Ísafold - 10.01.1914, Blaðsíða 2

10
ISAFOLD
Um hvað er Vestur-
Islendingum ant?
Svo heitir grein í nóvemberhefti
Breiðablika og skýrir hún skilmerki-
lega frá hvötum V.-íslendinga til
þess að eiga þátt í Eimskipafélagi
íslands. Sendimaður þeirra, hr. /. /.
Bíldýell, er hér staddur nú, eins og
kunnugt er, og verður fulltriii V.-
íslendinga á stofnfundi Eimskipafé-
lagsins á laugardaginn kemur.
Greinin í Bxeiðablikum er nokk-
urskonar boðskapur um það, er hr.
Bíldfell hefir fram að bera af hálfu
hinna vestur-íslenzku bræðra vorra
og teljum vér því vafalaust, að les-
endum Isajoldar þyki fróðlegt að fá
að sjá greinina í heild sinni.
Hún er á þessa leið:
Eins og nii er kunnugt orðið af
blöðunum, er fón J. Bildfell fast-
eignasali farinn áleiðis til íslands nú
um mánaðamótin. För hans verður
ekki skemtifcr, því um þetta leyti
árs er sjór úfinn og veður hörð og
fremur ófýsilegt að leggja í slíka
langferð. En hann hefir brýnt er-
indi með^hcsndum. Ferð hans til
íslands er gerð nú um þetta leyti í
því skyni, að geta verið í Reykjavík
17. janúar, þegar Eimskipafélag ís-
lands ætlar að halda stofnfund sinn
og samþykkja lög sin og skipulag.
A þeim fundi á hann að verða er-
indreki nefndarinnar hér í Winni-
peg, sem fjallað hefir um hluttöku
Vestur-íslendinga í málinu. Hún
litur svo á,- að svo íramarlega Vest-
ur-íslendingar leggi það á sig, að
safna einum tveim hundruð þósúnd
krónum til fyrirtækisins, ætti þeit
um leið^að geta að einhverju leyti
komið hugmyndum sínum að um
skipulag féiagsins og reksturs-aðferð.
Ekki gera þeir það í eigingjörnum
tilgangi. Þeir búast alis ekki við að
hafa hinn allra-minsta hagnað af
því, En þeim finst ekki ómaks
vert og lítið þjóðræknisbragð, að
fleygja úr hendi sér miklu fé alveg
við þær. Þessa fyrirhöfn losnum vér
aldrei við. Vér eignumst aldrei svo
fullkomna vissu fyrir því hvað sé
réttur texti, rétt útlistun, rétt hugsun,
að vér getum sagt: Nú þarf ekki
lengur að fást við það. Kynslóð
eftir kynslóð verður að halda verk-
inu áfram, til þess smámsaman að
færast nær takmarkinu, án þess þó
nokkurntíma að komast alla leið.
Enda þótt ritningin því væri eins
óskeikul og fyrri tíma menn gerðu
sér í hugarlund, gætum vér ekki kom-
ist af án nýrrar^guðfræði 'til þess að
vinna fagnaðarerindið úr henni.
En ritningin er sízt eins óskeikul
og haldið var fyr á tímum. Ritningin
sjálf hefir knúð guðfræðina á vorum
dögum, hina rétttrúuðu ekki síður
en hina nýju, til þess að hverfa frá
þeirri trú, að hún sé í letur færð
eftir forsögn guðs anda. Með því er
einnig horfið frá trúnni á óskeikul-
leika ritningarinnar. Að guð hafi
fyrsta mánudaginn í þessum heimi
myndað festingu með vötnum yfir
og undir og kallað hana himin, því
getum vér með engu móti trúað,
enda þótt skýrt sé frá því í Mós. 1,
6. 7., með því að vér vitum, að
engin slík festing er til.
Af hálfu rétttrúarmanna er leitast
við að gera sem óverulegasta breyt-
ingu þá, sem orðin er á skoðun vorri
á ritningunni. Þeirsegja: Að visu
er ritningin ekki orði til orðs rituð
eftir forsögn guðs; en svo mjög
gættiáhrifa guðsanda hjárithöfundum
hennar, að í meginatriðunurn eru orð
i blindni, án þess að leitast við að
búa svo um hnúta, þegar í byrjan,
að einhverjar líkur sé til, að blessun
fylgi fyrirtækinu.
