Ísafold - 30.10.1915, Blaðsíða 3

ISIAFOLD
3
hdn þarf í sannleika að rætast upp.
I., 2. og 3. orsökina má nema brott,
en síðar skal nm það rætt, að hve
miklu leyti það virðist heppilegt.
Kemur yfirlit yfir það að lokum. —
Allar orsakirnar er ekki unt að nema
brott. »Hvat skulu vit nú til ráðs
taka ? Lokit er nú þessi ætlun*.
Mun nú reynt að skygnast u'm, hvað
fleira sé til ráða að auki, það er til-
tækilegt sé.
II. Samanburður og aBfinslur.
1. Krojur 0% markmið.
Markmið lærða skólans, sem eg
nefni »gamla skóiann« í fyrirsögn
minni, og Hins almenna mentaskóla,
sem eg framvegis nefni Mentaskól-
ann, er tekið fram í reglugerðum
fyrir skólana. Reglugerð Latínuskól-
ans er gefin með augl. 12/7 1877,
ásamt breytingum 7/il—’79 °8 2/s
—'83. Samkvæmt henni er þið
»ætlunarverk hins lærða skóla, að
veita lærisveinum þeim, er í hann
ganga, almetina mentun, og jafn-
framt, með því að efla þekkingu
þeirra og glæða stlargáfurnar, gera
þá færa um að njóta kenslu við æðri
mentastofnanirc. Þetta saina kemur
fram í reglugerð fyrir Mentaskólar.n,
þótt dálítið öðruvisi sé orðað. En i
raun og veru þarf ekki að vitna }
reglugerðirnar að þessu leyti. Það
vita allir, er ganga mentaveginn, að
til þess að stunda nám við háskóla,
þaíf bæði ákveðinn fróðleik til þess
að byggja námið á, skilja grundvali-
aratriðin, og hins vegar æfingu í
námi, til þess að geta numið svo
mikið sem þarf, á svo skömmum
tíma, sem ætlað er. Það er þetta
siðarnefnda, sem mun felast í orð-
um reglugerðarinnar eldri: »að glæða
sálargáfurnar«, hið sama, sem eg
nefndi andlega starfsþrekið og aud-
legu verklægnina i greinum mínum
um launakjörin. Þjóðfélagið býr
æskumenn, sem jafuan ættu að vera
meðal hinna duglegustu, undir vanda-
sömustu þjóðfélagsstörfin, með því
að veita þeim fróðleik og efla and-
legt starfsþrek þeirra, og jafnframt
að þroska lyndiseinkunnir þeirra. Að-
ferðin er sú, annars vegar, að láta
nema ákveðnar námsgreinar, er telj-
ast alment mentandi, og hins vegar
með reglu og viturlegum aga i skól-
anum, Jafnframt er líkaminn styrkt-
ur með likamsæfingum og handlægni
iðkuð, því að likamsheilbrigði er
nauðsynleg. Hingað til hefir ekki
fundist annað fyrirkomulag, er sé
heppilegra, og grundvallaratriðin eru
þessi með öllum mentuðum þjóðum.
