Ísafold - 18.11.1914, Side 1

■ ............... B
| Kemur út tvisvar |
| í viku. Verð árg. |
j 4 kr., eriendis 5 kr. |
| eða l^dollar; borg- -
f ist fyrir rniðjau júll 1
| eiiendis fyrirfram. I
1 Lausasala 5 a. eint. I
UppBÖgn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbi. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðlð.
i iniiii»iitniiii«iiiH)iiniiiniiii«iiiiiiiiniiii»imin |
XLI. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 18. nóvember 1914.
89. tölublað
Hjartans þakklæti mitt votta eg
öilum þeim, sem við fráfall og jarð-
arför föður míns hafa heiðrað minn-
ingu hans og auðsýnt mér hluttekn-
ingu í sorg minni.
Reykjavik 18. növember 1914.
Óskar Jóhannsson.
Allir spyrja —
Naumast hittir svo maður mann
á götu þessa dagana, að eigi sé
fyrst spurt um »hvert nokkuð hafi
frézt frá ráðherra.« Sðmu fyrir-
spurnunum rignir á ísafold daglega,
bæði héðan úr bænum og utan af
landi.
Stjórnarskráin og fáninn eru auð-
vitað þau málin, sem menn í raun
og veru eru að spyrja um, þegar
þeir tala um fréttir af ráðherra.
Mönnum þykir seinka afgreiðslu
þeirra og álykta að meira en lítil
tregða muni við Eyrarsund að fara
í þessum málum að vilja þings og
þjóðar.
Hvort svo sé, að þessari seinkun
valdi staðfestingar-ófúsíeiki, skal ósagt
látið.
Eti benda má á, að fánaúrskurð-
uriun í fyrra var eigi útgefinn fyr en
22. nóv. og þá um leið staðfest
ýms lög, ef oss minnir rétt. Var
þó ráðherrann þáverandi búinn að
vera lengur ytra en Sigurður Eggerz að
þessu sinni. Það ýarý því eigi að
stafa af öðru en eðlilegum ástæðum,
að enn er stjórnarskrárstaðfestingar-
fréttin ókomin.
Um fánann er það að segja, að
óhugsandi er annað en að það mál
komist í höfn, þar sem svo er i
haginn búið, að konungur er fyrir
fram búinn að lofa að staðfesta aðra
af gerðum þeim, sem alþingi lagði
til í sumar, þrílitu gerð nefnd-
arinnar. Svo að þótt alt sé gert af
hálfu »vinar« vors Knúts Berlin til
þess að spilla framgangi fánamálsins
— fáum vér eigi hugsað oss, að
fánann dagi uppi í Kaupmannahöfn.
Um stiórnarskrána er að vísu
óðru máli að gegna. En trauðla fá-
um vér trúað því, að þeir menn
meðal Dana, sem með nærsýni og
af litlu hyggjuviti, hafa hingað tii
alið á smámunalegri stifni og lipurð
arleysi í vorn garð, megi sín svo
mikils hjá staðfestingarvaldinu, að
í bág verði brotið við yfirlýstan
vilja nær alls þingsins og þjóðar-
innar og þar með stofnað til ófyrir-
sjáanlega viðtækrar stjórnmála deilu
milli vor og Dana.
Manni virðist óhugsandi, að þessi
stefna verði ofan á og allir vona
það í lengstu lög að svo verði eigi.
í síðasta lagi í vikulokin þykir
oss líklegt, að stjórnarskrár-forlögin
fréttist, þótt eigi verði neitt um
það fullyrt.
---------------------------------
Yms tíðindi erlend.
Herkostnaður þjóðverja.
Fulltrúaþing Prússa var sett þ. 22.
okt. Fyrsta málið sem á dagskrá
kom var fjárveitingafrv., er heimilaði
að verja i x/2 miljarði marka til út-
gerðar hersins.
Varaforseti stjórnarinnar, Delbrúck,
lagði frv. fram og fór þeim orðum
um striðið, að »öfund og hatur ná-
grannaþjóðanna hefði neytt Þjóð-
verja til þess að leggja út í ófrið
um tilveru sína. »Hetir vorir berj-
ast á austur og vestur-landamærun-
um. Keisari vor er sjálfur mitt á
meðal hersveitanna. — Kröfur þær,
er nú verðum vér að gera til sjálfra
vor, eru ódæmamikiar. Allir vita,
að vér eigi megum sverð vort slíðra
fyr en sigur er unninn, sá er trygg-
ir oss endingargóðan frið. Allir
vita og, að í oss búa þau öfl og
hæfileikar, er gera oss sigurinn vís-
an«.
