Ísafold - 02.09.1916, Blaðsíða 2

2
IS A F OL D
Bankastjórinn ámælir íslandsbanka
fyrir það, að hann noti seðlaútgáfu-
rétt sinn til þess að »firra sig flutn-
ing á mynt« frá útlöndum. — En
hann áfellist hann þó ekki fyrir það,
að hann noti hann til þess að firra
Landsbankann flutning á mynt! Það
telur bankastjórinn auðvitað sjálfsagt
að íslandsbanki geri fyrir undirbank-
ann.
Björn Kristjánsson segir, að ís-
landsbanki hafi ekki þurft «að hafa
nokkurn seðil í umferð* 30. maí s.l.
Þá hafi bankinn haftíumferð 3.198.-
405 kr., en átt innistandandi hjá
erl. bönkum 4.471.585 kr. að frá-
dregnum skuldum. Ef bankinn því
hefði dregið að sér smátt og smátt
gullgjaldmiðil, hefði hann engan seðil
þurft að hafa í umferð og þó átt
rúma eina miljón króna inni erlendis.
. Nú verður bankastjórinn að gæta
þess, að stjórn íslandsbanka er hon-
um ekki samdóma í gullkenning-
unni og álítur ekki, að landinu stafi
nein hætta af seólunum. — Stjórn
íslandsbanka er því eins og barn,
sem ekki sér hættuna.
Öðru máli er að gegna um stjórn
Landsbankans. Hún sér hættuna,
sem íslandsbanki er staddur i, að
seðlar hans eru svo illa trygðir, að
hann getur »oltið um, hvenær sem
á reynir«, og hún sér líka hættuna,
sem landið er í, að pjóðin qetur orðið
hunqurmorða vegna myntforðaleysis
þá og þegar.
En getur þá bankastjórn Lands-
bankans ekkert gert annað en að
skrifa ?
Jú, Landsbankinn qetur flutt svo
mikið gull til landsins, að Islands-
banki geti ekki komið út
einum einasta seðli og það
ekki að eins 30. maí ár hvert, held-
ur allan ársins hring.
Til þess að firra Landsbankann
flutning á mynt frá útlöndum, notar
stjórn hans seðlaútgáfurétt íslands-
banka þannig, að hún lætur borga
mörg hundruð þúsunda inn í reikn-
ing hans í Khöfn á ári, en fær fyrir
það seðla hjá bankanum hér heima.
Ef stjórn Landsbankans hefði ekki
horft í kostnaðinn við flutninginn á
myntinni, flutt gull til landsins í stað
þess að nota seðla íslandsbanka, þá
gæti Björn Kristjánsson nú þakkað
sér að það væri trygt, að þjóðin
gæti ekki orðið hungurmorða vegna
myntforðaleysis.
Og nú er tiltölulega lítil hætta á
því, að gullið yrði sent aftur til út-
landa, því allir rnyndu heldur kjósa
að senda ávísanir, kostnaðarins vegna.
Ög fyrir íslandsbanka stoðaði það
lítið að senda út gull, því Lands-
bankinn gæti flutt það inn jafnóð-
um; hann myndi því brátt hætta
því, þó hann byrjaði á þvi, og taka
því fegins hendi, ef Björn vildi vera
svo miskunnsarour, að lofa honum
að hafa 1—2 miljónir af seðlum í
veltunni.
Það eru nú liðin full 6 ár síðan
Björn Kristjánsson varð bankastjóri
Landsbankans. Allan þann tíma hefir
hann vitað, eða haldið, að þjóðin
væri i fjárhagslegum lífsháska. Hann
hefði getað bjargað henni, hvenær
sem hann hefði viljað — en hefir látið
það ógert. Og finst ekki bankastjór-
anum, að það hefði þó staðið hon-
um enn þá nær, sem þingmanni og
bankastjóra pjóð bankans, að firra
þjóðina hungurdauða, en að firra
bankann flutning á mynt?
