Ísafold - 08.07.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
sem þingið hefir kjörið, og verið
prófuð og rannsökuð niður í kjölinn.
Niðurstaðan er sú, að stjórnin,
sendimaður hennar og velferðarnefnd-
in — eru einróma á pað sátt, að
ullri veljerð landsins sé pað hollast
að °era samkotnulag pað við Breta,
sem skýrt hcjir verið Jrá.
En þá rís upp heijtblindur skrif-
finnur í þjónustu þversummanna og
fyllir málgagn þeirra með öfgum og
vitleysum — kærir sig kollóttan um
landsheill — en einblínir á vonina
um að geta skapað augnabliks and-
róðurshvell gegn sér miklu lýðhollari
mönnum — hjá lítilmótlegum tor-
trygnis-sálum — og er svo auð-
yirðilegur þegn síns þjóðfélags, að
reyna að gera það að flokkadeilu-
og æsingamáli, sem hvarvetna ann-
arssíaðar í heiminum er talið sið-
ferðisskylt að halda fyrir ojan flokka-
deilur.
Hverjum á svo þjóðin að trúa?
Á hún að trúa landsstjórninni,
sendimanni hennar og hinni þing-
kjörnu fulltrúanefnd allra flokka?
Eða á hún að trúa >Lands«-ráða-
manninum?
Fjármálin, Fáfnir
Ofl
skrifstofustjórinn.
Skrifstofustjórinn á 3. skrifstofu
er í einhverju stórveldaskapi um
þessar mundir. Berjast vill hann,
hvort sem nokkur sigurvon er eða
engin. Því miður er eg sem stend-
nr ekki í neinum vígahug og læt
mér nægja að verjast. Mér þykir
verst að nú hefir hann tekið frá
mér fyrirsögnina og veifar henni
hróðugur, alveg eins og við værum
ekki í Bernarsambandinu.
Bækur og menn. Ekki er eg það
skáld, að eg blandi saman bókum og
mönnum þó skrifstofustjórinn gefi
það í skyn. Eg er eins og hann, að
eg hef aldrei þekt fjármálamann,
sem vari bók og gyltur á kjölnum.
Hitt er mér fuliijóst, að alla undir-
stöðu, alla almenna mentun, um stærri
fjármál, banka og þvilíkt verða menn
að sækja i bækur líkt og er um aðr-
ar fræðigreinar.J) Um reynslu heims-
ins og álit snjöllustu fræðimatina
fræða góðar bækur. Eg met þetta
mjög mikils, þó skrifstofustjórinu
sé upp úr því vaxinn. Eg þori að
fullyrða að hvorki Gladstone né aðr-
ir erlendir fjármálamenn hafa fyrir-
litið bækurnar. Það er að eins okk-
ar elskulegi skrifstofustjóri, sem er
sjáfum sér nógur og veit alt af sinu
eigin hyggjuviti.
En bækur eru ekki einhlítar. Þó
menn hafi lesið margt um fjármál,
jafnvel tekið próf í þeim fræðum
eða orðið skrifstofustjórar, þá er það
vissulega engin sönnun fyrir því,
að þeir séu góðir fjármálamenn.
Þeir sem það eru i raun og veru,
hafa eigi að eins nauðsynlegustu
bóklega þekkingu, heldur eru að
náttúrufari óvenjulega skarpskygnir
í þessum efnum. Þeir þekkjast á því
að þeir eru líkrar náttúru og Midas
konungur; alt verður að gulli í hönd-
um þeirra. Fari þeir fyrir sig verða
1) Hvað bækprnar okkar á Akur-
eyri snfrtir, sem skrifstofustjórinn
hefir svo íítið álít á, þá var ein sú
helzta Conrads Handwörterb. der
Staatswissensch. Hún var síðar keyþt
hér handa Landsbókasafninu fyrir til-
mæli min og fleiri. Eg hef ekki orðið
var við miklar prenvillur í henni.
þeir vellauðugir; gefi þeir sig við
stjórnmálum blómgast fjárhagur land-
anna. Og eina óraka sönnunin fyrir
sérstakri fjármálasnilli er, 'í raun og
raun og veru, stórgróði hjá sjálfum
mönnunum eða þeim sem að þeirra
ráðum fara.
