Ísafold - 04.11.1914, Page 2

338
ISAFOLD
Erlendar simfregnir
frá Norðurálfuofriðnum.
(Frá fréttaritara Morgunblaðsins).
London 31. okt. kl. 12.
Miklar orustur ura alt fylkingarbrjóstið að vestanverðu. Banda-
menn hafa unnið á.
Emden hefir sökt rússnesku beitiskipi við Penang.
London 2. nóv. kl. 12.
Tyrkir skjóta á Odessa og rússneska flotann. Talið líklegt, að
ný Balkanstyrjöld byrji.
Þjóðverjar hörfa undan í Belgíu.
London 3. nóv. kl. 12 á hád.
Bandamenn. hafa sótt fram við miðjan Yser-skurðinn.
Þýzkur kafbátur skaut sprengikúlum á gamalt brezkt beitiskip
hjá Dunkirk.
Tyrkneskt herlið hefir ráðist inn í Egyptaland.
ítölsku stjórninni hefir verið veitt lausn.
Uppreistarmenn i Suður-Afríku sigraðir.
Eimskipafélagið.
Félagsstjórnin hefir nú sent hlut-
höfunum hlutabréf sín. Hefir þeim
verið dreift um landið og hér um
bæinn í síðastliðnum mánuði. Það
er ánægja að sjá hve vel og smekk-
legu er frá þeim gengið. Félags-
stjórnin fór fram á það við lista-
menn hér í bæ á síðastliðnu vori,
að þeir gerðu uppdrætti af bréfunum
og var heitið verðlaunum fyrir þann,
er bezt félli í geð og notaður yrði.
Uppdrætti gerðu þeir Einar Jónsson
málari, Samúel Eggertsson og Stefán
Eiríksson hinn skurðhagi. Stjórninni
gazt bezt að uppdrætti Stefáns. Lét
hún gera myndamót eftir honum á
Þýzkalandi og voru bréfin svo prentuð
í Gutenberg. Pappírinn er vandað-
ur og sterkur enskur skjalapappír,
sem stjórnin pantaði sérstaklega í
hlutabréfin. Er það vel, að svo er
til hlutabréfanna vandað. Því bæði
er það, að »það skal vel vanda sem
lengi á að standa* og auk þess spá-
um vér því, að bréfin muni verða
stofuprýði á mörgum heimilum.
ísafold hefir gert sér far um að
láta almenning vita sem bezt og
oftast hvernig liði þessu óskabarni
þjóðarinnar, Eimskipafélaginu. Þótti
oss til hlýða að flytja nú einhverjar
nýungar um félagið. Leituðum vér
vitneskju hjá manni úr félagsstjórn-
inni og voru þær greiðlega látnar
í té.
Þótt stundum líði langt á milli
þess, að blöðin flytji fregnir af félag-
inu, er stjórnin ekki aðgerðalaus.
Mörgum muu þykja fróðlegt að
heyra, að stjórnin heldui fund einu
sinni í viku hverri og auk þess
stundum aukafundi þess á milli. A
skrifstofu félagsins hafa unnið að
staðaldri 4 menn, aðaliega við að
búa út og senda út hlutabréfin.
Enda er þeim mjög vel í kerfi kom-
ið. Þvi starfi er nú lokið.
Við hlutaféð hefir bæzt smátt og
smátt. í síðastliðinni viku bættist
félaginu t. d. einn 2000 króna hlut-
hafi og annar 500 króna hluthafi.
Er hlutaféð hér á landi komið upp
í 366 þús. krónur. Af því eru
ógreiddai einar 3700 kr., sem þó
má vænta að talsvert greiðist af.
Má það heita mjög vel að verið.
Vantar nú einar 19.000 kr. á að
safnað sé hér á landi það sem gert
var ráð fyrir í fyrstu að hægt væri
að safna alls, hér og í Vesturheimi.
Stjórnin mun eigi úrkula vonar um
að fjárhæðin safnist öll áður en
skipin koma. Þótt eigi geri hún
ráð fyrir að allur almenningur eigi
hægt með hlutakaup eins og nú er
áran í landi, þykist hún eiga hauka
í horni meðal kaupmannastéttarinnar
sem taka muni drjúgan skerf; var
til nefndur einn stærstu kaupmann-
anna hér i bæ og nok^rir annars
staðar á landinu, sem enga hluti
hafa tekið í félaginu.
Auk þessara 366 þús. króna, hafa
Vestur-íslendingar lofað um 190.000
krónum. En nokkuð stirðar hefir
gengið með innborganir þar vestra.
