Ísafold - 21.04.1917, Qupperneq 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis 7%
kr. eða 2 dollar;borg-
Ist fyrir miðjan júlí
erlendia fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjóri: Úlajur BjörnssDn. Talsimi nr. 45s.
XLIV. árg.
Revkjavík, laugardaginn 21. apríl 1917
Uppsögn ^skrifl.
bundin vlð áramót,
er óglld nema kom
ln sé tll útgefanda
fyrlr 1. oktbr. og
8Ó kaupandl skuld
laus viö blaðið.
26. töloblað
•ReynslaD er sannleikurc sagTii *Repp« eg
.þótti aó vitrari maöur. Reynsla allieims heíir
dæmt Fordbila aö vera bezta allra bíla og
alheims dóm verbur ekki hnekt. Af Ford-
fcilnm eru fleiri á feið í heimiaum en af öll-
nm öörum bíltegundum samanlagt. Hvað
sannariþað? Paö sannar það. Fordbillinn
er beztur allra bila enda hefir hann unnið
ÆÓr öndveigissstti meðal allra Bila, hjá öllum
þjóðum, og hlotið heiðursnafnið
V eraldarvagn,
Fást að eins hjá undirrituðum sem einnig
selur hinar heimsfrægu DUNLOP DEKK og
SL0NGUR íyrir allar tegundir bila.
P. Stefánsson,
Lækjartorgi 1.
Alþýðufél bóknsafn TempJp.iag. 8 kl. 7—9
Í>v-rgar8tjóraskrif8t. opin daí 1. 10 -12 og 1 —8
Bæjarfópetaskrifstofan opin v d. 10—12 og 1—B
Bæjargjaldkerinn Laufásv. B kl. 10—12og 1—B
ÍRlandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 dvd
Alm. fundir fid. og sd. 81/* siðd.
Landakotafeirkja. Guðsþj. 9 og fi á helgittr
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
L?.ndsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12
'i»andsbókasaíh 12—8 og B—8. Utlán 1—8
Landnbúnaðarfóiagsskrifatofan opin frA 12 A
ITaítndftfóbirðir 4—B.
LandsRkjalasRÍnib hvorn virkan dag kl. 12- 3
og 6—8 &íðd.
? andssiminn opinn daglangt (8—0) virka da?j»
helga daga 10—19 og 4—7.
líistasaf'nið (l«kað fyrst um sinn^)
?<Atlúrugripasafnið opið l^/a—2*/« & sunnn l
Pósthúaið opið virka d, 0—7, sunnud. 9—1.
Sasnábyrgð Islands kl. 1- 5.
ístjórr^arráðsskrif8tofuInal, opnar 10—4 dagl
TAlsími Reykjavikur Pósth 8 opinn 8—12.
Viölstabahælið. Ileimsóknartimi 12—1
Ivjðmenjasafnið opið sd., þrd. og fid. 12—2
VerzlunarhugSeiðingar
og
„Tákn Tímans.“
Hver sem fylgjast vill með tímanum
verður að lesa vikuVjlaðið »Tímann«,
8em er allra tíma ódyrastur þegar hann
hefir sem mestan óhróður að flytja um
náungann, þvf þá er honum útbýtt
ókeypis í hvert hús höfuðstaðar lands-
ins, eins og átti sér stað 11. þ. m.
Á styrjaldartímum þykja það smá-
munir að vega með orðum, enda hefir
verzlunarstótt þessa lands látið sig litlu
skifta hingað til, þótt mörg hnjóðsyrð-
in hafi hrotið í hennar garð — í ræð-
um og ritum. Vanalega hefir verið
svo bersýnilegt hver tilgangurinn hefir
verið með áhlaupunum og þau svo
ófimleg, að verzlunarstéttin hefir til
þessa ekki séð ástæðu til að bera hönd
fyrir höfuð sór. Nú gæti eg þó trúað
að henni fari að finnast tími til kom-
3nn að lækka rostanu í orðhákum
þeim, sem gengið hafa á það lagið, að
þeir yrðu aldrei virtir svars, og þvf
tekið upp óheiðarlegustu bardaga að-
ferðina — eitrað gas á sfna vísu, —
róg og óhróður á þessa stótt manna, er
þelr breiða út um bæi og sveitir
með bækliugum og blöðum.
»Tfmarnir breytast og mennirnir
með«.
