Ísafold - 11.11.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
m
\U
rrti Eiríkssoti
JJusíurstræfi 6
Q ^ffojnaéar- <3?rjona~ og Saumavörur \
hvergi ódýrari né betri. □
/j þvotía- og %Xrointœtisvorur
j^J beztar og ódýrastar.
W JBeififöng og ^œfiifœrisgjafir
hentugt og fjölbreytt.
□i
viðskiftura, »án þess nokkur á-
byrgð sé því samfara*.
Hr. B. Kr. notar dálítið varhuga-
vert dœmi til að sýna fram
á hversu nauðulegt sé peninga-
fvrirkomulags-ástand vórt. —
Þetta dæmi getur að lesa á bls.
8—11 í bæklingnum.
Það sem hr. B. Kr. þarf að gefa
sér til að fá út þá útkomu, sem
honum »passar í kramið« — er
hvorki meira né minna enþetta:
1. Að Danmörk eða Norðurlönd
lendi í ófriðnum.
2. Að þau lendi í ófriði einmitt
við Englendinga.
3. Að þau lendi í ófriðnum við
Englendinga einmitt á þeim
tíma árs, sem vér erum búnir
að flytja út allar afurðir vorar,
en ekki farnir að fá aftur
fyrir þærnauðsynjavörur vor-
ar frá útlöndum.
Svona dæmalaust »venjulegt«
dæmi velur hr. B. Kr. til þess að
búa til ástand það, sem hann vil'L
sanna þjóðinni með, að peninga-
fyrirkomulag hennar sé ómögu-
legt — og byggja á peningafyrir-
komulagið í framtiðínni!
Mér detta í hug ummæli Schar-
lings prófessor, þar sem hann segir
í »Bankpolitik« sinni (bls. 450),
að það sé »nokkuð ísjárvert að
sníða jafn mikilsvert mál fyrir
allan þjóðarbúskapinn og banka-
fyrirkomulagið að eins með tilliti
til algeilega óvenjulegs ástands
eins og er styrjöld geisar og ógn-
ar landinu*.
Það hvíslar einhver að mér, að
*dœmi«. B. Kr. sé »perfid«! Og
það er víst áreiðanlegt. Því naum-
ast getur hann sjálfur verið svo
barnalegur að láta sér koma til
hugar, að nokkur óvitlaus maður
fari að sníða framtíðarfyrirkomu-
lag peningamála vorra eftir heims-
styrjaldarástandinu, sem nú er.
Eg tel óþarft að fara nánar inn
á þetta »dæmi« B. Kr., sem hann
gerir sjálfur svo mikið úr, að hann,
er hann hefir »gengið frá því«
eins og stynur þungan og segir:
»Það er ekki þeim að þakka, sem
þessu (o: þ. e. núgildandi fyrir-
komulagi bankamálanna) hafa ráð-
ið, þó landið sleppi við hungurs-
neyð og manndauða*. — Minna
má nú gagn gera — amma mín!
Undirstaða »dæmisins« er svo
fjarri lagi, að -út í einstök atriði
er hreinn óþarfi að fara, en jafn
framt skal tekið fram að ef það
væri gert mundi það hr. B. Kr.
eTctci til meira lofs sem bankafræð-
ingi en flest annað í skrifum hans.
Þá staðhœfing kemur B. Kr. víða
með í ritlingnum t. d. bls. 70, að
öll lönd nema lsland sjái um, að
»leyfa aldrei að gefa svo mikið
út af seðlum, að eigi sé að minsta
kosti jafnmikið4 af gulli í landinu
og seðlum þeim nemur, sem í
umferð eru«.
Þangað til hr. B. Kr. sannar
mér annað, með tilvitnun í ábyggi-
leg rit um þetta efni, verð eg að
ætla að þetta sé að eins staðhœfing
út í loftið, að þetta sé algild regla.
Eg hefi hvergi rekið mig nokk-
urt orð í þessa átt, ekki einu sinni
1 hinum allra-ítarlegustu og áreið-
anlegustu fræðibókum, eins og t.
d. »Handwörterbuch der Staats-
wissenschaften«, sem til er á Lands-
bókasafninu og hr. B. Kr. hefði
sannarlega meira en gott áf að
kynna sér áður en hann leggur
næst út á vaðið með bankaspeki
sína.
