Ísafold - 12.07.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
3
3--5 herbergja íbúð
með stúlkuherbergi og geymslu óskast frá i. október eða fyr, á góðum
stað i bænum.1
Upplýsinear á skrifstofu ísafoldar.. Sítpi 48-
Einkasaii fyrir Zig-Zag skósvertu.
Einkasali fyrir vora Zig-Zag skósvertu óskast, sem heimsækir kaup-
menn i Reykjavík og nágrenni. Svettan er hrein olíusverta og ekki blönd-
uð með vatni, rennur ekki af leðrinu og ver það gegn bleytu. Tilboð
merkt: 4869, sendist:
Oentralpavillonen, Kbhavn B., Danmark.
Cigarettur.
Það er ómaksins vert að bera saman tóbaksgæðin, í sambandi við
verðið á innlendu og útlendu cigarettunum, það atriði fer ekki fram hjá
neinum þeim, seha þekkingu hefir á tóbaki og gæðum þess.
Gullfoss-eigrarettan
er búin til úr sama tóbaki og »Ti;ee Castle«, sem flestir reykjendur hér
kannast við, en verðið er alt að 2o°/0 lægra.
Sama er að segja um hinar tegundirnar:
Isl. Flagg, Fjóla og Nanna
að þær eru um og yfir 20% ódýrari en útlendar sambærilegar tegundir.
Þetta ættu cigarettuneytendur vel að athuga, og borga ekki tvo pen-
inga fyrir einn, heldur nota einungis ofantaldar tegundir.
Þær fást i
Levi’s tóbaksverzlunum
og víðar.
Knattspyrnukappleikur. Furðu-
legt er það, að eigi skuli fleiri Reyk-
víkingar »ota gönguteinum« út á
íþróttavöll þessi kvöldin, er knatt-
spyrnukappleikar eru þreyttir af svo
miklum áhuga, sem raun ber vitni.
Ekki hamlar veðrið — svo yndislegt
sem það er á kveldi hverju. Nógur
er »spenningurinn«, ef fylgt er með.
Og ekki fer kappleikurinn einu sinni
eins djúpt í pyngjuna eins og kvik-
myndas/ningar. Er það svo, sem sumir
voru hræddir við, er íþróttavallargerðin
var fullráðin á þessum stað, að fólk
mundi telja eftir sporin út á Melana?
Skyldi það geta verið? Slíkt nenning-
arleysi er harla ótrúlegt, þótt sila-
keppshátturinn í göngulagi og hreyf-
ingum höfuðstaðarbúa frekar styrki en
veiki þá tilgátu.
Nei. Það sem veldur fámenninu er
líklega helzt makinda- og misskilnings-
hugsunarhátturinn: — »Ætli það só
nokkuð varið í þetta! Fari það! Ekki
nenni eg! Nennir þú?« — Þessi bráð-
drepandi fjörleysisaudi, kyrstöðunnar
dyrkari og vonleysisins vegandi félagi.
Ef fólk nenti eiuu sinni, góðveðurs-
kvöld, að ómaka sig út á »Völlinn«
og horfa á æskumenn höfuðstaðarins
þreytahinaþrekeflandiog viljahvetjandi
knattspyrnu-íþrótt — þá mundi það
vekjast úr dvala og þora að láta sér
detta í hug kinnroðalaust erindi skálds-
ins: Táp og fjör og frískir menn —
o. s. frv.
Tvö síðustu kvöldin hafa knatt-
spyrnufólagið »Fram« og Reykjakvikur-
félagið þreytt af kappi — með þeim
hætti, að »Fram« beið ósigur í fyrra-
kvöld með 1 vinning móti 4 hjá
Reykjavlkurfélaginu, en sótti sig aftur
í gærkveldi og hlaut þá þrjá vinninga,
en Rvíkurfél. einn.
Það er mikil ánægja stundum að sjá
þessa flokka þreyta list sína og má
sennilega naumast milli sjá, hver skjöld-
inu eigi að bera, svo eru þeir jafn-
vígir. — En ef gera ætti upp milli
þeirra, mundi sá dómurinn sennilega
sanni næstur, að Rvíkurfólagið á þrekið
meira en Fram-félagið mjúkleika og
leikni, svo að áhorfendum þykir meiri
ánægja að knattarmeðferð þess.
í kvöld og næsta kvöld verður kapp-
leikar áfram haðir, og ættu Reykvik-
ingar svo að kunna að meta þá list,
að fjölment verði á áhorfendasvæðinu.
Látin er í Laugardælum síðastlið-
inn föstudag frú Halldóra E. Jóns-
son, f. Waage, áður gift Oddi lækni
Jónssyni. Hún lézt í svefni. Yar lið-
lega sextug að aldri.