Skrifstofustjórinn heldur að eg hafi
ekkert lart í þessum fræðum, líklega
af því að eg hef ekki tekið próf i
þeim. Reyndar er eg hóti betur sett-
ur að þessu leyti en Ricardo, sem
ekki hafði einu sinni stúdentspróf, að
mig minnir, og hart þykir mér það,
að allur minn lestur á hagskýrslum
skrifstofustjórans skuli hafa engan
ávöxt borið. Mér þykir undarlegast
hvaðan mér kemur það, að hafa
þekt fyrir löngu búríkiskenninguna
(Physiokrati)og alt annað, sem
eg hef lesið í greinum skrifstofu-
stjórans viðvíkjandi fjármálafræðum
að frátöldum íslenzkum hagskýrslum.
fafnvel hefir mér fundist fræðsla hans
í þeim efnum hálfgert gutl, en þetta
stafar eflaust af þvi að eg kann ekki
að meta hana.
Bændavit og skrifstofuvit. Sktif-
stofustjórinn finuur mér það til for-
áttu að eg hugsi eins og bóndi í
fjármálum. Eg læt mér það vel
lynda. Flestir vitrustu og beztu menn
þessa lands hafa verið bændur og
sumir vel lærðir. Bændur hafa það
framyfir skrifstofustjóra, að þekking
þeirra á mýmörgu er bygð á lifandi
reynslu, en ekki blóðlausum misjafn-
lega réttum skýrslutölum. Þetta er
mikilsvirði, þó fjármálamentun þeirra
kunni annars að vera af helzt til
skornum skamti. Hitt dettur auð-
vitað hvorki mér né bændum
í hug, að »enginn ætti að taka lán«, þó
skrifstofustjórinn eigni mér þá kenn-
ingu. Meðan hann getur ekki bent
mér á einhvern stað, þar sem eg
hef haldið slíku fram, verð eg að
telja þessa uppíundning hans — skáld-
skap.
SparisjóOsféð. Skrifstofustjórinn
vill nú alt í einu gera litið úr því,
sem starfsfé fyrir banka vora, segir
að það sé látið »liggja á vöxtum
erlendis mikinn hluta ársins,* vegna
þess að það sé tekið út, er minst
vonum varir. Til sönnunar þessu
setur hann skýrslu um útborganir á
sparisjóðsfé íslands banka árin 1908
—1910. Hefir öll árin verið meira
tekið út af sparisjóðsfé en stóð inni
í ársbyrjun. Ef skýrsla þessi, svo
ófullkomin sem hún er, sannar nokk-
uð, þá er það helzt það, að spari-
sjóðsviðskifti íslands banka fara mink-
andi, eins og líka vera ætti, því
sparisjóðsfé í Reykjavík ætti alt að
vera í Landsbankanum. Til þess að
gefa glöggvari hugmynd um hreyf-
ingu sparisjóðsfjár set eg hér skýrslu
yfir sparisjóðsfé Landbankans 1915,
sem stjórn hans hefir góðfúslega látið
mér i té.
Mán- Innborg- utborg- ínnstæöa
nðnr. anir. anir. i mán.lok.’
kr. aur. kr. anr. kr. anr. j
Jan. 337492.67 218055.12 3333239.26
Fébrl 2,37§70T25^f50120.30'I342TÖ89'2Í
Marz 217397.21 195299.25 3443187.17
Apríl 199081.62 252231.82 3390036.97
Maí 323816.33 248958.58 3464894.72
Júní 417357.64 246880.08 3635372.18
Júli 462330.88 250011.12 3847691.94
Ágúst 393746.19 249303.00 3992135.13
Sept. 379518.13 394013.63 3977639.63
Okt. 575603.72 440270.89 4112972.46
Nóv. 477144.52 302876.87 4287240.11
De^. 423325.92 306110.26 4404455.77
Kr. 4444784.98 3254130.92
*) Við erum á sama máli um hana.
»Búríkiskenningin var almenn hér i
álfu fyrjr 100 árum síðan, en er nú
fyrir löngu úrelt og styðst við mjög
lítið.f (G. H.: Tveir fyrirlestrar um
íslenzk stjórnmál. Ak. 1905). Hvaðan
hefir annars skrifstofustjórinn þekk-
ingu sina um búrikiskenninguna?
