Ísafold - 06.01.1917, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
Tíminn til undirbúnings undir
næsta þing er svo afarstuttur, að
ekki verður með sanngírni búist
við neinní verulegri lagasmíð,
er lögð verði fyrir það fram yfir
það sjálfsagða. Og um fyrirætl-
anir vorar í landsmálum yfirleitt,
er örðugt að segja nú eitt fyrir
alla. Vér komum hver frá sín-
um flokki, og höfum ekki haft
tíma eða tækifæri til að kynnast
skoðunum hvers annars nógu ná-
kvæmlega. Vér höfum einlægan
vilja á því að vinna saman í ein-
drægni, og höfum heitið hver
öðrum að gera hver sitt til að
góð samvinna takist vor á meðal.
En í byrjun næsta þings vonum
vér að geta látið uppi fyrirætl-
anir vorar og stefnu i landsmál-
um.
Um eitt erum vér einhuga, að
vinna að því að fremsta megni,
að þjóðin nái fullum yfirráðum
yflr öllum sínum málum, og af-
ráða ekki neitt í sjálfstæðismálum
þjóðarinnar án vilja og vitundar
þeirra þingflokka, er veita ráðu-
neytinu fylgi sitt.
Eins og menn sjá, er ekki mikið
sagt í þessari ræðu, svo varlega
sem hún er orðíið.
Eitt atriði er þar sem orkar
tvímælis, og það er það, að þessi
þriggja manna stjórn sé tilkomin
nú aðallega vegna heimsófriðar-
ins. Miklu fremur mundi mega
segja, að það sé þingófriðurinn,
sem hafi fætt hana af sér.
—■*. --
„Eigi skal gráta
Björn bónda“,
Laugardaginn 4. þ. m., er frétt-
in um strand »Goðafoss« barst út
um landið, má víst telja einn af
þeim fáu dögum, er öll þjóðin
sameinast. Fyrst í óhug þeim,
er flesta mun hafa slegið, siðar i
samhygðinni við félagið — óska-
barn allra landsmanna.
Að þetta mun rétt, marka eg
af því, að þegar síminn færði
mér fréttina, voru hjá mér staddir
nokkrir menn, og það úr ýmsum
landsfjórðungum, og mátti eigi á
milli sjá hverjum tæki sárast.
Einnig Danir, er eg hafði tæki-
færi til að tala við samdægurs,
tóku sér slysið nærri og sýndu
með fullri alvöru samhygð-
ina.
Aila vikuna, sem verið var að
undirbúa björgunina, mun fyrsta
spurningin á hverjum morgni um
land alt hafa verið : »Hvað líður
Goðafoss?* og enda þótt frá byrj-
un muni hafa verið litiar vonir
um að skipið næðist út aftur,
mun þó öll þjóðin hafa haldið í
síðustu vonar-taugina alt þangað
til á laugardagskvöldið næsta á
eftir, að úrslitafréttin kom, að nú
væri byrjað að rifa, og — skipið
dæmt. —
Allir munu víst sammála um
það, að tæplega gat siys þetta
hent oss á örðugri eða viðsjár-
verðari tímum, en á hinn bóginn
er þó hitt eíns i augum uppi, að
þeir, sem skip eiga í férum, mega
og eiga ætíð að vera við slíku
búnir. Á þessum tímum verða
auðvitað allar framkvæmdir mun
erflðari en á friðartímum, en þó
munu vist allir bera það traust
til stjórnar Eimskipafélagsins, að
að hún sem fyrst, — og þó ekki
sé nema til bráðabirgða — ráði
bót á tjóninu, ekki sízt er svo er
ástatt sem nú, að hún hefir stjórn
og þing við hlið sér. —
Það liggur í augum uppi, að
afarfé muni þurfa til þess að
fá í skarðið jafn heppilegt og
gott skip og (ioðafoss var, og
mun vátryggingar-upphæðin víst
tæpast hrökkva þar til. En ein-
mitt hér er það, sem öll þjóðin
getur sýnt það í verki, að sam-
hygðin er eins mikil á borði og
í orði.
Á eg hér við aukið hlutafé.
Fyrsta bráðabirgðastjórnin og
núverandi meiri hluti stjórnar
Eimskipafélagsins mun hafa —
með aðstoð nokkurra blaða —
haft mest fyrir fyrri fjársöfnun-
um. — Að sjálfsögðu má búast
við, að núverandi stjórn muni
eigi heldur nú liggja á liði sínu,
en því greiðara gengur verkið, sem
fleiri hendur vinna að þvi, ekki
sízt þar sem nú þarf að safna í
mun stœrri stll en hin fyrri
skiftin.