A þessum sex árum hefir margt
misjafnt verið sagt um Björn sero
bankastjóra, en enginn hefir þó felt
jafn þungan dóm yfir honum og
hann sjálfur gerir óbeinlinis í síð-
ustu ritgerð sinni um seðlabanka. —
Þvi væri það alt rétt, sem hann
segir í þeirri ritgerð, þá er hann al-
gerlega óhæfur bankastjóri fyrir þjóð-
banka íslands — og honum hlýtur
að vera það augljósara en öllum
öðrum.
N. N.
Mannslát.
Adolf Lárusson, yngsti sonur Lár-
usar heit. Lúðvigssonar kaupm., lézt
í Kaupmannahöfn. Hann hafði
dvalið þar um stund og numið
rakaraiðn. Mesti efnispiltur.
Karl Nikulásson
forstjóri á Akureyri hefir 22. f.
mán. verið viðurkendur frakkneskur
konsúlsumboðsmaður.
Landskosningarnar.
Fréttir eru nú komnar um atkvæða-
töluna við landskosningarnar og eru
þær á þessa leið:
Reykjavík ...................... 830
BorgarfjörSur .................... 250
Myrasýsla ........................ 187
Snæfellsness/sla ................. 188
Dalasýsla ....................... 152
Barðastrandarsýsla ............... 190
Yestur ísafjarðarsýsla ........... 125
ísafjörður ....................... 167
Norður ísafjarðarsýsla............ 127
Strandasýsla ..................... 130
Húnavatnssýsla ................... 216
Skagafjarðarsýsla ................ 191
Eyjafjarðarsýsla ................. 293
Akureyri ......................... 167
Suður Þingeyjarsýsla ............. 303
Norður-Þingeyjarsýsla.............. 78
Norður-Múlasýsla.................. 225
Seyðisfjörður...................... 41
Suður-Múlasýsla .................. 296
Skaftafellssýsla.................. 312
Vestmannaeyjar ................... 115
Rangárvallasýsla ................. 358
Árnessýsla........................ 523
Gullbringu- og Kjósarsýsla....... 315
Hafnarfjörður ..................... 58
Alls kusu rúm 5800.
Menning íslendinga.
í 19. tbl. »Lögréttu« þ. á. er löng
grein um skattamál eftir Jóhann
alþm. Eyjólfsson.
A einum stað i greininni kemst
hann þannig að orði: »Það dylst
vist fáum, að á framsóknarbrautinni
stöndum við öllum menningarþjóð-
um heimsins langt að baki, í flestu
tilliti . . . .« Litlu seinna er þetta:
»Og ef vér ætlum nú að herða á
göngunni á framsóknarbrautinni, svo
við getum komist þangað með tærn-
ar, sem aðrar þjóðir hafa hælana ....«
Þetta er harður dómur yfir fram-
sókn og menningu íslendinga, sem
háttv. greinarhöf. kveður upp. Og
hann kemur ekki með eitt orð sínu
máli til stuðnings. Trúlega stafar
það fremur af því, að greinin fjallar
ekki beinlínis um þetta efni, en
hinu, að hann hafi ekki nægar ástæð-
ur fyrir máli sínu. Þvi þegar höf-
undurinn er fulltrúi á löggjafarþingi
þjóðarinnar, þá ætti að mega ganga
að þvi sem visu, að hann dæmdi
ekki þjóð sína of hart.
En samt finst manni þetta mikið
vera sagt. Takmörkin eru ekki svo
afarglögg á milli menningarþjóðanna
og þeirra siðlausu. Er þvi sem þing-
maðurinn segi, að ísl. þjóðin sé nær
því siðlaus, eða m. ö. o. að hún sé
sú þjóðin i heiminum, sem mest
nálgist siðleysingjana af þeim þjóð-
um, sem menningarþjóðir eru kall-
aðar.