2. Dugnaður nemenda.
En mennirnir eru misjafnir og
misjafn dugnaður kemur í ljós hjá
æskumönnunum, meðan á undirbún-
ing stendur, bæði um hæfileika og
lyndiseinkunnir. Þjóðfélagið vill auð-
vitað fá að vita, hverir séu duglegir
og hverir ekki, og hversu líklegur
þessi nemandi sé eða hinn að hinu
og þessu leyti. Og þjóðfélagið þarf
að vita þetta sem fyrst. Vegna
þessa eru námsdygðir nemenda at-
hugaðar jafnóðum og einkunnir gefn-
ar fyrir þær. En námsdygðirnar eru
þessar: a. Góðir námshæfileikar við
námsgreinarnar, en þeir eru oftast
nokkuð misjafnir að því er til hverr-
ar einstakrar greinar kemur. b. Iðni
og ástundun við námið. c. Siðprýði
og kurteisi í framgöngu. d. Reglu-
semi að cðru leyti. Þessir hæfileik-
ar þurfa ekki að fara saman, svo
sem kunnugt er, einkum eru náms-
hæfileikarnir oft greindir frá þeim,
er taldir eru undir b., c. og d. Af
þessum hæfileikum verður þó ekki
dæmt um allan manninn. Ýmsir
aæfileikar geta síðar komið í ljós,
t. d. hugvit og listfengi, og enda á
skólaárunum. Eg man eftir því, að
einn slóðinn í minum bekk sagði
sem svo, að sér þætti ekki skömm
að þvi, að vera neðstur, því að Björn-
stjerne Björnson hefði útskrifast
með III. einkunn. Þessi maður hefir
iíklega útskrifast með III. einkunn,
en á eftir að líkjast góðskáldinu að
öðru leyti. í alvöru að tala er því
ekki að neita, að einstikir andans
menn hafa verið taldir miður dug-
legir námsmenn. En mér vitanlega
hafa enn ekki fundist heppilegri ráð,
til þess að þekkja dugnaðinn, en
þau, sem að ofan getur, og þjóð-
félagið verður því að nota þau, og
nota þau vei. Og svo er á annað
að líta: Embættismenn þjóðfélags-
ins þurfa ekki eingöngu að hafa
ákveðna hæfileika, heldur og að vera
gæddir ákveðnum dygðum Það er
ekki nóg, að menn séu góðir nem-
endur, og reynist síðar jafnvel frá-
bærir að einhverju leyti, t. d. í ljóða-
gerð eða myndlist, heldur verða em-
bættismenn og að vera samvizku-
samir og duglegir starfsmenn, helzt
grjótpálar, og reglusamir mannkosta-
menn. Andríkismennirnir eru góðir
og þarfir þjóðunum, en þeir eru ekki
alt af bezt fallnir einmitt til þess,
að vera ráðnir verkamenn við örð-
ugustu og ábyrgðarmestu þjóðfélags-
störfin. Það myndi vissulega borga
sig, og fáir myndu á móti því, að
leyfa »geni«-unum að ná stúdents-
prófi, og veita þeim öll námshlunn-
indi, þótt þeir væru skussar við
námið, en — til þess þyrfti með
vissu að þekkja þá frá »hinum«
ónytjungunum.
j. EJtirlitið með skólanum.
Þjóðfélagið læður ákveðna menn,
kennarana, til þess að búa embætt-
ismanna-efni sin undir æfistarfið.
Það er því eðlilegt, að þjóðin hafi
umsjón með því, hvernig þessir menn
leysa starf sitt af hendi. Þetta var
áður falið stiftsyfirvöldunum, en nú
stjórnarráði. Eftirlitið með undir-
búningi nemenda er framkvæmt að-
allega á þann hátt, að yfirstjórn skól-
ans dæmir, eða skipar menn til þess
að dæma við prófin, ásamt kennur-
um, og tekur til úrlausnarefni i sam-
ráði við kennarana. Þetta er bæði
rétt og sjálfsagt, og lýsir engu van
trausti á kennurum. Prófdómendur
gæta að því, bæði. hvernig prófað er,
og hvort allir nemendur njóta sann-
girni og jafnréttis við prófið. Um-
sjónin að þessu leyti mun ekki hafa
breyzt með nýju reglugerðinni. Frh.
Ketill Flatnejur.
Yeðurskýrsla.
Fimtudaginn 28. okt.
Ym. a. stormur, hiti 6.5.
Rv. a. snarpur vindur, hiti 7.0.
ísafj. s.v. stinningskaldi, hiti 8.8.
Ak. s. andvari, hiti 6.0.
Gr. s.v. stingingsgola, hiti 1.5.
Sf. b. stinningskáldi, regn, hiti 4.1.
Þórsh., F. n.a. stinningskaldi, hiti 6.5.
Föstudaginn 29. okt.
Vm. a. snarpur vindur, hiti 8.0.
