Ísafold - 27.03.1915, Síða 2

2
ISAFOLD
kaupstaðina, að hann má að miklu
leyti telja aflagðan. En með niðnr-
lagning fornsagnalesturs fer tvent að
forgörðum: Þekking á móðurmál-
inu með tilfinningu fyrir fögru máli,
og jafnframt þekking á sögu lands
vors. Þvi að þótt lesið eða lært eigi
að heita ofurlítið ágripshrafl af sögu
landsins, þá verður það að miklu
leyti eins og hver annar dauður lær-
dómur, líkt eins og hraflþekking á
sögu einhverrar útlendrar þjóðar.
Það eru fornsögurnar sjálfar, sem
eru lifandi uppsprettan að sögu lands-
íns. Þær mála lifandi fyrir oss með
skýrum litum myndir, sem aldrei
mást í huganum. Þær lýsa svo
mönnunum, að vér eins og sjáum
þá fyrir augunum og skiljum skap-
ferli þeirra og lyndiseinkanir eins
glögglega eins og vér hefðum verið
samtíðarmenn þeirra. Og þetta er
gert á svo fögru snildarmáli og með
þeirri list, að þær standa enn í dag
meðal fremstu meistaraverka í bók-
mentum heimsins.
Og við sögulesturinn lærum vér
ennfremur að skilja háttu og ein-
kenni þjóðar vorrar á fyrri öldum,
en það er lykillinn að því að skilja
þjóð vora nú á dögum, því að líf
þjóðarinnar er ein lifandi heild, —
undirorpin lögmáli breytiþróunar-
innar.
Það eru ekki miklar öfgar þó að
sagt sé, að af öllum þeim blöðum,
sem gefin eru út nú í Reykjavík, sé
ekki nema eitt eða tvö, sem skrifuð
eru á máli, sem heitið geti íslenzka.
Hin eru skrifuð á hrognamáli. Þvi
að annað verður ekki sagt um blöð.
sem tala um, »að vinna <5sigur« eða
að »einhverj«w dreymir eitthvað* —
og óteljandi slík málblóm mætti
nefna; en það er óþarfi, því að það
má venjulega finna eitthvað af þeim,
fleira eða færra í hverju tölublaði.
Hvar á nú þetta að lenda ?
Ef þetta heldur svona áfram, án
þess að neinar skorður séu við reist-
ar, þá er ekki vandi að sjá það fyr-
ir, að á svo sem hálfri öld verður
móðurmál vort glatað, þ. e. orðið
að hrognamáii, og íslendingar hættir
að skilja sitt gamla móðurmál. Og
þá hverfur jafnframt þjóðerni vort
úr sögunni.
En með þjóðerninu hverfur vor
náttúrlegi réttur til sjálfstæðis.
Þá verður allri vorri sjálfstæðis-
baráttu sjálfkrafa lokið.
löndum. Hefir það tekist, með að-
stoð ýmsra góðra manna, að koma
því í veik, að víða hefir verið kom-
ið á fót sérstökum tannlækningastof-
um í sambandi við barna- og ungl-
ingaskólana. í þessar tannlækninga-
stofur, sem kostaðar eru af almannafé
að nokkru eða öllu leyti, er nem-
endum skólanna gert að skyldu að
koma á ákveðnum tíma. Þar eru
þeir rannsakaðir og tennurnar lækn-
aðar eftir því sem þörf krefur, að
minsta kosti í þeim,^ sem eru frá
fitækum heimilum; efnuðum foreldr-
um er þá aftur á móti send skrifleg
tilkynning um það, að börnin þeirra
þurfi að fá tannlæknisbjálp. Öll
börn, sem koma á þessa staði, eru
frædd um það með auðskildum fyrir-
iestrum, hversu mikla þýðingu það
hefir fyrir heilbrigði þeirra, líkam-
legan vöxt og viðgang, að hafa heil-
ar tennur og ósjúkar, og hve mikil
prýði það er, að þær séu vel hirtar.
Þeim er ennfremur kent og sýnt í
verkinu, hvernig þau eigi á réttan
hátt að hirða munninn, til þess að
sýkingarbættan verði sem minst.
Vilja menn eiga þessa framtíð fyrir
höndum ?
Vilji menn það ekki, er enginn
annar vegur fyrir höndum, en að
allir íslendingar leggist á eitt, að
endurfæða málið og halda við forn-
sagnalestrinum.
Málið og fornsögurnar eru lífs-
uppsprettulindir þjóðernis vors. Nú
hefir sá brunnur um stund verið að
óhreinkast og fyllast óhroða. Vér
verðum að varna þvi, að hann lok-
ist og spillist, verðum að opna hann
og hreinsa.