Það kvað við annnan tón hjá þeim
sem til sín lótu taka fyrir nokkrum
aratugum, og reynt höfðu sjálfir ófrelsi,
eymd og einokun. Þeir börðust fyrir
frjálsri, inulendri verzlun og lögðu
undirstöðu undir hana, sem síðan hefir
verið byg.t á af kappi, svo að nú má
heita, að hún só komin í viðunandi
lag. Verzlunin er nú að meatu komin
á innlendra manna hendur og líkist í
aðalatriðum verzlun annara menningar-
þjóða, þótt hún ennþá só < barndómi.
Á síðustu árum hefir komið fram vísir
ti! heildverzlunar. Sá llður verzlunar-
innar er óumflýjanlegur og nauðsyn-
legur til þess að hægt só að flytja inn
í landið vöruforða í stórum heildum
frá heppilegustu framleiðslustöðum, og
á þann hátt sæta hagfeldari innkaup-
um og flutningum. Einnig kaupa
heildsalarnir nú mikið af íslenzkum af-
urðum hór á landi, í stað þess að áður
voru þær vörur allar að kalla sendar
í smáseudingum til umboðssölu utan-
lands, er vanalega reynist óhagkvæm-
ara. Menn skyldu því halda að þetta
síðasta spor, sem stigið hefir verið til
framfara á fslenzkum verzlunarbraut-
um — með komu heildsalanna — só
ojóðinni gleðiefui, og eg er ekki í vafa
um að svo er f raun og veru.
Eu hvað skeður?
í öllum þjóðfólögum eru smásálir
uppblásnar af öfundsýki, sem reyna af
öllum mætti að draga niður til sín alt
sem ofar stendur að mannkostum eða
efnum. Þvf ósjálfstæðari sem þessar
manneskjur eru, því ósvífnari eru þær
gagnvart þeim, sem hafa þor og þrek
til að hjálpa sór sjálfir og bera byrð-
ar þjóðfólagsins. Þær starfa undir yfir-
skyni mannúðar, kalla sig »jafnaðar-
menn«, stofna með auðtrúa mönnum
ýmiskonar fólagsskap, sem vanalega
eridarmeð skelfingu. Með óhróðri um em-
bættismenn og efnamenn og fagurgala
sínum til alþýðunnar, smjaðra þeir fyr-
ir henni á allar lundir, og leiðin til að
koma áhrifum síuum að, er að get'a út
blöð og bækur, er þeir senda með þetta
veganesti inn á hvert heimili.
Þannig virðist til »Tímans« stofnað.
Hann læst vera málgagn óháðra
bænda og í heiminn kominn »til þess
að beita sór fyrir heilbrigðri framfara-
stefnu í landsmálum«, eius og hann
sjálfur kemst að orði. Hann ber sig
borginmannlega og talar eins og sá sem
vald hefir, og lúta umræðurnar aðal-
lega að verzlun í þeim fáu blöðum sem
út eru komin. í þeirri greiu á hann
fyrirrennara og samherja, sem rutt hafa
honum braut og boðað komu hans og
minsta kosti tveggja annara samskonar
sendiboða. Sjá Tímarit ísl. samvinnu
kanpfél. þ. á., bls. 12. Þar stendur:
»Engin hreyfing, sem vill verða
vinsæl Og voldug, getur komist af
án útbreiddra blaða. Og þessi alls-
herjarlög gilda jafnt í samvinnumál
um sem annarsstaðar. Ef kaupfólags-
nienti ætla sér að sigra kaupmanna-
valdið, má ekki vanrækja þessa klið.
feennilega mun nægja fyrst um sinn
að hafa ein þrjú vikublöð á bandi
Bamvinnumanna, ef þau væru vel
valin og Útbreidd meðal allrar al-
þýðu í sveitum og kauptúnum«.
Áður en eg sný mór að Tímanum,
verð eg að benda á það, sem á undan
lionum er gengið með nokkrum orð-
róttum tilvitnunum, án þess eg ætli
mér að rekja alla slóðina eða ræða
hvert atrlði, því að til þess hefi eg
ekki rúm í blaðinu.
1 fyrsta árg. áminsts tfmarits, bls.
49, gefur að líta noltkur atriði úr
stefnuskrá kaupfólaganna, svohljóðandi:
1. »Alþýðan verðl sjálfstæð f verzl-
unareftium og hafi umráð verzl-
unarinnar«.
2. »Verzlun öll og viðskifti farl fram
á heiðarlegan hátt«.
