Ísafold - 03.07.1915, Side 1

i------------------------
: Kemur út tvisvar
i vikn. Verö árg.
4 kr., erlondis 5 kr.
eða l'/t dollar; borg-
ist fyrir miöjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lansasala ö a. eint.
Ud

Uppsögn (skrifl.)
bnndin við árarnót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi sknld-
laus við blaðið.
XLII. árg.
Reykjavik, laugardaginn 3. jiili 1915.
49. tölublað
Þingmálafundur
verður haldinn sunnudaginn 4. þ. m. i Barnaskólagarðinum.
Fundurinn hefst kl. 3 síðdegis.
Reykjavík 1. júlí 1915.
Jón Magnússon. Sveinn Björnsson.
AÍ^.ÝÖufél.bókasafn Templaras. 8 kJ. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11-8
BrojarfógetaBkrifstofan opin v. d. 10—2 og i -7
Brojargjaldkerinn LaufAsv. 5 kl. 12—3 og >
tslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 si^O.
Alm. fundir fid. og ad. 8*/» siöd.
Landakotakirbja. Öu7>8þj. 9 og 6 á helpum
Landftkotaspítali f. sjákravitj. 11—1.
Xiandsbankinn 10—3. Bankaatj. 10—12.
Landabókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—3
Landabúnaðarfélagaskrifatofan opin frá 12—2
Landaféliir?)ir 10—2 og 5—6.
Xiandaakialaaafniö hvern virkan dag kl. 12—2
LandssÍTninn opinn daglangt (8—9) virka dnga
helga daga 10—12 og 4—7.
NAttúrugripaaafnið opió l1/*—2l/a á sunnud.
PóathÚ3Í7) opiö virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
flamábyrgó Islanda 12—2 og 4—6
;Stjórnarráðsskriffttofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Heykjavikur Pósth.3 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga dapa 10—9.
Vífilstabahœlib. Heimsóknartími 12—1
I>jó5menja8afin71 opið sd., þd. fmd. 12—2
I*orst. Þorsteinsson
yfirdómslögm. MiÖstrati 4 uppi.
Heima kl. 2—3 og 7—8. Sími 315.
Birtingin í ,lngólfi‘.
Þegar menn lofa einhverju
•sæmilegu og löglegu, þá hefir
það hingað til þótt jafnsjálfsagt
að efna slíkt heit. Hitt hefir jafn-
.an þótt ódrengskapur og jafnyel
fúlmenska að rjúfa orð sín. Ef
maður lofar að þegja yfir ein-
hverju t. d. og segir svo frá því
án þess að vera leystur undan
þagnarskyldu sinni, þá þykir hann
•drengur að verri.
Og þetta gildir, enda þótt um
lítilsverð einkamál só áð tefla.
Og ódrengskapurinn og svívirð-
inginn er því meiri sem málefnið
■er mikilsverðara.
Megi eigi treysta svo dreng-
skap manna að þeir efni loforð
síri, er þeir taka á sig þagnar-
skyldu sem annað, þá verður alt
samlíf, öll skifti manna gerð ó-
möguleg, öll tiltrú hverfur, og
þjóðin mundi verða að villiþjóð.
Engin önnur þjóð mundi telja
unt að hafa skifti við hana.
Vitanlega er altaf maður og
maður, sem einskis virða loforð
sín. En venjulega eru slíkt óvald
ir menn, og þeir eru mjög fáir,
sem betur fer. Og þeim mönn-
um er til einskis trúað og sæta
almennri fyrirlitningu að verð-
leikum.
— Þegar þrimenningarnir svo
nefndu komu heim úr för sinni,
þeirri, er þeir fóru til Khafnar
að orðsendingu konungs í vetur,
höfðu þeir meðferðis, sem kunn-
ugt er, bráðabirgðatillögur um
það, er segja ^kyldi í ríkisráði,
þegar stjórnarskrá vor yrði stað-
fest þar. I tillögum þessum eða
uppkasti voru m. a. orð þau, er
hugsað var að konungur vor
mundi segja, þegar staðfesting
stjórnarskrárinnar færi fram, ef
samkomulag fengist um það mál.
