Ísafold - 14.04.1917, Side 1

Kemur út tvisvar
i viku. Verðárg.
5 kr., erlendis T1/^
kr. eSa 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjati júlí
erlendis fyiirfram.
Lausasala 5 a. eint
XLIV. árg.
Reykjavík. laugardagina 14. apríl 1917
Uppaögn ^akrifl.
bumdin viS áramófe,
' er ógild nema kom-
Iin só feil útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
| laus við blaSiS.
24. tölublað
»Reynslan er sannleikur* sagöi »Repp« eg
þótti aó vitrari maður. Reynsla alheims hefir
dæmt Fordbila að vera bezta allra bila. og
alheims oóm verður ekki hnekt. Af Ford-
bílum eru fleiri á ferð í heiminum en af öll-
umjöðrum bíltegundum samanlagt. Hvað
sannar það? I>að sannar það. Fordbillinn
er beztur alira bíla enda hefir hann unnið
sér öndveigi88æti meðal allra Bíla, hjá öllum
þjóðam, og hlotið heiðursnafnið
V eraldarvagn.
Fást að eins bjá undirrituðum sem einnig
selur hinnr heimsfrægu DUNLOP DEKK og
SLONGUR^fyrir allar tegundir bila.
P. Stefánsson,
Lækjartorgi 1,
Alþýðafél bókífesatn Templa?as>. 8 bl. 7—0
fcorgrarst.ióraskrifst. opin dftgl. 10 *12 og 1—8
Bæjarfóvetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—5
Bæiargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 10—12 og 1—5
tuiandsbftnbi opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og sbrifstota 8árd,—10
Aim. fundir fid. og sd. Ö1/® siðd.
LandHkotabirkja. Guðsþj. 0 og 6 á kelgom
Landabotsspitali f. sjúkraviti. 11—l.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12
Landsbóbasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
Lfejndsb'Anttðftrfélegsakrifstofan opin frá 12—2
L&ndgféhirðir 4—5.
Lacdsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12--8
og 6—8 síöd
Lttnd83Íminn opinn dnglangt (8—9) virka dftga
helga daga 10—12 og 4—7.
Listasafnið (lokað fyrst um sinn;
STáttúrugripasatnið opið l1/*—2x/s á sunnud.
PÓ8thúsið opið virka d. 9—7, snnmid. 9—1.
Bívmábyrgð Islands kl. 1--5.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Royk,iavikur Pósth.8 opinn 8—12.
Vifilstaðahælib. Heimsóknartirai 12—1
'jbjóðraenjasafnið opib sd., þrd. og fid. 12—2.

Klæðaverzlun
H. Andersen & Sön. 5
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888.
Sími 32.
þar ern fötin sanmnð flest
þar ern fataefnin bezt. g
vrauLLiJu
rrTTrxTTTTTrTrrrm
Úfriðar-annáli
Khöfn, Pálmasunnud. 1917.
Yfirlit.
Eftir því sem lengra liður á heims-
•ófriðinn, verður örðugra að fylgjast
með rás viðburðanna, f.ylgja eftir og
finna orsakir og afleiðingar stórvið-
burða þeirra, sem á dynja.
Menn sjá og finna því nær daglega,
að afleiðingar og hörmungar þjóðvíg-
anna verða æ tilfinnanlegri og víð-
tækari. Ófriðurinn hefir þegar vaxið
Öllum einstaklingum og jafnvel öllum
einstökum þjóðum yfir höfuð.
Þjóðhöfðingjar, svo sem Rússakeisari,
verða tafarlaust að leggja niður völd.
Þjóðir þær, sem enn hafa komist hjá
því að senda æskumenn sína og þjóð-
arstofn á sláturvellina, neySast þó
•óbeinlínis til þess, að taka þátt í ófriðn-
um, líða skort og tjón á margan hátt
óverðskuldað. Norðmenn t. d. missa
aS jafnaði skip á dag af verzlunarflota
sínum. Euglendingar neyða þá til
jþess að flytja sér nauðsynjavöru, Þjóð-
verjar banna þeim og sökkva skipum
þeirra. Heimá fyric- vantar þá kol og
aðrar nauðsynjár — en samt eru þeir
ekki þátttakendur í ófriðnum. Og líkt
má segja ui^ hin Norðurlöndin og
fleiri, er hlutlausir teljast.
Um hvaö er barist?
Framan af ófriðnum var oft og ein-
att rætt um það, um hvað í raun og
veru væri barist. — I byrjun, er Þjóð
verjar óðu inn í nágrannalönd sín, var
barist um lönd. Seinna tneir, er her-
fylkingarnar fengu ráðrúm til þess að
grafa sig < jörð niður og ekkert gekk
nó rak mánuðum og árum saman, þá
var kept um, hver aðila hefði meira
bolmagn og þol til þe«s að ausa eldi
og blóði.