Þessum orðum ráðherrans var
tekið með áköfu lófataki og frum-
varpið samþykt í einu hljóði, orða-
laust við allar umræður — Svo
virðist, sem enginn flokka- né stétta-
rigur komist fram í dagsljósið í
Þýzkalandi siðan striðið harðnaði.
Jafnaðarmennirnir hylla keisarann,
senda honum heíllaóskir og íhalds-
berserlarnir eru i hreinu bræðralagi
við frekustu framsóknargapa. Þjóð-
verjar eru nú »allir eitt« og verða
vafalaust unz lýkur ófriðnum.
Andlát Gustavs Wied. Sím-
að var um daginn, að hið nafnkunna
kýmniskáld Dana, Gustav Wied væri
látinn. Eftir dönskum blöðum að
dæma virðist hann hafa stytt sér
aldur, og sett það fyrir sig, að leik-
rit eitt eftir hann, sem um miðjan
október var leikið í Alþýðuleikhúsi
Khafnar, var rifið niður í blöðun-
um. Gustav Wied á mikla ritmensku-
braut ;;ð baki ;ér. Hann átti mikl-
um vinsældum að fagna á Þýzka-
landi. A íslenzku mun ekkert þýtt
vera af skáldritum hans, nema smá-
leikur einn, sem hér hefir verið leik-
inn og skýrður á tsletizkti: P i p a r-
m e y j a n ö 1 d r i ð.
Gustav Wied varð 56 ára gamall.
Diaz Mexíkóforseti Iátinn.
Porfirio Diaz, fyrrum forseti Mexí-
kólýðveldis, lézt þ. 27. okt. suður
Porfirio Diaz.
á Spáni. Hann var forseti Mexíkó-
manna 34 ár, frá 1877—1911. Harðn-
eskjukarl mikill, er stýrði landinu
svo sem einvaldur keisari. Fram-
sókn á marga vegu varð um hans
daga í Mexíkó. Harðstjórn hans
jók honum smátt og smátt óvin-
sældir og kom þar að lokum, fyrir
4 árum, að Diaz sá þann kost vænst-
an að leggja niður völd og flýja
land. Hefir hann siðan dvalið á
Spáni. En í Mexíkó hefir friðland
verið síðan hans misti við úr stjórn-
arsessi. Diaz var gamall maður, 84
ára, er hann dó.
Búa-uppreisnin. Það sem
mest nefir gefið uppreisn Búa í Suð-
ur-Afríku vind i seglin er það, að
Christian de Wet hefir gerzt
forusthmaður hennar. Hann er stór-
frægur og einkar vinsæll vegna frá-
bærrar ftamgöngu í Búastríðinu uro
aldamótin.
Christian de Wet er nú maður
sextugur.
300,000 herfanga segjast
Þjóðverjar vera búnir að taka undir
mánaðamótin siðustu.
Gull og bankaseðlar.
Eftir Indriða Einarsson
skrifstofustjóra.
III.
7vœr steýnur. Sbr. bankastjórinn
vitnar í Bankapolitik Will. Sharlings
á bls. 38 um að seðilbanknr freist-
ist stundum til að gefa út ofmikið
af seðlum hngnaðarins vegna, og leiði
svo yfir menn peningavandræði og
ógæfu. Jú prófessorinn segir þetta
á bls. 38, en litlu neðar á sömu
síðu segir hann líka: Menn gleyma
þvi alt of oft, að seðilútgáfan er ekki
nema eitt einstakt atvik af mörgum,
sem orsaka peningavandræði, og að
menn með því að takmarka hana
um of, geta komið mannfélaginu í
jafnmikla ógæfu, eins og ólánið er,
sem þeir æiluðu sér að fyrirbyggja«.
Er ekki bezt að vitna í Scharling
til fulls?
Macleod sem er átrúnaður Breta i
bankamálum talar meira skorinort.
