Ísafold - 21.04.1917, Qupperneq 2

2
ISAFOLD
I sama streng tekur annar höfund-
<ir á bls. 138:
»Endilega markmiöið getur þar
verið að koma verzluninni á sem
fæstar hendur, annaðhvort eins alls-
herjar kaupfélagssambands fyrir alt
land, eða landsins sjálfs — lands-
verzlun. Hvort sem væri heldur,
væri óhult um að ekki þyrfti að
óttast kúgun — einokum«.
Þegar að þessari niðurstöðu er kom-
ið og þessir kaupfólagapostular hafa
með flokkadráttum komið gæðingum
sínum að valdasessum, þá er fylling
tímans komin til þess að fullkomna
verkið.
Áður en eg sný mór að merg máls-
ins. og grein Ti'mans »Um verzlun«,
sem er árótting á ofangreindum til-
vituunum, vil eg benda á, hverju Tíma-
rit Sláturfólags Suðurlands víkur að
kaupmönnum í ritgerð eftir Björn
Bjarnarson:
Bls. 19. »Þyng8ta ómegðin, sem
á okkur liggur, er kaupmannastóttin,
með öllu því, sem við leggjum henni
til framfærslu og þæginda.
Kaupmenn, sem milliliður < við
skiftum sem sérstök stótt er sjálf
* skapi kjör sín á kostnað framleið-
enda, þurfa ekki og eiga ekki að
vera til«.
Bls. 28. »Kaupmenskan leiðir til
sálars/kingar og örbyrgðar hjá fjölda
fólksins, en samvinnufólagsskapurinn
eflir sálarheilbrigði og almenna vel-
megun«.
Bls. 46. »Utanfólagsmenn eru í
raun og veru að styðja að viðhaldi
kaupmenskunnar, sem er skaðlegasta
átumein þjóðfélagsins«.
Bls. 50. » . . . en af gjöfunum
tll kaupm. hefir hann (bóndinn) og
aðrir sífeldan óhagnað, með þeim er
hann að ala blóðsugu.
En möglunarlaust borgar hver
meðalsveit meira fé árlega til við-
halds kaupmenskunni en sem nemur
fylstu árslauuum hálaunaðs cmbættis-
manns«.
Bls. 51. »Hið sanna er, að fé-
lagsskaparböndin, sem sumum finst
óþolandi ófrelsi, eru eina ráðið fyrir
okkur til að losna við ánauð kaup-
menskunnar, verða efnalega sjálf-
stæðir — frjálsir«.
Eg get ekki að því gert, að hálfilla
finst mér það sitja á þessu fólagi að
pródika frelsi, þegar athugaðar eru 6.
og 7. gr. fólagslaganna, er hljóða svo:
6. gr. »Hver sá, er gengur í fé'
lagið, getur ekki skorast undan lög-
um þess um næstu 5 ár. Vilji fé-
lagsmaður að þeim tíma liðnum
ganga úr félaginu, skal hann til-
kynna það deildarstjóra skriflega 6
mánuðum, áður en 5 árin eru liðin;
að öðrura kosti álízt hann fólags-
maður næstu 5 ár, og gildir þetta
um hvert 5 ára tímabil«.
7. gr. »Skuldbundinn er hver fó
lagsmaður til að skifta > 'ð sláturhús
fólagsins með alt sauðfó og nautgripi,
er hann selur til slátrunar, og þang
að er unt að koma. Undanþegnir
þessu ákvæði eru þó félagsmenn, er
búa austan Jökulsár á Sólheimasandi
að því er snertir mylkar ær, fráfærð
lömb og fullorðna hrúta, sé það fé
eigi sélt til Reykjavíkur . . . «
»Brot gegn ákvæðum greinar
þessarar, fyrstu málsgreiu, varða
sektum 5 kr. fyrir sauðkind hverja
og 25 kr. fyrir nautgrip hvern, er
fólagsmaður selur utanfélagsmanni,
sem kaupir fónað til slátrunar í
Reykjavík eða sem verzlar með slátur-
fónað eða afurðir hans«.
Mór detta í hug orð skáldsins:
»Ó, landar! þór talið um kúgun og
kvöl,
og kúgið þó verst yður sjálfir«.
og
»Það er heimskan og fáfræðin, hógilja
og deyfð,
sem að harðfjötrar sál vora og anda«.
