Ísafold - 24.07.1915, Blaðsíða 1

j-------------------------
i Kenrar it tvisvar
1 viku. Yerð Arg.
i 4 kr., erlendis 5 kr.
eða l1/, dollar; borg-
ist fyrir miðjan jnlí
erlendis fyrirfram.
Lansasala 5 a. eint.
XLII. árg.
Reykjavik, laugardaginn 24. júlí 1915.
Uppsðgn (skrifl.)
bnndin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi sknld-
lans við blaðið.
55. tölublað
Skiftafundur
verður haldinn í þrotabúi h.f. Iðunnar næstkomandi þriðjudag, 27. þ. m.
kl. 5 e. m. i bæjarþingstofu Reykjavíkur til frekari ráðstafana á eignum
búsins o. fl.
Vigfús Einarsson
— settur skiftaráðandi. —
Dyravarðar- og brytastaðan
Yið Gagnfræðaskólann á Akureyri lans frá 1. okt. n. k.
Árslaun úr landssjóði 500 kr., er greiðast mánaðarlega og leigulaus
bústaður i skólahúsinu fyrir dyravörð og nauðsynlegt þjónustufólk.
Auk þessa greiðir nemandi hver (40—50) 35 kr. yfir veturinn og
skal það gjald borgað þegar að haustinu.
Umsóknir sendist skólameistara fyrir 1. ágúst n. k. og gefur hann
allar nauðsynlegar upplýsingar um störfin.
Gagnfræðaskólanum á Akureyri 24. júní 1*915.
____________________Stefán Stefánsson,
Framsagnarkvðld.
Guðm. Hamban
riífíofunóur
fjefir tjfir frásögur og kvæði
í kvöícf 24. jútí kí. 9 í Bárubúi.
Aðgöngumiðar á kr. 1.50 og 1.00 fást í Bókverzl. ísaf. og við innganginn.
A.lþyöufé].bókasRín Templaras. 8 kl. 7—0
Borgrarstjóraskrifstofan opin virka daga 11—8
BEojarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. B kl. 12—8 og 5-
^slandsbanki opinn 10—4.
X.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8Ard.—1C siftd.
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* slbd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 é helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
LandsbúnaBarfélagsskrifstofan opin frA '2-2
tiandsféhirBir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12-2
Landssiminn opinn daglangt (8—2) virka df»ga
helga daga 10—12 og 4—7.
^NáttúrngripasafniB opió 1 */•—21/* A snnnn >
PósthúsiB opib virba d. 9—7, snnnnd. 9—1.
■SamAbyrgB Islands 12—2 og 4—6
StjórnarrABsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavlkur Pósth.B opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—0.
VífilstaBahælib. Heimsóknartimi 12—1
ÞjóbmenjasafniB opih sd., þd. fmd. 12—2
f»orst. f»orsteins8on
yfirdómslögm. Miðstrati 4 uppi.
Heima kl. 2—3 og 7—8. Sími 515.
ÁnægjuyfirlýsÍDg Efrid.
út af 8taHfesting stjórnarskrárinnar.
í fyrradag komst pinqsályktunin frá
dr. Jóni Þorkelssyni, Guðm. Olafs-
syni og Birni Þorlákssyni til umr.
i Efrideild. Var tekin út af dagskrá
á miðvikudag vegna fjarveru (veik-
inda) Jósefs Björnssonar. Þingsá-
lyktunin var á þessa leið:
»EfrÍ deild Alþingis ályktar að lýsa
þvi yfir, a|jj.hún telur staðfestingar-
skilmála stjórnarskrár 19. júní 1915
i fullu sarnræmi við fyrirvara Alþing-
is 1914, og lýsir deildin ánægju
sinni yfir staðfestingu stjórnarskrár-
innar«.
Ætla hefði mátt, að eigi þyrfti
ýkja miklar umræður í Efri deild á
undan atkvæðagreiðslu, eftir þófið
mikla i Nd., þar sem flestir Efri-
deildar þingmenn munu hafa verið.
Annað varð þó uppi á teningnum,
því að lávarðarnir teygðu lopann í 5
klukkustundir.
í málinu komu fram 2 rökstuddar
dagskrár, önnur frá síra Kristni Dan-
íelssyni svohljóðandi:
Um leið og efri deild Alþingis lýsir
yfir því, að hún lýsir landið óbund-
ið af öðrum skilmálum fyrir stað-
festing stjórnarskrárinnar en þeim,
sem felast í fyrirvara Alþingis 1914,
tekur hún fyrir næsta mál á dag-
skrá.
Var hún fyrst borin undir atkv. og
feld með 9 : 4 (já sögðu: H. Kr.,
Jósef, K. F., Kr. Dan., en nei sögðu:
B. Þ., Stgr. J., E. B., G. B., G. Ó.,
J. Þ., Sig. St. Karl E. og Magn. P.
greiddu eigi atkv. og töldust því til
meira hlutans).