Árið 1907 gerði myntstjóri
Bandaríkjanna þá áætlun um
gullbirgðir heimsins, að þær næmu
alls (myntaðar og ómyntaðar)
7015 miljónum dollara (sbr.
Aschehoug: Socialökonomik III.
B., bls. 76). Hinn nafnkunni
þjóðmegunarfræðingur Lexis áætl-
ar þær 28 miljarða marka (Con-
rads Handwörterbuch V. B., bls.
43). Nú er það vitanlegt, að
griðarmiklar gulldyngjur liggja í
öðrum heimsálfum, t. d. hjá þjóð-
höfðingjum á Indlandi, svo sem
oft er í frásögur fært. Hversu
mikið af þessu gulli þvi er í seðla-
lausum löndum er eigi gott að
segja. En mér virðist gulibirgð-
irnar í seðlalöndunum ekki geta
verið svo miklar, eins og stað-
hæfing B. Kr. gerir ráð fyrir.
Og hvað sem öðru iíður þá nær
þessi staðhæfing B. Kr. ekki neinni
átt um ástand eins og það sem
nú er í heiminum, styrjaldar-
ástandið. Nægir í því efni að benda
til bankasögu Frakklands, þar sem
gefnir voru út árið 1870 rúmir
2 miljarðar seðla ógulltrygðir —
og auðvitað líka óinnleysanlegir.
Það ráð að gefa seðlabönkum und-
anþágu frá innlausn seðla hefir
yfirleitt tíðkast í flestum siðuðum
löndum þegar svo óvenjulegt ástand
hefir borið að höndum sem styrj-
aldir — eða aðrar viðskiftateppur.
Skal eg t. d. benda B. Kr. á,
að þetta hafa Bretar gert rnarg-
sinnis. Fyrsta sinni 1797 ogstóð
sú undanþága 26 ár. Þeir gerðu
það aftur 1857 — vegna yfirvof-
andi viðskiftateppu og enn fremur
1867 af sömu ástæðu. Og ein-
mitt þetta ráð — eða meðvitund-
in um að til. þess megi grípa,
hefir að reynslunnar vitni því sem
næst útilokað aðsúg og uppþot
almennings gagnvart seðlabönk-
um. Munu þau ummæli prófess-
ors Wicksell hins sænska, í áður
tilvitnaðri bók (blo. 179) — sönn
vera — að aðsúgur að bönkum
vegna þess að almenningur treysti
ekki á innlausn seðlanna sé afarfá-
tíður og muni mega telja almenn-
ing vaxinn frá slíku (á sænsku:
hör i vára dagar till de största
sállsyntheter och torde kunna be-
traktas sásom en öfvervunnen
stándpunkt).
Því miður er ekki laust við
iað í ritgerð B. Kr., að hann fá-
ist við að reyna að koma inn
vantrausti hjá íslenzkri alþýðu
gangvart Islandsbanka-seðlum —
og er það bæði ógrundað og ilt
verk, sem gœti gei't óþarfa og
ástæðulausa truflun í viðskiftalífi
voru 'og þar með orðið þjóðfélag-
inu til stórtjóns, ef hr. B. Kr.
fengi ómótmælt að halda stað-
hæfingum sínum að almenningi
og honum því yrði trúað og treyst
af þeim, sem ekki bera nægilegt
skynbragð á þessi mál. En hvort
slík ósvinna fari vel bankastjóra
Landsbankans, læt eg lesendurna
um að dæma.
(Framhald.)
Kveðjusamkoma
var haldin Sigurði prófasti Gunnars-
syni i Stykkishólmi 29. okt. nú í
haust. Kom þar mjög margt af
safnaðarfólki hans til þess að þakka
honum að skilnaði alt, sem hann
var því og vann, og árna fararheilla,
Hafði eftirmaður hans, sr. Ásmund-
ur Guðmundsson, þar nokkur orð
fyrir og færði honum að gjöf frá
sóknarmönnum hans silfurbikar með
1300—1400 krónum í gulli og silfri.
Ýmsir fleiri tóku til máls, m. a. Páll
sýslumaður Bjarnason og mintist
hann sérstaklega starfa sr. Sigurðar
á þingi. Söngflokkur söng til hans
kvæði eftir sr. Lárus Halldórsson á
Breiðabólsstað, mjög ástúðlegt. Sr.