Frá þessum tillögum var alls
ekki gengið. Búast mátti við að
breytingar yrðu á þeim, alveg
eins og á daginn er komið. Bæði
þessa vegna og svo hins, að í
þessu skjali voru orð, sem ætlast
var til að konungur mundisegja,
var svo tilskilið, að uppkastið yrði
eigi birt opinberlega án leyfis
konungs. Aðeins var leyfilegt að
sýna það þingmönnum 0g flokks-
stjórn.
Þrímenningarnir sýndu tillög-
urnar líka flokksstjórn Sjálfstæðis-
flokksins og þingmönnum úr hon-
um, þeim er til náðist, er þeir
komu frá Khöfn. Þrímenningarnir
skýra frá leyndarskyldu sinni.
Allir þeir, er tillögurnar sáu, þar
á meðal B. Kr., B. Sv., Bj. J.,
Sk. Th. og S. Egg., undirgengust
þagnarskylduna. Og það lof-
orð þeirra var meira að segja
bókað í gjörðabók flokksstjórnar-
innar.
Þegar útséð. virtist um það, að
samkomulag gæti orðið um
málið, þá sögðu að minsta kosti
sumir þrímenninganna þegar í
stað, að þeir mundu eigi beygja
sig fyrir ofsa þeirra Bjarna og
félaga hans. Þeir Bjarni tóku nú
að skora á þrímenningana að
birta tillögurnar. Sjálfir voru
þeir víst enn eigi svo langt leidd-
ir, að þeir fyrirlitu þagnarloforð
sjálfra sin. Að minsta kosti vildi
Bjarni Jónsson ekki sjálfur á
fundi í K. F. U. M. gera það,
sem hann skoraði á þrímenning-
ana að gera, þ. e. rjúfa þagnar-
skylduna.
Tveimur þingmönnum, Sigurði
Eggerz og Birni Kristjánssyni,
var lánað skjalið, sem uppástung-
urnar voru á. Hefðu þeir getað
afritað það, ef þeir hefðu viljað.
Ráðherraskifti urðu 4. maí.
Sagði ráðherra þegar, að hann
mundi fara sínu fram um aðgerð-
ir sínar í stjórnarskrármálinu,
þrátt fyrir ofsa þeirra Bjarna
Jónssonar. Samt sem áður sáu
þeir þá eigi ástæðu til að rjúfa
þagnarheit sitt, Svo að eigi get-
ur birtingin verið af misskilinni
umhyggju fyrir ættjörðinni.
Það er fyrst 6. júní að Ingólf-
ur birtir tillögurnar og þessir
herrar sem að honum standa.
Birtingin er gerð með ráði allra
sjálfstæðisþingmanna í Reykjavik
þ. e. Bjarna, Benedikts, Sk. Th.,
Sig. Egg.1) og B. Kr. Það er enn
fremur hylzt til þess að birta til-
lögurnar eftir að ráðherra er far-
inn til Khafnar, til þess að geta
komist sem laumulegast aftan að
honum.
Loforðasvik þeirra félaga mælt-
ist feikilega illa fyrir hér á landi.
Hver einasti ósvikinn ærumaður
fordæmdi hana, hverri stjórnmála-
stefnu sem hann fylgdi. Sjálfir
sýnast heiðursmennirnir, sem
svikin frömdu, jafnvel hafa stór-
skammast sín fyrir þau. Tveir
þeirra, Sig. Eggerz og B. Kr.,
hafa neitað því, að þ e i r hafi
lagt til eftirritið af skjalinu eða
látið birta það. Þetta hefðu þeir
eigi gert, ef þeir hefðu talið það
drengskaparbragð við þjóðina eða
saklaust.
Allir eru þeir fimm (Bj. J., B.
Sv., Sk. Tli., Bj. Kr. og S. Egg.)
samsekir um bírtinguna, því að
Ingólfur segir hana gerða með
»samhuga ráði þeirra allra«.
Og hvað hafa þeir svo hugsað
sér að vinna með birtingunni?
Eigi er hugsanlegt að hún hafi
verið gerð í fálmi út í loftið.