Hin dagskráin var frá Karli Ein-
arssyni og var hún feld með 9 : 4
(já sögðu: Jósef, Karl E., Karl F.,
Magn P., en nei sögðu: B. Þ.,
Stgr. J., E. B., G. B., G. O., H. K.,
J. Þ., Kr. D., Sig. Stef.). En hún
hljóðaði svo:
»Með því að deildin telur ihlutun-
artilraunir danskra stjórnarvalda um
íslenzk mál á ríkisráðsfundi 19. júní
1915, er stjórnarskráin var staðfest
og útgefinn konungsúrskurður um
uppburð íslenzkra mála í rikisráði,
skýrt og ótvírætt mótmælt af íslands
ráðherra á þeim fundi, en Danir
þektu umboð hans, sem fólst i fyrir-
vara Alþingis 1914 og þannig kröfu
Alþingis í þessu efni, sem þingið
heldur fast við, þá lýsir deildin á-
nægju sinni yfir staðfestingu stjórnar-
skrárinnar og tekur fyrir næsta mál
á dagskrá*.
Þá var borin upp þingál.tillagan
og samþykt með 8:5. Já sögðu:
B. Þ.,*Stgr. J., E. B., G. B„ G. Ó„
J. Þ., Magn. P. og Sig. Stef„ en
nei sögðu: H. Kr., Jósef, Kr. D.,
K. E, og K. F.
»Rövl á enda rann* — er sungið
í einu leikriti Hostrups. Og mætti
taka undir það nú. Þessari stað-
festingarþvælu er þó lokið nú og
mun mörgum létta, að svo skuii
komið. Er þá von um að önnur
nytsamari þingstörf verði rækt af
meiri alúð.
Að því, er næst verður komist,
mun eigi hafa verið í Efrideild, nema
alls einn þm., er teldi ráðherra hafa
brotið í beinan bága við vilja síðasta
alþingis, sem sé Kr. Daníelsson.
Hákon Kristófersson talaði eigi i
málinu, svo með vissu verður eigi
um hann vitað, en um hina 3, er
atkv. greiddu gegn þingsályktunar-
tillögunni, mun mega segja, að mjög
lítið hafi greint á við tillögumenn-
ina — og t. d. lýsti K. E. því yfir,
að hann teldi fyrirvaranum algetlega
fullnægt og væri ánægður með stað-
festinguna, en af öðrum sérstökum
ástæðum greiddi hann tillögunni ekki
atkvæði.
Á öllu þinginu munu eigi vera
meira en 7 menn alls, sem ganga
vilja i berhögg við ráðherra út af
staðfestingunni og telja skilmálana
tvímælalaust brjóta í bág við fyrir-
varann. Eru það Benedikt, Bjarni,
Skúli, B. Kr„ Kr. D, G. og S.
Eggerz. Aftur hafa 22 þingmenn
greitt atkvæði ánægjuyfirlýsingu til
ráðnerra. Á sömu skoðun eru for-
setar deildanna. Sjálfur greiddi ráð-
herra ekki atkv. — 25 af 40 þing-
mönnum hallast því eindregið á
þessa sveif. Verða þá átta eftir, er
einhvern eftirvara vildu hafa, mis-
munandi sterkan, en eigi vilja bregða
fæti fyrir ráðherra. Eru það því 33
af 40 þingmönnum, er teljast mega
annaðhvort fylgjandi ráðherra eða
hlutlausir.
----- O-c-Cr ■ -----
Frá alþingi.
Þingnefndir.
í Neðri deild:
Kennaraembœttisstoýnun við Háskól-
ann i liffœrafrœði o% sóttkveikjufrœði:
Jón Magnússon, Einar Jónsson,
Hjörtur Snorrason, Jón Jónsson,
Guðm. Hannesson.
Farmgjaldslögin eru koœin
úr nefnd og til 3. umræðu í Neðri
deild. Munu þau áreiðanlega sam-
þykt óbreytt, eins og stjórnin hefir
lagt þau fyrir þingið.
Seinni ræöa Sveins Björnssonar
nm „eftirvarann*1 í Neðrideild.
Eg 8é mig knúðan til þess að
taka aftur til máls, vegna þess
að ræða mín í gær hefir gefið
nokkrum hv. þm. tilefni til at-
hugasemda. Mörgum athugasemd-
unum hefir þegar verið svarað
og skal eg reyna að sneiða hjá
þeim.
í gær reyndi eg að athuga
deiluefnin i þessu máli, þau orð
fyrirvarans, er mönnum kemur
saman um að skoða sem kjarna-
atriði fyrirvarans; hvers vegna
eg áliti honum fullnægt og hvers
vegna afstaða min til málsins
væri sú, sem hún er.
Því verður ekki mótmælt með
rökum, að skoðun alþingis 1914
hefir verið borin fram á réttan
hátt, eins 0g tilætlunin var. Kon-
ungsúrskurður sá, er út hefir verið
gefinn um uppburð málanna fyrir
konungi er til orðinn eins og
hver annar konungsúrskurður,
með undirskrift íslandsráðherra
eins og án nokkurrar íhlutunar
dansks löggjafarvalds. Þetta >ná
telja viðurkent af öllum. Hið
eina, sem ekki er bókstaflega við-
urkent er það, hvort nefndum
konungsúrskurði verði breytt án
íhlutunar danskra stjórnarvalda.