Og að þessi maður (B. B.) skuli
tala um kanpmenn sem blóðsugur, sem
sjálfur gengur bezt fram í því aö þræl-
blnda menn samtökum til þess að halda
framleiðsluvörum sínum í sem allra
hæstu verði, og þegar almenningsálitið
og lögreglan hefir orðið að taka í
taumana til að takmarka græðgina,
hefir enginn borið sig ver í blöðunum
en einmitt þessi maður. Og eg man
ekki betur, en að eg hafi heyrt, að
þetta sama fólag hafi látið dæma sig
tll að greiða lögákveðið fátækraútsvar.
Af þessu verður því eigi sóð, að það
beri kjör fátæklinganna svo mjög fyrir
brjósti í verkinu.

I
0
I
0
I
Heildsala.
Árni Eiríksson
Tals. 265 og 554 Póstb. 277. [
Smásala
— Vefnaðarvfjrur, Priónavörur mjög fjölbreyttar.
■OO

Saumavélar með fríhjóli
og
5 ára verksmiðjuábyrgði
Smávörar er saerta saumavir.nu og hannyrðir.
Þvotta- og hreinlætisvörur, beztarog ódýrastar
Tækifætisgjafir — Jólagjafir — Leikföng.

ni
Tíminn. »Um verzlun«.
Eins og áður er áminst, er »Tíminn«
síðasta og versta alda þessa ófagnaðar.
Andi hans og orðfæri sýna, að hann
er runninn undan rifjum óhlutvandra
manna, sem ekki er sjálfrátt um gerðir
sínar. Má það því mikið heita, ef
hann nær hylli margra óháðra bænda.
í upphafi greinarinnar »Um verzlun«
< 3. tölublaðinu er játað, að almenn-
ingur eigi mest undir verzlun næst
heilsu og tíðarfari. Þetta er rótt, enda
er verzlunin kölluð æðakerfi þjóð-
hkamans, og eftir þv< ætti verzlunar-
stéttin að vera hjartað! Hvað sem því
Kður, þá keppast þjóðirnar við að
menta verzlunarstéttina sem bezt og
gera hana að öllu leyti sem hæfasta
til að umbæta vörurnar, útvega þær
hjá framleiðendum og dreyfa þeim sem
hagkvæmast til neytendanna, er hún
hvildarlaust leitar uppi um allan
heim. — Til er jafnvel, að krafist
er sérþekkingar, áður en verzlunar-
réttindi eru veitt, og er það ekki þyð-
ingarlaust. Þá er þaó og gleði og
stolt hverrar þjóðar að eiga ríka
verzlunarstótt. Með nægu starfsfó
er hægt að reka verzlunina á hag-
kvæmari og tryggari hátt en með litlu
lánsfé, — og það fó, sem verzlunar-
stóttirnar hafa umráð yfir til annara
hluta er ekki aðgjörðalaust, það er
vanalega aflvaki þjóðþrifafyrirtækja,
sem standa < nánu sambandi við verzl-
un (s. s. iðnaður og samgöngur). Þeir
peningar eru þá beinlínis framleiðslulind
og eigend urnir framleiðendur, þótt hvergi
komi þeir nálægt verkinu sjálfir. Þeir
eru aflið < vólunum, sem starfa engu
ótrúrra en bóndinn við orfið eða sjó-
maðurinn við færið. Að amast við
kaupmönnum af þv< að þeir græði eða
sóu efnaðir, er fyrir íslendinga sams
konar búhnykkur sem að hefta hest
inn — »þarfasta þjóninn« — af því
að frjáls gerir hann gagn.
»Kaupmennirnir eru ekki að eins
óþarfir, heldur landsins verstu ómag-
ar«
segir Tfminn, — þess vegna sé alstað-
ar stefnt að þv< < heiminum að gera
verzlunina milliliðalausa, framleiðandi
selji notanda. Þetta er sú frekasta
villukenning, ssm eg minnist að hafa
heyrt. Þvert á móti stefnir að því <
öllum menningarlöndum að greina verzl-
unina sem nákvæmast, þannig að hver
maður hafi sitt ákveðna hlutverk á
því sviði, er hann velur sér. Að þeBsu
leyti á hið sama við verzlunina eins
og verksmiðjuiðnaðinn. Þar hefir hver
sín vissu handtök, á þann hátt næst
fl/tir og fullkomnun, og á sömu braut-
um leitar verzlunarstóttin framfara og
fullkomnunar. Ef rétt er verzlað, og
varan er keypt eða seld á réttum stað,
á það ekki að auka á verð hennar,
þótt margar hendur vinni verkið. Þvert
á móti, margar hendur vinna verkið
a f þ v < að það er hagur fyrir alla.
