Ísafold - 29.03.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
kunn. Má þar lesa vitnisburð margra
ágætra vísindamanna um þau. Af
þessari bók má og sannfærast um,
hvílíkri nákvæmni hefir verið beitt
við þessar rannsóknir. Meðal ann-
ars er þar skýrsla um tilraunafundi
þá, er ýmsir menn í Kristjaníu
(skáld, listamenn og prófessorar)
héldu með kvenmiðilinn, er ritað
hefir 3. bókina, er eg gat um (frú
d’Espérance). Skáldið norska, Arne
Garborg, og frú hans rita þar um
tilraunirnar, sem þau voru við, og
er frásaga þeirra mjög svo skemtileg.
Eru ummæli þeirra eitt dæmi þess,
hvers virði mörgum mestu andans
mönnum er þetta mál. A þeim
fundum var og norski prófessorinn
Oscar Jæger, sem síðan hefir iátið
sér ant um þetta mál og eilífðar-
málin yfirleitt.
Þá vil eg enn fremur mæla með
tveim bókum eftir enska prestinn
Stainton Moses, er nafnkunnut varð
fyrir miðiishæfileika sína og var emn
af stofaendum enska sálarrannsókna-
félagsins. Hann ritaði ýmsar bækur
um málið og notaði duinefnið: M.
A. Oxou (þ. e. Master of Arts frá
Oxfordháskóla). Þær, er þýddai hafa
verið á dönsku, eru þessar:
5. M. A. Oxon: Aandeverdenen
(Spirit Identity). Autoriseret
Oversættelse ved Alex. Schu-
macher. Kr. 3,00.
6. M. A. Oxon: Fra en bedre
Verden. Meddelelser fra Aande-
verdenen i religiöse Spörgsmaal.
Kr. 2,00 (indb. kr. 3,50).
í fyrri bókinni gerir presturinn
grein fyrir málinu yfirleitt, bendir á
mótspyrnuna, svarat hleypidómunum,
sýnir nauðsyn rannsóknanna jg segir
frá ýmsu merkilegu, er fyrir hann
bar, meðal annars, hvernig ýmsir
framliðnir menn reyndu að sanna,
að þeir væru þeir, er þeir sögðust
vera.
Siðavi bókin nefnist á ensku »Spi-
rit Teaching«, og hana ritaði prest-
urinn ósjálfrátt, eftir innblæstri eða
fyrirsögn nokkurra merkra presta og
heimspekinga, er sumir lifðu á dög-
um fornkirkjunnar og sumir síðar
— eftir því sem honum var sagt.
Vitáníega skal hér enginn dómur á
slíkt lagt. Það sé fjarri mér.
En í rannsóknunum eru engar
»vitsmunaverurnar«, er segja sig vera
sama i öðrum skyldum málum, t. d.
forn-háþýzku nordan, östan, engil-
saxnesku heonan (héðan), œptan
(aftan), swdan = að sunnan o. s.
frv. Ending þessi -an er til orðin
úr upprunalegu -ne. En til eru í
íslenzku mörg önnur orð, er enga
hreyfingu tákna, t. d. siðan, sjaldan,
áðan, jafnan. Og mörg nafnorð eru
til, eins og dr. G. F. bendir á, er
enda á -an: eljan, þornn, gaman,
herjan o. fl. Þessi ending -an í
nafnorðunum er af öðrum uppruna
en i atviksorðunum áðurgreindu.
Eins er um keltnesk orð; þar er
endingin -an af mismunandi uppruna.
Nefndin lét sér nægja, er hún
smiðaði -on ættarnöfnin, að bæta -on
við kvenkynsorðaflokkinn áður-
greinda, en hér gengur hún feti
framar. Hún bætir -an, sem að eins
i örfáum atviksorðum táknar hreyf-
ingu frá staðnum, aftan við allskyns
nafnorð:
Aftan við mannanöfn, karlkynsorð
veikrar beygi>ngar (Aki, Snorri).
