Ísafold - 29.11.1916, Side 2

2
IS A F OL D
1875. Þeir fóru til laudsstjórnarinnar og létu hana útvega nákvæmt
yfirlit yfir alla skatta og undanþágur frá sköttum, þeir gerðu tillög-
ur um laun sýslumanna og bygðu upp ný skattalög frá grunni.
Þau skattalög passa svo vel saman, að enn í dag verður þeim ekki
breytt nema þau séu tekin öll fyrir, og standa enn í dag. Sú nefnd
kostaði 2800 kr. til nefndarmanna, prentun á áliti nefndarinnar
kostaði 400 kr. Allur kostnaður við þá ritgerðina um fílinn voru
3200 kr. = 6400 kr. nú, eða nokkru meira.
Þriðja nefndin, sem átti að skrifa ritgerðina um filinn, er þessi
sem eg hefi veiið að skrifa um. Hún fór upp í hornherbergi í Al-
þingishúsinu, lokaði því að sér, og bygði þar fílinn upp út sínum
innra manni. Eg hefi nú í þessum undanfarandi greinum verið að
lýsa, hvernig mér lízt á starf nefndarinnar. Eitt er víst, að nú.
þegar alt hennar starf liggur fyrir, þá er það deginum ljósara að
engin þingmannaneínd hefir vit eða vilja til að gera nokkra nýtilega
tillögu um eftirlaun eða launamál nú á dögum. Nefndin kostaði
með prentunarkostnaði lítið eitt yfir 19000 kr. Þeim 19000 kr.
hefði verið miklu betur varið, ef þær hefðu verið greiddar nefnd-
inni, til þess að hún slcrifaöi ékkert og hugsaði ekkert um ritgerðina
um fílinn. Væri þessi bók ekki til, þá væru allar þessar óþægilegu
samþyktir á þingmálafundunum grafnar í skjalasafni Alþingis, og
væri hún ekki til, væri það lýðum ljóst, að öll eftirlaunabarátta
Alþingis í 32 ár, og nefndarinnar sjálfrar eru bygðar á lygasögu
um Englendinga, og fyrirkomulag þeirra á eftirlaunum. Margir
gæti þá ímyndað sér, að Alþingi hefði yfir einhverri pólitiskri
þekkingu að ráða. Væri álit nefndarinnar ekki til, þá væri ekkert
skjal til, sem sýndi hina ægilegu andlegu'afturför í opinberum mál-
um, sem orðið hefir frá 1700 og 1875 til vorra daga, ef það eru
aðallega þingmenn nú, sem fjalla um þau.
Aldrei hefir verið brýnni þörf á nefnd í þessu máli en nú, því
alt nefndarstarfi má heita óunnið verk.
í Kaupmannahöfn dó fyrir tuttugu árum kona af gyðingaætt,
sem hafði veri6 húsmóðir vændiskvenna, og var illa ræmd. Gyð-
ingapresturinn talaði þessi orð yfir gröfinni: »Guð! Þú Abra-
hams, ísaks og Jakobs guð! láttu aldrei slíka konu fæðast aftur í
ísrael!« \
Mér sýnist að eftirmæli nefndarinnar mættu vera þessi orð:
Háa alþingi! Þú Úlfljóts, Snorra og Jóns Sigurðssonar þing!
láttu aldrei slíka nefnd verða til aftur meðan land er bygt!
Endir. Indr. Einarsson.
Friðar-ræða
ríkiskanzlarans.
Þ. 9. nóv. hélt ríkiskanzlarinn
Bethmann Hollweg mjög eftir-
tektaverða ræðu í ríkisþinginu.
Skýrir hann meðal annars frá, að
það hafi aldrei verið áform Þjóð-
verja að undiroka Belgíu — að
slík kúgun gæti ekki samrýmst
stofnun á alþjóða-friðarsambandi.
Líklegt er, að þessi orð hans
mæti mikilli mótspyrnu í Þýzka-
landi, en ræða hans hefir jafn-
mikla þýðingu fyrir það, enda
þótt mótspyrnan gegn honum
verði svo öflug, að hann verði að
Jeggja niður völdin.
Hann lýsti því einnig yfir, að
Þjóðverjar vildu gera alt sem í
þeirra valdi stæði til þess að
gerðar verði ráðstafanir til að
koma í veg fyrir, að önnur frið-
rof dyndu yfir, að þessum ófriði
loknum.