Þessa kenningu sína rotar einnig
greinarhöfundurinn sjálfur < næstu
dálkum, þv< að þar kemur upp úr
dúrnum að kaupfólögln eigi að reka
heildverzlun, sem sé liðurinn milli
þeirra og útlendra viðskiftamanna —
en núverandi heildsalar sóu þar með
leystir af hólmi. Milllliðum — sem
eru þyrnar í augum höfundar — fækk-
ar þv< alls ekki. Það er af þekkingar-
leysi til verzlunar, að höfundur heldur
fram að hór á landi gangi sama varan
< gegnum hendur: smákaupmanna,
stærri verzlana, kaupmanna, stórkaup-
manna, umboðssala og heildsala. Það
er von að bonum finnist þetta margir
milliliðir, en lesendur blaðsins vita
betur, að hér er að eins um tvo milli-
liði að ræða, smásala og heildsala, eða
smásala og umbpðsmenn, þó að ein-
kennilegt só að höf. skyldi ekki kynna
sér einföldu8tu skil á verzlunarstétt
landsins áður en hann fór að skrifa
um verzlum.
Verzlunin er ekki góð, eða < réttu
lagi, nema báðir hlutaðeigendur, þ. e.
kaupandi og seljandi, hafi hag af henni,
og < þeim tilgangi eru viðskiftin gerð.
En það er mesti misjkilningur, sem
vakir fyrir höf. og máske fleirum, að
kaupandi sá, sem hagnast meira á
verzluninni en annar só óþarfastur eða
skaðlegastur þjóðinni — »taki flesta
spæni úr aski hennar« — eins og Tim-
inn segir. Til þess að málið verði sem
ljósast og höf. < Timanum skiljanleg-
ast, vil eg nota sama dæmið, sem hann
hefir á hraðberg: sinum málstað til
stuðnings, án þess eg viti hvort það
er satt, eða skáldskapur, en eg er
ánægður með það til stuðniugs mínu
máli.
Islenzkir heildsalar (0. J. & K.) hafa
átt að kaupa nokkur hundruð smálest-
ir af matvöru i New York síðastliðið
haust, er þeir borga strax og geyma <
pakkhúsi. Nokkrum mánuðum síðar
þarf landstjórnin (íslenzka) að kaupa
samskonar vörur. Hún leitar viða
eftir tilboðum, og fær þau ódyrust hjá
umræddum heildsölnm, af því að vör-
urnar höfðu hækkað mikið i verði <
millitið, og þeir gátu látið landstjórn-
in njóta þess hagnaðar að nokkru leytl,
til þess að ■ verða aðnjótandi viðskift-
anna við hana. Fyrir þetta eiga við-
komandi menu lof skilið en ekki last.
Frams/ni þeirra hefir þarna orðið laud-
inu til hagnaðar, og verðhækkunin að
hinu leytinu hefir lent hjá innlendum
kaupmönnum < stað einhverra amerík-
anskra »spekúlanta«, án þess að pen-
ingarnir væru á nokkurn hátt »teknir
úr aski (slenzkrar alþ/ðn«. — Höf. svíð-
ur mjög hve auðveldlega fsl. kaup-
menn græða fó á þennan hátt. Þeir
hafi svo litlu til sín kostað til undir-
búnings undir starfið, og þetta kosti
að eins samning og nokkur símskeyti.
Já, undir þessum kringumstæðum segi
eg — sem betur fer — þarf fsieuzka
þjóðin ekki að telja eftir það fó, sem
úr almennum eða opinberum sjóðum
hefir runnið til mentutiar verzlunar-
stéttarinnar. Að þvf er snertir fyrir-
höfnina, er því til að svara, að sömu
verzlun gátu hverjlr gert sem vildu,
og með líkri fyrirhöfn, að eins ef þeir
hefðu haft tvö skilyrði, sem það út-
heimti, sem só verzlunarvit og peninga.
Ef höf. álítur sig hafa vit á því, hve
nær vörur muni hækka og lækka <
verði á helmsmarkaðinum, eða geta
sagt fyrir um þá hluti, þyrfti hann
aldrei að skorta fó, og íiyti þá þjóð
hans vafalaust góðs af því.
