Ísafold - 11.02.1914, Blaðsíða 2

44
I SAFOLD
Gjaldkeramálinti lokið.
Dómi yfirréttar ekki áfrýjað.
Þá er því loks lokið hinu marg-
rædda gjaldkeramáli, sem staðið hefir
fullan tveggja ára tíma.
Báðir málsaðilar, stjórnin og Hall-
dór Jónsson hafa látið sér lynda yfir-
réttardóminn, og var honum fullnægt
síðastliðinn laugardag með þeim hætti,
að gjaldkeri misti stöðu sína fyrir
fult og alt, og greiddi Landsbankan-
um skaðabæiur þær, er yfirdómur-
inn dæmdi hann til að greiða, en þær
VOru 10,267 kr. 82 aurar með 5 %
vöxtum frá 13. des. 1911, eða alls
11,371 kr. 60 aurar.
Hálfum launum og hálfu mistaln-
ingarfé hefir gjaldkeri haldið allan
tímann þangað til dómnum var full-
nægt. Sú fúlga er sögð nema 8—9
þúsundum króna.
-----------------------
Island erlendis.
Landar í Khöfn efndu til kvöld-
skemtunar þar í borginni í Grundt-
vigshúsi þ. 25. jan. til ágóða fyrir
ekkjur og börn Færeyinga, þeirra
er druknuðu á Þorláksmessu.
Karlasveit söng þar íslenzk lög
undir stjórn einhvers Barbieri söng-
stjóra, einsöngva sungu þeir Eggert
Stefánsson og Einar Hjaltesteð. Synir
Guðm. Jakobssonar, Eggert og Þór-
arinn, léku á piano og fiðlu, skáldin
Jóhann Sigurjónsson og Jónas Guð-
laugsson fóru með bundið mál og
óbundið eftir sjálfa sig, og loks söng
þar dansknr leikari, Carl Meyer, sá
er mest hafði fengist vjð undirbún-
ing þessarar skemtunar, ásamt form;
íslend’ngafélagsins, Halldóri Krist-
jánssyni stud. med.
Vel er látið® af söng landanna í
þeim blöðum, er vér höfum séð.
Um stjórnmál Islands er talsvert
ritað i dönsk blöð nú sem fyrri, en
verður flest, nema það er blaðið
Hovedstaden flytur, rakið til Knúts
Beriin. Mun eitthvað frekar um
þau skrif getið síðar.
ReykjaYiknr-annáll.
Skipafregn. B o t n i a kom frá út-
löndum í fyrradag. Meðal farþega
voru: Mr. Hobbs útgerðarmaður frá
Bretlandi, Mr. Hadden, brezkur útgerð-
armaður með konu og börn. Jón kaupm.
Björnsson, frú Guðmundsson (bryggju-
smiðs), franskur læknir. Frá Vest-
mannaeyjum kom Gunnar cand. Egils-
son með konu og börn, Karl Einars-
son sýslumaður, Sigurður Lýðsson oand.
jur. Sigg, Torfason kaupm., Ingimar
Brynjólfsson, Guðm. Eiríkss. umboðs-
sali o. fl.
Eldur kviknaði í Hotel ísland í
gser frá ofnpípu. Brunaliðið var kall-
að til, en þurfti eigi að beita sér, því
að búið var að slökkva eldinn áður
en til þess kasta kæmi.
Leikhúsið. Nú er Lónharði fógeta
lokið. Hefir verið leikinn 18 kvöld
frá jólum við mikla aðsókn og fögnuð
áhorfenda. Stendur til að leika Æfin-
týri á gönguför nokkur kvöld með
sömu leikendum og í fyrra. Eiga þá
bæjarbúar í vændum m. a. þá afbragðs-
skemtun að sjá hr. Kr. Ó. Þorgríms-
son í hlutverki Kranz birkidómara.
Næst eftir Æfintjrinu verður leikið
norska leikritið : >Astar augu«.
Gallarnir á Áusturbrantinni.
