Ísafold - 02.09.1916, Síða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis 7x/2
kr. eða 2 dollarjborg-
lst fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.

SAFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjári: Dlafur Björnsson.
Talsími nr. 455.
Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé tll útgefánda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandj skuld-
laus við blaðið.
XLIII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 2. september 1916.
6 5. tölublað
AlþýBnfél.bók asafn Teroplaras. 8 kl. 7—B
Borgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—3 og Z—7
íslandsbanki opinn 10—4.
K..F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10
Alm. fundir fid. og sd. 8x/a
Landakotskirkja. Guósþj. 9 og 6 & hoigum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
LandsbúnaOarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirhir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafniö hvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka d&ga
helga daga 10—12 og 4—7.
Listasafnið opib hvein dag kl. 12—2
Náttúrugripasafnib opið l*/a—2J/a á sunnud.
f óflthúsió opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—0
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavíkur Pósth.8 opinn 8—12.
Y&filstabahælib. Heimsóknartimi 12—1
frjóbmenjasafnió opió hvern dag 12—2.
gutXTCoa Jinnu mca nm
Klæðaverzlun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888.
Sinii 32.
þar ern fötin saomuö flest
þar ern tataefnin bezt
Vandaðastar og ódýrastar
Líkkistur
seljuin við undirritaðir.
Kistur fyrirliggjandi af ýmsri gerð.
Steingr. Guðmundss. Amtm.stíg 4.
Tryggvi Arnason Njálsg. 9.
Björn Kristjánsson,
gullið og bankarnir.
i.
Björn Kiistjánsson bankastjóri hefir
skrifað ritgerð um »Seðlabanka«,
sem hann hefir látið birta i blaði
sínu, »Landinu«. — Henni var fylgt
dr hlaði með áskorun frá blaðinu til
lesenda þess um, að lesa hana af
athygli, því menn ættu ekki oft kost
i, að fræðast um slík efni, og þar
við var bætt nokkrum vel völdum
orðum una fjármálaspeki B. Kr.
Það eru bankavísindi, sem banka-
stjórinn skrifar um. En ekki um
Landsbankann, heldur íslandsbanka.
Það er svo einkennilegt, að siðan B.
Kr. varð bankastjóri Landsbankans,
hefir hann alt af við og við verið
að láta i ljósi umhyggju fyrir íslands-
banka. Gera tillögur um fyriikomu-
lag hans og hvernig honum verði
komið út lir »ógöngunumc. Umbæt-
ur á Landsbankanum nefnir hann
ekki á nafn.
B. Kr. er einn af þeim mönnum,
sem gengust fyrir því, að íslands-
banki var stofnaður og honum veitt-
ur seðladtgáfuréttur. Þeir menn þótt-
ost ekki sjá nein ráð til þess, að efla
Landsbankann svo, að hann gæti
fullnægt þörf landsmanna. Seðlaút-
gáfaréttinn álitu þeir að Landsbank-
inn gæti ekki notað. Sáu engin ráð
Tilkynning
Nýjar vörubirgðir eru nú komnar til
V. B. H.
af flestum nú fáanlegum
Uefnoðarvörum,
í fjölbreyttu úrvali.
Yegna tímanlegra innkanpa getnr verzlunin boðið viðskiftamönnum sín-
nm þau beztu kaup sem völ verður á i ár.
Ennfremur hefir verzlunin:
Pappír og ritföng, Sólaieður og skósmíðavörur.
Vandaðar yörur. Odýrar vörur.
Verzlunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
til að gulliryggja seðlana. — Nú vill
B. Kr. láta landið kaupa íslands-
banka »og að sjá fyrir nægum gull-
forða bæði fyrir hann og landið*.
— Það er eina leiðin, sem hann sér
út úr þeim »ógöngumc, sem bank-
inn er kominn i.
Hann telur það víst, að hluthafar
myndu selja hlutabréf sín í bankan-
um fyrir 4^—50/0 skuldabréf lands-
sjóðs, ef þau yrðu innleyst á 30 ár-
um eftir hlutkesti. — Á hverju hann
byggir þessa vissu sína, það verður
ekki séð á ritgerðinni.
