Ísafold - 24.12.1913, Blaðsíða 3

I S A F 0 L D
401
ars af þvi, þegar svo stæði á, að
þeir teldu sig ekki eiga neinn lík-
legan afkomanda til að taka við jörð-
inni eftir sinn dag, og þó ekki væri
jafn augljós ástæða í vegi, þá er
mjög hætt við að óvissan ein, um
það, hver í raun og veru nyti verk-
anna, er þeir ynnu á jörðinni, dragi
lir framkvæmdum margra í þessu
efni, með öðrum orðum: Sá hugs-
unarháttur mundi ríkja hjá fjöldan-
um, sem nú er all-almennur, að
leggja sem minst fé í þau verk, er
ekki gefa beinan og skjótan arð, þeg-
ar þeir finna með sjálfum sér, að
þeir verði að byggja á annara lóð,
sem annaðhvort dauðinn eða rás
viðburðanna geta svift þá eða þeirra
afkomendur fyr en varir. Það er
ef til vill þetta, sem veldur því að
leiguliðar nú hýsa ver á ábúðarjörð-
umsínumen sjálfseignarbændur. Sjálf-
sagt þekkja flestir nóg dæmi, er sanna
þetta. Kirkjujarðir, þjóðjarðir og
yfir höfuð flestar leigujarðir virðast
vera góð sönnunargögn þessu til
stuðnings — sanna ótvírætt, að mínu
áliti, að á þeim sé yfirleitt ver hýst
en á sjálfseignarjörðunum.
Það virðist ekki ólíklegt, að einn
ávöxturinn af almennum eignarrétti
landssjóðs yfir jarðeignum landsins
yrði sá, að húsabæturnar yrði hæg-
fara og lítil fyrirmynd.
Eg get ekki betur séð, en að þessi
fyrirhugaði leiguliðabúskapur gefi yfir-
leitt fremur óglæsilegar vonir um
framtíð landbúnaðarins. Að vísu
heldur P. Z. því fram, að mér skilst,
að bændum veitist léttara um fram-
kvæmdír, þegar þeir hætta að leggja
fé sitt í jarðakaup, því þá geti þeir
varið þvi fé, sem til þess gengur nú
hjá mörgum bændum, til framleiðslu
á jörðunum o. s. frv. En eg hygg,
að það mundi reynast nokkuð á ann-
an veg. T. d. verður það ekki séð
að leiglendingar safni fé á þessum
dögum, er svari til þess, er óðals-
bændur leggja í jarðakaup, þó ástæð-
ur séu líkar hjá bvorumtveggju.
Heldur er ekki að sjá, að þeir fram-
kvæmi meira í jarðrækt eða húsa-
bótum en hinir, Það er líka í raun
og veru eðlilegt. Leiglendingur hef-
ir áreiðanlega að jafnaði minni hvöt
til að bæta þá jörð, sem hann á
ekkert með, heldur en sjálfseignar-
bóndinn. Eg ætla samt ekki að vé-
fengja það, að ættar eða æfilöng á-
búð mundi geta haft þau áhrif að
leiglendingar ynnu meira á jörðum
sínum en þeir gera nú með stuttri
ábúð, en það yrði eins mikið að
þakka breyttum hugsunarhætti eða
framfaraþrá, sem altaf skapast smám-
saman, eftir því sem tíminn líður.
En þá, þegar svo væri komið, mundu
óðálsbændur hafa eins mikil ráð til
að jafnast á við leiglendinga í fram-
takssemi engu síður en nú, jafnframt
því sem þeir borga jarðir sínar.
Alt virðist benda á það, að leigu-
bændur fari fyrir alvöru að safna fé
þegar þeir fá jörð keypta, safna jarðar-
verðinu ekki fyrirfram. Þegar menn
setja sér eitthvert markmið, er venju-
legast, að þeir beiti meiri hagsýni og
ráðdeild, að öðru jöfnu, í viðskiftum
sinum bæði út á við og inn á við.
Þeir fara þá að spara margt, sem
þeim hefir ekki komið til hugar áð-
ur, að vel mætti spara, og yfir höf-
uð breyta þeir öllu sínu ráðlagi til
bóta, til þess að geta betur náð
markinu, sem þeir hafa sett sér. Og
þannig hefir vafalaust margt óðalið
myndast eða jörðin verið keypt.