Rv. s.a. stingingsgola, hiti 7.5.
ísafj. iogn, hiti 5.5.
Ak. s.s.a. kul, hiti 6.0.
Gr. s.a. kul, hiti 2.3.
Sf. n.a. gola, regn, hiti 3.8.
Þórsh., F. s.a. stinningsgola, hiti 7.0,
Laugardaginn 30. okt.
Vm. a. snarpur vindur, hiti 8.0.
Rv. s.a. kul, hiti 6.7.
ísafj. logn, hiti 3.3.
Ak. s. andvari, hiti 3.0.
Gr. s.a. gola, hiti 3.0.
Sf. logn, hiti 6.6.
Þórsh , F. s.a. stinningsgola, hiti 8.2.
Leikhúsið. Eins og áður hefir verið
getið er i ráði, að Leikfólag Reykja
víkur sýni Höddu-pöddu um
jólaleytið. En til þess tíma hefir fó-
lagið á prjónunum, auk smáleikrita,
sem það fer upp á leiksvið með um
helgi, leikrit Indriða Einarssonar:
Skipiðsekkur, sem ekki hefir
verið leikið síðan 1903.
Það stóð til að leika K i n n a r-
hvolssystur, sem áður hafa
leiknar verið og gefið þá frú Stefaníu
einkar gott hlutverk til leiks, en vegna
augnveiki, sem frúin er haldin af
sem stendur, varð að hætta við það
áform.
Látin er 28. þ. mán, kona Brynjólfs
bónda Bjarnasonar < Engey, Þór-
unn JónBdóttir, eftir stutta
legu, komin nokkuð á áttræðisaldur.
Hún var ráðdeildarsöm sæmdarkona.
Meðal barna þeirra hjóna eru Krist-
inn skipstjóri á íslendingnum og
kona Þorsteius skipstjóraÞorsteinssonar.
Messað í dómkirkjunni á morgun
kl. 12 síra Jóh. Þorkelsson, kl. 5 síra
Bjarni Jónsson.
Messað á morgun í fríkirkjunni í
Reykjavlk, kl. 12 síra Olafur Ólafsson,
kl. 5 síra Har. Níelsson.
Erl. símfregnir
Opinber tilkynning
frá brezkn ntanríkisstjórninni
I London.
Frá Hellusundi.
Uondon, 20. okt.
Yfirhershöfðingi brezka liðsins á
Gallipoliskaga hefir sent svo hljóð-
andi skýrslu:
Siðustu vikuna hefir litið borið til
tíðinda. Bæði vér og óvinirnir höf-
um gert nokkrar sprengingar. Tyrkir
gerðu sprengingu hjá 60. hæðinni,
en tundrið sprakk undir herlinu þeirra
sjálfra og gerði miklar skemdir á
varnarskýlum og skotgröfum þeirra,
en gerðu oss ekkert tjóu.
Á öðrum stað á herlínunni tÓKSt
óvinunum að gera sprengingu undir
skotgröfum vorum. Hermennirnir
voru þó farnir úr gröfunum áður,
en 5 menn, sem voru að grafa jarð-
göng, byrgðust inni, og hugði eng-
inn þeim lif. Þrem dögum siðar
komust þeir þó heilir á húfi út úr
gröfinni. •
Frá Russum.
London, 22. okt.
Orustan hefir haldið áfram við
Olai, milli Mitau og Riga, en sókn
óvinanna hefir verið hnekt. Ákö:’
stórskotahrið hefir staðið þar. Loft-
för vor vörpuðu sprengikúlu'm á
Fredrichshof og urðu miklar skemdir
á járnbrautarstöðinni og vörugeymslu-
húsum. Eitt þýzkt loftfar var skot-
ið niður. —
Hjá Placane fyrir austan Olai
gerðu Þjóðverjar þrjú áhlaup og not-
uðu gaskúlur. Þjóðverjar hafa verið
reknir úr þremur stöðum hjá Dwinsk.
