Ísafold - 11.03.1914, Síða 2

76
I SAFOLD
að það mátti telja alveq á valdi hinna
dönsku jjármálamanna, hvort landið
fengi lán til pess, sem reyndar hefði
eigi gert mikið til, því tæplega
mundi landið, að fenginni reynslu,
hafa sózt eftir þeim kaupum. Og
ónákvæmni er það, að segja, að
landssjóður gæti tekið brautina,
»hvenær sem var«, því það gat hann
þó ekki gert fyr en eftir io ár frá
því rekstur brautarinnar var byrjaður,
sem átti að byrja innan 5 ára.
Fyrstu ij árin hafði landssjóður því
enqan rétt til að kaupa (sbr. 4. gr.).
Þá getur hr. }. Þ. ekki þess, að
landssjóði var, eftir frumvarpinu,
að eins œtlaður kaupréttur á braut-
inni héðan austur að Þjórsá, en ekki
á brautinni par fyrir austan, né á
öðrum brautum í landinu, sem þessu
»innlenda félagi* var einnig gefinn
einkaréttur til að leggja, ef lands-
sjóður vildi ekki gera það sjálfur,
eða eigi væri hægt að þvinga hann
til þess.
Þá segir verkfr., að félagið hafi
heldur ekki átt að hafa »neinn veg
til að græða neitt á fyrirtækinu fram
yfir rentur*.
Þetta er nokkuð djarft sagt, því
það er hvergi tekið fram i frum-
varpinu, að stjórnarráðið hafi
vald til að rannsaka alla reikninga
félagsins, og alþingi er útilok-
að frá því í 75 ár. Að vísu er
stjórnarráðinu áskilinn réttur til þess
»að það geti aflað sér nákvæmra
upplýsinga um stofnkostnað járn-
brautarinnar og hagnaðinn af rekstri
hennarc. Þetta »að afla sér ná-
kvæmra upplýsingac er mjög teygjan-
legt og óákveðið, og er lagt undir
að eins einn mann, ráðherrann, að
leggja i þessi orð þann skilning,
sem hann vill. Veltur því alt á því,
í fyrsta lagi, hvort hann er far um
að semja, i öðru lagi hvernig ráð-
herra er sinnaður, sem gefur út
einkaleyfisskjalið í byrjun, hvort
hann ber meiri umhyggju fyrir land-
inu eða Dönum og dansk-íslenzkuro
gróðabrallsmönnum.
Meiri gróði en 5 °/0 er þvi lagður
upp íhendurnaráþeim, sem fyrir fyrir-
tækinu gangast og féð leggja fram,
þegar þá lika þess er gætt, að þessu
»innlenda félagi« átti að veitta alls-
konar undanpáqur, t. d. frá að bæta
jarðspell á nokkurri jörð, frá að
greiða alla tolla eða skatta, taka VaVo
í endurnýjunar- og varasjóð á hverju
ári, rétt til símatekna o. s. frv.
Og siðast en ekki sizt vil eg end-
urnýja þá umsögn mina um frum-
varp þetta, að með pví voru Dónum
gefin Jull yfirráð yfir öllum samgöng-
um á járnbrautarsvceðinu i alt að 75
ár, eða að minsta kosti var engin
trygging fyrir pví sett í frumvarpinu,
að svo yrði ekki. Það gerir afsal
réttar alþingig til þess, að
hafa nokkur afskifti af því máli.
En á ekkert af þessu minnist verk-
fræðingur landsins, sem er þó skylt
sem ráðinn embættismaður landsins,
til þess að leiðbeina þingi og stjórn
um slík mál, að skýra málin frá
öllum hliðum, því á hans
skýringum er ætlast til að
löggjöf um slík mál sé
bygð.
Þegar menn nú hafa athugað þessa
skýringu mina á þessum örstutta kafla
í hinni löngu grein hr. J. Þ., þá
gæti eg hugsað, að óvilhalla menn
mundi furða á þvi, hvað mikilli óein-
lcegni við almenning má þjappa sam-
an i svo fáum linum. Það geta
ekki nema miklir hæfileikamenn gert,
svo vel fari á, og sem hafa góðan
vilja á að beita þeim í þessa átt.