Eins og hvítt er ólikt svörtu, svo
er það ólíkt að ferðast á Hellisheið-
arveginum í sólskinsblíðunni á sumr-
in og í dimmunni, ófærðinni og
í byljatíðinni á veturna. Þeir einir
geta þekt mismuninn, sem reyna
hvorttveggja. Það er ómetanlegt
gagn og þægindi, sem vegurinn
veitir öllum ferðamönnum á sumrin
og alt af þegar lítill snjór er á
honum. í þessu skyni, fyrir sumar-
ferðir, hefir vegurinn verið gerður,
og haganlega lagður að eins jyrir
pœr á ærið mörgum stöðum. En
vetrarveginn vantar. Endirinn var
ekki skoðaður í upphafi, og þess
var ekki gætt að gera veginn frá
byrjun hentugan til ferðalaga, bæði
á sumrin og veturna. Sumstaðar
hefði þó mátt sameina þetta með
minni kostnaði.
Ærnu fé hefir verið kostað til
vegarins frá byrjun, og viðhalds-
kostnaðurinn er ekki lítil) hluti þess.
Þó eru á hverju einasta ári kaflar í
veginum illfærir vögnum, ef ekki
alveg ófærir, þegar klaka leysir eða
tnikið rignir. Óhætt mun að full-
yrða, að vegurinn hafi kostað mikið
meira og viðhaldið margfalt meira
fyrir það, að hann var lagður með
stórum krók undir brúnir og brekk-
ur, þar sem jarðvatnið sækir mest
að honum og leysingarvatnið renn-
ur eftir honum og flýtur yfir hann,
eða skolar vegarköflum alveg burt
(mörgum hundruðum faðma á Sand-
skeiðinu). Meginhluti þess vatns er
fallið getur um Hólmsá i Elliðaárn-
ar, hefir verið brúaður þrisvar. En
nokkuð mátti spara brýrnar m. m.,
ef vegurinn hefði verið lagður sem
beinast frá vegarhorninu i Svína-
hrauni, norðan við vötnin og mesta
aðrenslið, um holtin og brúnirnar,
ofanvið jarðvatnið, leysingavatnið og
mestu snjóskaflana. — Bendi eg á
þetta til athugunar þeim, er ný veg-
arstæði ákveða.
Ekki get eg látið vera að minnast
á það, hve feikna mikið það hefði
greitt fyrir ferðamönnum, létt póst-
ferðirnar og aukið flutningana fram
eftir haustum og á vetrum, ef veg-
urinn hefði verið lagður á svo há-
um stöðum, sem hallinn leyfði, forð-
ast að fara með brúnum og háum
hólum, en hlaðið yfir lægðir eða
brúað svo hátt, að upp úr stæði
smásköflunum. Þá mætti aka vögn-
um og þeysa eftir veginum, þó all-
mikill snjór væri kominn á lægri
stöðum — langt fram á vetur í flest-
um árum, frá Reykjavík að Kolvið-
arhóli a. m. k. En eins og vegur-
inn liggur nú, er hann venjulega
ófær öllum vögnum frá fyrstu byl-
gusu á haustin og alt þar til síð-
ustu fannir leysir á vorin.
Þó mikil þörf sé orðin fyrir nýja
vegarkafla með Austurbrautinni, ein-
kum hæst á Hellisheiði og neðan
við Svinahfaun, þá ætla eg ekki sér-
staklega i þetta sinn að mæla með
þeim, nema tii undirbúnings og at-
hugunar. Það er annað, sem ekki
þarf mikinn undirbúning, er eg vildi
mæla með að ekki yrði látið dragast
lengur en til næsta sumars. Það
kostar ekki mikið fé, en hefði átt
að vera búið fyrir löngu:
1. Að hlaða upp vórðurnar, jrá
Kamhahrúninni niður að Löqbergi.
Arum saman hafa þær legið í hrúgu,
sumar vörðurnar, og flestar rétt hjá
Hólnum.
Sagt er að sumar þeirra hafi verið
teknar, þá er stminn var lagður, og
jarðaðar með staurum. Þetta er ekki
vansalaust og varla ábyrgðailaust
fyrir landstjórnina og verkfræðinginn,
sem sameiginlega á áð sjá um eftir-
litið og annast viðhald þessa vegar.
