Ísafold - 25.07.1914, Side 2

224
ISAFOLD
Rúðugler,
einfalt og tvöfalt, allar stærðir, er
langtum ódýrara en alstaðar ann-
arsstaðar í verzl.
B. H. Bjarnason.
íslenzkar listirog vísindi.
Smágreinar
eftir Porstein Erlingsson.
VIII.
Eg þykist vita, að eitthvað af
mönnum rámi í það, af því að þess
var getið hér í blöðum rétt fyrir
skömmu, að Sig. Júlíus Jóhannesson
hefði skrifað grein í Löberg í Winni-
peg og stungið upp á því, að
íslendingar vestra þar keyptu öll
verk Einars Jónssonar og kiptu þeim
og honum vestur yfir álinn.
Til eru þeir menn vafalaust sem
hugsa, að uppástunga þessi geti verið
gerð af vesturheimskri fordild eða
mikillæti, til þess að sýna, hvað þá
þar vestra munar lítið um, að lyfta
þeim pausa til klakks, sem við heima
hér gátum ekki vatnað.
En hér er þó alt annað í öskjun-
um.
Það er fyrst, að eg veit ekkert um
það, að þeir sem kallaðir eru góðir
menn vestra, hafi státað meira af
þeitn stórvirkjum, sem þeir ætluðu
sér ekki að framkvæma, heldur en
þeir menn af vorum stórvirkjum, sem
vér köllum góða hér.
Þeir vestra hafa sýnt, að þeir bæði
vildu og gátu lyft þungum böggum
þegar á lá.
Nei. Hér víkur .annan veg við.
Sigurður Júlíus er listelskur og sér
hvað er i húfi; hann heimsækir
Einar í Höfn, sér hve skapandi lista-
andi þar er, og hver snillingur þar
er að verki, og undir öll þessi mörgu
og stórmerkilegu listaverk, hefir
hann af fátækt neyðst til að leigja
gamla vöruskemmu, og þar eru
gipsið og leirinn orðin svo brákuð
af flutningum, að alt er að molna
niður og vanséð mjög, að það þoli
einn flutninginn enn þá, og eina
björgin ef það yrði sett í umbúðir
til flutninga á verustað sinn.
Einar er efnalaus; hann á engin
lifsins ráð til að forða því, að alt
fari í hrúgu.
og eg trúi kenningu postulanna um
persónu frelsarans miklu betur én
allri flækjuspeki Nýguðfr.
En þó nú öllum þessum vitnisburð-
um sé slept, þá er alt líf Jesú Erists
hér á jörðiuni að öðru leyti svo sterk
sönnun fyrir guðdómi hans, að ekki
verður í móti mælt með nokkurum
Bkynsamlegum rökum.
Vantrúin hefir því fyr og síðar
orðið að grípa til þeirra óyndisúr-
ræða, að reyna að hrinda öllum þeim
sögulegu viðburðum úr lífi frelsarans,
sem eru órækustu sannanirnar fyrir
guðdómi hans, t. d. upprisu hans frá
dauðum, himnaför hans og sendingu
heilags anda, með því að gera frá-
sagnir N. T. um þessa og fleiri at-
burði út af lffi Jesú að æfintýrum
eða hugsmíðum postulanna og hinna
fyrstu kristnu safnaða, En allar
þessar tilraunir hafa mistekist þótt
Nýgfr. sé nú enn á ný að vekja þær
upp.
I trúmálahugleiðingum sínum segir
J. H. að vísu, að ekki sé a ð
ó r e y n d u ástæða til að t o r-
tryggja allar fráeagnir N.
T. um Jesúm, þótt skáldhjúpurinn
sé allvíða bersýnilegur og g j ö r a
megiráðfyrir, að þær fari
ekki stundum með rétt mál-
Um kraftaverkin segir hann að
mörgum þyki þau í m e i r a 1 a g i
Hann hefir reynt síðasta úrræðið,
boðið landi sínu það alt saman að
gjöf, en alþingi hefir hafnað boðinu
fyrir hönd þjóðarinnar. Það veitti
Einari að eins ofurlitinn ársstyrk,
líklega í þakklætisskyni. Meirihlut-
inn hafði ekkert hugboð haft um
hvað hann var að vinna, hann hélt
að hann væri að spara fé eins og
bæjarstjórn Reykjavíkur, þegar hún
vildi ekki kaupa Elliðaárnar fyrir
15000 kr. ? en varð svo fám árum
síðar að kaupa þær fyrir 150 þús-
undir.