Sá, sem ekki vill vinna að þvi,
er enqinn sannur Islendingur, — á
ekki skilið að bera það göfuga nafn.
Hugsaðu þig vel um, lesari góð-
ur, hvort þú vilt heldur vera: ís-
lendingur eða — þjóðarskömm.
Jón Olajsson (í Garðshorni).
Aths. Setningin að »vinna ósig-
ur« mun einu sinni hafa staðið í
grein í ísafold, þar sem einum sex
sinnum var talað um að »bíða
ósigur«. Var þvi auðséð prentvilla,
sem ætíð getur fyrir komið.
Rit s t j.
Kristindónmr og spíritismi.
Eftir Light.
Eins og mörgum lesendum blaðsins
Light er kunnugt er nafn mitt Charles
L. Tweedale, prestur í þjóðkirkju
Englands og sannfærður spiritisti.
Hefi eg orðið það mestmegnis fyrir
miðilshæfileik konu minnar; hefi
eg fyrir hennar hjálp heyrt og séð
svo mörg og merkileg fyrirbrigði
heima hjá mér, að leitun mun á betri.
Fyrir það er eg fullfær um að skilja
og skýra hlutdrægnislaust afstöðu
kristindóms og spíritisma. Og þeg-
ar eg nú horfi álengdar á þá af-
stöðu, vil eg leyfa mér að álykta og
segja:
1. Kristindómurinn hefirmisttrú
á spíritisma.
2. Spíritisminu hefir að miklu
leyti hafnað kristinni trú.
Afstaða hvors fyrir sig er röng og
hefir sorglegar afleiðingar.
Hinu fyrra atriði verður ekki neit-
að, það er öllum óhlutdrægum at-
hugandi mönnum fyllilega auðsær
hlutur.
Frásögur nýja testamentisins um
Krist og postula hans, eru frásögur
um dulræna eða spíritistiska viðburði
Víða er börnum gefinn rétt tilbú-
inn og viðeigandi tannbursti í fyrsta
skifti, er þau koma í þessar lækn-
ingastofur.
Þeir menn, sem tekið hafa þetta
mál að sér í öðrum löndum og bar-
ist hafa fyrir þvi, að fólkið hefðist
tanda til þess að reyna að koma í
veg fyrir, að þessi mjög svo almenni
tvilli — tannsýkin — færi sífelt í
vöxt, hafa séð um að gefin hafa
verið út smárit til þess að fræða al-
menning um þessi efni og ekki síst
til þess að vekja athygli foreldranna
og uppeldisfræðinganna á því, hversu
skaðleg áhrif það hefir á heilsu hinn-
ar uppvaxandi kynslóðar, að tennurn-
ar sýkist og eyðileggist svo að segja
afnóðum og þær koma í ljós i
munninum á börnunum.
I ýmsum löndum hafa verið stofn-
uð öflug félög, á síðustu árum af
mönnum úr öllum stéttum, til þess
að vinna þessu málu gagn, og verð-
ur sá félagsskapur æ almennari með
ári hverju, eftir því sem skilningur
manna eykst á þýðingu þessarar
starfsemi. Eitt slíkt félag er starf-
frá upphafi til enda. Kristindómur-
inn er bygður á andlegum staðháttum
frá ósýnilegum heimi. Og þeir
staðhættir (fyrirbrigði) mynda eins
og umgerð um iíf Krists og post-
ulanna, og æ siðan urðu dýrðarundur
trúar vorrar eða »einn hluti Guðs
opinberunar*, (eins og einn biskup-
inn komst að orði við mig). í nýja
testam. eru undragáfurnar kallaðar
náðargáfur hinna kristnu, og auglýs-
ing þeirra í guðsþjónustunni talin
sjálfsögð í hinni fyrstu kristni, sbr.
r. Kor. 12. og 14. kap.
Nútíma-kristnin hefir mist sjónar
á e n g 1 u m, sér engar s ý n i r og
heyrir engar r a d d i r. Hún er
gersneydd öllum undragáfum, sem
taldar eru í fyrra Kor. 12. k. og sömu-
leiðis þeim gáfum, sem taldar eru í
postulasögunni, kap. 8. 17 v. og 19.
6. v. Tíðaþjónustan hefir smásam-
an orðið nálega eintómir formsiðir.
Þessu er til einkis að neita.
Hún er bágborin ástæðan sú, að krafta-
verkum sé löngu lokið, eða sú sem
einn biskupinn sagði við mig nýlega:
»dyrum opinberunar Drottins var
lokað í byrjun kristninnarc.
Og þó sagði Kristur: »Tákn
skulu fylgja þeim sem trúa (Mark.
16.) og: sjá eg er með yður alla
daga, alt til enda veraldar*. Fyrir
því er það sorglegt að segja má um
spíritista vorra tíma, að þeir oftlega
hafni kristinni trú.
