Ísafold - 29.11.1916, Page 1

; Kerrmr út tvisvar
1 { viku. Veröárg.
i 5 kr., erlendis T1/^
' kr. eða 2 dollar;borg-
i ist fyrir miðjan júlí
: erlendis fyrirfram.
' Lausasala 5 a. eint.
XLIII. árg.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Úiafur Björnsson.
Talsimi nr. 455.
Reykjavík, miðvikudaginn 29. nóvember 1916.
Uppsögn (skrlfl.
bundln við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandl skuld-
laus við blaðið.
92. tölublað
Viljirðu eiga >Bíl« þA lilýddu edlistilvísan
þinni. hdn sepfir *þú skalt kaupa*
FORD TOURINGr CAR og neita7)u ekki
Bjálfum þér'ura þann hag og ánœgju sem það
getur veitt þór.
Tíminn er peningar, og Ford Touring Car
eykur ver?)gildi tíma og peninga. Ford bilar
©ru * ódýrastir allra bíla, léttir ab stjórna og
auóveldastir i viðbaldi.
Ford bilar eru beztu fólks- og flutnings-
tœki sem komib bafa til landsins, og fást aó
eins hjá undírrituíium, sem einnig selur hin
beimstrægu DUNLOP DEK.K og SL0NGUR,
fyrir allar tegundir bila.
P. Stefánsson,
Lækjartorgi 1.
Alþýðafél bókasafn Templaras. 8 kl. 7—0
Borgarstjóraskrifst. opin daRl. 10 -12 og 1 -8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—B
Bœjargjaldkerinn Laufásv. 6 kl. 10—12 og 1—B
íelandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd,—10 siðd,
Alm. fundir fld. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Guftsþj. 0 og 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og B—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12--2
L&ndsféhirBir 10—2 og B—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Lnndssiminn opinn daglangt (8—0) yirka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
ListasafniB opib sd., þrd. og fimtud. kl. 12—2
Náttúrugripasafnib opib V/a—21/* á sunnnd.
PósthúsiB opib virka d. 0—7, sunnud. 9—1.
Ramábyrgh Islands kl. 1- 5.
BtjórnarráBsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavlkur Pósth.8 opinn 8—12.
VifilstaBahælift. Heimsóknartimi 12—1
I^ióBmenjasafniB opiB sd., þrd. og fid. 12—2.
Hið öfluga osr alþekta
brunabótafólag
W 0LG A
(Stofnað 1871)
tekur að sér ailsk. brunatryggingar.
Aðalumboðsm. fyrir Island
Halldór Eiríksson,
bókari Eimskipafélagsins.
Umboðsmenn óskast.
„Föðurlandssvikarar“.
Til þess að afstýra öllum mis-
rskilningi vil eg taka fram, að orðið
»Fædrelandssvigterc, sem eg notaði
„«m íslenzku rithöfundana í Kaup-
mannahöfn, er ekki og á ekki að
vera þýðing á islenzka orðinu »föð-
urlandssvikaric. Það átti að tákna,
að þessir menn væru ekki islenzkir
liöfundar, heldur danskir, þar sem
þeir skrifa aðallega eða eingöngu á
dönsku, að þeir væru að yfirgefa
móðurmál sitt, ?ð bregðast þvi.
Auðvitað var hér eigi að ræða um
landráð, nm óráðvendni —en land-
ráðamaðurinn er æruleysingi, »Svigec
og »svigtec er sitt hvað á dönsku.
— Að því er hitt snertir, skökku
lýsingarnar, veit eg að þær eru ekki
með öllu skaðlausar. Einhverjum
landa minum varð það að orði, er
hann hafði lesið »Danska frúin á
Hofi«: »Man faar egentlig det
indtryk, at de Islændere maa
være nogle nederdrægtige mennes-
keric Hann var annars hrifinn af
sögunni.
Annars hefi eg sent »Tilskuerenc
svar, sem hann vonandi tekur.
Virðingarfylst.
Holvtr Wiehe.
----—srei ■ ing 8 Ca .. ■ ---
Um
álit eftirlauna og launamálanetndarinnar,
sem sbipuð var með konungsúrskurði
9. desember 1914.
Eftir IncLriða Einarsson skrifstofustjóra.
X. Ofan fyrir bakkann. (Frh.)
í einu af hinum heimsfrægu æfintýrum H. C. Andersens horfir
skáldið fram í timann, og sér menn ferðast í loftinu, og skoða sig
um þaðan i heiminum. Þegar þangað er komið tímanum lætur
hann loftfarana lýsa Islandi á þessa leið:
»Á heimleiðinni fljúga þeir yfir ísland. Hekla er útbrunnið
eldfjall, Geysir er hættur að gjósa. En upp úr hinu hvítfreyðandi
úthafi rís eylendan steini studd, — sem hið eilífa musteri menta-
gyðjannac.