Þarna horfðu menn nú á fullvita
og vakandi, hvað var að berjast fyrir
lífinu í myrkrinu, en augu þeirra
voru svo haldin, að engin líkindi
voru til að þau lykjust upp fyrri en
þeir sæi beinin á öræfunum, ef það
yrði þá.
Til hvers átti að grípa?
Var engin von til að landar hans
vestra skildu þetta betur og ynnu
þetta örlitla handarvik íslenzkri list
til bjargar, og þjóðerni sínu og sér
til ævarandi sæmdar.
Hann gat ekki öðru trúað, og svo
skrifar hann grein sína fulla af skiln-
ingi, sannfæringarmætti og góð-
vilja.
Mér er nú ókunnugt um, hvers
grein þessi hefir mátt sín eða má
hjá löndum okkar vestra, en flokk-
arnir hafa sýnt, að þeir geta vei
þvegið af sér markaðskritina og
fylkt fast saman, þegar þeir hugðu,
að landinu gamla lægi eitthvað við,
eða sameiginlegum sóma þeirra og
vor.
Af þeim finst mér því einskis ör-
vænt hér.
Eg skrifa og ekki þessa greina-
stúfa af því, að eg ynni þeim ekki
vel bæði listaverkanna og sómans af
að hafa bjargað þeim. — Mér hefir
jafn vel fundist stundum, sem eg
gæti unt þeim mikils meira héðan,
ef þeim hefði þótt það þess vert að
bjarga því frá vansæmd, og viljað
þiggja það.
IX.
En hér er önnur torfæra á leið-
inni, sem óhægt verður að sneiða
hjá. Einar Jónssun hefir fastráðið
það með sjálfum sér, að til íslands
skuli öll hans verk á eitt safn, ef
nokkur kraftur megni að koma þeim
þangað.
Og hann er svo gerður, að yrði
g r u n s ö m* 1 * i) og þykist í bili 'geta
verið því samdóma. ^>ótt prófessor
inn tali hér nokkuð á huldu um af-
stöðu sÍDa, má sjá hvert stefnir og
af Kristnisögu hans verður það enn
berara. Hann minnist þar ekki á
upprisu Krist öðru vísi en að post
ularnir hafi vitnað, að meistari þeirra
væri upprisinn, því að hann hafi
birst þeim (Kristins. bls. 35). f>ví
hafa^ þeir heldur ekki neitað, sem
algerlega hafa neitað upprisunni, sem
sannsögulegum viðburði. A sending
heilags anda minnist bann ekki einu
orði, en kveður Lúkas hafa tekið upp
í Postulasögu sína mjög gamla erfi-
sögusögn, er skýri frá hinni fyrstu
opinberu framkomu lærisveina drott-
ins sem safnaðar Kriststrúarmanna.
(Kristins. bls. 36). Heimildin fyrir
frásögu Lúkasar virðist því augum
J. H. að eins vera miður áreiðanleg
munnmælasaga (Tradtition). Hann
kallar hana mjög gamla og þó getur
hún ekki hafa verið eldri en 30--50
ára er Lúkas reit Postulasögu sína.
Á himnaförina minnist hann ekki
einu orði. Ollum þessum stórmerku
viðburðum í sögu kri3tilegrar kirkju,
er þannig slept í þessari Kristnisögu.
A hvað bendir það?
Samkvæmt kenningu J. H. í þess-
ari grein, virðist guðdómur Krists,
J) Leturbreytingin mín.
hann að horfa á, að safn sitt færi
annað, þá yrði það hotium það reið-
arslag, sem hann veit sjálfur víst
ekki hvað mundi lama. Tilfinning-
ar hans og öll hugsun er svo rót-
fléttuð íslenzkri mold, og öllu sem
íslenzkt er, að honum væri t. a. m.
enginn kostur, að skrifa eða yrkja á
útlendu máli, þótt hann væri rithöf-
undur. Hann mundi heldur neyðast
til að leggja af sér pennann.