Sagt verður máske að simastaurarnir
geri vörðurnar óþarfar. Svo er þó
alls ekki. Sumstaðar liggur síminn
svo langt frá veginum að vel geta
menn mist sjónar á honum í dimmu
eða byl, og vilzt burt frá veginum.
Hestar vilja stundum halla sér að
staurunum, í vörðu stað, en þeir
eru ekki i vegarbrúninni, eins og
vörðurnar — geta hestarnir þá velt
vögnunum eða komist í ógöngur,
þó auð sé jörð. En þegar sojórinn
hylur veginn og ekkert sézt til hans,
þá eiga vörðurnar, allar i sömu brún
vegarins, að sýna hvar hann liggur.
Getur þá einatt verið góð færð eða
allvel slarkandi á veginum, þó ófært
sé fyrir utan hann. Og oft er um-
brota ófærð á blettum, af því einu,
að hvergi getur myndast braut eða
troðningur, þegar hvorki menn né
hestar vita hvar vegurinn er, og um-
ferðin verður öll á við og dreif.
2. Byqqja sceluhúskoja á Hellis-
heiði. Af Hólnum er 3—4 stunda
ferð yfir heiðina til bygða, i góðri
færð. En í mikilli ófærð eru menn
stundum 6—7, já, alt að 10 stundir
að komast spöl þennan. Fá ár eru
síðan að nokkrir göngumenn voru
26 stundir »yfir fjallið«. Og í fyrra-
vetur var maður alla nóttina úti í
vonzku byl, rétt við veginn. Þó
menn leggi á heiðina i bærilegu
veðri, skellur einatt á bylhryna á
miðri leið. í ofveðri og ófærð verða
unglingar og óhraustir menn fljótt
örmagna af þreytu. Gætu menn þá
hvílt sig og beðið þess að veður
batnaði, ef kofi væri til skýlis á leið-
inni, t. d. á Smiðjuhæðinni.
3. Gera vegarspotta heim á Hól-
inn, jrá vegarhorninu á Völlunum.
Þar á milli eru þó hundruð faðma.
og er það bæði stór furða og stór
skömm, að þar skuli enn veglaust
vera. Nálega hver maður, sem ferð-
ast á veturna á vegi þessum, verð-
ur að koma heim á Hólinn, ef ekki
vegna sjálfs sín, þá vegua hesta eða
nautgripa. Og það er oft ótrúlega
vont að komast þennan stutta spöl,
þótt brúkleg færð sé á veginum.
Vellirnir eru mishæðalausir og halla-
litlir; af því leiðir, að snjór hleðst
jafnt á þá, og verður hann sjaldan
gripheldur, fyr en löngu síðar. En í
byrjun leysinga og blotunum, sem
þar eru tiðir, fyllast Vellirnir af
krapa og vatni. Verður þá að ösla
alla leiðina krapann og vatnið alt að
því í kvið á hestum, eða brjóta
vondan brota, og bleyta sig og grip-
ina þó frost sé komið. Þegar dýpk-
ar á klaka á vorin og í rigningum
á haustin, er þarna líka illfært forar-
endemi, þó snjólaust sé.
4. Brúa árnar í 0lfusinu. Land-
stjórnarmenn og þeir aðrir, sem ekki
sjá ársprænurnar óbrúuðu, Bakkár-
holtsá og Gljúfurholtsá, nema þeg-
ar þær eru tærar, á sléttum malar-
botni, varla í hné á hestum, og
einkar hentugar til að svala þorsta
þeirra, þessir menn geta varla skil-
ið að hér þurfi að brúa.
En vetrarferðamennirnir, sem tepp-
ast við árnar, eða tefja lengi við
það að brjótast áfram gegnum ónýt-
an ís — leggja t. d. sveitta reið-
hestana í krapavatnið hálffrosið, alt
að taglmarki á dýpt, og bleyta ef
til vill sjálfa sig líka alt að beltisstað
i frosti eða byl — þeir finna þörf-
ina, þeir skamma landstjórniaa fýrir
skeytingarleysið og slóðaskapinn, að
hafa ekki enda fyrir löngu látið gera
brýr þessar.