Hvað þv< viðvíkur, að það só frjálst
og heiðarlegt af kauprnönnum að hækka
vörur sfnar < verði eftir þv( sem þær
stíga á heimsmarkaðinum — um það
geta ekki v.erið skiftar skoðanir. Eða
geta óháðir bændur ekki með góðri
samvizku selt mór ull fyrir 4 kr. kflóið
< ár, ef eg vildi borga það, sem þeir
hafa geymt frá fyrra ári, þótt hún þá
hefði ekki kostað nema 3 kr. kílóið?
Það er kostur frjálsrar verzlunar á
friðartímum, að framboð og eftirspurn
fá að ráða verðinu og viðskiftunuui, en
ekki þvingunarlög með háum sekt-
arakvæðum, eins og dæmi eru til að
kaupfólög og samvinnufélög láta sór
sæma.
Höf. leiðir Bjálfúr svo Ijós rök að
þv< hvernig fer, þegar þeir menn
verzla, sem ekkert skyn bera á þá
hluti, og vil eg því láta mér nægja
að benda á sama dæmið sem hann
birtir í 3. tölubl. Tfmans, þar sem
sk/rt er frá tilraunum Fiskifélagsins
með ohuverzlun — »það hafði ekki
lund« til þess að haga seglum eftir
viðskiftareglum, framboði og eftir-
spurn, en borfði á olfuna leka úr
tunnunum heilan vetur niður < sand-
inn, og beið af verzluninni stórtjón.
Þannig vill það oft verða, að pening
arnir hverfa í sand og sjó úr höndum
þeirra, sem ekki kunna með þá að
fara, eimt ikting im o» þjóðum til
óbætanlegs tjóns, en að eins hinum
öfundsjúku til hugt'róunar.
Það versta sem hlyzt af þessum
mönnum, sem misbrúka svertu og
pappfr eins og ritstjóri Tfmaus og
hans fólagar, er óvildin, sem þeir
kveikja milli manna og stétta, og tor-
trygnin, sem þeir vekja í kaupum og
sölu. Svo dyggilega hefir verið unnið
að þv( undanfarið að gera kaupmenn
tortryggilega, að viðbúið er að þess
vegna eigi kaupmannastéttin íslenzka
tiltölulega færri vel mentaða menn en
sú sama stótt annara þjóða.
Hngsnnarháttnrinii.
Eg neita þv< eigi, að kaupmanna-
stóttinni (slenzku er < /msu ábótavant,
elns ogeðlilegt er,þarsem kaupmenuirn-
ir eru alllr að kalla frumb/lingar f sinni
stétt, en því fer fjarri að skriffinnar
kaupfólaganna syni þá þjóðrækni, að
benda á það, sem miður fer í fari
þeirra, enda mundu þeir þá engu síð-
ur koma við kaun kaupfólaganna.
Þeirrar hugsunar gætir mjög hjá /ms-
um, að það séu ekki aðrir en óráð-
vandir braskarar og gn/jarar, sem geti
grætt á verzlun. Þegar þaunig er í
pottinn búið, hr<s efnilegum mönnurn
hugur við að ganga þá leið, mönnum,
sem ekki athuga það, að < engri stétt
eru manndygðir jafn nauðsynlegar og
arðvænlegar eins og < verzlunarstótt-
inni. Eftir þv< sem maðurinn hefir
meiri mök og skifti við meðbræður
sfna, því nauðsynlegri er sanngirni,
hreinskilni og orðheldni, og þv< betur
sem verzlunarmaðurinn er búinn þess-
um dygðum, þv< meiri viðskifti og arð
fær hann. Aðalreglan í frjálsu við-
skiftalífi vðrður því sú, að þjóðin
græði mest á þeim kaupmömium, sem
mest græða sjálfir.
Aðalyfirskyn andstæðinga kaup-
manuastéttarinnar er að þeir berjist
fyrir jafnrétti og beri velferð fátækl-
inganna mest fyrir brjósti. Þeir þykj-
ast því vera mestu alþ/ðuvinir, og
meðan gærunni er ekki flett af þeim,
uota þeir sér atkvæði vinnul/ðsins til
þess að komast til valda < þjóðfólag-
inu. Eg vil ekki metast við þá um
það, hverjir geri meira mannúðargagn
— þeir eöa kaupmannastóttin, — en
ósk'iljanlegt er það kænskubragð, að
spilla samúð efnamanna og bágstaddra
fátæklinga, eins og blöð jafnaðarmanna
svokölluðu oft hafa gert. Minnistæð-
ast mun það vera, þegar vikublaðið
»Dagsbrún« þakkaði hr. Thor Jensen
< fyrra höfðinglegar gjafir til fátækra
manna. Þarfir verkal/ðsins eru marg-
ar, en á engan hátt er verzlunarástand-
ið, eins og það er hór á friðartímum,
sárasta þörfin, enda eru útlendar vör-
ur oft seldar töluvert lægra verði hór
í smásölubúðum en < búðum utanlands,
þótt undarlegt megi virðast, það s/nir
það, að (slenzkir kaupmenn reka verzl-
un með minni kostnaði en stóttar--
bræður þeirra erlendis, og láta sór offc
nægja minni arð.