Þegar eg í ræðu minni í gær at-
hugaði fyrirvara alþingis, þá gat
eg þess að tilætlunin hefði verið
sú, að væntanlegur konungsúr-
skurður yrði skoðaður sem hver
annar íslenzkur konungsúrskurð-
ur, nafnfestur af íslandsráðherra
einum. Það er misskilningur, að
Smákaflar nm sjálfstæðismál
frá utanflokkasjónarmiði.
Sameiginleg stefna nauðsynleg.
Oft kveður við hér á landi fyrir
litning fyrir því að »skifta um skoð-
un«, sem kallað er, og flestir sem
aldir eru upp í nútiðar anda, hygg
eg að muni þykjast halda bezt uppi
heiðri sínum með því að skijta aldrei
um skoðun.
Auðvitað er nú upphaflega með
þessu slagorði átt við, að það sé
ómannlegt að láta bugfallast og að
láta undan siga frá málstað, sem er
i sjálfu sér ærlegur, en þýðingin
hefir oft misskilist á þann veg, að
það sé líka ómannlegt að breyta um
stefnu og neyta nýrra ráða til þess
að komast að því takmarki, sem ætl-
að var. — Er í sjálfu sér mjög nátt-
úrlegt að þessi ranga þýðing komist
inn á þeim stöðum, þar sem ákveðna
forustu vantar og margar meiningar
ráða og berjast um að halda fólk-
inu.
Enginn vafi er á því, að allir ís-
lendingar eru á sama máli um það,
að vinna sig fram til fullrar viður-
kenningar á algjörðu þjóðfrelsi, og
sömuleiðis er heldur enginn efi á
eg hafi nokkurn tíma haldið því
fram, að konungsúrskurður sá,
er getur í opnu bréfi 20. október
þvi, að aðferðin i heild sinni hefir
verið alveg ótæk.
Það er því kominn tími til þess
að allir stjórnmálaflokkar sskifti um
skoðunt, það er að segja, athugi sinn
gang og gjöri upp reikninga. Það
er hvort sem er alveg áreiðanlegt að
enginn þeirra hefir nú sem stendur
nógu vel grundaða áætlun til þess
að henni verði fylgt lengur. Þetta
finna allir líka meira og minna, og
væri vel, ef árangurinn af þeirri
breytingu og flokkariðli, sem nú er
að fara i hönd, verði sá, að hægt
verði að sjá pjóðinni samleið.
Þvi lengur sem líður á sjálfstæðis-
baráttuna, þvi niuðsynlegra er þetta
og þvi skaðlegra er að hlusta á til-
lögur og uppástungur, sem sniðnar
eru eftir hinum eða þessum persónu-
legum geðpótta þessa og þessa ein-
staklings. Það getur ekki komið til
neinna mála, úr því sem komið er,
að láta persónulegt skap einhvers
vel talandi manns ráða neinu um
fyrirætlun þjóðarinnar i heild sinni,
þvi að persónugeðþóttinn er þannig
lagaður að hann skapar einlægt mót-
spyrnu og klofning, sem eyðir öllu
aðalmegninu af kraftinum.
Þjóðin verður að koma sér niður
á einhverja skoðun. Annað dugar
ekki. — Allar þjóðir hafa eitthvað
sameiginlegt í huga, sem ekki skiftir
flokkum. Vér höfum það líka, en
1913 hafi átt að vera undirskrif-
aður af öðrum en íslandsráðherra.
Það datt mér aldrei í hug. En
vantar sameiginlegan skóla fyrir það
og samræmislegt Jorm, og þess vegna
getum vér aldrei orðið samferða.
Nú höfum vér öðlast talsverða
reynslu síðan vér fórum að eiga meö
oss sjálfir, og á bak við allar þær
persónulegu meiningar, sem fram
hafa komið, er farið að birtast sam-
eiginlegt mark, sem vakir fyrir öll-
um. Það fer því að verða hægt að
leggja áætlun, sem þjóðin skilur og
treystir sér til að fylgja.
Þær áætlanir og aðferðir, sem
flokkarnir hafa notað nú upp
á siðkastið, hafa sumar verið svo
óljósar og óskýrar, að þjóðin hefir
alls ekki skilið þær, og orðið að
fylgja vissum mönnum í blindni og
alls ekki getað átt samleið, því að
sitt segir hver. — Er þetta í sjálfu
sér nóg til að sanna, að baráttan var
í alla staði þannig vaxin, að þjóðin
hlýtur nú að fara á kreik og reyna
að mynda sér skoðun sjálf, nægi-
Iega skýra og einfalda eftir sínu
höfði.
Lögstreitustefnan.
Mikið af baráttunni hefir lent fyrir
oss undanfarandi í lögstreitu og skýr-
ingaþófi, og það á mjög svo óskýr-
um grundvelli. T. d. hefir einlægt
verið blandað saman sjálfstœðismálinu
og sambandsmálinu i einn graut og
hin svo kallaða sjálfstæðisbarátta ein-