Veðdeildarbréf 4. flokks veðdeildar
Landsbankans hafa til þessa reynst
algerlega óseljanleg, jafnvel þó þau
séu fáanleg fyrii 90°/0 af ákvæðis-
verði þeirra. Þau eru trygð með
ábyrgð landssjóðs auk fasteignarveðs
og sameiginlegrar ábyrgðar allra lán-
takenda flokksins, og vextir af þeim
eru 41/s°/o- — Ef »vissac bankastjór-
ans væri á rökum bygð, ættu hlut-
hafar íslandsbanka að vera fusir til
þess að hafa skifti á hlutabiéfum sín-
um og þessum veðdeildarbréfum. —
En hverjar líkur eru til þess, má sjá
af þvi, að hlutabréf íslandsbanka eru
seljanleg fyrir i2o°/0 og par yftr.
Þeir af hluthöfum íslandsbanka,
sem vilja, geta nú selt hluti sina
fyrir 120 krónur hundraðið. Ef
»vissac bankastjórans væri ábyggileg
ætti Landsbankanum að vera lafbægt
að selja öll veðdeildarbréf sin að
minsta kosti fyrir ákvæðisverð. —
En hvernig gengur það?
Bankastjórinn er gróflega snjall,
að sídu áliti að minsta kosti, i því
að finna upp kenningar handa öðr-
um til að fara eftir. — En það er
ekki eins víst, að hann ætti hægt
með að fylgja þeim kenningum sjálf-
ur. Að því mun vikið síðar.
Ogöngurnar, sem íslandsbanki og
þar af leiðandi landið líka er komið
í, að áliti bankastjórans, eru þær, að
seðlar bankans eru ekki nægilega
gulltrygðir. Og seðlaútgáfan, sem
bankanum hefir verið heimiluð, er
svo mikil, að landið er orðið gull-
laust.
Bankastjórinn þykist leiða rðk að
þvi, að íslandsbanki geti ekki inn-
leyst seðla sína með gulli og »hlyti
að velta um, hvenær sem á reyndi«.
Gullforði bankans þarf samkvæmt
lögum ekki að vera meiri en 171li,°l0
af seðlum í umferð. Bankastjórinn
fullyrðir, að 50% mundi ekki nægi-
legt; en hann tekur ekkert fram um,
hve mikið muni þurfa, og er það
þó ekki þýðingarlaust að fá það upp-
lýst, þar sem íandið yrði að kaupa
það gull, sem á vantaði, ef það ætti
að kaupa bankann, auk þess sem það
yrði að kaupa hlutabréfin. Ef banka-
stjórinn t. d. áliti, að gullforðinn
yrði að vera 67V20/0, þá næmi hækk-
un gullforðans fyrir 4 miljónir króna
í seðlum 1200 þúsundum króna, sem
landið yrði þá að kaupa sér í gulli,
ef sú seðlaútgáfa ætti að haldast,
eftir að það tæki að sér rekstur
bankans.
Það sé fjarri mér að fullyrða, að
landinu reyndist ókleift að fá það
fé, en eg get ekki dulist þess, að eg
fer þá áð efast um, að bankastjórn
Landsbankans hafi gert skyldu sína
í því, að koma veðdeildarbréfum
bankans í peninga.
