Ísafold - 09.09.1916, Side 2

2
IS A F OL D
auðmannavald, fæstir embættismenn
betur efnum búnir en fjöldi bænda
og lifa við lik kjör. En þetta er þó
ekki aðalatriðið. — Islenzku embœtt-
ismennirnir flestir eru alpýðunnar börn,
sem sett hafa verið til menta. Ráð-
herrann er sunnlenzkur bóndason,
landritarinn sonur fátæks iögreglu-
þjóns, landlæknirinn norðlenzkur
bóndason, biskupinn sonur sveita-
prests. Annar forseti Alþingis er
bóndi, hinn bóndason, sem lengi
hefir búið stórbúi. Báðir varaforset-
amir synir bænda í Húnavatnssýslu
o. s. frv. Jafnvel flestir æðstu em-
bættismenn landsins hafa alist upp í
sveit, mokað flór, rekið kýrnar,
smalað og slegið. — Slikt ástand
þekkist tæpast nema á íslandi, en
eg tel það mikið lán fyrir landsmenn.
Eflaust bætir það embættismamjastétt-
ina stórum, að hverjum alþýðumanni
stendur opin leið að æðstu stöðum
í landinu, ef hann skarar að ein-
hverju leyti fram úr öðrum, En
ávinningnr alþýðunnar er ekki minni.
Meðan þessu er þannig farið, eru
embættismennirnir nákunnugir öll-
um hennar högum og bera til henn-
ar hlýjan hug, sem ekki er að undra,
ej foreldrar þeirra og fiændur eiga
hlut að máli.
Ekkert sýnist eðlilegra, en að al-
þýðan þættist hafa komið hér ár
sinni vel fyrir borð, og gleddist yfir
þvi, að sveitabörnin hafa oftast orðið
fremst i flokki í kapphlaupi lífsins,
ekkert líklegra, en að hún benti á
fjölda góðra embættismanna með
réttmætu stolti: sveitabörnin, sem
hafa skarað fram úr öðrum, þó mörg
hefðu þau litið skotsilfur i farareyri
úr heimahúsum, mennina, sem i
raun og veru eru ekkert annað en
mentaðir alpýðumenn, þó þeir sitji í
æðstu embættum landsins. Ef al-
þýðan hefði verið ein um hituna,
býst eg við, að hún hefði litið þannig
á málið, en lengi hafa mikils meg-
andi menn róið að því öllum árum,
að rægja og ófrægja embættismenn-
ina, svo margir halda jafnvel, að
þeim sé ekki trúandi fyrir þing-
mensku vegna stöðunnar1). Auðvit-
að er þetta fjarstæða ein. Þvi skyldi
ekki vel mentaður alþýðumaður'geta
orðið jafngóður þingmaður og annar,
sem minni mentunar hefir notið ?
Þvert á móti má fullyrða, að at-
kvæða þingmenn verða örfáir, nema
þeir hafi víðtæka mentun, hvort sem
hún er fengin á skólabekk eða ekki.
Eg vona, að flestir Húnvetningar
geti verið mér sammála um það, áð
ekkert er heimskulegra en að velja
þingmann að^llega eftir því, í hvaða
stöðu hann er, eða vilja siður kjósa
mentaða menn en ómentaða. Aftur
er ekkert eðliiegra, en að bændur
kjósi bónda fremur en embættis-
mann, ef báðir mennirnir eru að áliti
þeirra jafnir.