Hin djarflega mæltu orð Olafar,
er Björn ríki var veginn: »Eigi
skal gráta Björn bónda heldur
safna liði«, á þjóðin nú að gera
að einkunnar-orðum sínum, að
minsta kosti jafn langan tíma og
tekur að bæta Goðafoss, og —
lengur.
Allar þjóðir heímsins telja það
nú mestu nauðsynina, að auka
sem mest farkost á sjónum, til
þess að geta fullnægt þörfunum
eftir ófriðinn. Til dæmis má
geta þess, að eigi opnar maður
svo skandinaviskt dagblað, að
eigi ,úi og grúi þar af tilkynn-
ingum og auglýsingum um ný-
stofnuð Bkipafélög — öll með
stórkostlegum hlutaf járhæðum.
Norðmenn, sem 10. október
voru búnir að missa 235,000 smá-
lestir síðan stríðið byrjaði og 140
mannslíf, eru samt eigi af baki
dotnir, og verja enn sem fyr
meiri parti fjármagns sins til
skipakaupa.
Sama eða líkt má segja um
Dani.
En hvað gerum við ?
Við höfum ekki einu sinni séð
sóma okkar í því, að efla svo
Eimskipafélagið, að hægt hafl
verið til þessa að ráðast í að
kaupa vöruflutningaskip það, sem
til stóð, — og sem þó var hin
brýnasta nauðsyn á.
En við svo búið má ekki standa.
Ofarir Goðafoss eiga að hvetja
oss til — ekki einungis að bæta
hið mista — heldur til að fara
lengra, svo langt, að að ári liðnu
eigum vér að hafa aukið Eim-
skipafélagið svo, að það ráði yfir:
tveimur millilandaskipum sem
Gullfossi, einu — eða helzt tveim-
ur — strandferðaskipum, og einu
stóru vöruflutningaskipi, er sigli
milli Ameríku og íslands og ann-
arsstaðar eftir þörfum.
Fyr má eigi leggja árar í bát.
En ef þjóðin segir, að hún hafi
ekki ráð á þessu, vil eg benda
á ritgerð eftir skrifstofustjóra
Indriða Einarsson í 1. og 2. bindi
Nýju Iðunnar 2. árg., þar sem
sýnt er með tölum, að ísland —
latidið okkar — að ófriðnum
oknum sennilega verður tiltölu-
ega auðugasta land Norðurálf-
unnar.
Kaupmannaátétt Islands, sem
mál þetta er einna skyldast, á
að taka höndum saman við stjórn
Eimskipafélagsins um söfnun
hlutafjár, og það er tillaga mín,
að nú sem fyrst verði haldinn
svokailaður »Eimskipafélagsdag-
ur«; öllum kaupskap lokað þann
dag, en hver einasti verzlunar-
maður á landinu hafi frí til þess
að nota daginn til meðmæla og
hlutafjársöfnunar félaginu til
handa. Trúi eg eigi öðru en a5
hver einasti ærlegur, íslenzkur
kaupsýslumaður sæi ekki eftir
deginum, en notagildi eins slíks
dags til söfnunar meiri en árs-
vinna með blaðgreinum og skrif-
legum áskorunum.
Frekari grein fyrir »Eimskipa-
félagsdeginum« á eigi að þurfa
hér, enda ætla eg öðr. hvoru
verzlunarmannáfélaginu í Reykja-
vík framkvæmd málsins ef til-
tækilegt þykir.
Sem sagt ástæðulítið er »að
gráta Björn bónda heldur söfn-
um«. . .
Þingeyri í desbr. 1916
Ólafur Proppé.
Aths. Grein með sömu fyrir-
sögn heflr alveg nýlega birzt í
öðru blaði, en eins og sést á dag-
setning þessarar greinar er fyrir-
sögn hennar ekki tekin upp eftir
fyrnefndri grein.
Ritstj.
Frá alþingi.
LáiisstofMun fyrir land-
búnaðinn.
Gísli Sveinsson flutti svo lát-
andi þingsályktunartillögur:
Neðri deild Alþingis ályktar, að
skora á landsstjórnina að athuga,
hvort eigi sé tiltækilegt að koma
á fót hið allra fyrsta lánsstofnun,
er einvörðungu veitir hentug lán
til ræktunarfyrirtækja og jarða-
bóta, og ef svo reynist, að leggja
þá fyrir næsta reglulegt þing
frumvarp til laga um slíka láns-
stofnun.