Og trúað gæti eg þvi, að þeir
menn væru tii, sem teldu því fé
betur varið á þann hátt, að leggja
það í ýms þjóðþrifafyrirtæki, sem
bíða eftir rekstursfé. —
Gulltrú bankastjórans ætla eg ekki
að hrófla við. — En fullyrðing hans
um, að seðlar íslandsbanka séu óinn-
leysanlegir, þegar af þeirri ástæðu,
að bankinn hafi ekki nægilegt gull
hér á landi til að innleysa megnið
af seðlum þeim, sem í umferð eru,
og að bankinn hljóti því að »velta
um, hvenær sem á reyndic — er
helbert bull. — Hvenær sem það
bæri að höndum, að menn heimtuðu
alment innlausn seðlanna, mundi
landsstjórninni innan handar, að
rannsaka hag bankans, og ef hann
ætti inni erlendis nægilegt fé til þess
að leysa inn seðlana, trygt handhöf-
um þeirra, að þeir yrðu leystir inn
innan ákveðins tíma. Það, hvort
bankinn »veltur um«, er því alger-
lega undir því komið, hve tryggar
eignir hans eru, en ekki hve mikill
gullforðinn er. — Gífuryrði banka-
stjórans um »svik við þjóðina« falla
því máttlaus niður.
Annars er gulltrú bankastjórans
dálítið undarleg á þessum tímum,
Hann sagði í upphafi ritgerðar sinn-
ar frá þvi, að bankar á Norðurlönd-
um og víðar væru hættir að taka
við gulli sem borgun nema með af-
föllum. Og hann heldur sýnilega,
að það gildi einnig um það gull,
sem venjulega er í umferð í lönd-
unum sjálfum sem gjaldmiðill. —
En í lok ritgerðarinnar segir hann,
að isl. þjóðin sé svo sett, »að hún
geti orðið hungurmorða, fyrir mynt-
forðaleysi, hvenær sem fyrir kemur,
að viðskiftasambandið slitnar við
Norðurlönd á óhentugum tímac.
Það er nú fyrst við þetta að at-
huga, að bankastjórinn virðist ekki
vita til þess, að landið hafi viðskifta-
sambönd við önnur lönd en Norð-
urlönd. Eða að unt sé að köma ís-
lenzkum afurðum í verð annarsstað-
ar. — Honum virðist vera algerlega
ókunnugt um, að bankarnir hafi
nokkurt viðskiftasamband við önnur
lönd. — Og ennfremur virðist hon-
um vera ókunnugt um það, sem
hann var að skýra frá i upphafi rit-
gerðar sinnar, að gullið getur hæg-
lega brugðist sem fullgild borgun
til annara ríkja.
En liklega verður þó að taka það
trúanlegt, að bankastjórinn hafi þessa
tröllatrú á gullinu,(að hann álíti að
þjóðinni sé það lifsnauðsyn, að hafa
altaf töluvert gull á reiðum höndum.
Sömuleiðis að seðlaútgáfa Islands-
banka sé óholl ög of mikil fyrir
landið, bæði vegna þess, að seðlarnir
séu ekki nægilega gulltrygðir, og
vegna þess, að svo mikið seðlamagn
útrými gulli sem gjaldmiðil úr
landinu. — En þá er vert að athuga
afstöðu Landsbankans, undir stjórn
Björns Kristjánssonar, til þess máls.
II.
Það er óhætt að fullyrða það, að
Björn Kristjánsson hefir mjög brugð-
ist vonum margra manna sem banka-
stjóri. Fyrst og fremst með því, að
taka upp eftir íslandsbanka öll gróða-
brögð, svo sem framlengingargjald
af lánum og víxlum, í stað þess að
vera honum þar þrándur í götu, og
í því að hækka útlánsvexti að þarf-
lausu, án þess þó að láta sparisjóðs-
inneigendur njóta nokkurs góðs af.
— En einnig hefir hann í þvi brugð-
ist vonum manna, að ekki verður
séð, að hann hafi gert neitt til þess
að afla landinu meira veltufjár. Það
eina, sem hann hefir gert i því efni,
er að koma því til leiðar á þingi,
að landssjóður tæki að sér að greiða
fyrir bankann 2 miljónir bankaskulda-
bréfa, og sá hann þá engin ráð til
að greiða þá skuld, ef landssjóður
hlypi ekki undir baggann, nema þá
að bankinn minkaði útlán að því
skapi. — Hver búhnykkur þessi hlut-
taka landssjóðs í bankanum verður
bankanum sjálfum, sem sérstakri
stofnun, má fara nærri um, þegar
þess er gætt, að bankinn á að greiða
Um ritdóm.