Arnar renna í þröng, örskamt frá
veginum. Þar geta brýrnar verið á
fárra faðma hafi, milli stuttra stöpla,
er þyrfti að steypa. Mölin er við
hendina og hrauuið við veginn skamt
frá. Það er ekkert þrekvirki að gera
brýrnar, og ekki þarf til þess mjög
stóra fjárveiting. Vitanlega kosta
brýrnar meira en svo, að sýslusjóður
Arnessýslu einn geti lagt nægilegt
fé til þeirra. Lagaskyldan hvílir líka
á landssjóði.
Þeir hafa nóg á sinni könnu sýslu-
sjóðirnir eystra, síðan smeygt var
fram af landssjóði skyldunni til þess
að viðhalds vegum sínum. Þetta
hefir mér altaf sýnst ódrengileg að-
ferð og hnefaréttur. Landssjóður
kostar Austurbrautina að öllu leyti,
og ráðsmenn hans leggja hana að
eins á peim stóðurn og með peirri
aðferð, er þeim sýnist. Svo þegar
landssjóður hefir kostað viðhald braut-
arinnar árum saman, þá koma ráðs-
mennirnir, að öðrum óvörum, og fá
þingið t<l að segja : Landssjóðurinn
skiftir sér ekki framar af helmingi
brautarinnar. Þið, sem hafið brautar-
stúfana hjá ykkur, skuluð kosta þá
hér eftir.
Hins vegar finst mér sanngjarnt
og eðlilegt, að sagt sé fyrir lands-
sjóðs hönd: Þetta vil eg gera fyrir
ykkur, og með ykkar ráði, ej þið
viljið leggja eitthvað á móti.
Vigfús Guðmundsson.
Frá útlöndum.
Áki Danaprinz, elzti sonur
Valdemars Krisrjánssonar hins 9. og
Maríu Orleansprinsessu (f 1910),
hefir nýlega kvongast, svo sem eigi
er í frásögur færandi. Hitt þykir
miklum tíðindum sæta og hefir vak-
ið athygli um alla Norðurálfu heims,
að konu sína hefir hann sótt út fyr-
ir vébönd konungborins fólks. Heit-
ir hún Maria Calvi di Bergolo, ítölsk
mær, dóttir Calvi greifa, er var sendi-
herra ítala í Khöfn 191 o og árin næstu
á undan. Er það mál manna, að þau
hafi verið farin að draga sig saman
þá, en Friðrik 8. tekið ráðahagnum
svo fjarri, að greifinn taldi hyggileg-
ast að segja af sér embætti og flytjast
burt til að stía þeim sundur.
En nú er ráðahagurinn kominn í
kring með samþykki konungs og
Valdemars prinz. Stóð brullaupið
hjá föður brúðarinnar þ. 17. jan. með
miklum veg, en eigi var þó neinn
þar viðstaddur frænda brúðgumans.
Það sem forvitni vekur, er, hvort
Áki prinz missi tign og ríkiserfða-
rétt fyrir að fylgja »köllun hjartans*.
Hvort svo fer er alveg á valdi Krist-
jáns konungs X., en enginn úrskurð-
ur kveðinn upp enn.
Bannlög í Danmörku. Bind-
indisfélög í Danmörku gerðu nýlega
menn á fund innanríkisráðherrans,
Ove Rode til þess að inna hann eft-
ir hvernig stjórnin danska tæki í að
leiða í lög baan gegn innflutningi
og tilbúningi áfengis þar i landi. Vildu
bindindisfélögin fá nefnd skipaða til
að íhuga málið. Ráðherrann tók
sendimönnum hið bezta og lofaði að
leggja málið fyrir hina ráðherrana
með beztu meðmælum sinum. Yf-
irráðherrann Zahle er bannmaður og
fleiri ráðherranna. Arar þvi vel fyrir
bannmálið í Danmörku. í Sviþjóð
er það mjög á döfinni og í Noregi
sömuleiðis. Er eigi að vita, nema
öll Norðurlönd verði orðin bannlönd
svona einum áratug eftir að íslend-
ingar ruddu brautina.