Þá er annað, sem sumir telja
miklu máli skifta: hvort pinqmaður
C' búsettur i Reykjavík eða ekki. Ekki
er mér fyllilega ljóst, hvers vegna
menn óttast svo mjög búsetu manna
i Reykjavik. Líklega vakir það fyrir
þeim, að þeir, sem eru hér búsettir,
hljóti annaðhvort að draga um of
taum Reykjavikur eða láta Reykvik-
inga stinga sér i vasann. Ekki hefi
eg orðið var við, að Reykjavik hafi
haft slik áhrif á mig, hvað sem öðr-
um reynist, en hitt er mér fullljóst,
að þeir menn, sem eru annaðhvort
J) Menn mega ekki taka orð mín
svo, að eg telji alla embættismenn
fyrirmynd eða bændum fremri. Þeir
eru auðvitað misjafnir eins og menn
í öðrum stéttum.
hlutdrægir eða heiglar, eru algerlega
óhæfir þingmenn hvar svo sern þeir
búa. Það er undir manninum komið,
en ekki staðnum, sem hann býr á,
hvort hann er nýtilegur þingmaður
eða ekki. Um þetta finst mér, að
allir hljóti að vera sammála, sem
um það hugsa. Jón Sigurðsson var
búsettur f Kaupmannahöfn og ekki
dró hann tautn Dana fyrir þvi.
Nei, maðurinn, en hvorki staðan
né staðurinn er það, sem alt veltur
á, í raun og veru ætið, en að minsta
kosti er svo stendur á sem nú, að
engin stórmál deila flokkum. Að
vísu ætti ekki að verða skotaskuld
úr þvi, að fá heiðvirða menn, efna-
lega sjálfstæða, sæmilega mentaða og
með bezta vilja til þess að láta eitt-
hvað gott af sér leiða. Alt þetta er
sjálfsagt — en það er ekki nóg!
Ef vel á að vera, þurfum vér að fá
allra beztu menn pjóðarinnar inn á
þingið, og það er vandaverk að týna
þá úr! í tvímenniskjördæmum er
það eflaust hyggilegt, að hafa ætíð
annan þingmanninn bónda, sem bú-
settur er í kjördæminu til þess að
tryggja sér nægan knnnugleik í öllum
héraðsmálum1). Hvað hinn þing-
manninn snertir, væri ekkert eðli-
legra, að að mikil samkepni væri
milli héraða um, að ná í mikilhæf-
ustu mennina, hvar sem þeir væru
á landinu og í hvaða stöðu sem væri,
ef menn á annað borð geta nokk-
urn veginn fallist á skoðanir þeirra.
Sómi og hagur hiraðanna liggur við,
að seeti peirra á pingi séu skipuð vel.
En hvar eru sem stendur mennirnir,
sem hafa sýnt það ótvírætt, að þeir
séu góðir stjórnmálamenn, sem hafa
ný og viturleg ráð á boðstólum til
viðreisnar landi og lýð?2) Þeir eru
undarlega fáirl Ef eg hefði komið
auga á slíkan mann, skyldi eg styðja
hann af öllum mætti til þingmensku
í Húnavatnssýslu, því sönn ánægja
væri mér það, ef annar kæmi betri
í minn stað, sem yrði minm gömlu
sýslu til gagns og sóma. Ef breytt
er um til batnaðar, er ágætt að skift
sé um þingmenn, s£ það eigi víst,
mun það oftast illa gefast. Svo er
með þingmensku sem önnur verk,
að reynsla og æfing eru mikils virði.
Tæpast myndu Suður-Þingeyingar
og Skagfirðingar hafa þingsæti sín
svo vel skipuð sem nú er, með Olafi
Briem og Pétri Jónssyni, ef þeir
hefðu oft skift um menn.
Ekki sé eg mér það fært i þessu
bréfi, að halda út í landsmálin og
horfur þeirra nú. Það mundi þá
verða ærið langt. Eg verð að vísa
til þess sem eg hefi oft ritað um
þau áður. Stefna mín f sjálfstæðis-
málinu hefir unnið fullan sigur um
land alt og skoðanir mínar í ýms-
um landbúnaðarmálum koma síðar
til vegs og gengis hvort sem eg er
þá á þingi eða ekki.
Eg slæ nú botninu i bréfið með
því að fara út í aðra sálma. — Eg
hafði haft það á orði við einhverja
frændur mína, er eg var kosinn
») Að visu eru margir góðir bænd-
ur i Húnavatnssýslu, en ekki mega
kjósendur velja af verri endanum, ef
þeir eiga að setja áreiðanlegri og far-
sælli mann í sæti Guðm. Olafssonar
en hann er.