Bækur hans um bankamál koma alt
af út í nýjum útgáfum. Hann segir
i: »Elements of Banking«. London
1897 bls. 165, eftir að hafa talað
um seðilbanka Skota, seðla þeirra
og reikningslán (Cash Credit), að
þegar seðillinn sé borgaður inn i
bankann, eða reikningsláninu sé lok-
ið, þá sé a u ð u r i n n sem seðillinn
eða 1 á n i ð skapaði af engu, orðinn
að engu aftur. »En hinar áþreifan-
legu afleiðingar hafa ekki orðið að
engu um leið . . . þær eru þvert á
móti akuryrkja á víðfrægri framfara-
braut; verksmiðjurnar i Glasgow og
Paisley; gufuskipin miklu i Clyde-
ánni; alskonar almenn stórfyrirtæki;
skipasmiðir, járnbrautir, vegir og brýr
og fátækir ungir sem hafa menn orðið
að kaupmönnum með konungsauði*.
Til eru tvær stefnur. Önnur er
að fækka seðlunum, tryggja þá meir
og meir með gulli, draga úr láns-
traustinu, og liggja eins og farg á
allri framtakssemi manna, — stefn-
an leiðir til þess að koma landinu
í ástandið, sem var 1880, með allri
verzluninni í útlendra manna hönd-
um, sem geta haft lánstraustið er-
lendis, sem hér er ekki að fá. —
Hin stefnan er að fjölga seðlunum
eins og viðskiftaþörfin krefur með
sömu hlutfallstryggingu sem verið
hefir, svo lánin verði ekki dýr að
nauðsynjalausu; haga seglum svo að
efnilegir og framtakssamir menn geti
fengið lán, og létta undir með þeim,
eins og þeir eiga skilið. Sé þeirri
stefnu fylgt verður verzlunin alveg
innlend innan skamms, þá yrði hér
margur teigurinn þar sem áður var
eyðimörk. Þótt íslenzku skipin verði
ekki eins stór og skipin á Clyde, og
járnbrautirnar verði ekki eins langar
og járnbrautirnar í Skotlandi; þótt
brýrnar verði ekki eins gífurlegar
eins og brúin yfir Firth of Forth;
þá er eg viss um, að það er eini
vegurinn, til þess að fá a 11 þ a ð
sem er við okkarhæfiafhin-
um tröllauknu framförum Skotlands.
að draga fánann hærra á stöngina í
þessu efni, en ekki að draga hann
neðar aftur.
Að fækka seðlunum mundi eins
og Scharling segir hafa mikla ógæfu
í för með sér, því þótt gull væri
fengið í stað þeirra í bili mundi
landinu ekki haldast lengi á því.
Seðilaukninqin. Hr. bankastjórinn,
sem berst á móti seðilaukningunni,
sem fatið var fram á á síðasta þingi,
játar þó í greinum sínum í ísafold,
að seðilauki sé fremur gjörður vegna
viðskiftanna, en vegna bankans, sem
gefur seðlana út. Eg er alveg á
sama máli um það. En þá veit eg
ekki heldur hversvegna hann er á
móti seðilaukningunni. Því má ekki
gjöra félagslífinu í okkar eigin landi
þann greiða? Eg skil greinar hans
svo, að það sé vegna þess að þá
verði ofmargir seðlar á mann, sem
ekki séu trygðir með gulli. Til að
fækka þeim seðlum sé eg ekki betra
ísland og ófriðurinn.
Alþýðufyrirlestrar. */,, og “/„ 1914.
Eftir Bjarna Jónsson frá Vogi.
Alþýðufræðsla Stúdentafélagsins.
I.
1. »Mig grunaði lengi að koma
mundi hríð úr sorta þeim, sem leg-
ið hefir á fjöllunum i sumar«, sagði
Hannibal um Fabius Cunctator. Þau
orð eiga nú við, er heimsins mesta
Orrahríð er skollin á. Þsí að hinn
svo nefndi vopnaði friður hefir legið
yfir Norðurálfunni sem voðalegt
sortaský um síðustu áratugi. Hafa
menn lengi óttast að úr þeim sorta
mundi koma ógurleg hríð. Er það
nú fram komið, og var þó furða,
hversu lengi það dróst, enda er hún
ógurlegri en nokkurn grunaði, þar
sem fimm stórveldi berjast sem ákaf-
ast með ótölulegum liðsgrúa. Má
og vera að þessi styrjöld greinist
miklu víðar en enn þá er orðið, og
veit engi, hvar staðar nemur. En
hitt er efalaust, að þjóðahatrið er af-
skaplegt og að það mun endast bet-
ur en friðurinn, þótt hann verði að
lokum saminn.