Þetta eru ekki blóðpeningar heldur
sparipeningar atorkumannsins og ráð-
deildarmannsins, en þeir peningar
koma fram úr fylgsnum sparsem-
innar þegar ráðdeildarmaðurinn kepp-
ir að einhverju ákveðnu nytsemd-
armarkmiði.
Sumir kunna að gera litið úr því,
að jarðakaup auki atorku og ráðdeild
manna, en í mínum augum er þetta
mikilsvert atriði. Það þarf enga af-
burðaeftirtekt til þess að sjá það, að
menn eins og færast í aukana þeg-
ar þeir hafa fest kaup á jörð eða
tekið lán til einhverra framkvæmda,
og það væri beint að ráðast á og
lama framkvæmdaþrek bænda að meira
eða minna leyti, að taka frá þeim
allar jarðeignir.
Eitt af því sem, P. Z. telur ókost
við núverandi óðalsstétt á jarðeignum
er það, að jarðirnar skiftast við erfð,
oft í marga parta. Til þess er því
að svara, að svo hefir það gengið
frá landnámstið, og eru þó jarðirnar
yfirleitt í eignarheild þann dag í dag,
þannig að þær komast í eigu eins
manns bráðlega aftur, þó þeim hafi
venð skift milli erfingja. Slík skift-
ing er að eins bráðabirgðarástand,
sem oftast gerir jöiðunum hvorki
til né frá. Hitt getur oft verið miklu
ískyggilegra, að sömu jörðinni sé
skift milli margra ábúenda(leiguliða).
Þó eg geti ekki verið herra P. Z.
samdóma um sölu jarðeigna á landinu
til landssjóðs, eins og hann hugsar
sér þá sölu, þá er eg honum fylli-
lega samdóma um það, að þörf sé
á þvf að sporna við þeim ófögnuði.
sem farinn er að tiðkast, að jarðir
séu seldar út úr landinu, eða að
hinir og þessir prangarar verzli með
þær að eins til að græða á þeim. Slíkt
er bæði skömm og skaði fyrir land-
ið, og má ekki líðast ári lengur.
En til þess að fyrirbyggja það, held
eg betra að fara aðra leið en P. Z.
stingur upp á.
Það, sem mér hefir dottið í hug
að gera mætti til að vernda jarðir og
landsnytjar fyrir ásælni útlendinga
og prangara, er í stuttu máli þetta,
sem nú skal greina:
1. Að banna með lögum að jarð-
ir og landsnytjar verði seldar út úr
landinu.
2. Að engum manni sé leyft að
eiga fleiri en eina jörð í einu.
3. Að enginn einstaklingur hafi
rétt til að kaupa jörð, nema hann
sé bóndi eða ætli að fara að búa
sama ár og kaupin fara fram. Sé
mönnum leyft að eiga að auki það í
jörðu, sem þeir hafa hlotið að gjöf
eða erfð.
4. Að ef enginn bóndi vill kaupa
jörð, þá kaupir hreppurinn eða sýsl-
an, sem jörðin liggur i, eða ef hrepp-
urinn eða sýslan vill ekki kaupa
jörðina, þá kaupir landssjóður hana,
en þó mætti hreppurinn, sýslan eða
landssjóður ekki eiga neina jörð
lengur en þangað til að ábúandi henn-
ar vill fá hana keypta.
Með þessu eða líku fyrirkomulagi
haldast jarðirnar í sjálfsábúð að svo
miklu leyti, sem því verður við kom-
ið, sem eg verð að álíta mikilsvert
fyrir hag lands og þjóðar, og engum
manni er ger óréttur með þessari
tillögu. Útlendingar eiga enga heimt-
ingu á að fá keyptar eignir hér á
landi, eins og allir geta skilið. Líkt
er að segja um alla aðra menn, sem
ekki stunda landbúnað. Þeir hafa eng-
an rétt á að eiga jarðir, og hafa oft-
ast ekki annað með þær að gera en
græða á þeim, annaðhvort á kostn-
að jarðanna — ræna þær landsnytj-
um — eða náungans. Eðlilegast er,
að þeir, sem landbúnað stunda, eigi
jarðirnar, en hitt] er óeðlilegt, að
einn maður safni að sér heilum hóp
af jörðum. Ef einhver er svo ve
staddur, að hann hafi aflögu eitt eða
fleiri jarðarverð, þá er réttara að
íann ávaxti peninga sína á einhvern
annan hátt.