Skipafregn : »Gullfoss« kom á
sunnudag með »fult hús« farþega. •—
Meðal þeirra voru :
Frú Lára Pálsdóttir, Halldór Kristins-
son læknir, Karl Einarsson svslumaður,
Vestmanneyjum, Gísli Johnsen konsúll,
Guðm. Eggerz sýslumaður, Konráð
Hjálmarsson kaupm., Mjóafirði, Einar
bóndi á Eiríksstöðum á Jökuldal og
Steinunn kona hans, Pótur Bóasson
frá Reyðarfirði, Gísli Högnason frá
Búðum og kona hans, Sigurjón Jó-
hannesson bæjarfulltrúi frá Seyðisfirði,
Ólafur Óskar læknir Lárusson og frú
frá Brekku o. fl.
»Tjaldur« kom í gær um miðjan
dag. — Farþegar: Einar Arnórsson
ráðherra, (ý Johnson konsúll, Hallgr.
Bened:ktssonstórkaupm., Captein Trolle,
Petersen Bio-stjóri, Jón Sivertsen stór-
kaupmaður, Fenger stórkaupmaður.
Stúdeutarir Einar Jónsson og Halldór
Kolbeins, Forberg landsímastjóri, tveir
útlendingar o. fl.
Látinn er í gærkveldi í Landakots-
spltala Guðmundur Gunnlaugsson
verzlunarmaður, á fertugsaldri.
Guðmundur var um mörg ár við
verzlun hjá Guðmundi kaupmanni 01-
sen hór í bænum, lipurmenni og hvers
manns hugljúfi, er honum kyntist.
Báskapar-horfur
segja hygnir búandmenn alt ann-
að en glæsilegar. Grasspretta hin
rýrasta, en kaupafólksgjald afskap-
legra en nokkrn sinni áður. Sildinni
norðanlands kent um. Fljóttekinn til-
viljunar-síidargróði meira metinn en
hinn tryggi laadbúnaður.
Bókarfreg*!!.
Eimreiðin I. h. 1916.
Þegar eg sá Eimreiðarböggulinn i
harðindunum í vetur, sagði eg við
sjálfan mig: Nú þarf dr. Valtýr að
friðþægja fyrir »Þrjátíu ára stríðið*
það í fyrra. Síðasta hefti árgangs-
ins 1915 var fult af frásögninni um
það og heilt eimreiðarhlass af svið-
um frá því krónumarga striði.
Sumir mætir menn vildu ekki láta
binda það hefti Eimreiðarinnar ásamt
öðrum Eimreiðarheftum — vildu
ekki vita af því i hillunni. Eg drep
á þetta til fróðleiks, þó að það beri
keim af ofstæki. Reyndar er sú of-
stæki ekki meiri né verri en ofstæki
templara gagnvart vínvinum. Og
ekki hefir þeim sumum — templ-
urum — gengið svo vel að láta vera
óbrotin tíu lagaboðorð guðs, að þeim
farist að ámæla hinum, sem brjóta
bannlögin.
Dr. Þorvaldur situr i öndvegi Eim-
reiðarinnar að þessu sinni og sýnir
alþýðu stjörnudýrð festingarinnar,
hugkvæmur og handlaginn. Þá
kemur St. G. St. með vel kveðnar
vísur úr ýmsum áttum. Næstur er
undirritaður með »Föstudaginn langa
1914«, endurminningar utan af voða-
auðn þess fimbulvetrar. Þá var alt
líf á heljarþrimi ódæma fannkyngju.
En hins vegar var gengið til alþing-
iskosninga með þeirri angurgapa-
mensku víðsvegar um land, sem
andskota árs og friðar orkaði páska-
hláturs bak við tjöldin stórhríðar-
innar.
Frúin háaldraða í Stykkishóln.i rit-
ar enn um æskuminningar sínar, vel
og fróðlega. Sú kerling er »ger-
semi sem mest« og mætti enn þá
opna blekbyttuna. — fakob Thorar-
ensen á tvö kvæði i þessu hefti,
snildarleg bæði, stuttorð og frumleg.
Annað er um »sjálfstæðinginn« á
pappírnum, sem er þó aumasti ætt-
leri í öllum sönnum greinum. Hitt
er um syndara, sem er að hrapa
fram af hömrum. Skáldið afspikar
syndaselinn í hrapinu og tekur inn-
an úr honum um leið með þeim
handtökum og orðakyngi, sem eg
get ekki annað en öfundað hann af'.
— Axel Thorsteinsson skálds ritar
frásögu og fer efnilega af stað. Þá
eru smágreinar um bækur og þess-
háttar.