Nú upp á BÍðkastið er barist um
mat. Augu manna hafa opnast fyrir
þv/, að skotgrafa baráttan gæti aldrei
leitt ófriðinn til enda; hún tæki of
langan tíma. Mánuðum saman færðu
Miðveldin Samherjum heim sanninn um
það, að vopnagerð Miðvelda væri svo
tröllaukin, að þó Samherjar viðuðu að
sér vopnum vlðsvegar um heim, og
keptust sjálfir við vopnagerð eftir
mætti, þá gætu Miðveldamenn staðið
alla skothríðina af sér.
Lítum á árangurinn af Somme-bar-
daganum. Samherjar draga þar að sór
öll ógrynni skotfæra. Hríðin dynur á
Þjóðverja mánuðum saman. Samherj-
ar ná um einum hundraðasta hluta af
Iendum Frakklands, þeim er Þjóðverj-
ar tóku í ófriðarbyrjun. Annars alt
við það sama, eins nú npp á síðkast-
ið. ITm það síðar.
Samherjar voná að þeim takist að
svelta þrótt allan úr Miðveldunum. En
svo mjög hefir framleiðsla matvæla
minkað um alian heim, að sultur og
neyð standa fyrir dyrum víða. Með
kafnökkvunum ætla Þjóðverjar sér að
gera Samherjum sama grikkinn —
hefta flutninga á.sjó svo nauðsynjavara
komist ekki milli landa. Þannig er
svo komið, að barist er um skipastól
heimsins, og þá jafnt um hlutlaus skip
eins og skip ófriðarþjóða.
Og stórviðburðirnir reka hver annan
svo ótt, að örðugt er að fylgja með í
huganum. Orðugt t. d. að hugsa sór, að
í Rússlandi hafi gerst og sé að gerast
þau stórtíðindi þessa daga, að jafna
megi þeim við stjórnarbyltinguna miklu
á Frakklandi. — Það þessa daga, —
og þó er ótal margt annað sem mark-
vert er í dag, og má búast við ein-
hverju enn þá stórfeldara á morgun.
Óeirðir 1905.
Það var árið 1905 að óeirðir miklar
geysuðu í Rússlandi. Þjóðin rumskaði
og heimtaði rótt sinn og lög mannúð-
ar, gegn alda ánauð og kúgun — aft-
urhaldi og spillingu stjórnarvalda. —
Múgurinn kom á verkföllum og flutn-
ingateppum, alt var að fara í bál. Þá
kallaði keisarinn Nikulás saman fyrsta
þing Rússlands — Dúmuna. — Kosn-
ingalögin voru mikið heldur frjálsleg.
Ekki bar á öðru en einveldið væri þá
undir lok liðið.
En lítt ráðsettir framsóknar-garpar
urðn til þess með ofstæki sínu, að
verk og valdsvið Dúmunnar varð ekki
eins víðtækt og áhorfðist í fyrstu. —
Afturhaldsöm stjórn náði meiri og meiri
tökum á öllum landsmálum — alt sótti
í sama horfið.
Svo kom ófriðurinn.
Rússar hervæöast 1914.
Rússar lögðu út í hann með þeim
ásetningi að hjálpa frændum sínum
Serbum. Eldheitur áhugi og ættjarð-
arást greip allar þjóðir Rússaveldis.
Þótt svo væri kveðið upp úr, að hjálpa
skyldi Serbum og berjast þyrfti gegn
hervaldi og fjárvaldi Prússa, þá var
insti og helgasti ásetningur allra þjóða
Rússaveldis sá, að berjast fyrir þeirri
miklu hugsjón, að frelsa þær úr hönd-
um fávitrar og siðspiltrar stjórnar. —
Sú von vaknaði, að á alvörutímum
þeim er bæru að höndum, þyrftu Rúss-
ar að taka á öllu því afli, er þeir ættu
til. Að því muudi þá bera, að1 dug-
legustu og framsýuustu menn þjóðanna
yiðu að taka við völdum — eða að öðrum
kosti liði hið mikla Rússaveldi undir
lok. •—
Þjóðin þjökuð og kúguð hafði engu
að tapa. Baráttan gat leitt til sigurs.
Rasputin.
1 allri siðspiilingunni og stjórnleys-
inu ber einn maður langt af öllum —
þjóðarskrímslið R a s p u t i n.
Saga hans er sorglegt æfintyri, æfi
hans ö!l einn svika- og lyga-vefur,
gerðir hans stórgerður samanhangandi
glæpur alt til enda.
Þegar maður heyrir um aðgerðir og
afdrif þessa manns, þá er mjög örðugt
að gera sór í hugarlund, að maður
þessi hafi verið nútímámaður. Líkari
er æfi hans því, að hann hafi lifað
fyrir mörgum öldum, í myrkri fávizku,
hjátrúar, trúarofsa og annarar spillingar.