Ekki vænti eg úr bókum?
Á skýrslu þessari má sjá, að spari-
sjóðsféð, hreyfist tiltölulega lítið eins
og innstæðan i mánaðarlokin sýnir.
Eg held að það sé alger óþarfi fyrir
íslands banka að láta sparisjóðsfé sitt
liggja erlendis, og algerlega víst að
sparisjóðsféð er og hefir verið bönk-
um vorum hinn mesti bakhjarl.
Vera má að Hamilton Hay telji
það nauðsynlegt að sparisjóðir borgi
sparifé hvenær sem krafist er. Mér
er að minsta kosti kunnugt um að
Englendingar telja það nauðsyn, enda
hefir stjórn þeirra á sparisjóðum
tekist miður vel. En þó svo sé i
Bretlandi, er ekki sag t að svo sé hjá
oss. íslenzku bankarnir áskilja sér
3 mánaða frest áður stærri upphæð-
eru borgaðar, sparisjóðir voiir (og á
Norðurlöndum að mig minnir) áskilja
sér allir borgunarfrest, og setja aðal-
lega fé sitt i fasteignar- eða ábyrgðar-
lán, sem ekki verða itnheimt fyrir-
varalaust. Þetta blessast oss vel,
hvað sem Englendingum líður, er
jafnvel að áliti sumra hagfræðinga
ágætt fyrirkomulag. Vér þurfum ekki
enn sem komið er að borga það
miklu nemur af sparisjóðsfé fyrir-
varalaust, þótt oftast sé það gert ef
sjóðunum er það meinfangalaust.
Gegn áhlaupi fjölda manna sem eiga
inni (run), hvort heldur sem er i
bönkum eða sparisjóðum tryggir
ekkert fyllilega.
Nei, eg held að hann sé ekki svo
voðalegur þessi agnúi á sparisjóðs-
fénu, sem skrifstofustjórinn talar um.
Mér finst hún líka eitthvað dular-
full þessi saga sem hann hefir lesið
í einhverri söqubók um orsakir pen-
ingakreppunnar 1907. Hún á að hafa
stafað af byggingu San Fransiscos
eftir jarðskjálftann. Nú hafði að
minsta kosti einn fjármálamaður séð
kreppuna fyrir og ritað bækling um
það mál áður en jarðskjálftinn kom,
meira að segja sagt að peningaeklan
hlyti að brjótast út ekki síðar en
1907. Eg kalla manninn forvitran ef
hann hefir séð jarðskjálftann fyrir I
Hann setti reyndar peningaekluna
í samband við alt annað: ógatilega
notkun lána og sivaxandi eyðslu
manna yfir ejni fram. Meira að
segja hefir peningamarkaðurinn aldrei
náð sér síðan. Mikið mega þeir hafa
bygt þar í San Fransisco.
Fáfnir. Eg hafði i einfeldni minni
haldið að bankar græddu'mestan hluta
f]ár sins á landsmönnum, sem þeir
skiíta við og aðallega á alþýðu manna.
Þetta vill skrifstofustjórínn ekki
kannast við og telur það fávizku.
Það er eins og hann haldi að Islands
banki sé annar Fáfnir, að gullið vaxi
undir honum af sjálfsdáðum eða af
einhverjum fítonskrafti, en ekki af
aurum almenningsins, sem bankinn
sogar til sín. Að skuldugur almenn-
ingur borgi útlánsvextina neitar hann
að vísu ekki og að þeir hafa lengst
af verið miklu hærri síðan íslands-
banki tók til starfa en þeir voru
áður og eru enn í flestum spari-
sjóðum: 5 % vóru þeir er bankinn
komst á fót, en 1906 voru þeir um
S1/*—6 0/0, 1907 7% eða þar yfir
og ekki lækka víxlavextir við sífeld-
ar framlengingar, sem aukaþóknun
er greidd fyrir. Lánin haja orðið
dýrari og nckkurn þátt á íslands
banki í þvi að minni hyggju. Hvað
ómakslaun banka snertir, þá virðist
skrifstofustjórinn ætla að þau komi
ekki almenningnum við. Mér sýnist
sem þau lendi á almenningnum er
öllu er á botninn hvolft, þó kaup-
menn greiði þau venjulega í sjálf-
an bankann. Þeir leggja þau aftur
á vörur sínar og viðskifti, en ekki
nenni eg að útlista þetta einfalda
mál nánar í þetta skifti.