Þetta er glæsileg lýsing, enda er hún tekin uppi í háa lofti,
og þaðan er jörðin feguret, segja flugmennirnir í heimsstyrjöldinni
miklu. Fyrir þann sem ferðast á þessum ókomna tíma tíma og
fer með jörðinni, verður útlitið annað, þegar hugsjónir þingmála-
fundanna og stjórnmálamannanna okkar eru komnar niður á jörð-
ina, og skrælingjaríkið hefir verið sett á fót. Þá er líklegt að lýs-
ingin verði hérum bil þannig: Af sex faranddómurum getur eng-
inn borgað næturgreiða þar sem hann gistir. Eitt hundrað sýslu-
menn ganga rifnir og tættir, og eru sumir á sveit. öllum æðri
skólunum er lokað, því landið vildi ekki borga kennurunum fyrir
starf þeirra. Listamennirnir gera til fisk á botnvörpungum, eða
sópa götur höfuðstaðarins með fegurðartilfinning. Læknar eru eltki til í
sveitunum, fólk deyr þar drotni sínum eins og flugur i höndunum á
skottulæknum1). Leikprestarnir2) hafa gjört mentaða prestastétt allsend-
is óþarfa, en fá ekki aðgang að kirkjunum, vegna ýmsra gamaldags
skoðana hjá safnaðaleyfum og kirkjubændum. — Engri kirkju-
klukku er hringt nokkurs staðar á landinu.
»Hið eilífa musteri mentagyðjannac stendur steini stutt, sem
áður, en nú er það tómt. Allar mentagyðjurnar eru flúnar burtu.
Þær gátu eLki unað æfinni hjá þjóð, sem lét villa sér svo sjónir,
að hún steypti heimsfrægri, 900 ára gamalli þjóðmenningu ofan
fyrir bakkann, sér sjálfri tii ófarnaðar. Mentagyðjurnar hafa tekið
sér bústað hjá vitrari þjóðum.
XI.
I»rjár nefndir.
Áður en eg enda greinar þessar vil eg láta þess getið, að
þegar eg tala um eftirlauna- og launanefndina, þá tek eg Skúla
Thoroddsen undan, og á ekki við hann. Hann kom farinn að
heilsu í nefndina og var að síðustu maður dauðvona, og andaðist
fjórum mánuðum áður en nefndin hafði lokið starfi sínu. Um áhrif
hans á tillögur nefndarinnar veit eg ekkert, og finn mér ekki skylt
að trúa því, sem í nefndarálitinu er sagt um þau.
Fyrir Jaabæks daga áttu Norðmenn sagnaritara, sem var yfir-
burðamaður, og þeir vissu það. Stórþingið veitti honum 8000 kr.
á ári — 16000 kr. nú eða meira, — því hann þurfti að vera al-
staðar, þar sem Norðmenn höfðu verið, lifað og barist. Honum
var ósýnt um peninga, en tvisvar borgaði Stórþingið skuldirnar
hans upp í topp. Honum átti að borga vel til þess hann gæti
unnið í friði og honum gæti liðið vel. — Þeir fengu fyrir pening-
ana norska sagnaritarann Peter Andreas Munch. Verkin hans eru
margra miljóna virði fyrir norskt þjóðerni. Norðmenn eignuðust
litlu síðar tvö skáld. Þjóðverjar og fleiri fóru að þýða verkin
þeirra á útlend mál, Noregur gat ekki varið rithöfundaréttinn, eða
vildi það ekki. Stórþingið veitti þeim hverjum 1600 specíur á ári
— 6400 kr. 12800 kr. nú, og Noregur fekk skáldin Björnson
og Ibsen fyrir peningana sína, og ómetanlegan heiður um allan
hinn mentaða heim. Svo kom litilmenskan og — Jaabæk. Per
Sivle hét norskt skáld, sem orti kvæðið um Þórð Fólason á Stikla-
stöðum. Lárviðarskáldið okkar hefir þýtt það. Sivle komst svo
upp á hornið hjá þinginu, að það veitti honum 1000 kr. um árið.
En þinginu þótti hann ekki vera nógu dygðugur — held eg, og
tók þær af honum aftur til að spara, og afleiðingin varð, að mað-
urinn drap sig. — Þessi dæmi frá Noregi sýna, hve mikla þjóð-
menning má skapa með peningum, og gefur bendingu um, hverju
má slökkva niður með þvi, að tíma ekki að sjá af þeim. Hér var
Stórþingstímabil 1875—77, en Jaabækstímabil siðan. Á því tíma-
*) Eg kalla ekki Larus Pálsson lteknir nú i Reykjavík þvi nafni.
Með leikpre8tum a eg við ómentaða menn, sem prédika nm trúarbrögð.
Með frikirkju er átt við guðrækilegar samkomur, sem þeir lialda. í Skotlandi þóttu
ómentaðir prédikarar gjöra fremur skaða en gagn.
Ný bók: '
Kirkjan og ódauðleika-sannanirnar.