Eftir ákafa orustu fyrir norðan Po-
stawa voru Þjóðverjar reknir úr
Russaki þorpinu og létu þeir 200
íermanna og einn fyrirliða. Margir
voru tekuir höndum.
Vér höldum áfram að elta óvin-
ina á vinstri bakka Styifljóts. Halda
?jóðverjar þar óðfluga undan og eru
smáhópar þeirra hingað og þangað
i skóginum.
Hjá Rafalowka tókum vér 400
manns höudum og nokkrar vélbyss-
ur. Vér höfum tekið heilt herfylki,
með öllum fyrirliðunum til fanga,
eina Howitzerbyssu, fallbyssur og
mikið af skotfærum. — Fyiir suð-
austan Kolki stendur áköf orusta.
3jóðverjar og Austurríkismenn nota
nær eingöngu oddstýíðar kúlur.
21. þm. tókum vér eftir orustu
>ar sem barist var i návigi — fjög-
ur þorp fyrir norðaustan Barano-
vitchi; tókum vér þar 85 austur-
ríska og þýzka foringja 3552 her-
menn höndum, eina fallbyssa og
l'jölda véibyssa.
London 23. okt.
Kosningarnar í Suður-Afríku.
Skýrsla um kosninguna í Suður-
Afríku sýnir, að Suður Airíkuflokk-
u*inn hefir komið að 43 íulltrúum,
sambandsmenn 38, »natioualistar« 25,
jafnaðarmenn 4 og sjálfstæðismenn
3. Fregnir úr 15 kjördæmum enn
ókomnar. Það var búist við þvi að
Suður-Afríkuflokkurinn mundi vinna.
Botha hefir náð miklum meiri
íluta < þinginu með sér. Hann
vann sigur á mótstöðumanni sinum,
sem var »natioualisti«, fekk 14SO
atkvæði en »nationalistinn« 788.
Merriman náði kosningu.
London 23. okt.
Skotið á Deagatch,
Flotamálastjórnin tilkynnir, að
brezk, frönsk og rússnesk herskip
sameiningu hafi skotið á ýmsa
staði á strönd Búlgariu síðla dags
21. október. Það var skotið á ýmsa
staði, sem hafa hernaðarlega þýðingu
og tjón varð mjög mikið á hafnar-
virkjum, járnbrautarstöðinni og skip-
unum í höfninni í Deagatch.
Flotinn varaðist að skjóta á nokk-
urn þann stað, sem ekki hafði hern-
aðarlega þýðingu.
Skýrsla French.
London 25. okt.
Sir John French tilkynnir:
Síðustu þrjá daga hefir staðið áköf
stórskotahríð fyrir sunnan La Basseé-
skurðinn, en engin fótgönguliðs við-
ureign hefir orðið nemahandsprengju-
hrið við og við milli skotgrafanna.
22. þ. m. háðu 4 flugmenn vorir
orustu við loftför Þjóðverja. Öll
þýzku loftförin urðu að lenda eða
voru rekin aftur. Eitt þeirra féll
úr 7000 feta hæð skamt fyrir aftan
herlinu Þjóðverja. Annars hefir ekk-
ert markvert skeð neinstaðat á or-
ustusvæðinu.
London, 26. okt.
Útdráttur
úr opinberum skýrslum Russa 22.-26. okt.
Áköf orusta hefir enn staðið um-
hverfis Riga og grimmileg stórskota-
hríð af beggja hálfu. Þjóðverjar náðu
þorpinu Repe, en biðu ógurlegt
manntjón hjá Klanghe. Sunnan við
Babit-vatnið hófu Þjóðverjar sókn
en unnu ekkert á.
Á vestri bakka Dwina, 16 mílum
sunnan við Riga, gerðu Þjóðverjar
firnm áhlaup hvert á eftir öðru.
sjötta áhlaupinu komst nokkuð a:
liði Þjóðverja inn á stöðvar vorar,
en vér fengum hjálparlið og náðum
stöðvunum aftur og stóðumst á-
hlaupið.