Verðhækkunargjalds-
frumvarpið.
Þar næst segir hr. }. Þ.: Eftir
verðhækkunargjaldsfrumv.
»áttu menn að greiða i landssjóð 2%
árlega af þeirri verðhækkan fasteigna á
brautarsvæðinu, sem stafaði af brautar-
lagninganni<.
Átti þetta frumvarp að styðja að
þvi, að fá þingmenn til þess að
renna betur á vaðið í von um, að
þaðan kæmu miklar tekjur.
í nefndarálitinu gerði eg mér litl-
ar vonir um tekjur úr þeirri átt,
enda var aðal-flutningsmaðurinn (}.
M.) mér samdóma um það, þar sem
hann við 1. umræðu málsins, er
rætt var um, hvort verðhækkunar-
gjald þetta ætti að vera io°/0ístað-
inn fyrir 2%, komst svo að orði:
»En ef það væri 10%, þyrfti hann
(jarðeigandinn) að borga 100 kr. (af 1000
kr. verðh.), bara fyrir það, að jörðin
hefir hœkkað í verði að mati, án þess
hún hafi hœkkað að afurðum*.1)
Hér er sýnilegt, að hr. J. M. hefir
áttað sig á því, að brátt mundi kom-
ast braskara-\erð á jarðirnar með-
fram brautinni, og að afurðirnar
mundu lítið aukast fyrir þá verð-
hækkun — eða við járnbrautina.
Skýrslan.
Herra f. Þ. kemur nú að því, að
verja skýrslu sína; telur haon það
fyrst og fremst ástæðulaust að eg
efa, að snjómælingin hafi verið
ábyggileg. Eg dró þá ályktun að
nokkru leyti af orðum skýrslunnar
sjálfrar, en pó einkum af hinni mjög
svo undarlegu ráðstöfun, sem gerð
var til að framkvæma hið alveg ófull-
nægjandi eftirlit með flutningsmagn-
inu að og frá Reykjavík, sem eg
vík síðar að.
En það er ekkert aðalatriði að fá
að vita um, hversu djúpur lognsnjór
eða jafnasnjór getur orðið hér. Það
dettur víst engum í hug að halda,
að hér falli dýpri snjór en t. d. í
Noregi. Rannsóknin í pví tilliti er
því vissulega þýðingarminst, kostn-
aður og lítið annað.
Hitt atriðið er meira um vert að
vita um, það er hvernig sn jór-
inn er gerður. Aðalatriðið er
að vita um pað, er leggja skal járn-
braut. En á það minnist verk-
fræðingurinn ekki, hvorki í
skýrslunni né í pessu svari sínu.
Allir, sem kunnugir eru vetrarveðr-
inu á Suðurlandi, þekkja það, að
veðrið er afar-umhleypingasamt, pað
frýs og snjóar annað dœgrið og rignir
hitt dagrið, skiftist á snjófall, frost
og þíða, og mjög sjaldan fellur logn-
snjór, og þó hann falli, feykir storm-
urinn honum i fannir. Af þessu
leiðir, að snjór liggur sjaldan með
jafnri dýpt á Suðurlandi, svo hægt
sé að segja: »Svona var snjólagið
djúpt í dag«, t. d. á Mosfellsheiði.
Og enginn getur sagt um hvern-
ig skaflarnir haga sér á hinu vænt-
anlega járnbrauvarstæði, pví pað er
ekki athugað, sem hefði þó mátt gera,
úr því að leiðin var ákveðin.
Og loksins getur enginn sagt um,
hvað miklum erfiðleikum það muni
valda að halda brautinni hreinni á
vetrum, þar sem veðurlagið er svo,
að skiftir um veður nálega daglega,
sífeldir blotar. Snjórinn fyllir því
bilið á milli teinanna, og berst að
þeim í rokunum, svo blotnar snjór-
inn og frýs, og teinarnir klambra á
löngum svæðum. Svo snjóar aftur,
blotnar á ný, og svo koll af kolli.