Hingað til hafa velflestir van-
treyst þvi mjög, að friður yrði
skapaður í framtíðinni með sam-
tökum þjóðanna. Kanzlarinn
sagði og í ræðu sinni, að hann
hefði alla tíð efast um, að slík
samtök gætu komið að tilætluð-
um notum. En hið sára neyðar-
óp, er óma myndi um heim all-
an í endalok þessa ófriðar, myndi
hrópa til skýjanna á ævarandi
alheimsfrið.
Eyðileggingar, ógnir og skelf-
ingar ófriðarins kæmi ekki fylli-
lega í ljós fyr en óveðrinu lægði
— þjóðirnar kæmust til sjálfs sín.
Fyrir nokkru hélt Grey lávarð-
ur hinn brezki ræðu þess efnis,
að nauðsyn bæri til þess,' að
tryggja þjóðunum frið í framtíð-
inni með alþjóðafriðarsambandi.
Þeir tveir, kanzlarinn og1 hann
hnotabítast sí og æ um, hver eigi
upptökin að ófriðnum. Þeir um
það.
Meira er um vert'að í hinu-
mikilvæga friðarmáli framtíðar-
innar hallast þeir tveir mótstöðu-
menn nú að sömu skoðun. Heim-
urinn hefir fest auga á þessura
samdrætti, þessum fríðarvotti og
fylgir því með athygli hvort frá
þessum neista geti ekki runnið
sá friðarbjarmi, er í framtíðinni
helti geislum sínum yfir öll lönd.
I»arfakver.
Fiskifélag íslands hefir gefið út
dáJítið kver, sem heitir »Ódýr fæða.
Leiðbeining um matreiðslu síld á og
kræklingi*. Heíir Matthías Ólafsson
ráðunautur og alþm. þýtt kverið úr
tveim smábæklingum, sem »Selskabet
for de norske Fiskeriers Fremme«
í Noregi hefir gefið út. Eru þarna
taldir upp um 6o síldarréttir og um
20 kræklingsréttir og sagt fyrir um
matreiðslu þeirra. Er það ekki vafa-
mál, að einkum í þessarri dýrtíð geta
þessar leiðbeiningar orðið mikisvirði
fyrir æðimörg heimili i landinu.
Næringargildi síldar er á við nauta-
kjöt, og leiðir þá af sjálfu sér, hve
mikill sparnaður er að því, að not-
færa sér hana meira en gert hefir
verið.
Kafbátur fyrir Vestur-
landi. Brezkur botnvörpungur
flutti nýlega þær fregnir til Dýra-
fjarðar, að þ. 19. þessa mán. hafi
verið komið með 3 skipshafnir til
Grimsby af botnvörpungum ensk-
utn, er pýzkir kafbáiar hafi sökt
undan V’.stfjórðum undanfarið.
Misprentast hefir á nokkru
af upplagi síðasta blaðs: miðvikudag
26. nóv. í stað lau%arda%.
„Sálin vaknar".
Ritdómur Wiehe docents.
Það hefir æxlast svo, að hér í
blaðinu hefir eigi birzt neinn ít-
arlegur dómur um hið síðasta
skáldrit Einars Hjörleifssonar
Kvaran, »Sálin vaknar*. Er það
þó sízt af því, að ritstj. hafi eigi
talið sjálfsagt, að bókarinnar
væri rækilega minst, heldur af
hinu, að maður sá, sem beðinn
var um að ritdæma hana, gat
það ekki, er til kom.
Til þess að bæta úr ritdóms-
skorti þessum hér í blaðinu, leyf-
um vér oss að flytja meginþátt-
inn úr grein herra háskóladocents
H. Wiehe úr tímaritinu »Tilsku-
eren« — sem getið var í 90. tbl.
ísafoldar.
Herra Wiehe ritar svo:
»Einar Hjörleifsson eða Einar
Hjörleifsson Kvaran, svo sem nú
heitir hann, hefir ritað bækur
sínar á íslenzku — og hlotið ein-
göngu lof og hróður fyrir á œtt-
jörð sinni. Georg Brandes hældi
að vísu á sinni tíð smásögu hans
»Vonir« í þýðing undirritaðs
(»sögu8tíllinn er klassiskur; engu
orði ofaukið og ekkert orð, sem
eigi hittir------«). Síðar hafa
danskir lesendur fengið að kynn-
ast einni af stærri skáldsögum E.
H., »Ofurefli«, í þýðing Ólafs
Hansens. Það er alt og sumt.