Ætla má, að sumir þessara manna
að minsta kosti hafi haft ákveð-
inn tilgang með henni, þó að
sumir kunni að hafa leiðst út í
óhæfuna af athugaleysi. T. d. er
ólíklegt um svo roskna menn og
ráðsetta sem B. Kr., Sk. Th. að
þeim hafi eigi verið ljóst, í hvaða
skyni þeir birtu tillögurnar.
En hver gat þá tilgangurinn
verið?
Svo vel máttu þeir þekkja ís-
lenzku þjóðina, að eigi mundi
hún telja sig að bætta, þótt þess-
ir fulltrúar hennar á löggjafar-
þingi hennar gerðu sig bera að
ódrengskap. Þeir hlutu að gera
sér það í hugarlund, að hún mundi
telja sér líka gerða vanvirðu með
athæfi þeirra, Hún hlaut að láta
sér detta í hug, að svo kynni að
verða litið á sem þessir fulltrúar
hennar væru spegill sjálfrar henn-
ar, að menn héldu, að íslenzkir
kjósendur væru samvaldir svik-
arar úr því að fulltrúar á lög-
gjafarþíngi hennar létu sér sæma
þá óhæfu að rjúfa drengskapar-
heit sitt.
Ekki gátu þeir heldur búist við
þvi, að heitrof þeirra hefði nokk-
urn árangur um úrslit málsins
hér á landi. Til þess sviku þeir
loforð sín of seint.
Ekki gátu þeir heldur búist
við því, að svik þeirra gætu ork-
að því, aö ráðherra mundi eigi
þrátt fyrir þau reyna að koma
stjórnarskrármálinu fram. Hann
var að vísu óviðbúinn ódreng-
skaparbragði þeirra, en hann
hafði margsagt þeim, að halda
mundi hann málinu fram, hvern-
ig sem þeir ærsluðust. Og það
hefir hann líka, góðu heilli, gert.
Að Sig. Eggerz er hér talinn
númeri með hinum kemur til af
því, að enn hefir hann með engu
móti fengist til að afneita birting-
unni, svo sem þó væri skylda
hans, vilji hann eigi skoðast sam-
sekur.
Úr því að mennirnir gátu ekki
vænst þess, að svik þeirra hefðu
önnur áhrif hér á landi en að
afla heitrofunum sjálfum fyrirlitn-
ingar góðra manna, og úr því
að þeir gátu eigi húist við því,
að þau hefðu áhrif á ráðherra í
aá átt, að hann héldi málinu fram,
hver gat þá tilgangurinn verið?
Tilgangurinn er auðsær.
Fimniið (þeir Bj. Sk., Ben., B.
Kr. og S. Egg.) hljóta að hafa
átið sér hugkvæmast að þetta
drengskaparbragð þeirra væri vel
fallið til að setja stjórnarskrár-
málið í strand hjá konungi. Þeir
hafa búist við því, að konungur,
sem auðvitað frétti þegar um
sómastrik þeirra, mundi snúa við
blaðinu, og ekkert vilja eiga við
málið, úr því að við slíka menn
væri um að eiga sem íslending-
ar sýndu sig vera, er þeir gengju
á gefin lieit.
Og ef svo færi, að konungur
kipti alveg að sér höndinni, þá
væri alt fengið, sem þeir vildu:
Stjórnarskráin var dauð og fán-
inn ófenginn.
Þetta hefði auðvitað verið það
bezta í þeirra augum. Um af-
leiðingar þess fyrir landið hugs-
uðu þeir auðvitað minna.
Það næst bezta hefði fyrir þeira
sjónum verið það, ef birtingin
hefði getað valdið því, að þær
umbætur á bráðabirgðatillögunum,
sem þeir vissu að ráðherra ætl-
aði að fara fram á, fengist ekki.
Þeir hafa sniðuglega reiknað það
út, að sagt mundi verða sem svo
í Khöfn : »Ef þið ( o: íslending-
ar) fáið endurbætur þær, er þið
biðjið um, þá sætir það ákúrum
hér í Danmörk, af því að hér
hafi verið gefið eftir. Menn hér
bera saman bráðabirgðatillögurn-
ar eins og þær eru birtar í Ing-
ólfi, og umræðurnar í rikisráði,
eins og þær verða að lokum, sjá
muninn og kenna svo núverandi
stjórn um, að hún hafi eigi gætt
þess réttar, sem Danir þykjast
eiga«.