Aftan við mannanöfn, karlkynsorð
sterkrar beygingar (Bárður, Haukur).
Aftau við mannanöfn, kvenkyns-
orð sterkrar beygingar (Hlíf, Hildur).
Aftan við bæjan'ójn, karlkynsorð
handan við landamærin, orðnar kunn-
ari en þessar, er sögðust stjórna
Staniton Moses. Slðar tóku þær að
sér ameríska kvenmiðilinn, frú E.
Piper, sem vísindamennirnir hafa
gert mestar tilraunirnar með. Um
þær tilraunir hafa komið út feiknin
öll af skýrslum í Tíðindum Sálar-
rannsóknafélagsins. Upp úr þeim
hefir franskur maður samið ágæta
bók um þá tegund fyrirbrigðanna,
sem vart varð við í sambandi við frú
Piper (frb. Pæper). Sú bók heitir:
7. M. Sage: Fru Piper og det
engelsk-amerikanske Selskab for
Psykisk Forskning. Autoriseret
Oversættelse ved Severin Laurit-
zen. Kr. 2.00.
Stjörnufræðingurinn nafnkunni Ca-
mille Flammarion, sem margir hér á
landi kannast við af bók hans »Úr-
anluc, hefir ritað formála fyrir þess-
ari bók. Höf. bókarinnar virðist eink-
ar gætinn og gagnrýninn, og verð-
ur aldrei nógsamlega á það bent, hve
áriðandi slíkt er í þessu máli. Þegar
um það er að tefla, að afla sér pekk-
ingar á þessum hlutum, ætti öllum
að skiljast það, að t úgirnm er þessu
máli hættuleg, en gagnrýnin nauð-
synleg.
Enn vil eg nefna eina bók, sem er
á boðstólum i bókaverzlunirmi:
8. Dr. theol. Minot J. Savage: Er
Telepati Forklaringen? Oversat
af Ingeniör Severin Lauritzen.
Kr. 2.00.
Höf. var prestur og einn af þekt-
ustu ræðuskörungum Vesturheims.
Bókin er einkar ljós og látlaust skrif-
uð. Gefur hún mjög góðar hug-
myndir um, á hverju sálarrannsókn-
armenmrnir, þeir er fallist hafa á
hina spiritistisku skýringu á fyrir-
brigðunum, reisa skoðanir sinar. Sa-
vage var sjálfur einn þeirra. Hann
sýnir og fram á, hve fögur kenning
spiritistanna er. Segir, að sumir vilji
gera lítið úr því, en fegurri kenn-
ing hafi aldrei verið boðuð heimin-
um.
Aftast í bókinni hefir hann safnað
ummælum ýmissa nafnkunnra manna
um málið, og er sú skýrsla ekki ófróð-
leg. Hún sýnir oss, að það eru
engan veginn tómir einfeldningar, er
á þessa sveifina hallast. Fáfræðin
ein og ofurdrambið ímynda sér, að
vitsmunirnir séu að sjálfsögðu þeirra
veikrar beygingar í eintölu (Hali,
Hjalli).
Aftan við bæjanöfn, karlkynsorð
sterkrar beygingar í eintölu (Fótur,
Akur).
Aftan við bæjanöfn, karlkynsorð í
fleirtölu (Álar, Deplar).
Aftan við bæjanöfn, kvenkynsorð
(Borg, Fönn).
Aftan við bæjanöfn, kynlaus orð
(Hlið, Byrgi).
Aftan við bæjauöfn, samsett orð
(Hvanná).
Dr. G. F. leitar stuðnings í róta-
leitun þeirra nefndarmanna í íslenzk-
um orðum, eins og t. d. bú i bú-
skapur, búnaður, bú 0. s. frv. Rótin
*bhö- i frummálinu er mjög útbreidd
og kemur bú- fyrir óbreytt í forn-
saxnesku, engil-saxnesku, forn-há-
þýzku (ný-háþýzku bude t. d.) auk
norrænunnar. Það sem því glegst
ein-kennir bú og orð samsett af bú
í íslenzku er ekki rótin, fieldur beyg-
ing orðanna. Einmitt beygingin
varpar islenzkum blæ á orðið, gerir
það íslenzkt, aðgreinir það glögglega
frá öðrum skýldum málum. En um
afleiðsluendingar má segja það, að
þær afleiðsluendingar, er koma fyrir
megin, er í móti spyrna, án þess að
hafa rannsakað neitt.