Oft getur það komið fyrir, að eng-
inn bóndi vilji kaupa jörð, sem ekki
verður komist hjá að selja. Þá eru
engin önnur ráð fyrir höndum en
að hið opinbera kaupi jörðina í bili,
þangað tii kaupandi býðst. Það hef-
ir þann kost á sér, að þegar svo
stæði á mætti skifta stórum jörðum
í tvo eða fleiri parta, ef það þætti
hagfeldara, því að það liggur fyrir
að gert verði, þegar fólkinu fjölgar
í sveitunum í sambandi við bættar
samgöngur og önnur stór-fyrirtæki.
Það kann svo að virðast, sém ekki
sé gott samræmi í því að mæla í
móti jarðasölu i landssjóð, í fyrri-
hluta ritgerðar þessarar, en mæla með
henni í síðari hlutanum. En til þess
er því að svara; að sú sala í lands-
sjóð, sem eg geri ráð fyrir, er neyðar-
úrræði, sem grípa verður til, til þess
að sporna við öðru veira. En af
þvi að jarðirnar verða eign landssjóðs
að eins um stund, er varla að ótt-
ast að eignarráð hans geti haft þau
áhrif, sem hlytur að minni skoðun
að verða, ef hann eignaðist allar
jarðeignir landsins, bæði af þvi, að
jarðirnar verða að eins örfáar, sem
hann ræður yfir í einu, og þær kom-
ast bráðlega í sjálfsábúð aftur.
Að endingu óska eg, að hvorki
þing eða þjóð leggi inn á þá braut
að safna öllum jarðeignum í lands-
sjóð, því þá fer að verða skamt til
þess, að fleiri eignum sé þangað safn-
að. Það gæti þá verið alveg eins
rétt, að landið eignaðist öll iðnaðar-
fyrirtæki, húseignir, sjávarútveg, o. s.
frv. En það kann naumast góðri
lukku að stýra, enn sem komið er.
Jóh. Maqnússon.
Alfred Russel Wallace
er audaður 91 árs gamall — einhver
mesti fræðimaður, sem England hefir
alið, og jafningi þeirra Darwins og
Spencers, ef eigi fremur. Blaðið Chr.
Li fe tilfærir stutt viðtal, er hann skömmu
fyrir andlát sitt átti við blaðamann
einn. Wallace mælti á þassa leið um
vin sinn Darwin : »Hann reiddist al-
drei mótmælum, en kom á hann þeg
ar eg sagði, að til væri kraftur i nátt
úrunni auk hinna þektu hreyfilaga og
hinna dásamlegu efnafræða (mechanical
& chemical facts). I riti sínu »Des-
cent of Man« (uppruni mannsins) reyn-
ir Darwin með undraverðri kunnáttu
að sanna, að eigi einungis sé líkami
manna kominn af lægri tegundum dyra-
ríkisins, heldur hafi sálin þróast á
sama hátt eins og eik af fræi frá
frumognum fyrstu vitundarsnefja. Þar
skiftust leiðir okkar. Eg kenni að til
bóu hlutir í sambandi við mannseðlið,
er geti með engu móti hat'a þannig
þróast, heldur hljóti þeir frum-
partar að stafa frá æ ð r i s á 1. En
ýmsir hafa þá svarað mór og sagt:
þetta er ekki vísindi, þetta tal
um yfirnáttúrlegt innstreymi. En eg
segi aftur: Þór megið samanblanda eins
lengi og þór viljið öllum þektum efn-
um og þér skuluð ekkert líf framleiða,
ekki einu sinni nokkurn líf grun. Þró-
un, vöxtur gerir ráð fyrir svo fjöl-
breyttum og furðulegum röðum af
breytingum, eigi einnngis í s e 11 u n-
u m, heldur og í frumögnum þeim,
sem sellurnar innihalda, og í því, er
ver nú nefnum e 1 e c t r ó n u r, að vór
getum eigi hugsað oss, að slíku megi
valda nokkur efnablöndun eða hreyfi-
kraftar. Hvaðan mundi stafa sá kraft-
ur, eða það 1 e i ð a n d i afl, sem lætur
þá hluti tileinka sór svo flókið f o r m
eins og lifandi vera hefir? Sú ályktun,
sem eg hefi komist til að er, að materíu-
tiigátan só óhugsandi. Því lengra, sem
vór komumst, því meira, sem vór fræð
umst, því leyndardómsfyilri verða oss
allir hlutir, og þess meira finst oss að
oss vauti að vita. Lítum á hvernig nú
stendur á viðvíkjandi hugmyndum
vorum um a t ó m i n (frumlurnar) og
eðli og ásigkomulag efnisins eða mat-
eríunnar, og berum saman skoðanir
vorar nú og skoðanir vorar fyrir eigi
mörgum árum«. M. J.