Áður hafði Sig. Sigurðsson flutt
mjög líka tillögu, en lét tillögu
Gísla ganga fyrir, og var hún
samþykt í einu hljóði í Neðrideild.
Kaup á Eimskipi.
Eftirfarandi frumvarp flytur sam-
göngurnálanetnd neðri deildar.
x. gr. Landsstjórnicni veitistheim-
ild til þess að kaupa eimskip, alt
að 8oo smálestir að stærð, sérstak-
lega útbúið til vöruflutninga, og taka
lán í því skyni, eftir þvi sem þöif
krefur.
2. gr. Skipið skal haft til strand-
feTÖa kring uro landið að minsta
kosti 7—8 mánuði á ári, og til
millilandaferða hinn tíma ársins,
samkvæmt ferðaáætlun, er stjórnin
semur eftir tilmælum alþingis.
3. gr. Öll útgjöld til útgerðar
skipsins skal veita í fjárlögunum,
enda renni allar tekjur þess í lands-
sjóð.
4. gr. Landsstjórnin ræður far-
stjórn skipsins. og annast farstjórnin
ráðningu yfirmanna þess og útvegar
afgreiðslumenn á þeim hcfnum, er
skipið kemur á.
j. gr. Landsstjórnin ákveður far-
gjöld og farmgjöld eftir tillögum
farstjórnar.
6. gr. Farstjórnin skal halda ná-
kvæman reikning yfir öll útgjöld og
allar tekjur skipsins og rita hana í
bók, er landsstjórnin iöggildir til
þess. Fyrir marzmánaðarlok ár hverl
skal farstjórnin hafa sent landsstjórn-
inni nákvæman reikning, með fylgi-
skjölum, fyrir næstliðið almanaksár,
og sýni hann glögglega allan fjárhag
skipsútgerðarinnar. Reikningur þessi
skal endurskoðaður á skrifstofu þeirri
í stjórnarráðinu, er samgöngumálin
heyra undir. Urskurðar landsstjórn-
in reikninginn.
7. gr. Lög þessi öðlast gildi þegar
i stað.
Astæðut. Vegna þess að eimskipa-
félagið íslenzka hefir lýst yfir því,
að það geti ekki tekið að sér strand-
ferðir kring um landið á komandi
ári, þá sér samvinnu samgöngumála-
nefnd Alþingis ekki aðra úrkosti en
að landið kaupi skip til strandferða.
Styrkur til flóabáta.
Samgöngumálanefnd Alþingis ber
fram svo látandi þingsályktunartillögu:
Alþingi ályktar, að heimila lands-
stjórninni að veita hlutaðeigandi hér-
uðum árið 1917 styrk til tveggja
flóabáta, annars á Austfjörðum, en
hins á Húnaflóa, alt að 20 þúsund
krónum til hvors samkvæmt skil-
yrðum gildandi fjárlaga.
En reynist ómögulegt að fá bátana
leigða, þá heimilast landsstjórninni
einnig að veita héruðunum bráða-
birgðalán með 5°/0 ársvöxtum til að
kaupa slika báta, alt að 90 þúsund-
um króna til hvors.
Gert er ráð fyrir, að bátarnir séu
ekki minni en 100 smálestir hvor.
Bankastjórar og pólitík.
Þeir Matt. ÓI., G. Sveinss., Þór.
Jónss. og Bj. Stef. bera fram svo
hljóðandi þingsályktunartillögu:
Alþingi ályktar að skora á lands-
stjórnina að hún við skipun banka-
stjórnar Landsbanka Islands, setji þau
skilyrði, að bankastjórarnir taki eigi
opinberan þátt í stjórnmálum.
Tímareikningslogiu.
Bráðabirgðalög stjórnarinnar um
flýtingu klukkunnar á vissum tímum
árs, voru samþykt í fyrradag við 3.
umr. í Efrideild og afgreidd til
Neðrideildar.
Brezku samningarnir.
Við 3. umræðu heimildarlag-
anna, sem gerð voru út af þeim,
benti Bjarni Jónsson frá Vogi
rækilega á, hversu mikil sjálf-
stæðisviðurkenning fyrir íslenzku
þjóðina lægi í sjálfum lögunum,
frá konungs hálfu ®g Dana,Iog í
framkvæmdinni frá hálfu Breta.
Kemur þetta vel heim við alt
það, sem ísafold hefir um þetta
mál sagt.
Launaborgun til starfs-
manna landssjóðs.