Ýmsar fleiri bækur fást á dönsku
um málið. Vil eg sérstaklega láta
einnar þeirrar getið; hún er eftir
danskan rithöfund:
9. Edward Christmas: Mirakler.
Sú bók er nokkurra ára gömul,
og fæst því nú með niðursettu verði,
kostar að eins 50 aura. Er það ejif
verð á svo stórri bók. Hún er á æt
þeim, sem ekkert hafa áður fiæðst
um málið. Á engri bók er betra
að .byrja en henni. — Skrítna sógu
hefi eg heyrt sagða um þá bók.
Hún barst upp í hendurnar á islenzk-
um presti. Hann las hana; settist
síðan við skrifborðið sitt og reyndt að
skrifa »ósjálfrátt<. En af því að það
tókst ekki fyrsta sinn, er hann reyndi,
hætti hann við alt og telur víst síð-
an málið alt hljóta að vera ósann-
indi. Að minsta kosti er hann því
mjög andvígur.
Vonandi hefir lestur framanskráðra
bóka ekki þau áhrif á tnarga. En
naumast verður bent á betra dæmi
þess, hver þörf er á fræðslutmi, en
það, sem nú var nefnt.
Línur þessar rita eg þeim til leið-
beiningar um bókavalið, er sannleik-
ans vilja leita í þessu máli. Og
vilji þeir lesa þessar bækur með at-
hygli, er eg befi nú nefnt, er eg
sannfærður um, að þeir munu færa
hugsanasvið sitt út að mun, og ekki
sjá eftir þeim krónunum, er í bæk-
urnar fara, né eftir þeim tima, sem
gengur í að lesa þær.
Ekkert er oss nytsamara en að
lær^ að þekkja sjálfa oss. Engin
fræðsla er þeirri betri.
Annars get eg vatt hugsað mér
betri meðmæli með bókum þessum
en falin eru í formálanum fyrir bók
hr. Hennings Jensens. Ef til vtll
birtist þýðing af meginefm hans síð-
ar í »ísafold«.
Har. Níelsson.
Skiptjón
hefir eigi orðið eins mikið í mann-
skaðaveðrinu fyrir helgina, eins og
menn voru hræddir um. Vélbátarnir,
sem á sjó voru suður með Faxaflóa
og fyrir sunnan Reykjanes, lentu í
miklum hrakningum, en hafa þó allir
komist af nema tveir. Atinar þeirra
í norrænu, koma einnig fyrir i öðr-
um skyldum málum og er slíkt tií-
viljun ein, hvort ein afleiðsluending
er meir notuðd einu máli en öðru.
T. d. er n-afleiðsluendingin í íslenzka
orðinu rann af stofninum *ras- ein-
göngu í gotnesku, norrænu og engil-
saxnesku. Virðist mér tæplega hægt
með fáum orðum að lýsa eðli og
einkennum íslenzkrar tungu betur en
að segja, að rótin i orðunum sé indó-
germönsk, afleiðsluendingin germönsk,
en beygingin ein islenzk. Reyndar er
regla þessi ekki algild, því eins og
áður er á drepið, eru ýmsar hljóð-
breytingar og hljóðskifti, er einkenna
hveit germanskt mál fyrir sig, cn
hitt ætti engum að biandast hugur
uta, að íslenzkasta við íslenzkuna er
einmitt beyging orðanna. Því er
málspillingin ekki eins mikil, þó
að útlendir orðstofnar séu teknir
upp í íslenzkuna, ef þeir fá á
sig íslenzkar endingar og beygjast
eins og önnur orð í málinu. Eru
til mörg orð í íslenzkri tungu
þannig tilkomin, er öðlast hafa full-
an borgararétt, orð eins og til dæm-
is hæverskui (upprunalega þýzkt) og
kurteis (upprunalega franskt). En
þetta þykja raunar mállýti og nægir
var Hermann frá Vatnsleysu, eign
Bjarna Stefánssonar og formannsins
Sigurðar L. Jónssonar. Vélbáturinn
Vindy frá Akureyri var skamt frá
Hermanni, er brotsjór skall á hann
og hvolfdi nonum. Vitady gerði þeg-
ar tilraun til að bjarga mönnunum,
en þeir voru þá soknir. Hinn bát-
urinn var frá ísafirði og hét Guðrtín.