Til þess að fyrirbyggja nýjan mis-
skilning vil eg að lokum taka fram,
að eg tel banka nauðsynlegar stofu-
anir þó dýrir verði þeir stundum
almenningnum og að mér hefir
aldrei dottið í hug að fordæma öll
lán. Eg skoða að eins lán tvleggjað
sverð, sem ekki sé við allra hæfi og
varlega skuli fara með, hvort sem
einstakir menn eða ríki eiga í hlut.
Um skuldirnar hugsa eg líkt og
Muhamed spámaður. Um hann er
sögð þessi saga:
»Menn komu eitt sinn með lík-
börur til spámannsins og báðu hann
biðja fyrir hinum dána. »Dó hann
skuldugur ?« spurði spámaðurinn.
»Já,« svöruðu þeir. »Átti hann þá
fyrir skuldunum ?« spurði spámaður-
inn. — »Nei,« svöruðu þeir. »Biðjið
pið pá jyrir honum piltar. Ekki geri
eg pað!« sagði spámaðurinn.
G. H.
Ófriðar-annáll.
Frh.
Orustan viO Verdun.
Allan maímán. jafnt og þétt hefir
orustunni haldið áfram við Verdun.
Rétt á meðan óvíst var um mála-
lokin við Ameríku dró úr ákafanum
í Þjóðverjum.
Eigi ber á öðru en stórskotatæki
Frakka við Verdun geti nú fyllilega
jafnast á við tæki Þjóðverja.
Þótt allir hljóti að hugsa til þess-
arar heljar orustu með ógn og skelf-
ingu, þá geta menn nú naumast
búist við þvi, að þar verði barist til
nokkurra úrslita. Er orustan hafði
staðið 3 mánuði, var talið, að Þjóð-
verjar hefðu mist 300,000 liðsmanna.
Frakkar nokkru minna. Því þótt
þeir láti ekki undan og barist sé
mánuð eftir mánuð á sömu stöðum,
um sömu skotgrafirnar, hæðirnar og
skógana, .þá eru Þjóðverjar oftast
nær frekari í áhlaupunum. Frakkar
spara heldur mannslífin.
En hvað meina Þjóðverjar með
þessari gegndarlausu orustu ? Her
Frakka er hinn öflugasti og æfðasti
sambandsþjóðanna, Þjóðverjum hættu-
legasti. Vonin um að brjóta vörn
Frakka á bak aftur við Verdun hlýtur
að vera farinn að sljófgvast eftir 100
daga orustu.
En hve lengi geta Frakkar haldið
áfram slíkri vörn, án þess bolmagn
hersins bili? Skyldi það vera áform
Þjóðvera að eyða þarna merg Frakka
— að þeir hugsi á þá leið, að þegar
mergur þeirra er dottinn úr sögunni,
getum við sigrað hina ?
Verdun er í raun og veru vígborg,
viggirt »uppá gamla móðinn«. En
Frakkar létu afdrif slikra vigja í
Belgiu og Norður-Frakklandi sér að
kenningu verða í byrjun ófriðarins.
Barist er því hér sem annarsstaðar
um skotgryfjur, sem gerðar hafa
verið síðan ófriðurinn hófst. \æru
vigstöðvarnar með sömu ummerkjum
og fyrir ófriðinn, þá mætti ganga að
því vísu, að Þjóðverjar þektu þar
hvern krók og kima.
Þ. 22. mai unnu Frakkar Douau-
mont-vigið úr höndum Þjóðverja.
Vigi þetta höfðu Þjóðverjar unnið
25. febr. Þótti sá sigur Þjóðverja
glæsilegur. — En að Frakkar skuli
vinna sama vigi þrem . mánuðum
seinna — eða öllu heldur rústirnar,
vígi getur það víst varla heitið lengur
—. það sýnir ljósast, hvernig þeir
hjakka í sama farinu mánuð eftir
mánuð. — Eftir nokkra daga náðu
Þjóðverjar rústunum aftur á sitt
vald.