Hlutaféð í Vesturheimi átti að greið-
ast í 4 greiðslum samkvæmt ákvörð-
un hlutafjársöfnunarnefndainnar í
Winnipeg; J/4 hluti fyrir þ. 1. janúar
þ. á., næsti x/4 hlutinn fyrir 1. júlí
þ. á., þá V4 fyrir 1. janúar 1915
og siðasti Yí fyrir i- júlí 1913.
Alls eru nú komnar hingað um 62
þús. krónur og auk þess mun nú
innborgað í Winnipeg um 20 þús.
krónur. En með því að sumir hafa
greitt sina hluti að fullu, þá skortir
talsvert á að allir hafi staðið í skil-
um. Stjórnin þykist þess fullviss að
á þessu verði ráðin bót áður en
borga á út skipin. Enda hefir hún
bygt áætlanir sínar um stærð og
dýrleika skipanna og samninga um
borgun á þeim á því að rétt greið-
ist hlutaféð að vestan. Vér vitum að
forvígismenn þessa máls vestra
gera sér far um að svo verði. Ög
ástæðulaust virðist oss með öllu alt
tal um það, að stofnfundurinn í
vetur og síðan alþingi í sumar hafi
verið of Iiðugt í snúningum að
verða við óskum Vestur-íslendinga
um réttindi þeirra í félaginu, eins
og vér höfum heyrt úr einni eða
tveim áttum. Það var eigi nema
sjálfsagt að verða við þeim óskum
svo drengilega sem Vestur-Islend-
ingar tóku í Eimskipafélagsmálið, en
auðvitað er, að þau réttindi hafa
verið veitt með þeirri vissu von
að hið lofaða hlutafé greiðist.
Marga höfum vér heyrt hreyfa þvi,
að stöðvuð mundi nú skipasmíðin
vegna ófriðarins. En oss var sagt,
að svo væri eigi. Að vísu hefir
ófriðurinn valdið því, að seinkað
hefir efni til skipanna, svo nú lítur
út fyrir að smíði á Suðurlandsskip-
inu muni eigi lokið fyr en í miðj
marzmánuði í stað janúarloka næst-
korrundi. En Norðurlandsskipið mun
verða búið á tilsettum tíma í maí-
byrgður inni í myrkrinu — fær
»asklok fyrir himin«. Að kveðast
úr kútnum er að komast út í ljósið
og víðsýnið.
Skáldin kveða þjóðirnar úr kútn-
um. Þeirra hefir það verið á öllum
öldum að «deila orðspeki« við til-
veruna og snúa ómálga reynslu
mannanna í mynt málsins svo að
hún verði gjaldgeng hjá öldum og
óbornum.
Við heiðrum hér í kvöld eitt af
kraftaskáldum þessarar þjóðar. Að
vísu hefir hann ekki, svo kunnugt
sé, kveðið neinn ref dauðan, og
ekki hefir hann kveðið holdsveiki á
menn eða gjarðir af brennivíns-
tunnum. Hann hefir beint andríki
sínu að æðri efnum. Hann hefir
viljað kveða drenglund, þrótt og
framtak í þjóð sína, hann hefir viljað
kveða hana heilbrigða og hamingju-
sama og hann hefir lagt sinn skerf
til þess að hún yrði ekki kveðin í
kútinn.
Það hefir munað um hann. Aldrei
hefir neinn borið honum á brýn
það sem sagt var um eitt fornskáld-
ið og oft verður í kvæðakappi, »að
hann kynni ekki yrkja né kveða
það er eigi var áður kveðið». Þó
hann yrki um eitthvert efni sem
mánaðarbyrjun, ef ekkert óvænt
kemur fyrir.
Lánið út á skipin er tekið í Hol-
landi og standa samningarnir um
það óbreyttir af stríðinu. Þrátt fyrir
vaxtahækkunina um heim allan geld-
ur félagið að eins 5 °/o vexti af því
láni. Munaði minstu, að lánið yrði
tekið í banka í Brussel í Belgíu og
hefði þá ver farið eins og nú er
komið. Heppilegt er það að skipin
skuli smíðuð í Danmörku og lánið
tekið í Hollandi; þessi tvö lönd eru
meðal hina fáu Evrópu-landa, sem
enn eru ósnorfin af ófiiðnum.
Til þess að vera við öllu búin
hefir þó stjórnin vátrygt gegn ófrið-
arhættu eign félagsins í skipunum,
en hún nemur því, sem félagið hef-
ir borgað í þeim hvenær sem er.
Er sú vátrygging í hinu heims-
kunna Lloyd-félagi, svo telja má
víst að félaginu sé borgið, hvernig
sem alt fer.