Hvað er það þá, sem Vestur-ís-
lendingar láta sér ant um í sam-
bandi við félag þetta? Hvaða um-
mæli vilja þeir láta fylgja þeirri
fúlgu, er þeir ætla að senda ættjörð
sinni ?
Þau fyrst og fremst, að viðleitni
sé höjð með að láta fyrirtækið verða
Jyrirmynd að ráðdeild og sparnaði.
Hingað til befir mesta ólag verið
á öllum slíkum fyrirtækjum með
þjóð vorri. Starfsmenn þeirra hafa
notað stöðu sína til að auðgast á
kostnað félagsins. Þeir hafa orðið
höfðingjar, en félagið farið á sveit-
ina og oltið þar út af við lítinn
orðstír. Það er hörmungasaga, er
sýnir, hve siðferðisþrótturinn er enn
litill með þjóð vorri.
Fésýsla er afar-mikilsvei ður menn-
ingarmiðill einmitt vegna þess, að
hún á að þrýsta fram þeim mikla
mannkosti, er vér nefnum ráðvendni.
En sé hún til þess notuð að æfa
sig í prettvísi og fjárbrögðum, verð-
ur hún háskalegur menningar-spillir,
góðum siðum til glötunar, .— við-
skiftalífi og velferð þjóðar eitur og
ósómi.
Af þvi eitri og ósóma eigum vér
nóg. Viðskiftalíf þjóðar vorrar er
sjúkt, — fjársjúkt. Hvernig má á
því verða nokkur bót?
Einungis á þann hátt, að hafin sé
fyrirtæki, þar sem ráðvendnin er að-
al-einkennið, þar sem hagur cg
blómgan fyrirtækisins er látið sitja i
fyrirrúmi, þar sem starfræksla er lát-
in vera með sparnaði eins miklum
og hagsýni og beztu einstaklingS-
fyrirtæki, þar sem gróðagirnd ein-
staklinganna fær ckki að gera sér
hreiður, þar sem hver starfsmaður
vinnur með trúmensku fyrir hverjum
eyri, sem hann fær í kaup, og öll-
um viðskiftamönnum gert jafn-hátt
undir höfði, að svo miklu ieyti sem
auðið er.
Vestur íslendingum er ant um, að
þeirra guðs orð. Þess vegna er ritn-
ingin að vísu ekki villulaus, en vill-
urnar ná ekki nema til minniháttar
ytri atriða: náttúrufræðilegra, land-
fræðilegra eða sagnfræðilegra efna.
Alt það er óskeikult, sem nokkuru
skiftir guðs ríki.
Takmarka-lína sú, sem hér er dreg-
in milli þess, sem skeikult er og
óskeikult í ritningunni, er, hvað sem
öðru líður, alt annað en ljós. Þar
opnast mikið svifrúm fyrir gjörræði-
legar skoðanir og með henni er ekki
greittj úr þessum erfiðleikum, sem
ritningin sjálf veldur oss. Það tjáir
sízt að loka augunum fyrir þessum
erfiðleikum. Þeir eiu þar og fram
úr þeim verður að ráða: annars geta
þeir “orðið trú þúsunda hættuleg
hneykslunarhella, — ef|til“vill líka
trú sjálfra vor.
Hvernig eigum vér t. a. m. að
fara með syndafallssöguna í 1. Móse-
bók? Páll postuli gerir í Rórm 5,
12 ráð fyrir,. að þar sé um sannsögu-
lega frásögu að ræða og byggir á
henni skilning sinn á sögu hjálpræðis
ins. Þessa skoðun hefir kirkjan tekið
að erfðum frá honum. Getum vér
talið þessa frásögn sannsögulega ?
Þriðji kapítuli 1. Mósebókar byrjar
svo: »En höggormurinn var slæg-
ari en öll önnur dýr merkurinnar,
sem drottinn guð hafði gert. Og
hann mælti við konuna« c. s. frv.
Hér er ekki \ með einu at-
kvæði gefið í skyn, að þessi högg-
ormur hafi verið djöfullinn. í allri
sögunni, frá upphafi til enda, er með
hið fyrirhugaða Eimskipafélag verðf
til fyrirmyndar í þessum skilningi.