Mimiiugarorð.
Eg hafði hugsað mér að skrifa
nokkur minningarorð um Regínu sál.
frændkonu mína og mágkonu, en
sökum þess að mig skorti ýmsar
upplýsingar um hina látnu ágætis-
konu, hafði það farist fyrir um sinn.
En nú befir maður hennar orðið
fyrri til og skrifað æfiminningu þá,
er hér fer á eftir, og finst mér
eg hafi þar engu við að bæta, en
vil þó láta það um mælt, að Regína
heitin var eitihver mesti og bezti
kvenkostur, er eg hefi kynst, ástrík,
umhyggjusöm og vönduð gæðakona.
Reykjavík, 14. des. 1913.
Jónas H. Jónsson.
Hinn 11. þ. m. andaðist að heimili sinu
hér i horg hnsfrú Regína, Sigríður Ind-
riðadóttir FridriJcsson. Regína sál. var
fædd 14 júlí 1858 á Marbæli t Óslands-
hlið á Höfðaströnd í Skagafirði á íslandi.
Foreldrar hennar vorn heiðurshjónin,bænda-
öldungurinn lndriði Jónsson, sem enn býr
búi sinu á eignarjörð sinni Ytri-Ey i
Húnavatnssýslu, 82 ára, og kona hans,
Súsanna Jóhannsdóttir, dáin 1874, mesta
sóma- og myndarkona í hvivetna. Regína
sál. ólst upp i föðurgarði til 20 ára ald-
urs, en þá fór hún í vinnumensku i nokk-
ur ár. Arið 1885 fór hún aftur heim til
föður sins og tókst þá á hendur ráðskonn-
störf fyrir hann til ársins 1889, að hún
fluttist til Vesturheims ásamt systur sinni,
Mrs. Rósu Gislason, nú i Grafton, N.-D.
Aður voru flutt hingað tvö systkini henn-
ar, Mrs. MetoDÍa Erlendsson, hér í borg,
og bróðir þeirra Inlriði, dáinn 1904 hér
i Winnipeg. í það skifti dvaldi Regina
sál. hér i borginni 4 ár, þá í Duluth 3
ár og fiuttist þaðan til Gd&ucester í Mass.
til Indriða sál. bróður sins, sem þar var
þá heimilisfastur. Vorið 1897 fluttist hún
svo þaðan heim til ^slands og fór þá enn
sem ráðskona til föður sins, og dvaldi hjá
honum til ársins 1900.
Árið 1897 kyntist Regína sái. Guðjóni
Sólberg Friðrikssyni frá Haukadal i Dýra-
firði, er þá var og staddur í Gioucester,
og urðu þau það ár samferða heim til
xslands og trúlofuðust árið eftir 4. sept.,
en giftust 8. júli árið 1900 og dvöldu þá
4 ár i Haukadal og i Ólafsvík 2 ár, síð-
an i Reykjavík til 1911 að þau Huttust
hingað til Winnipeg og hafa dvalið hér
siðan.
Regina sál. var fríðleikskona, hvar sem
á hana var litið, tiguleg og kurteis i allri
framkomu, og elskuð og virt af öllum, sem
henni kyntust, og það að verðleikum, því
hún hafði alla þá kosti, sem konu geta
prýtt, aðlaðandi viðmót, hjálpfýsi við
alla, sem hún vissi að voru hjálparþurfi,
hreinhjörtnð og tállaus, og trúkona mikil
alla æfi. Mun hún hafa komist næst þvi,
eftir þvi sem mannlegnm er hægt að upp-
fylla þessi orð: »Elska skaltu drottinn
guð þinn af öllu hjarta og náungann eins
og sjálfan þig*.
Hvað likamlega hæfileika snerti var
hÚD enginn eftirbátur, því hún lagði
gjörva hönd á flest, sem kvenfólk tíðkar
í þeim efnum, en sérstaklega var henni
sýnt nm útsaum og hekl, og liggur eftir
hana töluvert bæói heima á Fróni og hér.