2) Jón Þorláksson er einn af þeim
fáu, sem hefir tillögu að gera, og
berst fyrir henni af kappi. Hann
vill reisa sveitabúskapinn við með
járnbrautum. Maðurinn er að mörgu
leyti ágætismaður, en eg get ekki fall-
ist á tillöguna/
þingmaður, að mér léki hugur á að
ferðast um þær sveitir sýslunnar,
sem eg þekki lítið, sérstaklega vest-
ursýsluna, til þess að kynna mér
betur menn og horfur þar. Ur þessu
hefir ekkert orðið, en ekki er það
mér að kenna. Tvö sumurin sat
eg á þíngi og nú i sumar hefi eg
ekkert sumarfrí getað tekið mér
vugna annríkis við skyldustörf.
Þá er annað sevn ekkert kemur
kosningunum við. Mér er sagt úr
ýmsam áttum að undarlegur faraldur
sé kominn upp í sýslunum: að ganga
fyrirhyggjulítíð í ábyrgðir fyrir menn
sem eru fjárþurfar. Er fullyrt að
einn maður, sem líklega á mikið
minna en ekki neitt, hafi fengið
bændur i ábyrgðir fyrir sig sem nema
20—30 þúsund króna. Sé þetta
satt, vildi eg vekja athygli á þvi, að
öll likindi eru til að fé þetta tapist
eða mestur hluti þess og áreiðanlega
óhyggilegt að leggja meira fé í pann
banka. Ekki veldur sá er varir!
Guðm. Hannesson.
Björn Kristjánsson
, og gulliB.
Nýlega hefir Björn Kristjánsson
gefið út sérprent af grein, sem
hann setti í blað sitt »Landið«
um seðlabanka.
Auk annara f jarstæðna, sem þar
er haldið fram, segir hann á bls.
10 í pésanum, að þing og stjórn
hafi ekki hugsað um að tryggja
landinu gullforða, hvað sem á
dytti, þrátt fyrir það þótt hann
— menn taki vel eftir þessu:
hann sjálfur B. Kr.! — brýndi
þetta fyrir þinginu 1914 og
1915.
Og vegna gullskortsins segir
sami spekingur, að ekki sé þeim
að þakka, sem þessu hafi ráðið,
þótt landið sleppi við hugursneyð
og manndauða af hungri.
Þetta sá B. Kr., eins og hann
sjálfur segir, bæði á þingi 1914
og 1915.
En hvað hefir B. Kr. banka-
8tjóri þjóðbankans gert til að laga
þetta?
Ekki hefir hann snúið sér með
þetta mál, sem mjög væri alvar-
legt, ef rétt væri, til stjórnarinn-
ar, sem þó hefði beinast legið
við.
Ekki hefir hann heldur gert
skyldu sina sem bankastjóri. Eins
og reikningur Landsbankans árið
1915 sýnir, átti Landsbankinn
inni í erlendum (nær eingöngu
dönskum) bönkum yfir hálfa 4
miljón. Nú talar B. Kr. réttilega
um hættu af því að eiga fé þetta
þar, ef svo færi, að Danir kæm-
ust í stríðið og þar með slitnaði
samband vort við Danmörku.
En hversvegna heimtar B. Kr.
þá ekki gull út á inneign Lands-
bankans í dönskum. bönkum og
flytur það gull hingað heim til
að bjarga landinu frá »hungurs-
neyð og manndauða af hungri?«
Þessu mun hann svara svo, að
útflutningsbann sé á gulli í Dan-
mörku, þótt hann muni ekki eftir
þessu, þegar hann er að skamma
landsstjórnina fyrir það að nokk-
urn hluta gullforða íslandsbanka
hefir orðið að geyma í Danmörk
og Noregi. Sannleikurinn er sá,
að B. Kr. mundi eigi hafa fengið
gull út á innieign bankans í Dan-
mörku, bæði af þvi að seðlar fljóð-
hankans eru nú óinnleysanlegir og af
því að útflutningsbann er á gulli
í Danmörku.