Bjarni Jónsson frá Vogi hefir
flutt frumvarp um að reikna skuli
kaup verkamanna landssjóðs i
landaurum.
Er frumvarpið á þessa leið:
1. gr. Svo er fyrir mælt í'lög-
um þes8um, að starfsmönnum
landssjóðs, þ. e. embættismönnum,
skuli reikna kaup í landaurum
frá 1. janúar 1917.
2. gr. Lög þessi skulu þó enga
breyting á gera upphæð launanna,
heldur skal reikna launin til land-
aura, sem hér segir:
Hagstofa íslands skal gera yfir-
lit yfir laun allra starfsmanna
landsins um 20 ára skeið fyrir
1914 eða frá því embættið eða
starfið var stofnað, ef yngra er,
talin í meðalálnum eftir verðlags-
skrá hvers árs. Síðan skal taka
meðaltal af hverri launaupphæð
um sig talinni í álnum, sem fyr
segir, og skal það meðaltal vera
launaupphæð hvers starfsmanns,
sem hún skal talin í landaurum.
Því næst skal hagstofan gera
verðlagsskrá fyrir árið 1916, 0g
heimilt skal stjórnarráðinu, að
taka skuli fleiri vörutegundir upp-
í verðlagsskrána en verið hefir
eða fella úr. Eftir þessari verð-
lagsskrá skal reikna landaurakaup-
starfsmanna landssjóðs til peninga
og gjalda í mynt.
3. gr. Svo skal fara með æ
síðan, að hagstofan geri verðlags-
skrána og sé launin hvert ár
greidd eftir verðlagsskrá undan-
farins árs.
4. gr. Nú verða ákveðin laun
nýrra starfsmanna eða breytt
launum eldri starfsmanna og skulu
þá launin ákveðin eftir i land-
aurum.
Ástæður fyrir frumvarpinu fær-
ir flutningsmaður þessar:
»Þarfir manna á sjálfsögðum
lífsnauðsynjum breytast eigi frá
ári til árs, en peningar breyta
iðulega gildi og hafa ijú farið''
lækkandi um langt áraskeið. ÞvL
er það nauðsynlegt að gjalda
verkamönnum kaup með þeim
hætti, að þeir eigi kost á að fá
nokkurnveginn jafn-mikið af brýu-
ustu nauðsynjum sínum á hverju>
ári. — Réttast væri að alt kaup-
gjald færi eftir ákvæðum þessara
laga, þótt eg hafi að þessu sinni
ekki tekið aðra verkamenn en
þá, sem landssjóður geldur kaup«.
Við fyrstu umræðu málsins i
Neðrideild var allmikið talað fram
og aftur um frumvarpið. Kom
öllum saman um, að grundvöll-
urinn í því væri í raun og veru
réttur, en á hinn bóginn var á
það bent af ýmsum þingmönnum
að þetta væri svo umfangsmikið
mál, að eigi beri að demba þvi
inn á stutt aukaþing. Komu fram
þrjár rökstuddar dagskrár um að'
skora á landstjórnina að rann-
saka málið og láta það síðan koma
til þingsins kasta. En dagskrárn--
ar voru ýmist feldar eða teknar
ar aftur og frv. loks vísað til
allsherjarnefndar.
------—--------------
^eykjaYlknr-aiiDálI.
Sæsíminn hangir enn saman. Við-
gerðarskipið er búist við, að komist á
vettvang um miðjan janúar. Bilunin
er 10 mílur norður af Færeyjum, á
sama stað og í fyrra, en ekki 40 mílur
mílur norður af eyjunum, eins og fyrst
var haldið.
Nýr vélbátur er nýkominn frá
Danmörku, eign Péturs Olafssonar kon-
súls, og heitir Patrekur.
Farmgjaldshækkanir Sam. íélagsins'.
sem auglýstar eru hér i blaðinu í dag
eru mjög tilfinnanlegar. Mun það orka
mjög tvímælis hvort félagið hefir'
rótt til þess að ganga svo á gerðan>
10 ára saming frá 1909. Kemur þar
til kasta hinnar nýju stjórnar.
Skipafregn:
Bisp fór vestur um haf í miðri viku..
Fari tók sór Egill Vilhjálmsson bif—
reiðastjóri úr Hafnarfirði.
Botnia kom til Khafnar. þ. 3. jan..
OulIfoaB kemur væntanleg að vestan
á þriðjudag.
Hjónaefni Ungfrú Elín Kjartans--
dóttir, prófasts í Hruna og Skúfl
Ágústsson Birtingaholti.