Að þessu simii hefi eg tekið á mál-
efni og mönnum með silkihönzkum, og
vonast eftir að þeir, sem hlut eiga að
máli, skoði framanritað sem vinsam-
legar bendingar frá manni, sem alls
ekki er óvinveittur róttri kaupfó-
iagsstarfsemi en neyði mig eigi til að
draga fram dæmi og myudir »úr líf-
inu«, sem 16 ára viðkynning af kaup--
fólögunum hefir lagt mór < hendur.
Ef aftur á móti er stofnað til baráttu
milli kaupfólaga og kaupmanna með
ritsmíðum þeim, sem eg hefi vitnað til,-
veit eg að kaupmenn muni ekki ganga
af hólmi að óieyndu. Kaupmenn hafa
horft á það þegjandi, að Alþingi hefir
verið hlutdrægt í þeirra garð, og jafn-
vel veitt töluverðar fjárupphæðir úr
landssjóði tll styrktar kaupfólaga og
samvinnufólaga, en ekki annað til
verzlunarstóttar laudsins < hoild, en
Ktilfjörlegan styrk til Verzlunarskól-
ans. Hefi eg þó aldrei skilið í þvf,
á hverju það byggist, því að bændur
virðast mega láta sór það uægja að
fá að njóta < friði aukatekna af verzl-
un, án þess að þau hjáverk sóu verð-
launuð af almannafó. En hór fer eins
og sagt er um þann gamla, ef hann
nær < litlafingurinn. Nú kvað þessir
menn eiga ítak í lar.dsstjórninni, og
þykjast þeir þv< óhræddir geta talað
fullum hálsi. — Nú er líka mikið
undir þv< komið, að landsstjórnin syni
kaupmönnum og kaupfóiögum jafnrótti
< orði og verki. Þar á eg sórstak-
lega við að hún selji ekki frekar af
vörubigðum sínum til kaupfólaga en
kaupmanna, og samtengi kaupfólags-
verzlanirnar á engan hátt við lands-
verzlunina. Þjóðarheill getur legíð
við að friður, samúð og samvinna iiald-
ist < landinu, eins og nú er ástatt, en
til þess verða Tímans raddir að deyj*
tímanlegum dauða.
Garðar Gíslason.
Jarðræktarfélag Reykjayikur,
Aðalfundur þess var haldinn 30,-
f. mán. — Sjóður kr. 13x6.20. —
Samþykt var að veita Aldamótagarð-
inum 100 kr. styrk til þess að bæta
vegi og framræslu í garðinum, gegn
því skilyrði, að Búnaðarfélag íslands
leggi f.am jafnmikið fé og bæjar-
stjórn leggi vatnsleiðslu inn í garð-
inn. Auk þess var þess vænst að
hún legði 100 kr. til umbóta á garð-
inum. — í stað Þóihalls biskups
Bjarnarsonar var kosinn í stjórn
garðsins Sigurður Thoroddsen ad-
junkt.
Kosrir voru tveir fulltrúar til að*
sitja aðalfund Búnaðarsambmd Kjalar-
nesþinrs, þeir Jón prófessor Krist-
jánsson og Pétur Hjaltested úrsnx.
Viðnrkcnning fyrir áhuga og dugn-
að í garðrækt var Axel Meinholt
húsgagnasmið veitt, og Ogmundi
Hanssyni frá Hólabrekku, fyrir á-
huga og dugnað í jsrðyrkju. Voru.
þeim báöum sendir nokktir árg.. a£
Búnaðarritinu.
Samþykt var að gera Gisla John-
sen konsúl í Vestmanneyjum kost á
að kaupa af honum tilbúinn áburð
í vor. Hafa félagsmenn skrifað sig
fyrir allmikilli áburðarpöntun.
Stjórnin endurkosin : Einar Helga-
son, Jón Kristjánsson og Pétur
Hjaltested. Sömuleiðis endurskoð-
unarmenn: Halldór Danielsson yfir-
dómari og Sighvatur Bjarnason banka-
stjóri.
■»