Svo að menn skiiji mig, og sjái,
að þessi orð eru hér ekki sögð jafn
hugsunarlaust og oft er títt, þá skal
eg nefna dæmi:
Færeyingar biðja Einar, að gera
minnisvarða yfir einn af ágætustu
gagnsemdarmönnum þeirra. Nú
mætti hugsa sér það ekki svo ósenni-
iegt, að Einar hefði sett yfir þennan
þjóðnýta Færeying einn af hinum
fríðu og afar einkennilegu toppfjöll-
um þeirra, og kalla mátti vel til
fundið. En það verður Einari ekki
fyrir. Yfir þennan mann, sem lyft
hafði því, sem aðrir gátu ekki, sæk-
ir Einar legsteininn heim til íslands.
Þar var hann á hverri hæð. Það
var Grettis-takið. Því heldur jötun-
sterk hönd á lófa sínum yfir minn-
ingu þessa afreksmanns.
Eg nefni þetta sem dæmi, en ekki
af því að það taki sig sérstaklega út
úr verkum Einars; þau eru mörg
fremri, bæði að háfleygi og snild.
Eg skil ekki annað, en flestum
þeim mönnum, sem til geta fundið
mundi renna til rifja sum bréf Ein-
ars, sem hann hefir skrifað einstök-
um mönnum hér, þótt orðin séu
blátt áfram og stundum jafnvel barns-
lega einlæg. Þráin að geta komist
heim til ættjarðarinnar með alt sitt,
er svo rík, að á hana sér altaf hvern-
ig sem hún ætlar að fela sig. Og
hvernig á annað að vera eins og þar
er alt i garðinn búið.
Þótt það væri margfaldrar þakkar
vert af löndum okkar vestra, að
reynast drengir Einari og verkum
hans, þá er ekki með því borgið
þrám hans né tilfinningum, og því
síður álitinu, sem ókomnir tímar fá á
menningu okkar hér nú, eða á dreng-
skap okkar, jafnvel þótt skilninginn
skorti.
Það er eðiileg afleiðing og engin
illspá, að þar fáist seint gleymska og
fyrirgefning.
eins og hann hefir blasað við kirkj-
unni í nærfelt 19 aldir, vera að miklu
eða öllu leyfci eintómur tilbúningur.
Hann kallar hana að eins málvenju
rétttrúnaðarmanna og upphaflega sé
þetta hugtak að eins játning trúaðs
frumsáfnaðar Krists sem alls ekki
byggist á kenningu Jesú.
Til hvers er nú J. H. að reyna
að sanna þetta ? Auðvitað í þeim
tilgangi að koma þeirri skoðun inn
hjá öllum landslýð, að Jesús Kristur
hafi að eins verið maður, enda talar
hann jafnan um hann sem »m a n n-
i n n J e s ú m«. Og þó stenst hann
ekki reiðari en, ef nokkur leyfir sér
að venfengja það, að hann trúi guð-
dómi Krists.
En sé því nú slegið föstu, eins og
J. H. virðist ætlast til, að guðdómur
frelsarans hafi enga fótfestu í vitnis-
burði hans, þá er það líka heimildar-
laust frá Jesú, að tala um hann sem
guð. j?að er þvert á móti tilætlun
hins hógværa og af hjarta lítilláta
manns. J, H. er því í beinni mót-
sögn vitni8burði Jesú um sjálfan sig,
með allri sinni orðmælgi um Jesúm
sem guð. Hann er að gera manninn
Jesúm að gnði. Hér er prófessorinn
á refilstigum Nýgfr. það er eitfc ein-
kenni hennar, að þegar hún hefir
reitt allar nuðdómsfjaðrirnar af frels-
aranum, eins og hann blasir við í
Frá alþingi.
Það hefir merkast gerst i þing-
inu siðustu daga, að fjáraukalaga-
frumvarpið var felt frá 2. umr. í
Neðrideild á fimtudaginn.