Slíkt veðurlag hlýtur því á vetrum
að valda járnbrautinni mestu örðug-
leikum, því venjulegir snjöplógar
við hœfi pessarar mjóu brautar munu
•
') Leturbreytingin min.
eiga erfitt með að þæta úr þessu.
Dæmi eru til þess, að stærstu snjó-
plógar í Noregi, sem vega 120 smá-
lestir, með kolum og vatni, megna
ekki að hreinsa snjóinn af brautinni
þar, og er þó veðuráttufar ekki nærri
eins óstöðugt þar eins og hér, nema
allra nyrst í Noregi (á Finnmörku).
Eins mundi það valda miklum örð-
ugleikum, að ryðja fannir með snjó-
plógum burtu af brautinni, sem
hláka og frost á víxl er búið að
herða, að minsta kosti mundi sá
ruðningur verða dýrari en svo, að
við gætum rönd við reist. Þá ætt-
um við nú eins að hafa ráð á því,
að ryðja snjóinn svo af Hellisheiði,
með þar til gerðum snjóplóg, að al-
mennum vögnum og bifreiðum væri
hann fær.
ísing mi og nefna í þessu sam-
bandi, þó hún sé sjaldgæfari, en er
þó ekki þýðingarlaus, því engin járn-
brautarlest kemst áfram á meðan is-
ing er á teinunum.
Alt þetta leiðir verkfræðingurinn
hjá sér að minnast á, bæði í skýrsF
unni og nú í svarinu, en sem er þó
alveg nauðsynlegt að athuga, — ef
m'ónnum er cetlað að sjá málið frá
öllurn hliðum.
Af þessu á mönnum að vera það
ljóst, að snjómælingar þær, sem verk-
fræðingurinn nú er á ný að láta
framkvæma, og sem síðast voru
gerðar á þann hátt, að 50 stikuro
var stungið niður á Mosfellsheiði
milli Laxness og Kárastaða með 500
metra millibili, og snjódyptin við
hverja stöng svo mæld, eru sannar-
lega þýðingarlitlar, lítið annað en
ryk í augu almennings og þeirra,
sem minst skyn bera á þetta mál.
Þess vegna fellur maður í stafi,
þegar hr. }. Þ. segir í þessari grein,:
>Snjóm»lingnm þessam er annars haldiíJ
áfram i vetnr fyrir tilstilli ráðherra. Þær
hafa þegar borið þann árangnr, að eng-
inn skynbær maðar mun nú lengur efast
nm, að járnbrautarferðnm megi venjnlega
halda nppi á hinni nmræddn leið að vetr-
innmc.
Maður fellur í stafi yfir þessum
fullyrðingum af tvennu.
1. að verkfræðingurinn skuli segja
þetta, þar sem öll sú rannsókn
er alveg ógerð, sem eg hefi bent
á hér að framan að aðalatriðið
sé að gera.
2. með hvað mikilli ró hr. J. Þ.
segir frá því, að ráðherrann —
sennilega eftir tillögum verkfræð-
ingsins — hafi haldið áfram snjó
mcelingunum í vetur, á kostnað
landssjóðs auðvitað, eftir að
alþingið síðasta var bú-
ið að þverneita um öll
fjárframlög í þessu skyni.
Og verkfræðingurinn talar um
þetta rétt eins og pað liggi í hlutar-
ins eðli, að ráðherra og lancls-
verkfræðingurinn takifjár-
veitingavald þingsins í sina
hönd, þegar þingið neitar
um að veita fé í einhverja
tvísýnuna, eins og eg hefi nú
sýnt fram á að pessi snjómaling er.
Frh.
Björn Kristjánsson.
Heiðursgjöf
fluttu Stykkishólmsbúar Sterlings-
skipstjóranum b. Nielsen, er Sterling
var þar á ferðinni síðast. Það var
silfurbikar mikill. Þar sem annar-
staðar hefir Nielsen kynt sig hið
bezta og mun það koma honum
að góðu haldi, er hann byrjar hið
nýja starf sitt í þarfir Eimskipafélags-
ins.
Leikhúsið.
Augu ástarinnar. Sjónleik-
nr í 4 þáttum eftir Johan
Bojer.