Og hefir þó Kvaran tekist bezt
upp siðustu árin, svo að hann er
nú fortakslaust fremstur íslenzkra
skálda í óbundnu máli. Arið 1913
birtist frá hans hendi — og kom
flatt upp á íslenzka bókavini —
söguleikrit frá 16. öld, sem færði
sönnur á, að hann er einnig á
því sviði helztur höfundur meðal
íslendinga. Þetta skáldrit mundi
sennilega því miður koma þjóð-
skrumurunum okkar til að fitja
upp á trýnið. Því verður sem
sé ekki neitað, að í leikritinu
kennir lítilsháttar hlutdrægni (Ten-
dens), en hún er samt alls eigi
áleitin og í meðferðinni á aðal-
persónunni, harðstjóranum, fóget-
anum danska, kennir þeirrar
samúðar, að friða hlýtur jafnvel
viðkvæmar sálir. Tveim árum
síðar kom út leikrit um lífið i
Reykjavík á vorum dögum, sömu-
leiðis gott (fint) skáldrit (»Syndir
annara«) og í vor sagan »Sálin
vaknar, þáttur úr sögu æsku-
manns«.
Enginn vafi er á því, að í þess-
ari bók hefir höfundinum tekist
betur en nokkuru sinni áður. Orð-
færi og ritháttur er borið uppi
af afbragðs snild. Þótt margt sé
ólíkt, er þó eitthvað, sem minnir
á Pontoppidan o < kar. Orðfærið
er hvorttveggja í senn blátt áfram
og dýrt, og maður verður ekki
var við vinnuna, sem bakvið er.
Rithátturinn er bæði fastur og
skýr og lætur vel að sýna mál-
blæ gagnólíkan hvern öðrum, en
verður aldrei hversdagslegur. Efn-
ið er í senn realistiskt og há-ró-
mantiskt. Sagan gerist í Reykja-
vík á vorum dögum; alt í bók-
inni er eins og lifandi og hefir á
sér blæ hins áþreifanlega veru-
leika. Og þó gengur rómantik
og dulstefna (mystik) eins og
rauður þráður um bókina. Höf.
er, eins og ekki er ótítt á Islandi,
trúaður spíritisti og ívaf sögunn-
ar er að mestu leyti dularfull
fyrirbrigði.
Ekki veit eg, nema þetta sé
hið fyrsta norrænt skáldrit reist
á lífsskoðun spíritista. En vissu-
lega er engin ástæða til að
hneykslast á því, því síður sem
höfundurinn fer gætilega með
það ívaf og þótt naumast verði
gengið að því grúflandi, við lest-
urinn, hverju megin höfundurinn
er í því máli, er framsetningin á
þá lund, að »hins dularfulla« gætir
að vísu mikið og tekur hug sögu-
hetjunnar, en alt verður þar þó
skýrt sem sálarfyrirbrigði, sem
eigi þarf að setja í samband við
andaheiminn. — Heildaráhrifin
verða yfirleitt ekki mjög ólík og
að efnið væri tekið úr gamalli
íslenzkri »draugasögu«.
Aðalmaðurinn i sögunni er Egg-
ert Sölvason, ungur maður, rit-
stjóri lítils dagblaðs í Reykjavík.
í honum eru samtvinnuð áhrif
frá báðum foreldrunum. Hann
hefir það frá föður sínum, að
mest af öllu ríði á að hafa sig
áfram í heiminum og vinna fé
og metorð. Hann lofast Svan-
laugu dóttur Melans, hins auðuga
konsúls og herðir það á honum
í þessa átt. En inst í honum býr
ástríða móðir hans fyrirþví, sem
gott er, meðaumkun hennar með
lítilmagnanum og þeim, sem gert
er rangt til og sjálfsfórnarþörf
hennar. Hann finnur svo, á næt-
urþeli, myrtan mann á battaríinu
við höfnina og litlu síðar dauða-
drukkinn mann á torginu, er hann
þegar setur i samband við morð-
ið. Þessa uppgötvun sína reynir
hann svo að hagnýta sér út í
yztu æsar fyrir blaðið, sem erfitt
hefir verið að gera nógu sögulegt
fram að þessu. Og vitaskuld gin
Reykjavík við þessum nýstáriegu
afhjúpunum og blaðið ílýgur út.
En Inóðir hins grunaða manns
heimsækir ritstjórann 0g bendir
honum á, hvað miklu illu hann
hafi valdið með eigingirni sinni.
Hvernig Eggert viti, að sonur
hennar sé sekur? — Að vísu sé
hann langt leiddur, en eigi að
síður sé hann góður sonur og
manndrápari sé hann ekki. Egg-
erti verður algert hughvarf,
einkum er hann sér sýn. Alf-
hildur gamla ummyndast þar sem
hún situr úti skotinu. Hann sér:
»dýrlega veru, meira en unga,
ímynd æskunnar sjálfrar, guðdóm-
lega fagra, brosandi eins og barn,
með vitsmuni alheimsins glamp-
andi i augunum«. Hannsérhana,
eins og hún er í raun og veru.