Róstur í Suður-Afríku-Iýð-
veldi. Þar hefir verið ærið róstu-
aamt meðal verkamanna, hvert verk-
fallið rekið annað og af hlotist hið
mesta tjón. Fékk stjórnin eigi við
neitt ráðið. Tók þá stjórnarforset-
inn Louis Botha hinn nafnkunni
hershöfðingi úr Búa-styrjöldinni, til
þess óyndisúrræðis að láta handsama
foringja verkmanna og flytja þá með
leynd út á skip, er hafði þá með sér
til Englands. Þykir þetta athæfi
Botha eiga við engin lög að styðj-
ast, er talið óhæfa, sem hin göfga,
brezka þjóð, geti eigi látið sér sæma,
mennírnir séu án dóms og laga rekn^
ir t útlegð. Mun tiðinda von á
næstunni þar syðra.
Grikkir og störveldin. Með-
an Georg konungur lifði var hann
vanur að hætta sér sjálfur i gin stór-
veldanna, ef hann þurfti að fá ein-
hverju framgengt fyrir Grikki, enda
gat varla liðvirkari samningamann,
En hinn nýi konungur fer eigi í
þessu að dæmi föður síns, heldur hef-
ir hann sent yfirráðherra sinn Veni-
zelos á stað til þess að tala máli
Grikkja í Norðurálfu. Lagði Veni-
zelos upp frá Aþenu um miðjan jan-
úar, fór fyrst til Rómaborgar, og síð-
an til París. Þar tókst honum að
fá loforð um 250 miljón króna lán
handa Grikkjum. Siðan héit hann
til Berlín og var þar viðstaddur fæð-
ingardagsveizlu keisara, síðan til Vin
og ætlaði loks til Pétursborgar,
Skifting egeisku eyjannaoglandamær-
in við Albaniu eru helztu miskliðar-
málin sem Venizelos er að reyna að
fá útkljáð Grikkjum í hag.
Alþyöufræðsla Stúdentafélagsins
1913.
Hinn 9. janúar þ. á. á fundi Stú-
dentafélagsins gerði forstö’Sunefnd fræðsl-
unnar grein fyrir gjörðum sínum síð-
astliðið ár. Styrkurinn til fræðslunnar
úr landssjóði hafði verið 500 kr. eins
og að undanförnu, en upphæð reiknings-
ins var alls 861 kr. 46 a., og var fræðsl-
an við reikningslok í 30 kr. 76 aur»
skuld við reikningshaldara.
1913 hafði fræðslan látið halda sam-
tals 34 fyrirlestra á þessum stöðum:
1. i Borgarnesi ............... 1
2. í Gerðum í Garði ............ 1
3. í Hafnarfirði ............... 1
4. á Hofstöðum í Miklaholtshr. 2
5. á Hvanneyri í Borgarfirði .. 6
6. á Kotvogi í Höfnum......... 1
7. í Mýrarhúsum á Seltjarnarn. 1
8. í Reykjavík ................ 17
9. á Snældubeinsstöðum í Reyk-
holtsdal ..................... 1
10. á Staðastað ................. 1
11. á Stokkseyri ............... 2
Alls 34
Fyrirlestrar þessir voru margvíslegs
efnis: 18 um heimspeki, bókmentir
og almenn fræði, 7 úr sögu Islands, 5
um skólamál, 2 um forna fræði, 2 um
félagsmál og því um líkt, 1 úr guð-
fræði, 1 úr læknisfræðum.
Alls höfðu 12 menn flutt erindi, og
þeir voru þessir: Árni Pálsson 3,
Bjarni Jónsson frá Vogi 7, Courmont 1,
Guðbrandur Jónsson 1, Dr. Guðmund-
ur Finnbogason 8, Guðmundur Hjalta-
son 6, Dr. Helgi Póturss 1, Jón Jóns-
son læknir Blönduósi 1, Jón Sigurðsson
í Kallaðarnesi 2, Matthías þjóðmenja-
vörður 2, síra Meulenberg 1, meistari
Sigurður Guðmundsson 1.