Hann var fyrst drepinn' nú á jólum.
Prins nokkur ungur nátengdur hinum
volduga keisara Rússlands varð til
þess við annan mann að losa þjóð
sína við manu þennan. Mun veik það
hafa verið eitt hið þarfasta þjóðþrifa-
fyrirtæki, er gert hefir verið í Rúss-
landi um laugan aldur — enda hefir
eigi verið hirt um hegningu enn.
Uppruni Rasputins.
Rasputin var ættaður austan úr
suðlægari héruðum Síberíu. Var hann
í æsku ribbaldi hinn mesti, og oftlega
hegnt fyrir margskonar yfirsjónir. —
Mentun fekk hann enga. Eru fáir læs-
ir og skrifandi þar um slóðir. Fulltíða
gerðist hann malari. Drakk hann þó
oftar en hann mól.
Svo fór, að hann fekk alllanga fang-
elsisvist fyrir þjófnað. Komst hann þá
í tæri við munka og biblíuna, og gerð-
ist nú mjög trúaður. Settist hann með
sveittann skallann við að lœra að lesa
og tókst það nokkurnveginn.
Rasputin verBur munkur.
Er hann hafði fengið nasasjón af
kristilegum fræðum, gerðist hann munk-
ur. Lét hann nú af malarastarfi og
stofnaði trúarflokk. í flokk hans gengu
margar konur. Um trúarhætti hans
og helgisiði verður eigi talað hór. Næsta
einkennilegt, að slík ofurspilling geti
fengið sess og heiti nálægt kristni.
Vald hans cg álit óx nú mjög um
hríð, meðal hjarðmanna Síberlu. Ferð-
aðist hann um með konur sínar og
geiði margskonar »dásamleg« krafta-
verk. — Eiginkonu átti hann þó eina,
er hann hafði keypt af hjarðmönnum
og borgað fyrir út í hönd eins og títt
er þar 1 landi.
En, kvennhylli hans kom bonum
brátt til heldra fólks í Rússlandi.
Læknaði hann þar sjúka og fekk álit
og fó fyrir. Agirnd og valdafíkn hans
heimtaði nú stórum meira.
A hæztu tindum.
Greifafrú ein í Rússlandi er hann
þekti, kom honum þá líka á tyllitá
við keisaradrotninguna sjálfa. Var það
Hérmeð tilkynnist vinum og vandamönnum, aQ móOir mín elskuleg
frú Anna Christine Thomsen,
ekkja H. Th. A. Thomsens kaupmanns, andaðist 24. þessa mán.
ur lungnabóigu.
Kaupmannahöfn 28. marz 1917.
D. Thomsen.
fyrir einum 10 árum. Hve gam-
all hann var, er svo langt var komið,
verður ekki sagt með vissu. Menn
héldu hann um fertugt, er hann var
skotinn, en hann hólt sjálfur að hann
væri mikið eldri.
Er hann komst að keisarahirðinni
var ríkiserfinginn Alexej fárra ára
gamall, og mjög heilsulaus. Margskon-
ar sögur hafa gengið um veikindi hans,
en ekkert vitnast með vissu. En drotn-
ing tók munkinum tveim höudum.
Með bænahaldi og trú sinni átti hann
að færa syni hennar heilsubót.
Og nú byrjar valdatími Rasputins;
munksins austan úr Síberíu, sem ekk-
ert kunni nema svall — og kærði sig
að eins um metorð og fé.
Sezt hann nú að í Pétursborg undir
hatidarjaðri drotningar. Fljótlega er
bústaður hans glæsileg höll. Bezta
leiðin fyrir alla þá, er einhverju vildu
fá fiamgengt, verður nú sú, að fara
til Rasputins og biðja hann ásjár. Er
þangað kom, sögðu menn hvað þeir
vildu. Ef þeir svo voru vel efnum
búnir, nefndi Rasputin hve mikið hylli
hans kostaði, og sagði síðan að hægt
yrði að koma því í lag.
>Rasputin vilU.
En fyrirhöfn hans var ekki mikil.
Lítt skrifandi gat hann ekki látið vönd-
uð meðmæli. Yenjulega skrifaði hann
á miða »Rasputin vill«, án þess að
láta þess getið, hvað hann vildi.
Þessir nafnkunnu miðar Rasputins
urðu nú æðstu valdboð Rússaveldis.
Setti hann biskupa og ráðherra af eftir
vild sinni og gaf embættin vinum sfn-
um. Öll þjóðin skalf og nötraði fyrir
vaidi hans. Fáir þorðu að leggja stein
í götu hans. Engum tókst að steypa
honum. Enginn mátti tala um hann
í ræðu eða riti.