Um endalok og afleiðingar getum
vér engum getum leitt, því að sagan,
ráð, en að löggjaíarvaldið láti borga
Landsbankanum 750,000 kr. i gulli
og leysi inn landsbankaseðlana. Óinn-
leysanlegir seðlar eru blettur á fjár-
hagsfyrirkomnlagi landsins, þeir eru
litt nýtir til erlendra viðskifta, þegar
þeir eru hvergi innleystir erlendis
þar sem landsmenn hafa viðskifti sín,
og það má láta íslandsbanka gefa
þá út í viðbót við sína seðla og
láta hann tryggja þá með a/8 í gulli.
Það var aldrei þeirra manna mein-
ing sem börðust fyrir hlutafélags-
bankanum, að Landsbankaseðlarnir
héldu áfram að vera óinnleysanlegir
og i gildi, en það voru 6—7 þing-
menn í efri deiid sem samþyktu þá
breytingartillögu við þriðju umræðu
á þinginu 1901.
Seðilaukningin var nauðsyn á sið-
asta þingi, vegna þess að útlenda
varan — sem nú er keypt mestmegnis
hér innanlands fyrir peninga — hefir
því nær tvöfaldast, eftir að íslands
banki var settur á fót; vegna þess að
fiskiútflutningurinn héðan, sem var
6 milj. króna þá, er kominn upp i
12 miljónir króna nú. Hvað þjóð-
bankinn danski hefir sagt um pen-
ingaþörfina á mann hér á landi um
aldamótin, er jafn sannfærandi fyrir
mig eins og staðhæfingin i gam-
alli danskri landafræði: »Hekla þar
sem biskupinn býrc. Landafræðin
og þjóðbankinn eru alveg jafnvel að
sér í íslenzkum fræðum. Þjóðbank-
inn vissi alveg jafn nákvæmlega um
aldamótin hvers ísland þyrfti i ár,
og landafræðin vissi um það hvar
biskupinn bjó. Það er fullsannað í
ár, að viðskiftaþörfin i landinu þarf
meira til viðskiftanna en 3,250,000
kr. þegar þörfin er mest, þessvegna
hafa bankarnir viðað að sér langt
yfir x/2 miljón kr. í þjóöbankaseðlum,
sem nú eru óinnleysanlegir um sinn
vegna styrjaldarinnar. Þegar styrj-
öldin er liðin yfir, þá eru þeir krafa
á gull. Þörfin fyrir seðilaukninguna
magistra vitæ (kennari heims-
ins [lífsins]) sem Cicero nefnir svo,
megnar eigi að fræða oss um úrslit
þessa hildarleiks, né heldur um hitt,
hve lengi muni lifa í hatursglæðun-
um. Sökkvabekksdisin sjálf hefir
aldrei slíkt séð. Næst þessu mun
ganga einvígi þeirra tveggja stórvelda,
sem mest voru og blómlegust allra
þektra rikja hálfri þriðju öld fyrir
Krist. Róma og Karthago börðust
þá með nokkrum hvíldum um
völdin í 118 ár. Þótt friður
kæmist á um stund, þá logaði hat-
urs og hefndar eldurinn upp aftur
og aftur og valdþorstinn reyndist
óslökkvandi. Uiðu og þær enda-
lyktir á, að Karthago var brend til
ösku og jöfnuð við jörðu, 146 ár-
um fyrir vort tímatal.
2. Þá áttust að eins tvö stórveldi
við, en nú fimm, og má vera að
fleiri verði. Þeirra viðureign stóð
fulla öld. Ef þaðan eru dregnar lík-
ur, þá má við því búast, að Hjaðn-
ingavig þessara stórvelda standi þeim
mun lengur, sem þau eru mannfleiri
og máttugri, en hin. Mætti þá vel
svo fara, að auðnuleysi hvítramanna
(Indoevropea) hældist um með sama
hætti sem Nikulás Baglabiskup gerir
í »Konungsefnum« Ibseus. »Síkvik