Skipverjar á þeim báti nááu tali af
brezkum botnvörpungi^ »Elf King<
frá Hull og báðu ásjár um björgun,
en fengu pvert nei. En þeim vildi
til lifs, að á leið þeirra varð annar
vélbátur Freyja, sem barg mönnun-
um áður en Guðrún sökk.
Eldsvoði í Reykjavík.
Aðfaranótt mánudags kl. 2—3
heyrðist brunalúður gjalla um allan
bæinn. Hafði kviknað í húsinu við
Lækjargötu nr. 10 C (Waageshúsinu).
Hvassviðri var mikið og bæjarbúar
því, sem nærri má geta kvíðnir uro,
að eldurinn næði að breiðast — hver
veit hvað mikið — út um borgina.
En fyrir mikinn dugnað og snárleik
slökkviliðsins tókst að takmarka eld-
inn við þetta eina hús og slökkva
hann á 4 klst. svo meistaralega, að
veggir hússins stóðu eftir.
í húsinu bjuggu tvær fjölskyldur,
Lá'us Fjeldsted yfirdómslögm. og
Magnús G. Blöndal verzlunarfulltrúi.
Tókst fólkinu að bjarga sér. nauðu-
lega þó, að eins í nærklæðum en
allir innanstokksmunir brunnu. Þeir
voru vátrygðir.
Húsið átti Thomsen konsúll.
Lan dsy firr éttar dó m ur
var kveðinn upp í máli því, sem
hr. Sig. Hjörleifsson höfðaði gegn
ritstjóra Isafoldar fyrir rúmum þrem
árum út af brottför sinni ftá Isafold.
Við sáttaumleitanir í málinu bauð
ritstjóri ísafoldar hr. S. H 3000 kr.
eitt skifti fyrir öl! til að jafna mis-
klíðina. Þvi boði vildi hann eigi
taka, heldur krafðist offjár — jafn-
vel yfir 18000 kr.
En nú hefir niðurstaða Isndsyfir-
réttar orðið sú, að dæn a Ó B. til
að greiða S. H. aðeins 1630 kr. og
málskostnaður fyrir báðum réttum
látinn falla niður.
Eins og menn sjá, er engin ástæða
fyrir Isafold til að vera óánægð með
þessi úislit. Síður en svo.
að benda á það, að þeir íslendingar,
er rita um þær fræðigreinar, er ís-
lenzk tunga er orðfá fyrir, smiða
annaðhvört nýyrði eða taka upp orð
úr fornislenzku, er lagst hafa niður.
Leitun mun vera að útlendum orðum t.
d. i Kirkjusögu próf. Jóns Heigasonar
eða heimspekissögu próf. Ágúst
Bjarnasonar (yfirlit yfir sögu manns-
andans). Reyndar má deila um það,
hversu sum nýyrði, er tekin hafa
verið upp i islenzku i seinni tið,
séu hentug, en vist er um það, að
nýyrðasmiðirnir hafa ekki leyft sér
að taka einhverja germanska rót og
tengja við hana einhverja afleiðslu-
hendingu af handahófi. Er nú ber-
sýnilegt, að i enn meiri háska væri
íslenzkan stödd, ef glundroði kæm-
ist á nafnorðabeygingarnar. Dugir
ekki í þessu sambandi, eins og sum-
ir mundu vilja gera, að benda á orð
þau, er óbeygjanleg eru i íslenzku
í ‘eintölu, eins og t. d. elli, lygi,
kæti, gleði. Orð þessi tilheyra ser-
stökum nafnorðaflokki og hafa orðið
beygingarlaus eftir réttu lögmáli is-
lenzkrar tungu og nægir í þvi efni
að benda á beygingar þessa orðflokks
í gottiesku.