»Hann hafði séð glampa af dýrð
mannssálarinnar«.
Dag einn kemur sjálfur morð-
inginn á fund Eggerts, af óvið-
ráðanlegri löngun glæpamanns-
ins á vettvang og til þess að
frétta hvað sagt sé og álitið um
glæpinn. Eggert fer að gruna
manninn vegna þess, hversu und-
arlega hann talar og hegðar sér,
og grunur hans staðfestiat fyrir
nýja sýn. Hann fastræður með
sér að frelsa son Álfhildar. Og
næeta sinni, er morðinginn kem-
ur, tekst honum að fá hann til
að létta af sér hinu þunga fargi,
játa á sig morðið. En er hann
heyrir harmasögu hans, vaknar
bróðurkærleikstilfinningin i Egg-
erti. Hann fær skriflega játn-
ing frá honum, en felur hann
síðan fyrir lögreglunni og hjálpar
honum að lokurn til að komast
úr landi. Hann lendir í rysking-
um við lögrégluna, sem farin er
að gruna hann og auðvitað fer
svo, að hann er tekinn fastur og
er refsað. En það skiftir engur
morðinginn er frelsaður, og hann
getur einnig frelsað hinn, sem
saklaus er. — Ástríðan til hins
góða hefir knúið hann til sjálfs-
fórnar og til þess að brjóta lög
landsins.
Auðvitað vekur framferði hans
almenna gremju og fordæming
og konsúlsfrúin vill óðara láta
hann sigla sídu sjó; og dóttirin,
eftirlætisbarn efnaborgara, lízt í
fyrstu á sömu lund. En faðir
hennar, hinn mannúðlegi, hlpypi-
dómalausi Melan, fær með áhrif-
urtí sínum, án þess hún taki eftir
því, talið henni hughvarf. Hið
góða vaknar einnig i henni. Egg-
ert á í vændum að fá starf við
verzlun Melans að lokinni varð-
haldsvistinni o. s. frv., svo alt
fer vel á endanum.
Öllum persónum er lýst fyrir-
taksvel og með skýrum dráttum.
Auk aðalpersónanna ber einn-
ig að nefna Álfhildi, ímynd ósér-
plæginnar móðurástaiv foreldra
Eggerts, Melan konsúl og konu
hans með stéttardramblætið, morð-
ingjann og ekki sízt gamlan götu-
sála, Runólf eða Gamla Runka,
sem er kunnugt um morðið, en
vill ekki láta veiða neitt upp úr
sér. Hann vill ekki koma nein-
um í bölvun og ber í brjóstí af-
skaplegan kala til alls þess, er
nefnist lögregla.
Það er fróðlegt að athuga þrosk-
unarferil Kvarans frá eldri veru-
legum ritum hans. Frá því að
vera eindreginn bölsýnismaður er
hann nú orðinn vegsamandi hins
góða sem hins eiginlega í eðli
mannsins. »Sálin vaknar« er
lofsöngur til bróðurkærleika og
þess að elska náungann. Hversu
vantrúaður sem maður er á spíri-
tismann, hlýtur það eigi að síður
að vera manni fagnaðarefni, að
hann skuli hafa veitt honum þessa
trú á hið góða í manninum. Og
sem betur fer hefir list hans ekki
mist í við spíritismann. Þvert á
móti hefir hún orðið að meiri.
»Sálin vaknar« er sannariega
engin kenslukonu-»róman« eða
»sólgeisla-8aga«.«
Erl. símfregnir.
frá fréttaritara Isaf. og Morgunbl.).
Kaupmannahöfn 26. nóv.
Miðríkin hafa tekið borg-
irnar Orsova, Turnu Se-
verin og Craiova.
Þjóðverjar hafa hækkað
ófriðarskattinn sem þeir
lðgðu ® Belga, upp í 50
miljónir tranka á mánuði.
Von Jagow heflr látið af
embætti vegna vanheilsu.
Dr. Doyen, skurðlækn-
irinu heimsfrægi, og rit-
höfundurinn Jack London
eru látnir.
23 meðlimir Vesturheims-
eyja-nefndarinnar erumeð
sölu eyjanna, en 7 þeirra
á móti því að þær séu
seldar. Mest líkindi eru
því til þess að sala fari
fram.