Ófriðurinn getur orðið þess vald-
andi að eigi fáist loftskeytatæki á
skipin í byrjun. En á því má vænta
að verði ráðin bót þegar eftir að
stríðinu er lokið.
Gert hefir verð ráð fyrir þvi, að
félagið taki að sér strandferðir
árið 1916 með tveim nýgerðum
skipum. Ef til vill kemst truflun á
það vegna ófriðarins, af því smíði
á skipum hefir hækkað geysilega í
verði.
Fróðlegt er og gaman að frétta
að sama hreyfingin gengur nú um
Bandaríkin, sem átti drjúgan þátt í
stofnun Eimskipafélagsins hér. Banda-
menn eiga að vísu allmikinn skipa-
stól. En hann hafa þeir aðallega í
förum með ströndum fram heima
fyrir og á ám og vötnum í Banda-
ríkjunum. Að eins eitt af þeim
mörgu félögum, sem annast sigl-
ingar milli Bandaríkjanna og Norður-
álfu er ameríkst. Út af ófriðnum
hefir nú vaknað í Bandaríkjunum
öflug hreyfing i þá átt að Banda-
menn sjálfir hafi ráð í farkosti til
siglinga til annara landa. Er sú
hreyfing studd þar af þingi og stjórn.
Má vænta þess að Bandamenn eign-
ist bráðlega eitt Eimskipafélag eða
sín Eimskipafélög.
önnnr skáld vor hafa áður kveðið
stórvel um, þá opnast nýir heimar
undir eins og hann snertir við þvi.
Hann nemur ný og auðug lönd
andans, þar sem menn hugðu albygt
áður eða óbyggilegt, allar götur inn
í álfheima. Menn hlusta öðruvísi
á svaninn, hoifa öðruvísi á norður-
ljósin, hugsa annað um snjóinn og
hafísinn og teiga fjallaloftið með
öðru geði eftir að Einar Benedikts-
son hefir kveðið þeim kvæðin sín
um það en áður.
Þó það sé nú aðdáunarvert að
ryðjast þannig til landa á þeim svæð-
um sem islenzk skáld hafa slegið
tjöldum sínum alt frá landnámstíð,
þá er hitt þó stórmannlegra að fara
víkingsferðir út um lönd og gera
þau skattskyld íslenzkum anda. Það
hefir Einar Benediktsson gert. Hann
hefir fundið að íslenzkan var ekki
fullreynd meðan henni var aðeins
beitt við íslenzk yrkisefni. Útlendu
efnin kveða við annan tón, og þá
reynir á hvort íslendingurinn getur
botnað það sem þau ljóða á hann.
Skyldi heimsmenningin með öllu
sínu státi og stórmerkjum ekki
kveða hann í kútinn ?
Við vitum hvernig sú viðureign
hefir farið. Einar Benediktsson hefir
Skipafregn:
S t e r 1 i n g fór til útlanda á laug-
ardag. Meðal farþega var Ditlev
Thomsen konsúll.
B o t n i a fór héðan á mánudag.
Meðal farþega: Árni Riis kaupm.
Innbrotsþj óf naður. Aðfaranótt
sunnudags var brotist inn í skrifstofu
Jes Zimsens konsúls. Innbrotsmaður
var svo óvarfærinn, að hann kveikti á
ljósi, meðan hann var þar inni og sá
næturvörður kaupmanna, Hafliði
Hafliðason, ljósinu bregða fyrir og fekk
aðra næturverði í lið með sér. Náðu
þeir svo manninum inni á skrifstof-
unni með nær 200 kr. í vösunum,
sem hann hafði náð í. Þegar á hann
var gengið, kvaðst hann heita Jón
Tomasson og vera af Hornströnd-
um, hvergi eiga heima í bænum, en
hafa legið ýmist úti eða í gistihæli
Hjálpræðishersins.
Hjónaefni: Helgi Guðmundsson
verzlunarm. í Skógarnesi og ym. Kristín
Óladóttir frá Stakkhamri.
Látin er hór í bænum í nótt húsfrú
Þuríður Guðmundsdóttir,
kona Kristins Jónssonar trósm. Frakka-
stíg, en uppeldisd. Guðm. Guðmunds-
sonar bóksala á Eyrarbakka, ung kona
og myndarleg.
Veðrátta. Síðustu dagana hefir
verið frost og stillur. Ágætur ís er
kominn á Tjörnina og var þar í gær-
kveldi mikið um skautaferðir, enda
veður til þess, glaða tunglskin og
blæjalogn.