Með fagnaði léti þeir féð af hendi
rakna, ef þeir vissi, aö sá væri til-
gangurinn. Með því ætti nýtt tíma-
bil að hefjast í sögu viðskiftalifsins
hjá þjóð vorri.
Vestur-Islendingum er ant um, að
petta alpjóðar-Jyrirtœki verði hafið og
haldið Jram ejtir enskum jyrirmynd-
um en ekki dönskum. Að því er fé-
sýslu snertir, er sjálfsagt meira af
þeim að læra en nokkrum þjóðum
öðrum. Englendingar eru næstu ná-
grannar íslands, og eftir vorum
skilningi alt undir því komið fyrir
þjóð vora, af þeim að læra i sem
allra flestum efnum, veita flóði enskra
hugmynda, enskrar menningar, enskra
lífsskoðana inn yfir landið.
Vestur-íslendingum er ant um, að
Island eigníst lánstraust á Englandi,
hjá einni hinni mestu peningaþjóð
heims. Eins og stendur er láns-
traustið ekkert nema hjá Dömum.
Og lánstraust þeirra er bygt á valda-
fíkninni einni. Þeir vilja vefja þjóð
vora skuldafjötrum svo miklum, að
hún fái ekki hreyft legg né lið um
aldur og æfi. Þeir vita, að það er
slungnasta ráðið til að koma íslenzku
sjálfstæði fyrir kattarnef, svo það
eigi aldrei framar viðreisnarvon.
Þess vegna er þjóð vorri lífsskilyrði
að losast úr þeim danska glötunar-
lœðingi.
Lánstraust enskra fésýslumanna
getur þjóð vor að eins eignast með
því að temja sér ströngustu ráðvendni
,í meðferð Jjár og allri umsýslu. Og
um leið stranga starjrcekslu-aðferð,
þar sem öllum er gert jafn-hátt und-
ir höfði, þar sem engnm er ívilnað
fremur en öðrum, en sama lögmál
látið ganga yfi>- alt og alla.
Látum þjóð vora fara að leggja
að mir.sta kosti eins mikla rækt viö
enska tungu og enskar bókmentir,
og hún hefir hingað til lagt við
danska tungu og danskar bækur.
Látum hana sigla með eimskipun-
um nýju inn í enskt viðskiftalif,
enska menningu, enskan hugsjóna-
höggorminum, sem talað er um, átt
við dýrið, sem svo nefnist, sjá 14.
og 15. versið. Dýr þetta er látið
tala. Ekki er með einu orbi gefið í
skyn, að Evu hafi komið þetta und-
arlega fyrir sjónir. Frá því er sagt
sem næsta eðlilegum hlut, að dýrið
hafi talað — nákvæmlega eins og
gert er í ævintýrasögum.
Eg tek annað dæmi: hvernig eigum
vér að fara með djöfla-útrekstur Jesú ? í
guðspjöllunum er þessu eignuð mikil
þýðing fyrir guðs ríki — og það
einmitt eins og sannarlegum útrekstri
illra anda. Getum vér litið á það
sömu augum ? Hvað er djöfulæði ?
Er það yfirnáttúrlegt og þá líka und-
ursamlegt fyrirbrigði ? Djöfullegt
kraftaverk? Ef svo er, þá verða
kraftaverkin hér tvenskonar, svo að
segja samhliða. Fyrst djöfulleg krafta-
verk, fólgin í því að illir andar taka
sér bústað í mannlegum líkömum.
Því næst guðdómleg kraftaverk, fólgin
í því, að Jesús rekur út þessa illu
anda. Þetta virðist þó ekki vera
skilningur nýja testamentisins. Nýja
testamentið telur ekki djöfulæðið
vera«:|runnið^ af yfirnáttúrlegri rót.