Fljótt varð hann stórauðugur. Átti
hann víða stóreignir. Meðai annars
átti hann mikið af þýzkum verðbréf-
um. Var það augljóst, að hann biði
fjárhagslegt tjón af ófriðnum, enda var
hann ófriðnum andvígur frá byrjun.
Engum dettur í hug, að friðartylii hans
hafi verið sprottin af öðru en fjárhags-
legum ástæðum. Er talið sennilegt,
að hann hefði getað afstýrt vígbúnaði
Rússa 1914, ef hann hefði verið í Pót-
ursborg, er ósköpin dundu yfir.
En nú fór sem fór og Raspntin sat
í valdastól sínum og skipaði ráðherra
eftir vild sinni og efnahag þeirra —
á bak við tjöldin. Því alt vald hans
og allar gerðir voru í hliðar- og bak-
herbergjum valdsmannanna.
FriÐur, ef uppreist verður.
í samningi þeim, sem Rússar gerðu
við bandamenn sína í ófriðarbyrjun,
skuldbundu þeir sig til þess, að semja
ekki sérfrið við fjandmenn sína að
bandamönnum fornspurðum — nema
ef uppreist kæmi í Rússlandi sjálfu.
Ef uppreist kæmi, væru þeir lausir
allra mála.
Rússneska þjóðin lagði út í ófrið
þennan með þeim ásetningi, að hrista
af sór ánauð og stjórnspilling margra
alda. En stjórnarvöldin unnu á hinn
bóginn að því, að halda allri stjórn í
sama horfi.
Er leið á ófriðinn, kom það æ bet-
ur í Ijós, að mjög var ábótavant öllum
hertygjum og aðbúnaði Rússa. Ófrið-
urinn varð Rússum sú aflraun, að
meira afl þurfti til, en ánauð og ill
stjórn gat í tó látið. Því voru að eins
tvær leiðir fyrir stjórnina : Önnur var
sú, að gefa þjóðinni meira frelsi —
hin að semja frið. — Og stjórnin vildi
semja frið. Rasputin tapaði á ófriðn-
um. Hann vildi óður og uppvægur
frið — til þess og að geta haldið ófriði
og völdum yfir þjóð sinni.
En bandamenn Rússa, er birgja þá
með hertygi, halda við sinn keip, að
þeir verði að hjálpa þeim með að
ganga í skrokk á Þjóðverjum.
Stjórnin gerir sér uppreist..
Rússastjórn sá þá leið eina, að gera
sór uppreist í Rússlandi til þess að
sleppa úr kUpunni. Er það tekið til
bragðs, að trassa matarflutninga um
ríkið, svo alþýða svelti víða.
Og uppreistin kom von bráðar —
þó hún færi ekki eftir óskum og áælt-
unum stjórnarinnar.
Rasputin drepinn.
En fyrst var Rasputin drepinn. Það
var um jól. Það voru umbótamenn
Rússlands, er áttu þar upptök að;
menn sem sáu, að nú var um að gera
fyrir hina rússnesku þjóð, að duga eða
drepast. Ný stjórn varð að taka við.
Og þá fyrst og fremst urðu þeir að
sjá fyrir Rasputin.
Þeir fengu áheyrn hjá hinum unga
prinz Jussupov. Rasputin var boðið
til veizlu í höll prinzins. Gekk hann
þar í glaum og valdadýrð klæddur
bændamussu að vanda. Hefðarfrúr
þerruðu hendur hans að aflokinni mál-
tíð. — Hann kunni aldrei að matast
með hníf og gafli.
En að mórgni fanst lík hans í ánni
Neva með kúlugat í hnakkanum. —
Þann morgun reis nýr dagur í sögu
Rússlands.
í þrjá næstu daga máttu blöðin
skrifa um Rasputin. Þaðan veit heim-
urinn um hann.
Hálfum þriðja manuði síðar reis
uppreistm.
Duman.
Nokkrum sinnum síðan ófriðurinu
hófst hefir rússneska Dúman verið
kölluð saman. Venjulega hefir þó ekki
gefist ráðrúm til þess að sitja lengi á
rökstólum. Þungar ákúrur hefir stjórn-
in fengið í hvert sinn fyrir afturhald
sitt og trassaskap. Þcgar í ófriðarbyrj-
un bræddust fleiri flokkabrot innan
dúmunnar saman í einn flokk, er
gerðist harðsnúinn andstæðings-flokkur
stjórnarinnar. Eftir því sem leið á
ófriðinn, og dúman fekk oftar tækifæri
til þess að koma saman, varð flokkur
þessi öflugri og fjölmennari.
En allir fundir dúmunnar enduðu á
þá leið, að stjórninni þótti nóg um
skammirnar, og keisarinn sendi þing-
menn heim.