ÁsgFÍmnr Jónsson hefir gert hvert
málverkið öðru fallegra f sumar, bæðí
úr Fljótshlíðinni og Þórsmörk.
Bæjarstjórnarkosningar tveggja
eða þriggja fulltrúa fer fram bráðlega.
Pótur G. Guðmundsson hefir sagt af
sór bæjarstj.starfi, Jóh. Jóhannesson
er látinn og um það rætt, að hinn
nýi borgarstjóri muni og segja af sór
bæjarfulltrúastarfi.
Ákvörðun um þessar kosningar verð-
ur senniiega tekin á morgun.
sent okkur kvæði sitt úr hverri höf-
uðborginni út um alla Evrópu og
lýst því sem bar honum þar fyrir
augu og eyru og hugskotssjónir.
Það ber ekki á því að málið bregð-
ist honum:
»Þess orð fellu ýmist sem hamars-
högg,
eða hvinu sem eggjar, bitur og
snögg, —
eða þau liðu sem lagar vogar,
lyftust til himins með dragaudi ómir
eða hrundu svo tær eins og drjúp-
andi dögg
og dýr eins og guilsins logar«.
Aldrei hefi eg verið sannfærðari
um það að lindir Islenzkunnar væru
óþrjótandi en eftir lestur sumra
kvæða Einars Benediktssonar um
útlendu efnin. Mér fanst eg sjá þar
á veg vega:
Vegur var undir
og vegur yfir
og vegur á alla vega.
Eg held við höfum aldrei átt
skáld sem betur kunni að lýsa því
sem ber fyrir augu og eyru eða
var eins auðugur af samlíkingum til
að gefa því sjálfstaklingslíf og and-
ardrátt. »Þegar eg les hans beztu
kvæði, hleypur mér kapp í kinn og
eg lofa guð fyrir að vera fæddur
Ræða
fyrir minni Einars Benediktssonar
í heiðurssamsæti á Hótel Reykjavík
31. október 1914.
Skáldskapur og líf hefir jafnan
verið samgróið hjá íslendingum og
eitt orð yfir hvorttveggja, að vinna
og semja ljóð. Það heitir að yrkja.
Skáldskapurinn hefir komið alstaðar
við, jafnvel við utanríkismálin: Þeg-
ar íslendingar forðum lentu í ófriði
við Haraid Gormsson Danakonung
út af skipreika virðist hafa verið al-
ment útboð — af skáldum. »Þat
var í lögum haft á íslandi, at yrkja
skyldi um Danakonung níðvísu
fyrir nef hvert er á var landinu*,
segir Snorri. Og þegar Hákon
Hlaðajarl rændi skip Þorleifs jarla-
skálds, greip hann til sömu vopna
og orti Jarlsníð, sem heldur þótti
kraftur fylgja. Hann mun vera fyrsta
islenzka kraftaskáldið sem getið er
um, en sögurnar um kraftaskáldin
sýna hve vel þjóð vor hefir fundið
og trúað á mátt andríkisins. En
merkilegastar og djúpúðugastar eru
sögurnar um kvæðakappið. Sá einn
þótti andlega fullveðja, sem alt af
gat svarað þeim sem ljóðuðu á hann
að fyrra bragði, hvort heldur voru
djöflar eða menn. Við munum
hvernig Sæmundur kvaðst á við
kölska, bæði á íslenzku og latínu.
Og þegar kölski og Kolbeinn sitja
saman vestur á Þúfubjargi um nótt,
er brim gekk sem hæst og tungl
óð í skýjum, en höfðu gert samn-
ing um, að hvor þeirra sem ekki
gæti botnað vísu hins skyldi steyp-
ast ofan af bjarginu og vera þaðan
í frá í valdi hins — þá hefir þjóðin
í ódauðlegri mynd brugðið upp sann-
leik, sem ekki má fyrnast, og hann
er sá, að skáldskapurinn er ekki
leikur einn og fánýtt glingur, heldur
barátta upp á líf og dauða um vald-
ið yfir andríkinu og þar með yfir
öðrum.
Umheimurinn ljóðar alt af á okk-
ur að fyrra bragði. Öll áhrif sem
okkur berast eru einskonar upphöf,
sem okkur er ætlað að hafa rétt
eftir og botna. Við finnum öll
hvötina til þess, en verður orðfall
flestum, þegar til kemur, og erum
kveðnir í kútinn. Og þar sætum
við öll, ef ekki væru skáldin.
Hugmyndin um »að kveða í kút-
inn« er einkennileg. í henni er
fólgið að sá sem þrýtur erindið, sá
sem ekki hefir lengur ný ljóð á
takteinum til svara, hann verður
/