Sigurður tók oft til máls, mintist á
margt frá liðnum árum og þakkaði
þann góðvilja, er honum hefði jafn-
an verið sýndur frá því er hann kom
fyrst til þessara safnaða sinna.
Samkvæmið fór fram hið bezta og
lauk með því, að Hjálmar Sigurðs-
son kaupmaður talaði örfá kveðju-
orð til sr. Sigurðar i nafni héraðs-
búa og síðan var sungið: »0 Guð
vors lands«.
Morðið á yfirráðherra
Austurríkismanna.
Stúrgkh * greifi, yfirráðherra
Austurríkis, var myrtur þann 21.
f. mán. Hann sat þá, eins og
vandi hans var, í borðstofu veit-
ingahússins »Meissl und Schadu«.
Með honum var barón Aehren-
thal, bróðir utanríkisráðherrans,
sem nú er nýlega látinn. -Skamt
þaðan, sat Adler ritstjóri við ann-
að borð. Skyndilega stóð hann á
fætur, gekk nokkur skref í áttina
til hinna og skaut þremur marg-
hleypuskotum á Stúrgkh greifa.
Hneig hann niður og var þegar
örendur, því að ein kúlan hafði
komið í höfuð hans. Ódæðismað-
urinn var þegar tekinn höndum
og sýndi hann engan mótþróa
«n kvaðst hafa framið morðið
að vel yfirveguðu ráði.
Morðinginn Fritz Adler er fædd-
ur í Wien árið 1879.
Hann hefir haldið því fram, að
hann hafi hér verið einn að verki
og að engi maður hafi ^verið í
vitorði með sér. Hefir hann verið
hægur alla tíð síðan hann framdi
morðið og svarað rólega öllum
þeim spurningum, sem fyrír hann
hafa verið lagðár, en þó álíta
menn að hann muni geðveikur
vera.
Um
álit eftirlauna og launainálanefndarinnar,
som skipuð var með konungsúrsburði
9. desember 1914.
Eftir Indriða Einarsson skrifstofustjóra.
V.
Æsingarnar útaf embættislaununum.
Þær æsingar hafa svo oft verið endurteknar, að þær valda
viðbjóði hjá mörgum ærlegum manni sem heyrir þær, Undirrót
allrar sparnaðarhræsninnar er frá 1875. Þá skall ólánið yfir í mörg-
um boðum, sem hver rak annan. 2700 manns fóru af landi burt
til Vesturheims. Allir mistu móðinn. Var landið að leggjast í auðn?
Peningalögin lögleiddu krónumynt. Áður hafði almenningur mest-
megnis reiknað í spesium eins og Norðmenn, eða dölum eins og
Danir. Alþingi samþykti launalög i krónumynt, og launin sýndust
tvöfalt eða ferfalt hærri en áður, frá sjónarmiði peningalausrar al-
þýðu. Síðasta ógæfu-ólágið var það, að Arnljótur Ólafsson hafði
fallið við kosningarnar, og vildi óðfús komast á hið löggefandi
þing.
Hann fekk ekki sæti í skattamálanefndinni 1875, af því að
hann var ekki á þingi. Honum mun hafa sviðið það, því að hann
skrifaði miklar greinar og svo góðar um skattakenningarnar í fjár-
hag8vísindunum, að manni sem nýkominn var frá examensborðinu
í þeim greinum, gat fundist hann vera að lesa þau upp á ný.
Arnljótur mun hafa óttast að þær greinar mundu ekki hrífa,, þess-
vegna skrifaði hann aðrar greinar um launalögin 1875, og að em-
bættismenn væru »hálaunaðir landsómagar*, sem ekkert þyrftu að
gjöra, nema baða sig í »gullstraumi«. Gullstraumurinn var launin.
Síðari greinarnar hrifu, og Arnljótur var kosinn á þing.
Ef litið er á fjárhag landsins 1875, þá voru tekjurnar 271.000'
kr., tekjurnar 1876 311.000, og 1877 322.000. Afgangur tvö síðari
árin var 147.000 kr. Sparnaðarbjal og eftirtölur hefðu þvi ekki
átt að vera nein þjóðarnauðsyn í svipinn. En eg gjöri ráð fyrir
að A. Ó. hafi ekki verið kunnugt um það, að í frumvarpi til laga
um samþykt á landsreikningnum 1878 og 1879, sem lagt var fyrir
alþingi 1881, gjörði Hilmai' Finsen nákvæma grein fyrir, hvað út-
gjöldin höfðu aukist við launalög íslenzkra embættismanna 1875,-
og læknaskólalögin frá sama ári o. s. frv. Útgjöldin höfðu aukist
svo, frá því sem áður var.