En B. Kr. hefði getað gert ann-
að. Hann hefði getað fært inni-
eign bankans yfir í enska banka.
Og það hefði verið'miklu betra
en að fá hana flutta hingað heim í
gulli. Það var kostnaðarminna,
minna vaxtatap og hægra, ef á
þurfti að halda, að greiða erlend-
ar vörur með því en að flytja
héðan aftur út gullið.
En þetta gerir B. Kr. eigi held-
ur, þótt hann hafi séð þessa voða-
legu hættu.
En annað dæmi sýnir enn bet-
ur, hvað B. Kr. hefir verið mikil
alvara með gullkenningu sína.
Haustið 1914 fékk hann Sig.
Eggerz til að láta flytja hingað
um 16 þús. dollara, eða nálægt
64 þús. krónum í ameríksku gulli.
Þegar gullið var hingað komið,
var reynt að selja Landsbankan-
um það. En B. Kr. vildi flá ekk-
ert hafa með flað að sýsla, vissi
ekkert hvað hann átti við það að
gera. Loks keypti Islandsbanki
það, og á þessari ráðsmensku B.
Kr. tapaði landið 6000—7000
krónum að sögn.
Sannleikurinn er sá, að B. Kr.
er ekki óvitrari en það, að hann
reynir alls eigi til að nota gull-
kenningar sínar í framkvædinni.
Hann veit það fjarska vel, að
gullið er ekkert aðalatriði, heldur
hitt, að atvinnuvegir landsins geti
haldið áfram og framleitt þau
gæði, er vér getum látið af hendi
til útlanda og fengið fyrir þau
eða andvirði þeirra önnur gæði
þau, er vér þörfnumst.
Og hversvegna hefir B. Kr. eigi
brýnt fyrir öllum skiftavinum
Landsbankans meðal kaupmanna,
að heimta borgun í gulli fyrir alt
lýsið, allan fiskinn, kjötið, síldina
o. s. frv., er þeir hafa selt út úr
landinu síðan stríðið byrjaði?
Eitt er enn, sem bendir á það,
að B. Kr. sé ekki eins hræddur
við ástandið og sérstaklega seðla
íslandsbanka, sem hann lætur.
Eins og áður er sagt, á Lands-
bankinn inni í dönskum bönkum.
Þegar nú Landsbankann vantar
gjaldmiðil til að fullnægja við-
skiftamönnum sínum hér, þá
greiðir hann af inneign sinni (með
símskeyti) í Khöfn í reikning ís-
landsbanka, en íslandsbanki greið-
ir honum aftur sömu upphæð í
scðlum sínum. Ef Landsbankann
t. d. vanhagar um 100 þús. kr.,
en á inni í danska Landmands-
bankanum, þá símar B. Kr. til
Landmandsbankans og biður hann
aðgreiða lOOþús.krónur inn í reikn-
ing íslandsbanka við Privatbank-
ann. Þegar skilríki eru svo komin
hingað fyrir því, að það sé gert,
fær B. Kr. 100 þús. krónur í seðl-
um hjá íslandsbanka, sem er lög-
skyldur til að greiða samkv. lög-
um frá síðasta þingi. Síðan greið-
ir B. Kr. þessa seðla út úr Lands-
bankanum á venjulegan hátt.
Ef B. Kr. væri eins hræddur
við 8eðla íslandsbanka og hann
lætur, mundi hann eigi gera þetta.
Því að hann mundi sóma síns og
bankans vegna eigi vilja greiða
viðskiftamönnum sínum inneignir
þeirra með ónýtum seðlum.
Og þar að auki ætti Lands-
bankinn á hættu að tapa þessum
seðluin Islandsbanka, ef kenning
B. Kr. væri rétt. Hann mundi,
ef hann tryði sjálfur á speki sína,
reyna til að firra Landsbankann
sem mest seðlum íslandsbanka.