Það talar ávalt um djöfulæðið svo
sem sjúkdóm við hliðina á öðrum
sjúkdómum. Getum vér þá komist
hjá að setja frásögur guðspjallanna
um djöfla-útreksturinn 1 samband við
það, sem oss er kunnugt annars-
staðar að: þann skilning fornaldar-
manna á einstökum sjúkdómum —
sérstaklega geðveiki, flogaveiki o. s.
frv. — að þar væri að ræða um
heim. Látum sama menningarbrag-
inn, sömu ágætu reglusemi í hverj-
um hlut, sama stranga agann verða
opinberan í öllu, stóru og smáu,
á eimskipunum íslenzku og á eim-
skipunum ensku. Látum skyldu-
rækni, dugnað og framkvæmda-fjör
vera einkennin, sem merkja þetta
velferðar-fyrirtæki þjóðar vorrar.
Af þjóðrækni hefir fátækt fólk látið
tiltölulega mikið fé af hendi rakna
til þessa fyrirtækis. Af þjóðræknis-
hvötum einum og engu öðru. Þjóð-
líf vort er í veði, fái almenningur
grun um, og smátt og smátt vax-
andi vissu fyrir, að fyrirtæki þetta
hafi orðið einstökum mönnum að
fjárplógi. Og þess vegna stefni að
strandi.
Vestur-íslendingum er ant um, að
sömu pjóðræknis ummerkin einkenni
Limskipafélagið ávalt og álíka fórnar-
fúsleikur og einkenna JjárJramlögin til
pessa mikla pjóðprija-Jyrirtækis, er
hejja œtti nýtt tímabil l sögu pjóðar
vorrar.
Látinn
er nýlega á Stokkseyri Kr. Adolf
Adolfsson tengdafaðir Jóns Pálssonar
Landsbankagjaldkera.
Vegna þrengsla
verða ýmsar greinar að bíða næsta
blaðs, m. a. eftirmæli eftir Magnús
Jónsson bónda, sem beðið hafa nokk-
uð lengi.
Yestnr-íslendigga-amiáll.
Nýja kirkjn hafa fylgismenn síra
Fr. J. Bergmanns reist sér í Winnipeg,
veglega mjog eftir myndum að dæma.
Er það Tj ald búða rsöfnuSurinn sem
þetta hefir færst í fang.
Þ. 30. nóv. var haldin fyrsta guSs-
þjónustan í kirkjunni. Töluöu þeir
síra Magnús Jónsson og Ásmundur
Guðmundsson cand. theol.
J. V. Bíldfell, sendimaöur Vestur-
íslendinga á stofnfund Eimskipafélags
áhrif illra anda ? En getum vér að-
hylst þann skilning ? Ef sinnisveik-
ur maður eða flogaveikur verður á
vegi vorum, dettur oss þá í hug að
trúa því, að illur andi hafi tekið sér
bústað f líkama þess manns ? Ef
vér trúum því ekki og sjáum enga
leið til að trúa því, hvernig förum
vér þá með frásögurnar um djöfla-
útreksturinn í guðspjöllunum ?
Eg kem ekki með þessi dæmi til
þess að láta í ljósi skoðanir mínar
á þessum efnum. Eg kem með þau
einvörðungu til þess að menn geti
séð, að hér eru erfiðleikar, sem greiða
verður úr. Almenningur spyr : Hvað
á ég að ætla bæði um þetta og svo
margt annað, sem í ritningunni stend-
ur, og vér sjáum enga leið til að
samrýma meðvitund vorri um veru-
leikann ? Kirkjunni er skylt að gefa
ákveðið svar við þessu, svo að eng-
um geti dulist hvernig hún lítur á
það. Hún verður að leggja sig í
framkróka til þess að mynda sér
nýja skoðun á ritningunni. En þessi
nýja skoðun á ritningunni má ekki,
eins og gamla skoðunin, grundvall-
ast á rökfræðilegum ályktunum, sem
menn draga af reynslu sinni um
synd og náð. Hér er rökfræðin
ekki ábyggileg. Skoðun vora á ritn-
ingunni verðum vér að grundvalla á
ritningunni sjálfri. Vér verðum að
taka ritninguna eins og hún er fyrir
hendi og grundvalla á því skoðun
vöra á henni. Kirkjunni er skylt
að afla sér ljósrar þekkingar á bibl-
íunni eins og hún er í raun og veru.
ins, hefir sjálfur keypt hluti i fólaginu
fyrir 5000 kr.
Förina hlngað fer hr. J. V. Bíldfell
algerlega á eigin kostnaö,
eftir þvf, sem Lögberg frá 27. nóv.
segir frá.