Eins og frá var skýrt i síðasta
blaði hafði það komið til tals í sjálfri
fjárlaganefndinni að láta engin fjár-
lög ganga fram á aukaþinginu, en
er á skyldi herða varð ofan á í nefnd-
inni með 4 atkv. gegn 3 að halda
áfram með frv. Gerði nefndin síðan
margar breytingartillögur við stjórn-
arfrv. Frá þingmönnum var og kom-
in allmikil breytingartillaga-syrpa og
þó meira í undirbúningi.
Nú þótti ýmsum meirihlutamönn-
um varhugaverð braut að fara að
taka upp margar nýjar fjárveitingar
í fjáraukalög fyrir þetta ár, sem búið
er að semja fjárlög fyrir á hinu
reglulega þingi í fyrra; töldu yfir-
leitt réttast að koma á þeirri grund-
vallarreglu að aukaþing skuli aldrei
við fjárlög fást, — og þóttust þeir
eigi sjá annað ráð til að koma þessu
fram, en að fella frumvarpið frá
annari umræðu. En vafalaust mun
svo ráð fyrir gert að koma fram
hinum allra óbjákvæmilegustu fjár-
veitingum á annan hátt. Er t. d.
þegar komin fram þingsályktunar-
tillaga frá einum meirihlutamanni,
Jóni frá Hvanná, er svo hljóðar:
íLandstjórninni lieimilast að
veita stjórn Heilsuhælisins á Vífil
stöðum nauðsynlegan styrk úr
landssjóði til reksturs hælisins
fram að næsta reglulegu Alþingi,
þó ekki yfir 20 þúsund krónur.c
Skyldi náin íhugan leiða í ljós, að
fleiri fjárveitingar væru lífsnauðsyn-
legar þegar á þessu þingi, þarf eigi
um það að efnst, að þeim mundi
gerð sömu skil og Heilsuhælinu.
Það sem meirihlutinn mun telja
unnið með þeirri aðferð, sem upp
var tekin, er að þá losnar þingið við
þann fjárbeiðna-urmul, sem gera
hefði mátt ráð fyrir, ef fjáraukalaga-
frv. hefði orðið til framhaldsmeð-
ferðar í þinginu og úr orðið mikil
tímaeyðsla og óhagur.
Það höfum vér heyrt á sumum,
að þeir teija, að verið hefði þinglegra
að strádrepa allar breytingartillögnr
við 2. umræðu, en því er þar til að
svara, að af hefði hlotist eigi annað
heilagri ritningu, þá tekur hún að
vefa einskonar guðdómshjúp úr sínu
eigin hyggjuviti um persónu m a n n s
ina Jesú frá Nazaret. Ný-
guðfræðingar leggja hendina á hjart
að og segja með tilbeiðslufullri lotn-
ingu eins og J. H.: »Guð kemur á
móti mér í honum, guð sjálfur kem
ur til mín í persónu mannsins Jesú.
Enginn er sem hann« o. s. frv. þeir
vita ofurvel, að þessu líkt má segja
um hveru einasta góðan og mikinn
mann, auk heldur um mesta og bezta
manninn, sem lifað hefir í heiminum,
sem þeir, nýguðfræðingar flestir lofa
þó Jesú að vera. Guð birtist í öllu
góðu og fögru f fari mannanna og
kærleikur hans endurspeglast í
hverri góðri, göfugri og kærleiksríkri
mannssál. Að því leyfci má og taia
um »guðfyltar« sálir hjá góðum og
miklum andans mönnum, en það er
alt annað en að gera nokkurn mann
að guði, hversu góður og mikill sem
bann er. Gömlu og nýju guðfræð-
jnní bsr yfirleitt ekki á milli um
manngildi Jesú Krists, að þvf leyti
er öll orðmælgi J. H. um guðdóms
tign mannsins Jesú gersamlega
óþörf.
En hluturinn er, að nýguðfræðing-
ana flesta brestur einurð til að kann-
ast hreinsskilnislega við, að þeir neiti
guðdómi Krists eins og heílög ritning
Ljábrýnin
þjóðkunnu nr. 1 kosta nú að eins-
18 aura stk. í
verzl. B. H. Bjarnason.
en mikið málskraf, fáum til upp-
byggingar, en landinu til kostnaðar —
og árangurinn þó orðið hinn sami.