Höf. þessa leikrits, norska skáldið
fohan Bojer, er sennilega bezti rit-
höfundurinn, sem nú er á lífi með-
al Norðmanna. Skáldsaga eftir
hann: Iroens magt, sem út kom
fyrir nokkrum árum, er með beztu
bókum seinni ára. Það er snildarleg
lýsing á því, hvernig maður einn
fer smátt og smátt að trúa á, að
það sé satt, sem hann hefir upphaf-
lega logið vísvitandi. Fyrir 2 árum
kom út önnur bók eftir Bojer, er
heitir Liv. Það er líka fyrirtaks-bók,
sem gerir hvorttveggja í senn, að
rekja af hinni mestu natni og ein-
lægni hulda þræði í sálarlífinu og
bregða npp hinni glæsilegustu mynd
af norsku vetrar-íþróttalífi, en inn í
er vafið lundernislýsingum, svo ein-
kennilegum og samúðarvekjandi, að
enginn gleymir, sem bókina les.
Ymsar aðrar skáldsögur og smásögur
hefir Bojer ritað, sem flestai bera
einkenni hins fædda skálds, en því
miður mun hann helzt til ókunnug-
ur fagurritalesendum hér á landi.
Þakkir á Leikfélagið skildar fyrir
að kynna oss þenna höfund, og þvi
sjálfsagðari eiga þær þakkir að vera,
sem kynningin er jafn-vel af hendi
leyst og raun heflr á orðið um Augu
ástarinnar.
Þetta leikrit Bojers er skínandi
falíegt, bæði i markmiði sínu og
búningi.
Leikritið er lofsöngur til fegurðar,
æsku, bjartsýni, og góðmensku.
»Er veröldin annað en spegill vors
eigin vilja* ? — spyr aðalpersónan í
leikritinu, þegar hún er búin að reyna
hvorttveggja: að sjá veröldina sól-
skinsbjarta meðan sólskin bjó í eigin
sálu hennar og sjá veröldina þung-
búna eins og þrumuloft, meðan
sálarástandið var á þá lund.
Sagan gerist í fiskiveri einu í
Noregi. Fiskiverseigandinn, gamall
jögunarseggur (Árni Eiríksson) á sér
eina dóttur barna (Guðrún Indriða-
dóttir), sem er lulltrúi æsku og
gleði.
Hún á töfrasprota þessarra eiginda
og að auki hið þriðja einkennið, sem
alla lnífur, svo að segja má, að alt
er þá pað þrent er. Hún á einnig
fegurðina. Og hvað stenzt fyrir
þessum þrem stórveldum lifsins: feg-
urð, cesku, lífsgleði? Ekkert! — Svo
mundi höf. sennilega svara.
En svo missir hún fegurð sina
fyrir ægilegt óhapp. Húsið brennur.
Hún bjargast að lífinu til, en örskemd
á andliti af brunasárum. Fegurðin
er farin og með henni fer lifsgleðin
og æskutilfinningin. Og þá kemur
afturkastið. Svört þoka læðist inn
í sál hennar og byrgir fyrir alt sól-
skinið, sem þar bjó áður. Og ver-
öldin endurspeglar sig i þessari þoku.
Áður spratt gott eitt upp úr sporum
hinnar ungu stúlku. Nú tekur ill-
gresi og ömurleiki við.
Hún kemst út í kviksyndisforað
tortrygni gagnvart þeim, sem hún á
að sælda saman við, og sekkur í
- hyldjúpt hatursfen, gagnvart veröld-
inni. Svartsýni á hvatir og atburði
kemur í stað bjartsýni og góðvildar.
Alt umhverfist í hug hennar, og
norn eigingirni og óvildar rís upp
af þeirri bylting.
Svo kemur endur-byltingin. Á
sólskinstímunum hafði hún kynst
manni og þau felt hugi saman.