Er það drengskaparbragð af hr. Bíld-
fell að tekast á hendur svo langa ferð
og örðuga, eigi sízt þar sem hann hef-
ir orðið að fara frá verkum mjög marg-
brotnum og meiriháttar atvinnurekstri.
Hlutafé Vestur-íslendinga í Eim-
skipafélaginu reynist vafalaust drjúgt.
Lögberg frá 11. des. getur þess,
að þá só Jón J. Vopni ásamt Jósefi
Johnson búinn að safna 6000 kr. í
Minnesota, Arni Eggertsson (ásamt
Jónasi Jóhannessyni) búinn að safna
8000 kr. í Argyle, og Asmundnr Jó-
bannsson 10,000 kr. í Nýja-íslandi.
En á öllum stöðunum von á viðbót.
Helgi Helgason tónskáld fór í önd-
verðum desember til Khafnar, til þess
að sjá um útgáfu á sönglagahefti eftir
sjálfan hann, 50 lögum alls. Var hon-
um haldið kveðjusamsæti áður en hatm
fór. — Helgi heflr búið undanfarið í
Wynyard, þar sem þeir Sigurður Júl,
Jóhannesson og Sveinn Oddsson bif-
reiðamaður búa.
ReykjaYíknr-annáll.
Alþýðufræðsla Stúdentafélagsins.
Alþ/ðufræðslunefndiu, sem séð hefir
um alþ/ðufræðslu-erindin síðastliðið ár
fyrir Stúdentafólagið var öll eudurkos-
in á fundi Stúdentafólagsins í gærkveldi
Formaður er dr. Jón Þorkelsson, en
hinit- í nefndinni eru: Guðm. Finnboga-
son dr. phil., Guðm. Magnússon prófessor
Matthías Þórðarsou þjóðmenjavörður
og Þórður Sveinsson geðveikralæknir.
Aðkomumenn: Síra Jón Jóhannes-
son frá Staðastað.
Bæjarstjórnarkosning í Reykjavík
á að fara fram m á n u d a g 2 6. j a n.
Ur bæjarstjórninui ganga að þessu
sinni: Halldór Jónsson, Jón Jensson,
Klentenz Jónsson, Kr Ó. Þorgrímsson
og Lárus H. Bjarnason og á að kjósa
5 n/ja bæjaríulltrúa í þoirra stað.
Kjördeildir skipaði bæjarstjórnin á
fimtudag — á þessa luud:
Eftir því verður hún að mynda sér
skoðun sína á henni. En ljósa þekk-
ingu á ritningunni, eins og hún er
í raun og veru, getur kirkjan ekki
öðlast nema með aðstoð guðíræð-
innar. Guðfræðin verður að rann-
saka ritninguna til hlítar með öllum
tækjum vísindanna og segja oss:
svona er ritningin í raun og veru.
Að hún verður að vinna verk þetta
með vísindalegri aðferð vorra tíma
og rannsóknartækjum, er sjálfsagður
hlutur. Að eins með þeim hætti
getur guðfræðin stutt kirkjuna til að
mynda sér þá skoðun á ritningunni,
sem fullnægir þeim kröfum um trú-
mensku við veruleikann, sem öllu
öðru fremur einkenna andlegt líf á
vorum dögum.
Mætti eg með ofurlitilíi samlik-
ingu skýra lítið eitt frekar það, sem
hér hefir verið sagt: Fagnaðarerindið
í upprunalegum hreinleika sinum er
fólgið í ritningunni á sama hátt og
góðmálmar í fjalli. Menn tína þá
ekki úr fyrirhafnarlaust. Það verð-
ur að höggva þá út úr fjallinu. Og
málmgrýtið, sem kemur fram verð-
ur þvínæst að mylja og bræða, og
þó verður málmurinn ekki algerlega
breinn. Þetta verk verður hver kyn-
slóðin eftir aðra að vinna: aldrei
tæmist náman ; en kristinn söfnuð-
ur hvers tímabils nær því gulli, sem
hann þarfnast; úr því býr hann sér
til þá mynt, sem er mótuð af hon-
um sjálfum. Söfnuður næsta eftir-
farandi tímabils tekur þessa mynl og
kastar henni í deigluna, til þess að