Ýmislegt fleira í starfi manna-
±
Föstuguðsþjónusta. í dórrikirkj-
unni í kvöld kl. 6 próf. Jón Helgason.
í fríkirkjunni kl. 6 í kvöld síra
Ólafur Ólafsson.
Goðafoss kom til Kaupmannahafn-
ar sunnudaginn 26. þ. m.
Hljónileika efndu þeir Loftur Guð-
mundsson og Emil Thoroddsen til í
BárubúS á sunnudaginn. Lék Loftur
á Harmonium en Emil á piano. Þótti
skemtun í besta lagi og mun von á
endurtekning.
Jarðarför Andrésar Björnssonar fór
fram á mánudaginn aS viSstöddu fjöl-
menni. ViS húskveSjuna (í húsi Skúla
Tboroddsen alþm.) flutti Bjarni frá
Vogi stutta tölu og lauk máli sínu
meS því aS hafa yfir þessar kveSju-
stökur:
Unni iandi, unni þjóð,
átti lítils kosti.
Hjartans þrá og geðsins glóð
galst með‘ þurrafrosti.
Vonin gerðist göngumóð,
gatan full af steinum,
síð.ist auðniti sár og hljóð,
segir fátt af einum.
Loksins gat þó landið stein
látið fót þinn hvíla,
vetrarnótt þig vildi hrein
vefja faðmi og skýla.
Hinsta varð þér hvíldin góð,
himinn skáldi brosti,
er þér nóttin heið og hljóð
hlúði banafrosti.
í kirkjunni talaSi séra Bjarni Jóns-
son.
Botnvörpung hlekkist n.
I ofviðrinu á föstndag lenti botn-
vörpungurinn Ýmir á skeri skamt
frá Þorlákshöfn og kom gat á hann,
og voru menn hræddir u.x, að rfða
mundi skipinu að fullu.
Svo reyndist þó ekki, sem betur
fór. Geir fór austur og fékk komið
Ými til Hafnarfjarðar. Við nánari
rannsókn reyndust skemdir eigi
meiri Cn það, að sennilega verða
agaðar á fárra daga fresti.
nafnanefndarinnar mætti minnast nán-
ar á en gert hefir verið hingað til,
en þar eð eg ekki býst við, að ættar-
nafnadeiíunni sé lokið, nem eg staðar
að sinni.
Ale.xander Jóhannesson.
Spirílístiskar bxkur.
Jensen, Henning: Psykisk Forskning.
Verð kr. 2.50
Dr. theol. Savage: Er Telepati For-
klaringen? Verð kr. 2.00.
E. A. Dufíey: Himlen som den
virkelig er. Verð kr. 3,00.
d’Espérance: Skyggeriget. Kr. 4.00
Stainton Moses: Áandeverdenen.
Verð kr. 3.00.
Sage, M.: Fru Piper. Kr. 2.00.
Christmas: Mirakler.
Myers, Fr. W. H.: Den menneske-
lige Personlighed. Verð kr. 30.00
*Miyatovich, Chedo: Fortsættes Livet
efter Legemets Död? Kr. 2.50.
*Aandematerialisationer. Kr. 2.00.
Þeir sem vilja kynna sér spiritist-
isku hreyfinguna út um heim, ættu
að lesa þessar bækur. Fást í
Bókv. Isafoldar.
* Eru útseldar um stund, koma aft-
ur innan skams tíma.