Við launalögin 1875 hækkuðu útgjöld landsjóðs til
embættismannalauna um. . . ...........kr. 560&.00*
Við lögin um læknaskóla og lækna frá s. á. hækk-
uðu útgjöldin þá alls um . . . kr. 10575.00
en af þeim höfðu áður verið
greiddar með spítalagjaldi, og
vöxtum af læknasjóði .... — 4980.00
aukin útgjöld á almenningi voru þaðan............— 5595.00
Við yfirsetukvennalögin 17. des. 1875 hækkuðu út-
gjöld landssjóðs ............................— 645.00
öll hækkunin frá útgjaldalögunum 1875 varð . . kr. 11.845.00
Á heiðurslaunum Jóns Sigurðssonar, sem veitt voru 1875, hneyxl-
aðist enginn, svo eg tel þau ekki til hækkunarinnar. Þau voru
annars eðlis. Hilmar Finsen telur þau samt með.
Sýslumennirnir höfðu að fornri venju tekið laun sín hjá alþýðu,
Jón Sigurðsson sagði svo eg heyrði, að þeir væru að því leyti eihs
og tyrkneskir pashjar. Alþingi samþykti lög um laun sýslumanna
og bæjarfógeta 14. des. 1877. Gjöldin á fjárlögunum jukust um
45.794 kr. á ári, en áður höfðu þessi útgjöld öll og meira til, hvílt
á þjóðinni reikningslaust. Laun sýslumanna og bæjarfógeta runnu
nú beina leið í landssjóðinn, það sem hvílt hafði á þjóðinni til
þeirra, hafði verið mikla meira enn það, sem landssjóður greiddi
þeim. Hilmar Finsen hældi sér af þeirri fjárhagsstjórn í mín eyru.
Læknasjóðurinn rann inn í viðlagasjóðinn, spítalagjald og hinar
fornu tekjur sýslumanna runnu nú í landsjóðinn. Öll hœkkunin af
»gullstraumum« A. O. voru 5605 kr. á ári, eða sé læknakostnaður-
inn talinn með 11.845 kr. Hann útlistaði síðar að með »hálaunum«
hefði hann átt við 4000 kr. og hærri laun. Hann fékk réttari
skilning á málinu, »æðri og betri þekkingu« kallaði hann það, og
þá sem tóku upp kenningar hans kallaði hann síðar »þjóðmála-
skúmac.
Eg veit ekki betur, en að skýrsla Hilmars Finsens hér að fram-
an, hafi þaggað eitthvað niður í alþingismönnum vel flestum í þing-
salnum. Þar áttu menn að vita, að það voru í mesta lagi 11800
kr., sem barist var um. Almenningur á íslandi veit ekkert um
ágreiningsefnið enn í dag. Alþingi slepti launamálinu, og tók upp
eftirlaunamálið og sparnaðinn í þess stað. Alþingi braut almenn-
ustu setningu fjárhagsvísindanna, heimti inn skatta og lánaði þá
gegn vöxtum, en þau gefa þá einföldu reglu: Heimtaðu aldrei
inn gjöld til þess að setja þau á vöxtu, peningarnir ávaxtast bezt
í vörzlum gjaldþegna sjálfra. Lómurinn var barinn á alþingi til
þess að setja tekjuafganginn á vöxtu. Utanþings var lómurinn
barinn í blöðunum, og á öllum fundum vestan frá Bjargtanga og
austur að Gerpi, sunnan frá Dyrhólaey og norður á Rifstanga.
Sanngirni og heilbrigð skynsemi flaut á burtu”í »gullstraumnum«.
Almenningur var algjörlega leyndur því hvert tilefnið var, (5—12
þúsund króna útgjaldaauki). Það var sama sem að )hann væri
svikinn í trygðum, af 'þeim sem voru að bíðja hann blaðakaupa, eða
atkvæða. Af blaðamönnum og þingmálamönnum þótti hver sá