Regína sál. var fremur heilsutæp alla
æfi, iá þó sjaldan rúmföst, jafnvel þó hún
þyrfti, þvi viljaþrek og skyldurækni að
standa í stöðu sinni, bægði henni frá þvi.
Sérstaklega var það hin síðnstu ár, sem
hún þjáðist mikið af liðagigt, sem hún
gat enga bót fengið á. En svo seint á
vetri 1911 fann hún fyrst til sjúkdóms
þess, er nú varð henni að bana, sem var
krabbamein. Allan þenna sjúkdóm bar
Regína sál. með svo framúrskarandi þolin-
mæði og umburðarlyndi, að fá dæmi munu
til vera, og sofnaði að síðustu i fullri trú
um eilifa sælu annars heims.
Hennar er sárt saknað af öllum, er hana
þektu, en þó sárast af eiginmanni hennar
og skyldfólki.
Friðnr guðs hvili yfir moldum hennar.
Winnipeg, 26. okt. 1913.
Guðjón S. FriðriJcsson.
ReykjaYíknr-annáll.
Leikhúsið. Annan dag jóla hleypur
Lénharður af stokkunum hjú Leikfélagi
Reykjavikur. Er eftirvænting hin mesta
hjá bæjarbúum.
Fóstbræðrasöngur. Annan jóladag
kl. 6 ætla þeir fjórmenningarnir: bræS-
urnir Jón og Pótur Halldórssynir, Ein-
ar IndriSison og Viggó Björnsson að
syngja í Bárubúð. Það er nú orðið
langt siðan að þeir hafa látið til sín
heyra. Raddmenn eru þeir ágætir,
allir fjórir og lögin, sem á söngskránni
eru, smekklega valin.
Skipafregn: V e s t a kom loks af
Vestfjörðum á mánudag, og fór aftur
héðan i fyrra kvöld til útlanda. Meðal
farþega voru Brynjólfur Þorláksson
(áleiðis til Vesturheims) og Richard
Thors kaupm.
H ó 1 a r komu frá Danmörku í fyrra-
dag. Frú Kristín Benediktsdóttir var
ein farþega. Hólar fara aftur í fyrra-
málið.
Veðrátta. í gær breytti um veður.
I stað hlákunnar mestallan mánuðinn
er nú komið frost og kólga.
ísafold 1914.
Nýir kaupendur að næsta árgangi
ísafoldar (1914) fá í kaupbæti, um
leið og þeir greiða andvirði ár-
gangsins (4 kr.) 3 neðantaldar bækur:
1. Fórn Abrahams (600 bls.)
eftir Gustaf Jansson.
2. Fólkið við hafið eftir
Harry Söiberg.
3. Mýrakotsstelpuna og
Guðsfriðinn eftir Selmu Lagerlöf
í þýðingu Björns heit. Jónssonar.
Auk þess fá nýir kaupendur blað-
ið ókeypis til njárs frá þeim degi
sem þeir borga árganginn.
Nýir kaupendur utan Reykjavíkur,
er óska sér sendan kaupbætirinn —
verða að greiða i burðargjald 30 au.
Ella eru menn vinsamlega beðnir
vitia kaupbætisins í afgreiðslunni.
A11 i r viðurkenna, jafnt stjórn-
mála-andstæðingar sem aðrir, að
ísafold sé fjölbreyttasta og efnismej’T
blað Iandsins, pað hlaðið, sem c.± ...
hœpt án að vera — það blað, sem
hver íslendingur verður að halda, er
fylgjast vill með í því, er gerist utan-
lands og innan í stjórnmálum, at-
vinnumálum, bókmentum og listum.
Talsími 48.
Til hægðarauka geta menn
út um land sent andvirðið i frí-
merkjum.
ÍSAF0LD er blaða bezt.
ÍSAF0LD er fréttaflest.
ÍSAF0LD er lesin mest.
Krystal Lampeglas med
hosstaaende Mærke ere
dobbelthærdede og derfor
de mest holdbare.
H. V. Christensen & Co.
Lampefabrik.
3 Köbenhavn N.
Nærsveitamenn
eru vinsamlega beðnir að vitja
Isafoldar í afgreiðsluna, þegar
þeir eru á ferð í bænum, einkum
Mosfellssveitarmenn og aðrir, sem
flytja mjólk til bæjarins daglega.
Afgreiðslan opin á hverjum virkum
degi kl. 8 á morgnana til kl. 8 i
kvöldin.