Má það næsta undrum sæta um
þjóð, sem hefir löggjafarþing svipað
og mestu menningarþjóðir heimsins,
og skóla- og alþýðufræðslu svo góða,
að því nær allir eru lesandi og skrif-
andi, a. m. k. aliir, sem ekki eru
komnir á gamalsaldur. Eg minnist
í þessu sambandi þess, sem merkur
Vestur-íslendingur, sem ferðaðist um
ísland sumarið 1912, sagði um
Reykjavík, að hún hefði flesta menta-
menn samanborið við mannfjölda,
næst Boston i Bandaríkjunum, —
af borgum heimsins.
Þetta kemur ekki vel heim við
það, að á framsóknarbraut sinni
standi ísl. þjóðin langt að baki öll-
um menningarþjóðum heims í flestu
tilliti.
Að það dyljist fáum, að isl. þjóð-
in sé á því menningarstigi, sem höf.
kveður, hefði hann átt að láta ósagt,
en dæma að eins fyrir sjálfan sig.
Því þeir munu fjölmargir vera, sem
álíta ísl. þjóðina standa eins framar-
lega og margar aðrar menningar-
þjóðir heimsins.
Annars væri gott að heyra ástæð-
ur þingmannsins fyrir þessum dómi
sínum og samanburð á ísl. þjóðinni
og öðrum menningarþjóðum heims-
ins. Að sjá greinilegan samanburð,
sem sannaði það, að ísl. þjóðin væri
eftirbátur allra annara menningar-
þjóða, gætu ef til vill sumir haft
gott af. Þeir sæju þá, hversu langt
aðrar þjóðir væru komnar og fýsti
þá ef til vill að feta í fótspor þeirra,
þótt ekki væri annað. En forsendu-
lausar ályktanir, sem sú, er hér um
ræðir, geta alls ekkert gott gert.
Miklu fremur hið gagnstæða. Eru
helzt til þess, að koma inn hjá.
mönnum lítilsvirðingu fyrir þjóð
sinni. Og hvort það er til blessun-
ar ætti alþingismanninum að vera
ljóst.
Það er íslenzkum þingmönnum tif
engrar frægðar, að kasta þannig órök-
studdum dómi i augu þjóðarinnar.
Minsta krafa, sem gera má til þeirrar
er, að þeir færi rök fyrir máli sínur.
er þeir takast á hendur að skipa þjóð*
sinni til sætis næst skrælingjum.
Björn Guðmundsson.
,Landi9‘ ö’g lögfræðingarnir.
Eins og kunnugt er, hefir »Land-
ið« (B. Kr.) margt á hornum sér
um þessar mundir; en sérstaklega
eru þó lögfræðingarnir bankastjóran-
um þyrnir í augum. Hefir hann ein-
hvern beyg af þeim?
Fyrra föstudag ræðst blaðið á lög-
mennina eða málfærslumennina og
virðist telja þá óhæfa til þess að fást við
landsmál—hversudugmiklirsemværn
— vegna pess að peir séu ekki btinir að
fá embætti og komnir á landssjóðinn!t
En embættismennina, þótt lögfræð-
ingar séu (sbr. bræðurna Eggerz),
eigi menn að kjósa á þing, ef þeir
gefi kost á sér, en ekki hina, sem
vinna fyrir sér og sínum, án pess að-
vera á landssjóðnum.
Miklir eru vitsmunirnir, eða hitt
þó heldur, eða samkvæmnin í skoð-
unum »lands«-forráðamannanna, sem
annað veifið eru ávalt að hamast
gegn embættismönnunum!
Til fróðleiks mætti nú minna'
málgagn fávisinnar á, að aðrar þjóðir
hafa ekki ennþá komist svo langtr.
að vilja útiloka lögmenn frá þjóð-
málum sínum, heldur þykir því um
betur, því meir sem þeir gefa sig
við þeim störfum. Enda margir
allra nýtustu menn þeirra þaðaœ
runnir.
Rétt til dæmis má nefna, að nú-
verandi forseti ýrakkneska lýðveldisins
Poincaré var áður málfærslumaður,.
einnig stjórnarformaðurinn þar í landi,
átrúnaðargoð þjóðarinnar, Briand.