A vígvellinum hjá Dwinsk náðu
ijóðverjar þorpinu Illukst eftir ákafa
stórskotahríð og mikið mannfall.
Orusta stendur þar enn og Þjóð-
verjar hafa ekki getað sótt lengra
fram.
Austan við vötnin Pruth og
Orisviaty tókum vér ýms þorp.
Orusta stendur enn og veitir ýms-
um bétur.
Suðaustur af Baranavitchi kom-
umst vér yfir vestri bakka efri-
Shara og náðum þar Naedoork-
aæðum. Þar handtókum vér 20
liðsforingja 1568 liðsmenn. Hjá
Oginski-skurðinum tókum vér þorp-
ið Valka og stóðumst gagnáhlaup
óvinanna.
A vestri bakka Styr stendur enn
orusta, en vér höfum handtekið þar
67 liðsforingja og 2025 liðsmenn.
í héraðinu hjá Beiloc-vatni hrekja
óvinirnir okkur nokkuð, en norðan
við Rafalowka voru þeir hraktir.
Óvinirnir gerðu grimmileg á-
ílaup vestan við Chartooyish og
tókst einu sinni að hrekja okkur
langað til hjálparlið kom og rétti
við bardagann. Tókum vér þar þús-
und manns höndum.
í héraðinu hjá Novo Alexinetz,
20 milum norðan við Tarnopol í
Galiziu, náðum vér stöðvum óvin-
anna eftir grimmilega höggorustu
og eins austan við Lopusno. í þess-
um orustum tókum vér margar vél-
byssur að herfangi.
London, 26. okt
Útdráttur
úr opinbernm skýrslum Frakka 22,—25.okt.
22. okt. Áhlaup Þjóðverja fyrir
austan og suðvestan Givenchy-
skóginn báru engan árangur. í Ar-
gonne gerðum vér sprengingu og
ónýttum njósnarstöð óvinanna.
Milli Argonne og Meuse köstuðu
flugmenn vorir sprengikúlum á
þýzkan flugvélavöll. Síðar um dag-
inn var fótgönguliðs-áhlaupi Þjóð-
verja tvistrað hjá Lombaertsyde í
Belgiu með stórskotahríð.
23. okt. Þjóðverjar hlupu úr skot-
gröfum sínum í Bois en Hache og
Givenchy-viginu og réðust fram til
áhlaups, en það var þegar stöðvað.
Hjá Tahure var framvarðarsveit
Þjóðverja nær algerlega strádrepin
með skothríð.
Enn er verið að setja lið á land
í Salonika og gengur það ágætlega.
Þær hersveitir, sem hafa farið yfir
landamærin hafa gengið í lið meó
Serbum.
24. okt. Þjóðverjar gerðu grimmi-
legt áhlaup í Givenchy-skógi og á
140. hæðina, eftir dynjandi stór-
skotahrið. En þeir voru tæplega
komnir úr skotgröfum sinum áður
en tíundi hver maður var fallinn,.
og er þetta í áttunda skifti á fimm
dögum, sem Þjóðverjar lúta þarna í
lægra haldi.
21. október háðum vér orustu
við Búlgara hjá Robrovo, tjórtán
milum sunnan við Strumnitza.
Manntjón vort var litið og borginni
héídum vér.
2j. okt. í Champagne-héraði
unnum vér mikilsverðan sigur. Þar
höfðu Þjóðverjar ramlega víggirtar
stöðvar, er hafa verið nefndar
Courtine. Voru þær 1200 metra
langar og 250 metra breiðar, og
voru þar neðanjarðargöng og alt
sem rambyggilegast. A þessum stöðv-
um höfðu áhlaup vor strandað, en
eftir grimmilega stórskotahríð þann
24. okt. náðum vér öllum stöðvun-
um fyrir kveldið, þrátt fyrir örðugt
viðnám Þjóðverja. Þjóðverjar biðú
mikið mannjón og vér handtókum
200 menn úr þremur tvífylkjum.