Þetta gat aftur leitt til þess, að
endurbæturnar hefði ekki fengist.
Þá var tvent að gera fyrir ráð-
herra.
a) annaðhvort að taka eigi við
staðfestingu stj.kr. og þá hefði
»fimmið« líka fengið vilja sínum
framgengt að drepa stjórnar-
skrána.
b) eða ráðherra hefði tekið við
stjskr., þá var líka það unnið,
þótt skilmálarnir yrðu verri en
ella, að geta sakað ráðherra um,
að hann hefði engar breytingar
fengið á bráðabirgðatillögunum.
Og þá gátu svika-brigzl þeirra
og landráða orðið þvi sterkari.
Og þá hefði þeim þótt auðveldara
að sanna það, að réttindum lands-
ins hefði verið teflt í tvísýnu eða
glatað. Því að nú gengur öll
viðleitni þeirra út á að reyna að
sanna það. Nú er þeim um að
gera að slá þvi föstu, að landið
standi réttlaust eftir.
Þeir horfa því eigi i það, að
rjúfa heit sin og drengskaparorð,
DÓtt þeir hljóti að vænta fyrir
jað óvirðingar allra góðra manna,
einungis til þess að drepa stjórn-
arskrána, ef þess væri kostur, eða
að minsta kosti að reyna að koma
veg fyrir það, að hún fáist stað-
fest með sem beztum kostum.
Og hvaða menn eru svo þetta?
Það er Sig. Eggerz, nýskropp-
inn úr æðstu stöðu landsins, ráð-
aerrasætinu, og nú á eftirlaunum
úr landssjóði.
Það er Björn Kristjánsson, for-
stjóri þjóðbankans íslenzka, mað-
ur í einni allra mestu trúnaðar-
stöðu landsins.
Það er Bjarni Jónsson frá Vogi,
fyrv. viðskiftaráðunautur lands-
ins og nú kennari við æðstu
mentastofnun þess!
Það er Skúli Thoroddsen, fyrv.
sýslumaður, nú á eftirlaunum úr
andssjóði, endurskoðandi lands-
reikninganna og ritstjóri eins
stjórnmálablaðsýis!
Það er loks Benedikt Sveinsson,
varaforseti neðri deildar alþingis,
endurskoðandi þjóðbankans is-
lenzka og ritstjóri eins stjórn-
málablaðsins á íslandi.
Og allir eru þeir trúnaðarmenn
þjóðarinnar, fulitrúar hennar á
löggjafarþingi hennar!
Vit og strit.
Nokkrar greinar eftir
Guðm. Finnbogason dr.
phiJ. — 133 bls. Rvík
1915. Bókaverzlun Sigf.
Eymundsaonar. Verð kr.
1,35.
Bókinni skiftir höf. íþessar grein-
ar: I. Sálarfræðin og vinnan. II.
Vinnuvisindi. III. Orkunýting og
menning. IV. Um »akta«-skrift.
V. Verkamaðurinn.
Allar eru greinar þessar mjög
þarfar og eftirtektarverðar. AI-
mennasta athygli mun þó önnur
greinin vekja. Hefðu þeir gott
af að læra hana, sem öll algeng
verk þykjast kunna og þola þvi
enga tilsögn, en vantar þó verks-
vit eða verk-kunnáttu við algeng-
ustu störfin, sem þeir hafa unnið
að. En þetta er því miður sorg-
lega alment. Er það þó engum
sérstökum til ámælis sagt. Ilér
er um eitt af voru þyngsta þjóð-
arböli að ræða, svo að hin brýn-
asta nauðsyn er til þess, að allir
leggist á eitt að ráða bætur á
því, og það sem allra — allra
fyrst. Þörfina fyrir þessu segir
höf. að »menn séu loksins farnir
að skilja, einkum í Ameríku. Er
það sérstaklega að þakka manni,
sem heitir Frederick Winslow
Taylor. . . Síðan 1889 hefir hann
eingöngu gefið sig við því, að