Mesti núlifandi stjórnmálamaður Eng-
ritað og ómerkilegt, enda er það
skoðun mín, að ekki þurfi að vega
að því sem andvana er fætt. Það
hverfur oftast hljóðalaust 1 gleymsku,
þó ekkert sé að gert. Ög eini óskeik-
uli dómarinn er tímans tönn. Menn-
irnir flytja það með sér um aldirnar,
sem gagn er að, hinu týna þeir nið-
ur. Mér finst aðalstarf ritdómara
eiga að vera það að benda á það
sem vel er gert, fá menn til að lesa
það og skilja. Takist það, þá þrosk-
ast smekkur manna svo, að þeir
finna sjálfir hvað gallað er og hvað
ekki. Sá sem aldrei hefir drukkið
annað en góð vín finnur það fljótt
sjálfúr, ef »gjöróttur er drykkurinn*.
En eg veit, að því verður svarað,
að menn glæpist á mörgum bók-
mentahroða, ef ekki standi altaf ein-
hverjir á verði til að kveða hann
niður. Það má vel vera að svofari
um stund, en oft lesa menn þær
bækur sem lastaðar eru einmitt vegna
þess, að um þær er talað. Þeir vilja
sjá, hvort þær séu eins slæmar og
af er látið.
En hvort sem þörf er á því eða
ekki, þá býst eg við, að altaf verði
nógir til að lasta það sem lastverk
er, og meira til. — Margir eru svo
gerðir, að þeim er Ijúft að finna að
verkum annara og þykir fengur í
því að sjá galla á þeim, Því betur
sem þeir geta sýnt öðrum flísina i
auga bróður síns, þvi skarpskygnari
þykjast þeir, og sjálfsþóttinn vex að
sama skapi. Auðvitað er það sitt-
hvað að sjá smíðalýti hjá öðrum og
hitt að vera betri smiður sjálfur, en
þess gætir almenningur að jafnaði
ekki. Þess vegna geta þeir, sem
ekkert frumlegt er í, oft fleytt sér á
því að gera athugasemdir við það,
sem aðrir hafa skapað, og finna að
því. Ef menn vilja gefa gaum að
ritdómurum hér á landi, þá þekkjast
hinir lítilsigldustu þeirra á því, að þeir
tína aðallega upp prentvillur og einstök
orð og setningar, sem þeir kunna ekki
við — stundum af því að þeir þekkja
ekki algeng orðatiltæki málsins. Og
almenningur dáist að því hve naskur
ritdómarinn sé, þó skarpskygnin
komi ef til vill af því einu, að hann
er að eins »stautandi«, því að á því
stigi hDjóta menn fremur um prent-
villur en æfðir lesarar.
En eg er kominn langt frá rit-
dómi prófessorsins og hverf nú að
honum aftur.
Á eftir formálanum kemur eins-
konar inngangur eða exordium. —
Þar fáum vér að vita, að Matth.
Jochumsson heimsótti prófessorinn
á miðsumri árið sem leið, og að
prófessorinn las þá fyrir þjóðskáldinu
kvæðið »Hugfró«, nokkrar þýðingar
og erfiljóðin eftir síra Eggert Ó.
Briem — alt eftir skáldið sjálft.
Um »Hugfró« er þess sérstaklega
getið, að skáldinu vöknaði um augu
er prófessorinn las það, og þarf
engan gáfumann til að geta sér til,
að prófessorinn hafi lesið vel. »En
eg sagðist skyldu hafa það til marks,
hvort sá sem fenginn var til að velja
í úrvalsútgáfuna hefði reglulegt vit
á skáldskap eða ekki«.