Fyrirlestrar og prédikanir
eftir
Harald Níelsson, prófessor í guðfræði.
Efnisyfirlii:
1. Um svipi lifandi manna. (Fyrirlestur fluttur í Reykjavík (3. april 1914)
og víðar).
2. Kraftaverkin fyr og nú. (Fyrirlestur fluttur í Frikirkjunni 13. marz
1915)-
3. Áhrif sálarrannsóknanna á hinar kristilegu trúarhugmyndir. (Fyrirlestur
fluttur i Hólakirkju 11. jdlí 1915).
4. Kirkjan og ódauöleikasannanirnar. (Fyrirlestur fluttur i Reykjavík 2.
og 3. apríl 1916). •
3. Auðgaðir af fátækt hans. (Prédikun flutt í Fríkirkjunni jóladag 1915).
6. Páskagleðin. (Prédikun flutt í Reykjavíkurdómkirkju páskadag 1909).
7. Vottar. (Prédikun flutt í Fríkirkjunni hvítasunnudag 1913)-
Verð kr. 2.40.
— Fæst hjá bóksölum um land alt. —
TTlunð
að vátryggja eigur yðar gegn eldi
Iðgjöld hvergi lægri er. hjá
t^fía dírifisfí TÞominions
Sionoraí Jnsuranco Qo. JStó., JSonéon.
Aðalumboðsmaður Talsími 281.
Garðar Gíslason.
bili hefir mikið verið gert til að ganga af öllum efnilegum lista-
og mentamönnum dauðum.
Prófessor N. C. Frederiksen sagði okkur í fyrirlestri við há-
skólann í Kaupmannahöfn þessa dæmisögu um aðferðirnar við vis-
indalegar rannsóknir. Eg get ekki gert að því, þó hún sé hlut-
dræg. Þrír menn, Englendingur, Frakki og Þjóðverji, tóku sér
fyrir höndur að skrifa ritgerð um filinn. Englendingurinn fór af
stað til Afriku, veiddi fila, tamdi þá, lá úti i skógunum, þar sem
þeir héldust við, og hafði vakandi auga á öllu þeirra atferli
og lífsháttum. Þaðan fór hann til Indlands, ferðaðist á filsbaki,
veiddi þar tígrisdýr á fíl, og kynti sér alla háttu tamdra fíla. Síð-
an fór hann heim og skrifaði ritgerðina. Hún tæmdi alveg efnið,
en var fremur óaðgengileg aflestrar. — En um fílinn varð ekkert
meira sagt. Franski maðurinn fór út í dýragarðinn í Parísarborg,
veitti fílunum í garðinum gaumgæfilega eftirtekt, fór heim til sín
og skrifaði ritgerð um fílinn. Ritgerðin var töfrandi vel rituð, hún
var eins og listfágað sverðsblað frá Damaskus, sveigjanleg, leiftr-
andi og glæsileg. Þjóðverjinn fór heim til sín, lokaði sig inni og
hugsaði. Hann bygði þar filinn upp úr sínum innra manni, skrif-
aði ritgerðina um fílinn, en minn sögumaður sagði ekkert um það,
hvernig sú ritgerð hefði verið.
Hér á landi hafa verið skipaðar þrjár nefndir, sem áttu að
semja ritgerðina um filinn. Hér heitir ritgerðin tillögur um lands-
mál, eða tillögur til landsheilla. Fyrstu nefndina skipuðu þeir Árni
Magnússon og Páll Vídalín lögmaður, fyrir liðuguin 200 árum. Þeii
komu á þúsund heimili eða fleiri, litu eftir öllu, sættu mál manna,
þvi höfðingjar áttu þá jafnan í deilum. Þeir létu taka fyrsta reglu-
legt manntal á öllu landinu, og gengu svo snildarlega frá því, að
það er eins dæmi um hinn mentaða heim. Allir sem þekkja það
öfunda okkur af allri þeirri menningu. Þeir tóku fjártölu miklu
meira sundurliðaða, en síðar hefir verið gert hér á landi. Þeir
bjugga til jarðamat sem stóð í 140 ár óhaggað að mestu leyti.
Þeir tæmdu verkefnið, sem þeim var fengið, algerlega, og gengu
frá verki sínu árin 1701—1709 eins og mentaþjóðirnar í Evrópu
gengu frá sömu verkum 60—120 árum síðar. Þessi nefnd var heilli
öld á undan tímanum. Fyrir þeirra starf vitum við nú miklu meira
um ísland í byrjun 18. aldar, en nokkur önnur mentaþjóð veit um
sinn eigin hag á þeim tímum. Eg veit ekki hvað nefndin kostaði,
en afrek hennar verða ekki metin til peninga nú á dögum.
í annað skiftið, sem hér þurfti að skrifa ritgerðina um fílinn,
voru skipaðir til þess Halldór Friðriksson, Magnús Stephensen og
Jón Sigurðsson á Gautlöndum. Þeir sátu í skattamálanefndiimi