Mottó: Tryggur í túni situr
með trýnið spert og hátt,
spangólar yfir sig, eða
ylfrar sárt og lágt.
Agúst Bjarnason.
Mér datt þetta erindi ósjálfrátt í
hug, þegar eg las dóm prófessors
Ágústs Bjarnason í Iðunni 1. árg.
4. hefti um úrval það, er eg hefi
annast af ljóðmælum Matthíasar Joc-
bumssonar. Sá ritdómur er þannig
vaxinn, að eg mundi fyrir löngu
hafa svarað honum, ef eg hefði ekki
til skamms tíma verið í annari heims-
álfu.
Hann fer svo sem hátiðlega af
stað, með mottó og formála um
stærilæti þeirra rithöfunda, sem ekki
þola að fundið sé að verkum þeirra
með réttmætum aðfinslum og kveðst
ekki geta liðið slíka hvympni. Hon-
um þykir nóg af lognu lofi hér á
landi, þó hann beri sannleikanum
vitni og bendi líka á gallana. »01dr-
uð konac í Morgunblaðinu hefir
vitnað á þennan formála, svo hann
er þegar orðinn frægur.
En samt langar mig að gera dá-
litla athugasemd við hann. Eg skil
það vel, að piófessornum þætti það
landssjóði vexti sem hluthafa. Ef
bankinn hefir sæmilegan gróða, verða
því vextir þeir, sem honum ber að
greiða landssjóð’, miklu hærri en
hann mundi þurfa að borga af er-
lendu láni. — En við því er ekkert
að segja. Bankastjórn Landsbankans
sá engin ráð til þess að afla bank-
anum þessa fjár með vægari kjörum.
í stað þess að bankinn ætti að
geta útvegað landssjóði lán, verður
hann að leita á náðir landsstjórn-
arinnar. Og á öllum þingmálafund-
um, sem eru verulega vinveittir Birni
Kristjánssyni, er ár eftir ár, fyrst og
síðast skorað á þing og stjórn að
vernda Landsbankann!
Að bankinn eigi að vernda landið
— það hefir stjórn þjóðstofnunarinnar
sýnilega aldrei komið til hugar. —
Eg má segja, að bankastjórinn talar
um það í ritgerð sinni, að íslands-
banki hafi verið gerður að yfirbanka
þjóðstofnunarinnar. Og sýnilega hag-
ar stjórn Landsbankans sér þar eftir.
skemtilegast að geta gert sjálfan sig
að hæstarétti, svo að dómum hans
yrði ekki áfrýjað og aðfinslur hans
allar taldar réttmætar. En eg fyrir
mitt leyti viðurkenni ekki slíkan
hæstarétt. Þeir sem dæma um rit
annara, verða að standa reikningskap
orða sinna fyrir dómi heilbrigðrar
skynsemi engu síður en aðrir rithöf-
undar, og það því fremur, sem þeir
þykjast vera leiðtogar almennings.
Það er einskonar þjóðtrú hér á
landi, að ekkert gagn sé að ritdómi
nema þar sé sem mest af aðfinslum
og helzt skömmum fyrir það sem
ekki finnur náð fyrir augliti hins
háa ritdómara. Sé riti hrósað, vek-
ur það tortrygni, þvi að »fýsir eyr-
um ilt að heyrac. Um sjálfan mig
hefi eg heyrt það viðkvæði úr ýms-
um áttum, að litið mark sé takandi
á því, sem eg rita um bækur, vegna
þess að eg hrósi oftast því, sem eg
skrifa um. Það er satt, að eg skrifa
sjaldan svo um bók, að eg hæli
henni ekki að einhverju leyti, en
það kemur af því, að eg skrifa um
þær bækur einar, sem mér þykja
einhvers hróss verðar, og veit eg
ekki »hvárt ek mun þvi óvaskari
maðr enn aðrir menn, sem mér
þykkir meira fyrir enn öðrum mönn-
um at vega menn?« Mér er óljúft
að skrifa um það, sem mér finst illa