»Djúpt standa ráð þín, Snorril*
Prófessorinn hefir grun um, að eg
muni ekki stiga í skáldskaparvitið,
og þarna velur hann á mig til prófs,
svo að hann fái sýnt það svart á
hvítu í fyllingu timans. Hann reynir
fyrst kraft kvæðisins á skáldinu sjálfu
og bíður svo rólegur fram á gamal-
árskvöld. '
Þá berst honum bókin i hendur:
»Mjög svo fíkinn og fullur eftir-
væntingar settist eg niður í horn-
stólinn minn. Hugði eg, að þjóð-
skáldið kæmi nú, búið pelli og
purpura sinna dýrustu ljóða, hlaðbúið
i skaut niður. En, sjá —- inn til
min kemur kjagandi alment ísl. tæki-
færisskáld með fangið fult af minn-
um og erfiljóðum*.
Þar er skemst af að segja: Pró-
fessorinn fletti og fletti og las og
las og varð reiðari og reiðari:
»Skárra er það nú fegurðarnæmið,
og skárri er það listasmekkurinn.
Hefir nú Guðm. Finnbogason ekki
orðið meira vit á skáldskap, eða hefir
einhver annar karað verkið fyrir
hann ? Eg fleygði bókinni frá mér
í bræði Eg þoldi ekki þetta leng-
ur«.
— Hvaða stórsyndir hefi eg þá
drýgt?
Eg hefi ekki tekið kvæðin, sem
prófessorinn las upp og valdi á mig
á hinni hátíðlegu stund, sem virðist
hafa átt að fyrirmynda hina einu
fullkomnu útgáfu. Eg hefi ekki
tekið »Hugfró«, ekki þýðingar, ekki
erfiljóðin eftir síra Eggert Ó. Brím,
Pál Sigurðsson og Þorgrim á spítal-
anum. (Þarna virðist bann hafa sætt
sig við erfiljóðaskáldið). Eg hefi
ekki tekið Nýársósk Fjallkonunnar.
Á einum stað hefi eg ekki slept
kvæði, á öðrum stað hefir mér láðst
að skýra kvæði upp. Svo eru prent-
villurnar. En höfuðsyndin er róðunin
á kvæðunum. Mest allur reiðilest-
urinn er um róð kvæðanna! — Eg
skal drepa á þessi atriði hvert fyrir
sig.
Mér finst nú auðsætt, að val á
kvæðum úr jafnmiklu og fjölskrúð-
ugu safni og ljóðmæli Matth. eru
mundi jafnan orka tvímælis um ein-
stök kvæði, því ekki er einn smekkur
allra. Eg hefi getið þess í formál-
anum, að skáldið hafi ort fleiri góð,
kvæði en fyrir komust í úr-valinu,
og kvæði þau, sem prófessorinn,
nefnir, eru þannig, að eg skil vel,
að sumra smekkur kynni fremur að
kjósa þau en önnur, sem eg hefi
tekið. Tvö þeirra hafði eg sett á
hinn upprunalega úrvalslista minn,
en feldi þau burt eftir nákvæma
ihugun. Um valið vakti það meðal
annars fyrir mér að sýna skáldið frá
sem flestum hliðum, og gat þá stund-
um farið svo, að eg slepti kvæðir
sem í sjálfu sér var fult eins gott
og það, sem eg tók, en svipað öðru
sem fyrir var, þar sem hitt hafði
sérstakan blæ. Um slíkt má þrefa
fram og aftur. Eg fór þar eftir
mínum smekk og ekki eftir þvi, hvort
eg hélt, að fleiri eða færri hefðu sama
smekk eða ekki.
Undarlegt finst mér að finna það
að bókinni, að engar þýðingar eru fc
henni. Eg hélt, að höfundi og út-
gefanda væri heimilt að koma sér
saman um að gefa út bók með frum-
sömdum kvæðum einum, eða finst
prófessornum góð frumsamin kvæði
eftir Matthías of fá til að vera sér
um bindi? Mér liggur við að halda
það, því að sé Matthías ekkert annað
en »alment ísl. tækifærisskáld* í
þessari bók, sé þar ekkert stórveru-
legt Jrvæði á fyrstu 50 blaðsíðunum
(eg vil biðja menn að lesa þær), og