Eg veit vel, að margir spíritistar
teljast kristnir safnaðarmenn, enda
líka margir góðir sannkristnir menn,
en sá flokkur er stór, sem fráskilinn
er, því allur þorri þeirra virðist fara
aðra leið en alment safnaðarfólk og
þykist hafa »samneyti heilagra«, sem
kirkjurnar kannist ekki við. Og það
má vel til sanns færast, að svo sé
nú orðið, að þær hafi glatað því
heilaga sambandi við hinn andlega
heim, sem kirkjan áður og einkum
á fyrstu öldum naut, en hefir nú
glatað fyrir vanrækt sína og aðrar
sakir. En það eru staðhættir, að á
fyrstu öldum naut kristnin hinna
helgu náðargáfna og í tíkara mæli
en nokkru sinni síðan. Nýi spíri-
tisminn á fyrir því litla hrósun;
gáfur hans eru fjöllunum eldri og
voru forðum frægð og heiður krist-
indómsins. Mér virðist svo sem
köllunarstarf hinnar nýju andlegu
hreyfingar sé það að endurnýja hina
fornu reyns’u þeirrar guðlegu sam-
einingar og samúðar, sem kirkjuna nú
skortir. Því þótt satt kunni að vera,
andi í Danmörku og nefnist »For-
ening for Börnetandpleje«. Hefir
þessari hreyfingu orðið mikið ágengt
þar í landi og borið góðan árangur.
Víða eru nú komnar á fót tannlækn-
ingastofnr í sambandi við skólana,
eftirlitið með börnnm og unglingum
orðið alment og fastir tannlæknar
við herinn. Þar hefir mjög margt
verið gert á síðustu árum til þess að
útbreiða þekkingu meðal almennings
á málinu, bæði með fyrirlestrum og
ritum, sem dreift er út á meðal fólks
um alt iandið.
En hvernig standa sakir hér á
landi ?
Hér hefir þessu máli verið ilítill
gaumur gefinn. Lítið um það rætt
eða ritað og ekki hefir meiri áhugi
komið fram í verki. Er þá engin
þörf á því að sinna þessu atriði hins
líkamlega uppeldis unglinganna hér
á meðai vor? Hefir hin uppvaxandi
kynslóð sterkari og heilbrigðari tenn-
ur hér heldur en í öðrum löndum?
Er tannsýkin ekki eins almenn hér
meðal landslýðsins sem annarstaðar?
Fer hún ekki í vöxt í þessu landi,
að hún hafi mist gáfuna, svo að hún
þekki ekki »samneyti heilagra« fyrir
sín sjálfskaparvíti, þá þarf hún ekki
að gleyma né getur gleymt hinum
helgu fornu staðháttum, og á því að
sanna og sannfærast á ný um hin
eilífu trúaratriði í upprisu hins a n d -
1 e g a líkama, eilíft líf og eilífar
samvistir guðs barna.
í síðasta hluta greinar sinnar sýn-
ir presturinn hvernsu flestar kenn-
ingar Spíiitistanna verði samhljóða
sögu og kenningum Krists rétt þýdd-
um, samkvæmt skoðunum og skiln-
ingi hinna færustu og frjáisustu guð-
fræðinga vorra tíma. En hinsvegar
segir hann að tvent sé það einkum,
sem ber á milli og valdi fáleika og
ósamþykki. Fyrst og fremst óbeit
margra Spíritista gagnvart dogmum
kirknanna yfirleitt; en hitt, sem á
milli beri sé hinn mikli skortur aud-
legleika og náðargáfna nútíma kristn-
innar.
Hvorttveggja vili höfundurinn að
jafnist með hleypidómalausum sam-
anburði úr biblíunni, eiukum guð-
spjöllunum, og rannsóknum nútíma
fyriibrigðanna, þeirra sem ómótmæl-
anlega séu. »Því«, segir höf. »að
aðalkenningar Spiritista (upprisa þeg-
ar eftir viðskilnað sálar og likama,
tilvera andlegri heims og nokkurt
samband samkvæmt vissum lögum
sé mögulegt milli beggja heim-
anna), og þetta ætti að vera ærið
nóg til að gera sannkristna menn og
Spíritista samtaka og að sönnum
bræðrumc. — »Kristur kvaðst ekki
vera kominn til að fella lögmál
Guðs úr gildi, heldur fullkomna það,
og eins ættu Spíritistar að gera
gagnvart kristindóminum. Nútíma
spíritismann vantar miðpunkt, og sá
miðpunktur á enginn annar að vera
en Kristur, Kristur guðs sonur og
Kristur með oss og innra í oss*. .
M. J.
Erl. simfregnir
frá fréttarit. ísafoldar og Morgunbl.