3. »Skuldaverzlun afnumin«.
4. »Eélögin safni tryggingarfé.«
5. »Jafnrétti, verzlunarþekking og
almenn mentun fái stuðning hjá
fólögunutn«.
Allir verða sammála um að ósla
alþýðunnl sjálfstæðis í verzlunarefnum
sem öðru, en meiningarmunuriun verð-
ur um það, á hvern hátt hún öðlast
það. Eitt er víst, að hún öðlast ekki
sjálfstæði án stéttaskipunar og grein-
ing vinnunnar. Á framfarabrautinni
verður þessi þjóð, þótt fámenn sé,
að keppa við aðrar þjóðir. En hvernig
gengur henni það, þegar þær skipa
hæfustu mönnum til hvers eins starfa?
Mönnum, sem leita fullkomnunar hver
á sínu sviði og njóta sjálfir hags og
heiðurs af verkum sínum. Hvernig
stæðu ráðsmenn ís . alþýðu að vfgi
gagnvatt þessum mönnum? Þeir, sem
verða verkfæri í höndum bænda, sjó-
manna og daglaunamanna með þeim
sultarlaunum að þeir yrðu að stunda
aðra atvinnu jafnframt, eins og á sér
stað með flesta kaupfólagsstjórana.
Um heiðarlegleikann, sem kaupfólags-
sinnar hafa sýnt í ræðum og ritum
hingað til, ætla eg ekki að fjölyrða,
en læt mér nægja að benda á hvað
Tímaritið sjálft segir í síðasta árgangi
bl8. 12, um tilveru og þro3kaskilyrði
fólaganna:
»Auglýsingar eru bersýnilega jafn
nauðsynlegar kaupfólögum sem kaup
mónnum, með því að þau sækjast
einnig eftir þvf að fá sem mesja á-
byggilega viðskiftaveltu. Hinni að-
ferðinni eru menn óvanari hér á
landi, nefnilega greinum, sem í raun
og veru eru auglýsingar, en sýuast
ekki vera það, en einmitt þær mundu
eiga bezt við eins og hór stendur á.
. . . Þetta ráð er mjög áhrifamikið«.
Já, enginn neitar því að undirferli
er áhrifamikil, en áhrifamest er hún
mótvindarnir feykja henni heim
til sfn eins og stundum eitraða gasinu
í strfðiuu.
Að því er snertir viðskiftaheiðarleg-
leik kaupfólaga og pöntunarfólaga verð-
ur því ekki neitað að fram hefir kom-
ið félagsskapur af þessu tagi, sem reynst
hefir fjárglæfrafyrirtæki, en slíkur fó-
lagsskapur hefir sjaldnast átt langan
aldur.
Áftur á móti er mér Bkylt og Ijúft
að geta þess, að ýmsir kaupfélagsstjór-
ar, sem vanalega eru framfaramenn
sinna sveita, standa ekki að baki kaup-
mönnum hvað heiðarlegleik og skilvísi
snertir, enda hefi eg ekki orðið var
við ofstækisfullar á r á s i r á kaup-
mannastóttina af þeirra hálfu. En eg
álít dygðirnar ekki kaupfólagsskapnum
að þakka.
Afnám skuldaverzlunar hefir eigi
tekist betur en svo, að nú eru kaup-
fólögin orðin aðal skuldaverzlanir lands-
ins, er eg mun leitast við að rökstyðja
ef því verður mótmrelt.
Starfsfó flestra félaganna er sáralítið
og njóta þau því helzt láustrausts
vegna sameiginlegrar ábyrgðar félags-
manna.
Um jafnrétti kaupfélagsmanna skal
eg ekki dænra, þó mætti koma mér
til að trúa, að fjárhagsleg skakkaföll
hafi lent meira á efnabæodum en þeim
fátæku af eðlilegum orsökum, en það
mun einmitt vera það sem þessir menn
kalla jafnrétti.
Mór er ekki kunnugt um stuðning,
sem kaupfélögin hafa veitt til verzlun-
arþekkingar og almennrar mentunar,
en þó mundi eg ætla að ávtxtirnir
sættst í málgögnum kaupfólaganna.
Auðvitað er hugmyndin enn lifandi,
eins og sjá má af 10. árg. Tímaritsins,
bls. 13 og 14:
»feamvinnufólögin verða að hafa
skóla fyrir starfsmenn sína. Hann
ytði auðvitað f-Reykjavík og undir
yfirstjórn formanns heildsölunnar«.