Dr. Valtýr er glöggur ritdómari
og sanngjarn — þegar hann vill
þann flötinn uppi hafa. En stund-
um verður honum sú skissan á, að
gerast smásmuglegur og fara þá á
mýflugnaveiðar og með »tinukerin«
í berjamó. Þó að svo kunni til að
bera, að hann komi inn fyrir landa-
merki mín i þessum erindum, þá
er mér það til alls engrar gremju.
Hann er pó góður gestur og vel-
kominn. En eg þykist allgóður
heim að sækja, þó að eg játi ekki
hverju orði, sem aufúsugestur mælir.
Og með þessum formála er eg þá
kominn að þeim atriðum, sem okk-
ur dr. Valtý greinir á um. »0g liti
nú á þeir, sem spekimenn eru«,
sagði Glúmur.
Dr. Valtýr segir í ritdómi um
120 hrinohendur: »Hefir hann stund-
um orðið að gripa til rangra eða
afbakaðra orðmynda vegna bins dýra
ríms, t. d. heið fyrir heiði, þögl
fyrir þögul og jafna fyrir jafnan«.
Eg get nú sagt dr. Valtý það, að
eg set ekki eitt einasta orð i kvæði,
sem eg þykist vanbúinn til að verja,
og naumast í sundurlaust mál, svo
nákvæmlega athuga eg hvert orð.
En það er satt, að ávalt er það álita-
mál, sem deila má um, hvort eitt
orð sé rétt eða ekki rétt. Niður-
slaðan fer eftir því, hvort vörnin er
bygð á undirstöðu framburðar-mál-
venju eða uppruna orðsins, eins og
vér þekkjum hann frá fornu fari.
Þó að eg taki nú tii máls um fáein
atriði, sem okkur dr. Valtý greinir
á um, er ekki svo að skilja, að
þrætugirni komi mér af stað. Hitt
er heldur, að eg hefi gaman af að
malda i móinn, þar sem islenzkan
og málfræðin eiga ber á hverri þúfu
og móinn með.
Þóql er ómótmælanlega rétt orð-
mynd. Og er hver maður firru-
maður, sem finnur að notkun þess
orðs. Það er jafnrétt sem brullaup
fyrir brúðhlaup. »Þöglar ásti«« heitir
prentuð saga, og fer vel á því nafni.
Naumast mundi nokkur bragðnæm-
ur maður á mál kjósa heldur pöqul-
ar ástir. Þess háttar samdráttur orð-
anna er algengur í fornu máli, bæði
samföstum orðum og sundurlausum.
— »Alla jafna« stóð nýlega í ísa-
fold í ritgerð, og þá er það skálda-
ieyfi, að segja einungis jafna fyrir
alla jafna. »Hann kvaðst þat gjarna
vilja« stendur í einni íslendingasögu,
ekki gjarnan. Björn heitinn Jóns-
son ritaði helzti fyrir helzt til. Sú
orðmynd — helzti — kemur fyrir
í Njálu og hölsti í Vopnfirðingasögu.
Þá kem eg að orðinu heið. Eg
mun hafa sett i handritið heið’ með
úrfellingarmerki, en það hefir þá
fallið niður í »prentverkinu«. En
eg þarf ekki að koma þessu af mér.
Heið er gilt og gott og á fornan
rétt á sér og mun hafa verið til i
fornmálinu. Tií þess benda samsett
orð, t. d. heiðló og heiðmyrkur. En
hvað sem þv} líður, þá er það skálda-
leyfi, að nota orðstofna eins og full-
komin orð. Og heið er þó stofn
orðsins eða sú undirrót, sem ýmsar
orðgreinar hafa kvíslast frá með litið
breyttum merkingum. Páll Vidalin
kemst inn á upprunaóðal heiðarinn-
ar og rekur frumþýðingu þess orðs
rækilega i ritgerð sinni »Heiðingi«
í Skýringum yfir fornyrði lögbókar.
Hann segir, að upprunaþýðing orðs-
ins heiðingi sé sú, að sá sé heið-
ingi, sem býr i birtunni, því að
heiði, þ. e. a. s. hálendið og heiði
himinsins, séu samvaxnar i frum-
hugmyndinni. Og vist er um það,
að þetta orð er gamalt og frjósamt
og deilist víða og á ýmsar lundir;
hefir og margar myndirnar. Heiður
er völvunafn og harla fornt, dregið
af heið eða heiði. Þá er heiðna,
ísgljá með heiðríkjulit. Heiðni er
eitt systurorðið. Þá er kynlaust nafn
í fleirtölu heið — »ok váru heið
upp í himininn« segir í Bjarnar sögu
Hítdælakappa. Svo mikið þanþol
hefir þetta orð.
