgreiðslu ofborgaðra forvaxta
og því hafi lægri tala verið bókuð
en hann tók við, en að öðru leyti
muni villurnar stafa af misritun eða
af því að hann hafi litið skakt á
reikningsblöð sín, sem hann reikn-
aði á forvextina, um leið og hann
færði tölurnar af þeim i sjóðbókina.
Telur hann þessar yfirsjónir sínar
eðlilega afleiðingu þess, að hann hafi
haft of miklum og margbrotnum
störfum að gegna í bankanum og af
því að síðustu árin hafi heilsa hans
verið biluð. En hann neitar því
staðfastlega, að bókunarskekkjur þess-
ar hafi verið gerðar til þess að draga
sjálfum honum fé og hafa fé af
bankanum. Það er nú upplýst með
læknisvottorði, að ákærður er hald-
inn sjúkdómi, sem dregur úr starfs-
þoli hans og vinnugæðum, og sömu-
leiðis að hann hefir daglega gegnt
mjög miklum og margbrotnum störf-
um í bankanum. Verður því að
álíta, að þeirri skýrslu hans, að hér
sé um vangáningsbrot en ekki ásetn-
ingsbrot í fjárdráttarskyni að ræða,
sé ekki hrundið. En skekkjur þær,
sem hér er um að ræða, eru hins-
vegar svo stórfeldar og þeSs eðlis,
að hegningarverðu hirðuleysi með
að telja sjóðinn og bera forvaxta-
upphæðirnar saman við víxla dags-
safnaðarmönnum hans gaf út um
samband sitt við framliðna konu sína.
Raunar var hann studdur í þessu
hættulega athæfi sínu af fjórum öðr-
um prestum og W. T. Stead sáluga.
Þeir rituðu líka formálsorð framan
við sömu bókina. En er emhver
kurr varð í söfnuði hans út af þessu,
lýsti hann því opinberlega yfir, að
hann iðraði að hafa skrifað formáls-
orðin. En nú hefir hann bersýni-
lega sótt í sig veðrið, því að nú
lætur hann blaðið flytja þessi um-
mæli eftir sér: »Ræðu Sir Olivers
Lodge’s, sem er full af svo miklu
hugrekki, heilbrigði og mælsku, hafa
menn gott af að lesa . . . Það eru
einhver merkustu orð, sem töluð
hafa verið nú á tímum og þau orð
mun sagan geyma*.
Sumir efnishyggjumennirnir hafa
auðvitað þegar hafið mótmæli, og
einn katólskur prestur á Englandi
hamast gegn sir Oliver; telur að vísu
engum efa bundið, að dularfullu
fyrirbrigðin gerist, en segir þau öll
koma beint frá djöflinum(ll)