Neraa svo sé, að hann trúi á
alla gull- og seðlaspeki sína, en
vanræki svo sjálfsagða skyldu
sína sem bankastjóri.
Þessir tveir möguleikar eru til,
og eigi fleiri.
Þótt B. Kr. líklega ætlist ekki
til, að gullkenningar hans séu
teknar alvarlega, samkvæmt því,
er sýnt hefir verið fram á, getur
vel verið, að hér verði síðar
minst á þær og sýnt hversu fá-
ránlegar þær eru að ýmsu leyti.
áb.
Reykingar og heilbrigðL
Eftir dr. med. Hugo Toll, Stokkhólmi.
Þeir, sem þykjast hafa sérþekkingu.
á verkunum tóbaksins, neínilega
ákafir reykingamenn, segja, að það
hafi þægileg áhrif og komi mönnum
í unaðslegt samræmi við sjálfan sig
og í andlegt jafnvægi.
Að tóbaksneyðsla sé nautn fyrir
marga, er erfitt að neita. En þessi
nautn eru dýrkeypt. Hvaða tóbaks-
neytandi man ekki eftir fyrsta vindl-
inum sínum: Höfuðverkur, svími,
kaldur svitinn, andteppa, hjartsláttur,.
uppsala, allur líkaminn var að springa
af þjáningum, sem þó voru mestar
í brjósti og höfði. Læknirinn fann
unga reykingamanninn í aumkvunar-
verðu ástandi, nábleikan með hæg
æðaslög og skjálfandi eins og lauf-
blað. Foreldrar og vinir, sem þektu
ekki orsökina, héldu, að drengurinn
ætti skamt eftir.
Sælgætið það er einkennilegt! Að
þetta lagaðist seinna, var ekki tó-
bakini að þakka, heldur eðli manns-
ins, sem er þeim undursamlegu gáf-
um gæddur að geta þolað og lagað
sig eftir hinum margvíslegu efnum,
sem honum ern boðin.
Hinar þægilegu verkanir tóbaksins
stafa frá nikotíninu og nokkrum
óþektum ilmefnum, sem myndast
þegar tóbakið er látið brjóta sig, en
sem lítið er af og losna, þegar tó-
bakið er reykt. Þessi ilmefni verður
jafnvel óspiltur reykingamaður var
við sem eitthvað gott í augnablikinu.
Samfara nikotíninu er heilmikið af
ammoniakssamböndum, brennisteins-
vatnsefni (daunillu þarmalofti), kol-
sýru, mýrasýru, smjörsýru, valerian-
sýru (af þessum sýrum og einnig af
nokkrum skyldum sýrum stafar þráa-
lyktin), kreosoti og margvíslegum
öðrum eiturtegundum. Eins og í
öðrum reyk eru í tóbaksreyknum
þar að auki óbrendar kolaagnir.
Alt þetta fær reykjandinn inn r
sig, andar því inn í háls og lungur
rennir því niður með munnvatninu
og sýgur það inn i líkamann. Og
hann andar reyknum frá sér og
neyðir viðurstygðinni á ogí þá, sem
neyddir eru til þess að umgangast
hann. Og »lög siðprýðinnar« neyða-
þá til að láta, sem þeir findu ekki
til þess eða tækju ekki eftir þ«í, al~
veg eihs og þegar aðrir haga sér.
ekki rétt í einhverju öðru tilliti.
Menn með heilbrigt nef finna
ódaunin leggja af reykingamanninum^
einkum af nærklæðum hans. Hann
er umktingdur af daun af þessum:
umgetnu eiturtegundum, Dauninn
leggur úr andardrætti hans og klæð-
um, og heimili hans verður eins og
óhreinindabæli hvað snoturt sem það
annars er.
Það er ekki af því, að eg búist
við að geta hrætt nokkurn tóbaks-
neytanda frá athæfi hans, en það er
að eins til að ýfa samvizku hans, að eg.