(Hannáað verða skólastjóri líka!!«)
»Santhliða þessu mættihaldastyttri
námsskeið fyrir aðra menn, sem á-
huga hefðu á samvinnumálum, og
láta fyrirlestrarmenn fara um landið
og dreifa frækornum samvinnuhug-
sjónarinnar bæði yfir frjóa mold og
grýttan jarðveg. . . . Með þessum
og öðrum eðlilegum breytingum á
skipulagi samvinnumanna mundi þess
ekki langt að bíða að takmarkinu
yrði náð, því takmarki, að mestöll
verzlun íslendinga verði í höndum
samvinnufólaga«.
Að kaupfólagsmenn gangi f venju-
legan verzlunarskóla »er hin mesta fá-
sinna« segir á öðrum stað, þvf að þeim
er auðsjáanlega ætlað að ná »takmark-
inu« með gamla laginu.
Að þessu athuguðu verður ekki sóð
að kaupfélögin geti stært sig af því
hversu vel þau hafi náð tilgangi sín-
um hingað til.
Kaupfélagsstarfsemi er ekkert annað
en verzlun, sem rekin er af ráðsmönn-
um á kostnað og ábyrgð hvers þess
manns, sem tekur þátt í fólagsskapn-
um. Á þann hátt gefst öllum færi
á að njóta verzlunarhagnaðarins, þeg-
ar um hagnað er að ræða án þess
að vera kaupmenn sjálfir. Þessi fó-
lagsverzluu er vanalega rekin á ódýr-
asta hátt, eða með sem minstum kostn-
aði, svo sem lágu kaupgjaldi, ódýrum
húsum og því fyrirkomulagi, að varan
er »pöntuð« fyrirfram af neytendum,
sem eru meðlimir fólaganna. Við það
sparast mikil eftirvinna, (þegar varau
kemur í hendur fólagsins) hús, og ekki
sfzt peningar til rekstursins eða vextir.
Af þessu leiðir að kaupfólög eiga að
geta selt vörur sínar töluvert ódýrara en
kaupmeun, og þar sem þeim er fjálst
að setja sig niður hvar sem er á land-
inu við hliðina á kaupmönnum, eiga
pau að verka til öryggis sanngjarns
vöruverða, að svo miklu leyti sem frjáls
samkepni kaupmanna sjálfra reynist
ekki tryggileg til þess. Þetta er gott
og blessað, og látið óátalið af öllum
sanngjörnum og þjóðræknum mönnum,
ef kaupfólögin fullnægja ábyrgðinni, er
verzluninni fylgir og efla fólagsskap
sinn með hagsýni og sanngirni. En
þrátt fyrir alt er því svo varið, að
kaupfólögln eiga fullerfitt uppdráttar í
frjálsri verzluttarsamkepni.— Þess
vegna leggjast skraffinnar þeirra fast
á móti henni, og í örvæntingarástana-
inu ráðast þeir á kaupmannastóttina
með ofstæki öfundar og haturs.
Hrópandi raddir.*
Hr. Jónas Jónsson frá Hriflu segir
m. a. í 9. árg. Tímaritsins, bls. 10 :
»Fátæktin og sú alm. niðurlæging,
sem blasir við manni í hverju þorpi
þar sem kaupmeun eru einvaldir,
ber ótvírætt merki um hvílík mar-
tröð kaupmannastóttin er og hefir
verið á framkvæmdarafl alþýðunnar.
Fyrir það sem íslenzka verzlunar-
stóttin tekur meira í milliiiðslaun
heldur en starfsmeun góðra kaup-
fólaga mundu gera, mætti á 30 ár-
um byggja samanhangandi járnbraut-
arlínu frá Reyðarfirði um Norður-
Iand til Reykjavíkur og þaðan aust-
ur að Markarfljóti. Þetta getur hver
maður1) reiknað út með því að bera
saman skýrslur kaupfólaganna, t. d.
Heklu og kaupfól. Eyfirðinga í tfma-
riti þessu við verzlunarskýrslur lands-
ins«.
Maður skyldi nú ætla að kaupfó-
lögin hefðu erindi f þau þorp, þar sem
ástandið er eins og höf. lýslr því og
þau gætu þar [orðið bæði sjálfum sór
og öðrum til gagns og sóma. En hvar
eru þorpin og ávextir kaupfólagsstarf-
seminnar ?
x) Hér mun vera átt við þá sem
upplýsingu hafa feugið hjá kaupfélög-
unum, þvf, öðrum nmn veita dæmið
erfitt. G. G.