Upprunaorðið er vafalaust heið. En
ef þvi verður neitað, þá er þó stofn-
inn eftir. En stofnar eru stundum
hafðir i stað orðanna sjálfra i skáld-
skap. Ginrt og %ár kemur fyrir í
Íslendingasögum og Fornaldarsögum.
En nú er sagt meira — bætt við
endingum: ginningar og gárungar.
Það er og skáldaleyfi, að taka fram
fyrir hljóðvörp. »Tveim skjaldnm«
sagði Eyvindur skáldaspillir. Og
Steinunn móðir Skáld Refs sagði
jarðu fyrir jörðu. Þessi afbrigði
málsins eru fögur. Og stýfð orð,
þ. e. endingarlaus, eru fögur, bæði
reið (eimreið) og heið. Höfundur
Grettissögu nefnir Spjótsmýrr í nefni-
falli, en mýri í öðru orðinu, ekki
þó í vísu, svo að rímþörfinni er alls
ekki um að kenna. Svo er að sjá,
sem fornu snillingarnir bregði fyrir
sig frábrigðum orða að gamni sínu,
eins og þegar t. d. mófugl stendur
á öðrum fæti og syngur og hneigir
sig.
Dr. Valtýr talar um rímgalla, þar
sem eg læt fallast i hringhendufaðma:
SamanvaWar sól og hún
signa dal á vori.
En ef þetta er réttmetiun rímgalli,
þá er allur þorri dróttkveðinna forn-
skáldavísna rímgallaður. Þá stenzt
ekki jafnvel fegursta vísa frægasta
fornskáldsins eldraunina. Eg á við
vísuna annáluðu eftit' Kormák:
Brámáni skein brúna
brims und ljósum himni;
bri'wií — htmni er þá vitavert og
hvarmatuw^ls og hriw^a
skýtur þá skökku við. Samskonar
dæmi eru auðfundin i visum allra
fornskálda. Og þó voru þeir lista-
menn í rimfræðinni. —
Eg ætla að gripa tækifærið, fyrst
eg er að ræða um málfræðiefni og
drepa á atriði, sem þó er úr annari
átt og óskyldri. Finnar tveir og
báðir fónssynir, annar á Kjörseyri
og hinn í Höfn, hafa ritað um bæj-
arnafnið Kjörseyri af hverju dregið
mundi vera. Dr. Finnur neitar þvi,
ef eg man rétt, að Kjörseyri geti
verið dregið af kjör, því að þá hlyti
það að heita kjaraeyri samkvæmt
málfræðisreglum. (Ef eg fer rangt
með, þá er misminni um að kenna,
orðaskifti nafnanna ekki við hendina).
Nú stendur þessi kynlega málsgrein
í Fljótsdælu og er eignuð Helga
Droplaugarsyni: »Því bauð ek yður
kjörs á«. Ef s-ið er rétt sett i þessu
orði þá er það naumast rangt sett í
Kjörseyri. Ef eg hefði náð í dr.
B. M. Ólsen, mundi eg hafa sézt
að fótum hans um þetta mál — til
spurnar og úrlausnar. Anoats kem-
ur orðmyndin Kjörseyri fyrir í Flat-
eyjarbók.
Þegar eitthvert timaritshefd kem-
ur á borðið, verður mér ósjálfrátt
að lita til annara timarita og gera
þá samanburð. Einkum verður mér
litið til nýgræðinga og þykir mér
jafnan vænt um þá, ef þeir eru ekki
bersýnilegur góugróður, sem enga
framtið qetur átt. Það eru aplagot,
sem fæðast fyrir timann. Mér komu
nýgræðingar i hug, þegar eg sá
Axel þarna í Eimreiðinni. Jónas Jóns-
son (yngri) frá Hrafnagili var i fyrsta
sinn á ferðinni i Skírni s. 1. haust
með sælgætis gáskasögu. Ekki er
hann ættleri. Þórir Bergsson hefir
átt áqœtar smásögur í Skírni s. 1.
missiri. Það mun vera dulnefni,
Sigurður Hvanndal átti allgott æfin-
týri í Skírni í fyrra og las eg það
með ánægju. Þá er hann Kvenna-
brekku Smári á ferðinni i Eimreið-
inni og Óðni nokkrum sinnnm. Eg
mun ekki eiga við þann mann að
virða góðgirnina. En þó skal hann
njóta sannmælis, þess er hann á:
Hann yrkir mjög snyrtilega og reynd-
ar prýðilega.
í april 1916
Guðm. Friðjónsson.