Hinu mætti xrekara finna að, að
eigi skyldi þetta ráð tekið þegar í
þingbyrjun, svo sparast hefði nefndar-
vinna sú um 3 vikur, sem lögð
hefir verið í fjáraukalagafrv., en miklu
máli skiftir það samt eigi.
Listaveik Einai*s Jóns-
SOnar. Komin er fram í neðri
deild þingsályktunartiliaga um að
veita stjórninni heimild til að flytja
hingað til lands listaverk Einars Jóns-
sonar og geyma þau hér á lands-
sjóðs kostnað. Flutningsmenn eru
Bjarni frá Vogi, Sveinn Björnsson,
Björn Kristjánsson, Einar Arnórsson,.
Skúli Thoroddssen, Jón frá Hvanná,.
Sigurður Gunnarsson og Hjörtur
Snorrason.
Á þetta mál hefir verið minst hér
í blaðinu, sbr. grein Þ. E. í næst-
síðustu ísafold. Dettur oss eigi I
hug að gera þinginu þær getsakir
að ætla, að eigi sjái það svo sóma sinn
og landsins að samþykkja þessa til-
lögu í einu hijóði.
Eimskipafél og Vestur-
Islendigar. í gær var frumv.
það, er leyfir að V.-Íslendíngar megi
sitja i stjórn Eimskipafélagsins, sam-
þykt við 3. umræðu í efri deild og
er því orðið löq irá alpingi.
Seöla-auknin" íslands-
banka. Frumvarpið um hana tók
þeim breytingum í efri deild í gær,
að seðlaaukningin var bundin því
skilyrði, að hlutafé bankans sé aukið1
úr 3 miljónum upp í 4 miljónir.
Þetta atriði varð að miklu ágrein-
ingsefni í deildinni í gær og fyrra-
dag við 3. umræðu frumvarpsins.
Var þetta skilyrði ioks samþykt, að
viðhöfðu nafnakalli, með 7 atkv.
gegn 6. Mód skilyrðinu voru:
Steingr. Jónsson, Guðm. Björnsson,
Sig. Stefánsson, Júl. Havsteen,.
Magnús Pétursson, Eiríkur Briem.
Fjáraukalögin. Frv. var
felt frá annarri umræðu í neðri deild
með 10 atkv. gegn 10, en 4 greiddu
eigi atkvæði. Skiftust atkvæði á>
þessa leið: Með frv. greiddu atkv. r
Eggert Pálsson. Einar Jónsson,
og kirkjan kennir hann. Jpessvegna
hafa þeir sömu orðatiltæbnin um
persónu frelsarans og gamla stefnan
og heilög ritning, þótt þoir meini alt
annað með þeim.
J. H. gjörir friðþægingarlærdómin-
um sömu skil og guðdómi Krists,
ekki einn stafur fyrir honum í kenn-
ingu Jesú og ekkert mark takandi á
manni eins og Páli postula um það
atriði fagnaðarerindisins; koma ný-
guðfræðingum þar í góðar þarfir full-
yrðingar þeirra er áður er minst á,
að fagnaðarerindið sé alt annað hjá
Páli en Kristi og bygt á miblum mis-
skilniugi, einkum að því er kemur
til kenningar hans um syndina og
fórnardauða Krists og upprisu hans
frá dauðum. Sami misskilningurinn
á auðvitað að vera hjá hinum post-
ulunurn, er þeir tala um fórnardauða
Krists, syndugum mönnum til friðþæg-
ingar við guð. Jesús talar oftar en
einu sinni einmitt um dauða sinn
sem fórnardauða sbr. »Mannsins son-
ur kom ekki til að Iáta þjóna sér,
heldur til þess að þjóna öðrum og
láta líf sitt í sölurnar sem lausnar-
gjald fyrir marga« (Matt. 20, 28).
»|>etta er sáttmálablóð mitt, sem
úthelt er fyrir marga til synda-
fyrirgefningar (Matt. 26, 28). í
fulla samræmi við þessi orð kenna
postularnir: Hann sem ekki þekti