Hór þarf eg að athuga hve báan
arð höf. ætlar kaupmönnum af verzl
un. Á bls. 72 og 73 í sama riti
stendur:
»Elnn hinn helzti samvinnumaður
f landinu, sem lengi hefir verið £
stjórn pöntunarfélags, hefir sagt mér
að samkvæmt reynslu sinui væri 10
% dýrara að verzla við kaupmenn
en kaupfélög. Önnur sönnunin eru
kaupfélögin, t. d. Hekla og Kaup-
fól. Eyfirðinga, er selja og kaupa
varning með sama verði og kaup-
menn á þeim stöðum, en 3kifta árs-
arðinum um áramót. Þar hefir á-
góðinti til jafnaðar orðið 10°/o af
verði aðkeyptu vörunnar«.
Áð órannsökuðu máli skal eg taka
þessar staðhæfingar trúanlegar, því að
ir.ér virðist að smásalar megi ekki ætla
sér minnl ársarð af aðkeyptum vörum
en 10% til þess að standast þau gjöld
sem þeir bera fram yfir pöntunar- cg
kaupfólög, og til sómasamlegrar fram-
færslu sór og sinna, og stofnfjáraukn-
ingar. Sú sala er áreiðanlega hvorkl
okur nó martröð á alþýðu, og ekki
furða þótt kaupfólögum hafi orðið lítið
ágengt á umliðnum 30 árum með járn-
brautarlagninguna um landið þvert og
endilangt, hafi verzlunararður þeirra
orðið þetta m e s t u r. Á allra vitorði er
það, að hann hefir oft orðið minni, að
minsta kosti hjá þeim fólögum, sem
t'arið hafa á höfuðið, af því að þau
stóðust ekki frjálsa samkepni við kaup-
menn.
Eg skal játa að hugmynd höf. um
gróða smásalanna er nokkuð á reiki,
því á bls. 63 í sama riti stendur :
»Það er vafasamt hvort til væri
nokkur kaupm. í landinu, ef allir
kaupendur gerðu sór grein fyrir
þeim gífurlegu okurrentum, sem
þeir borga kaupmönnum af veltu-
fó þeirra. Hugsum okkur kaup-
mann í Reykjavík, sem selur fyrir
peninga eingöngu, og að hann geti
notað sama peninginn 12 sinnum á
ári,1) sem er enginn vandi, og
lagt þó ekki sé nema 20% á, í
hvert sinn fram yfir nauðsynlegan
kostnað, þá hefir sú króna gefið
honum 240% í auka-ársarð«.
Þeasi hugsun er nokkuð eimkend og
á að því leyti skylt við járnbrautar-
hugmyndina, annars mundu kaupfé-
lögin brúka starfskrafta þesBa raanns
í verki, en ekki aðeins í orði, því hér
< Reykjavík hefir á ýmsum tímum
sprottið upp kaupfólagsskapur í ýmsrl
mynd, sem sjaldnast hefir átt langan
aldur.
í lok ritgerðar sinnar á bls. 75
segir höf.:
»Og samt er kaupmönnum ekki
nógur þe8si mikli gróði. Hvenær sem
færi gefst herða þeir ánauðarhlekk-
ina að hálsi fólksins. Verðhækkun-
in f sumar (1914) er augljós vottur
þess. Hún var siðferðislega röng og
óþörf á fjármálavísu. Hún var ékki
annað en ósvffin tilraun efnuðustu
stóttarinnar í landinu tll að nota sór
neyð fátæklinganna«.
Framhald þessa góðgætis er að finna
1 10. árg. Tímaritsins, bls. 3, er sýnir
stefnuna:
»Fyrsta vandamálið er það, hversu
hægt er að fá einangruðu félögln inn
f sambandið; því er fljótsvarað. Með
þvf að losa þau úr klóm umboðs-
manna og stórkaupmanna«.
og á bls. 14:
»Stjórn sambandsfólagauna þat f
að flytjast til Reykjavíkur og efla
þar til voldugrar heildsölu fyrir alt
landið .... Mundi þess ekki langt
að bíða að takmarkinu yrði náð, því
takmarki, að mestöll verzlun IslenO-
inga verði f höndum samvinnufólag-'
anua«.
x) Leturbreyting gerði G. G.