Hann hverfur burt í ófrið í fjarlægu
landi. Óhappið elti hann líka, því
að hann fær sár svo mikið í andlit-
ið, að hann verður alblindur. Þau
hittast eftir nokkur ár. Hann á sól-
skinsendurminninguna um hana og
ekkert annað í sínu hugskoti. Og
hann verður til þess að túlka henni
það. Þau orð svifta burt þokutjald-
inu frá hugskoti hennar — þau
hjúpa hana í brúðarskart þeirra eig-
inleika, sem hún áður átti, en sofn-
að höfðu útaf um stund í frosti því,
sem freðið hafði alt gott í sál henn-
ar, og stafaði af missi eins af hina
þrenna máttuga, er áður var í fari
hennar, fegurðarinnar. Og slík brúð-
ur er hún orðin í leikslokin, er
hjörtu þeirra mætast í samstiltri
samúð.
Eitthvað á þessa leið finst mér
efniviðurinn vera í þessu leikriti,
Meðferðin á þessu efni er svo lát-
laus, svo blátt áfram og einlæg, að
hrífa hlýtur hvern hugsandi mann
og konu. Því segi eg það: Þökk
sé forustumönnum Leikfélagsins fyr-
ir að hafa kynt oss þenna höfund,
Utan um þetta efni hefir höf,
fylkt hverri persónunni á fætur ann-
ari, sem eiga sérkennilegt einstakL
ingseðli, en fara þó heildinni jafro
vel og aukapersónur á vel málaðri
hópmynd.
En þetta leikrit er svo úr garði
gert, að ekkert má áheyrandi úr því
missa. Það eru setningarnar, lýsing-
ar í orðum, fagrar skoðanir, sem
hrífa. Viðburðaríkt er það ekki,
Þess vegna er og vzndfarnara með
það en flest það, er Leikfél. hefir
áður fengist við. Leikfélaginu tóksf
sú meðferð mjög sómasamlega, á
köflum fyrirtaksvel. Fyrri hluti 1.
þáttar fer svo einkarsmellið úr hendi,
hver leikandi tekur svo vel við af
öðrum í samtölunum, að heildin
verður hin bezta.
Aðalhlutverkið, Ovidlu, hina fögru
og góðu í 1. þætti, hina ljótu og
leiðu í 2. þætti, sem breytist aftuf
í 3. þætti og sýnir í 4. þætti sína
gömlu, góðu eiginleika, leikur frú
Guðrún Indriðadóttir. Það er eitt-
hvert vandasamasta kvenhlutverk og
mest víðfeðma, sem fengist hefir ver--
ið við á leiksviði hér. En frú Guðrún
komst þannig frá því, að stórmikið
var í leik hennar varið. Hún var í
leik sínum vel samkvæm breyting-
unum, sem á Ovidiu verða — í fasi,-
svip og máli, og er það þó ekki
vandalitið. Munu flestir lita svo á,
að hér hafi frú G. I. komist lengsf
í leiklistinni.
Elskhugi hennar, Röd höfuðsmað-
ur, er leikinn af hr. Jens B. Waagét
Mest reynir á leikandann i 3. þætti
við endurfund hans og Ovidiu. Og
þar var leikur hans borinn uppi af
einkar næmum skilningi, er gerði
alt samtalið milli hans og Ovidíu
eðlilegt og ljúft. Hr. }. B. W. naut
sín i þessu hlutverki, sem hann
hefir raunar ekki gert fyrr á þessu
leikári.
Fiskiverseigandinn er sýndur af
hr. Arna Eiríkssyni. Áhorfendur taka
honum feginshendi, jafnan er hann
kemur inn á leiksviðið, því að hann
»lifgar upp« mest allra i leiknum.
Er það ekki umtalsmál, að Árna fór
vel úr hendi karl þessi, sem annað,
er hann tekur að sér.
Tvö meiriháttar hlutverk i leikn-
um, önnur en þessi, eru: Brandt
höfuðsmaður, vinur Röds og ráðs-
konan hjá Beck fiskiverseiganda.
Ráðskonuna leikur frú Þóra Möller,
og mun það flestra mál, að sjaldan
hafi henni eins upp tekist. Þetta var
svo innilega eðlilegur leikur, en lát*
laus jafnframt. Brandt lék hr. Ragn-
ar E. Hjörleifsson. Hann er nýliði