Dag eftir dag og mánuð eftir
mánuð, er huudruðum og þúsundum
sigað i dauðann. — Allar orustir
undangengnar verða að engu, við
hlið þessara hjaðningavíga. Dag eftir
dag nýjar þúsundir í byssukjaftana.
Aldrei áður hafa þúsundir manna
verið eins búnar að grimd og æði
— eða á að kalla það hreysti og
hetjuskap. Hvað veldur, hvar lend-
ir? Sultaróp svangra miljóna héyr-
ist að baki Þjóðverjanna. Þung ör-
laga þruma vofir í lofti yfir frönsku
þjóðinni, sem veif, að líf hennar
liggur við.
Undrunin vex eftir því, sem íengra
liður, að Englendingar skuli láta
Frakka eina um vörnina við Verdun.
Það umtal er komið alla leið á varir
sir Edv. Greys utanrikisráðherra. —
Hefir hann i ræðu í enska parla-
mentinu þakkað Frökkum með mörg-
um fögrum orðum frábæra vörn
þeirra, og að þeir hafi þar einir
frelsað Frakklaud og sambandsþjóðir
þess.
í lok mánaðarins segir sir Douglas
Haig svo frá, að Englendingar hafi
tekið að sér allstórt orustusvæði í
Frakklandi til þess að létta undir
með Frökkum. Þeir hafi ekki farið
fram á aðra hjálp. Sýnir þetta hið
óbilandi traust Frakka á her sinum.
Annars mætti líta svo á, að Eng-
lendingar vildu spara kraftana, með-
an Þjóðverjar hamast, til þess að
geta staðið óhaltir f úrslitaorustunni.
Baktal Þjóðverja um Englendinga
verður auðvitað ekki tekið mark á.
Þeir telja Engletidinga í raun og
veru enga happagesti í Fiakklandi
og spá því, að Englendingum þyki
vissara að hafa her þar i landi eftir
ófriðinn, vesalings Frökkum til stuðn--
ings. Að þeir líti hýru auga til þess
að eiga ból í Calais — og »þá muni
mörgum kotbóndanum* o. s. frv.
Austurríki og Xtalia.
Lítið hefir heyrst eða verið hugs-
að um Italiu, siðan hún flæktist í
ófriðinn. Lengi var beðið eftir þvF
að vita, hverju megin hún yrði. —
Álitið að hún, 6. stórveldið, myndi
geta riðið baggamuninn. — En það
reyndist síður en svo, Þótt baristí
hafi verið þar suður í Ólpunum á
takmörkum Austurrikis og Italíu, þá
hafa þær orustur þótt svo ómerkK
legar, að þeim hefir verið lítil gaum--
ur gefinn.
Nú um miðjan maí tóku Austur--
rikismenn lögg á sig og berja mik^
inn á ítölum. Aður höfðu þeir að’
eins varist lítilfjörlegum árásum ítala^
Er það auðsjáanlega áform þeirra að
brjótast inn á Langbarðaland og þá
alla leið til Feneyja. Eftir viku tíma
fór þó að hægja á framrás Austur-
rikismanna. Og urðu þá Italir strax
hinir rólegustu og sögðu, að Austur-
rikismenn gætu aldrei komið stór-
byssunum, sem þeir notuðu fyrsta
daganna, yfir fjöll þau, sem voru á
vegi þeirra.
Arás Austurrikismanna er á millí
ánna Avige og Brenta. Sú leið er
ekki venjulega herleiðin milli land-
anna, og því eru víggirðingar þar
tæplega eins góðar og við ísonzo,
þar seni aðalorastur hafa verið bæði
í þessum ófriði og áður. En þarna,
sem árásin er nú, er leiðin einna
styzt frá takmörkum Austurrikis og
niður úr fjöllunum, þetta 15—20
km. Er torsótt leið er það mjög.
Allan siðari hluta maímán. mjak-
ast Austurríkismenn áfram, og um
mánaðamótin eru þeir búnir að
rjúfa tvær herlínur Itala og vtnna