Khöfn 23. marz
Síðastliðinn sunnudag vörpuðu
Zeppelinsloftför sprengikúlum niður
á Parísarborg. Tjónið varð mjög
litið.
Przemysl gafst upp vegna mat-
vælaskorts.
að minsta kosti meðal kaupstaðar-
fólks, líkt og hefir komið í ljós við
nákvæma rannsókn í borgum erlendis?
Eg hefi því miður ekki haft tæki-
færi til að rannsaka þessa hluti eftir
réttum reglum, þótt mig hafi oft lang-
að til þess, og kemur það bæði af
þvi, að eg hefi ekki haft mikinn
tíma til þess aflögum og svo hinu,
að eg bjóst við daufum undirtektum
þeirra, sem eiga yfir skólaskyldum
börnum að ráða, líkt og þegar eg
sneri mér til hins háa alþingis um
árið í því efni að fræða fólk um
heilbrigðisverndun munns og tanna
og veita fátækum ókeypis hjálp við
tannsjúkdómum.
Eg get því ekki svarað ofanrituð-
um spurningum með neinum tölutn
eða órækum rökum, en eftir því að
dæma, sem fyrir mín augu hefir
borið, þori eg að fullyrða, að »hér
í sveit* mun ekki vera betur ástatt
í þessum efnum en víða annarstaðar.
En það get eg sagt með sanni,
að mér ofbýður oft, þegar unglingar
leita til min og eg sé, hversu tann-
sýkin gereyðir öllum tönnum í mörg-
Þjóðverjar hafa tekið Memel aftur.
Aköf orusta stendur nú í Kaipata-
fjöllum.
Khöfn 24. marz.
Austurríkismenn hafa
dregið saman mikið lið á
landamærum Ítalíu og
Austurríkis.
ítalir hafa bannað alla
útflutninga á vorum til
Þýzkalands gegnum Sviss-
land.
Japanskt lið er á leið
frá Mandshuri til Rúss-
lands.
Khöfn 26. marz.
Afturhaldsmenn í þinginu hafa
komið fram með nýtt grundvallar-
lagafrumvarp, sem allir flokkar virð-
ast ætla að sætta sig við.
Erl. símfregnir.
öpinber tilkynning
frá brezkn ntanrikisstjórnmni
í London.
(Eftirprentun bönnuð).
London 24. marz.
23. marz réðust Bretar á 1000
Tyrki, undir forustu þýzkra liðsfor-
ingja, fyrir austan Suezskurðinn,
skamt frá Suez. Foringi Breta var
Younghusband. Tyrkir voru reknir
á flótta og hörfa þeir nú óðfluga
undan.
London 24. marz.
Útdráttur úr skýrslum Rússa
frá 20.—23. marz.
Rússnesku hersveitirnar sem tóku
Memel hafa hörfað undan aftur til
rússnesku landamæranna.
Þjóðverjar biðu ósigur hjá Taur-
oggen og Rússar hafa tekið Laugsz-
argen. Náðu þeir þar bæði fallbyss-
um og vistum.
Á vestri bakka Niemenfljóts hafa
óvinirnir verið hraktir vestur á bóg-
inn á móts við Ozero, Dusia og
Kopciowo.
í Norður-Póllaudi gerðu óvinirnir
áhlaup nálægt Myszinec og Mariam-
pol. Rússar hrundu þeim af hönd-
um sér og biðu þeir feikna mann-
tjón.
um þeirra fyrir innan fermingarald-
ur. Sannleikurinn er sá, að það er
hreinasta undantekning, ef hér er
ung manneskja — fólk um eða inn-
an tvítugt — með nokkurn veginn
heilar tennur eða heilbrigðan munn.
Allur fjöldinn leitar ekki tannlæknis
nema kvalirnar ljái enga ró og þá
er spillingin oft orðin svo mögnuð,
að ekki verður hjá því komist, að
grípa til hins gamla örþrifaráðs, að
draga út tennurnar, sem kvölunum
valda. Á þennan hátt verður unga
fólkið tannlaust, áður en það varið.
Merkur maður sagði við mig fyrir
nokkru, að tannleysið i æskulýðnum
væri að verða svo algengt, að feð-
urnir færu að skoða það sem sjálf-
sagðan hlut, að gefa dætrum sínum
tilbúna tanngarða í heimanmund. Eg
þori að fullyrða af þeirri reynslu og
þekkingu, sem eg hefi af þessum
hlutum, að ekki væri vanþörf á því
að gefa margri ungri stúlku tilbúnar
tennur í fermingargjöf, ef tekið væri
nokkurt tillit til þess, hvernig munn-
urinn á unga fóikinu er útlits eða
því væri sint af almenningi, seœ