Ísafold - 09.06.1917, Blaðsíða 2

s
ISAFOLD
„Tlíí t bettdi guðs".
Himnasjóli, allra drótta drottinn,
dagsins gjafi og þúsund sólna vald.
Hvaö er að þér — ertu’ úr völdum dottinnj,
eða bilað mildi þinnar hald?
Hvað er að þér — ertu á ljósi þreyttur?
Áttu, guð, við skuggavætti mök?
Hví er myrkur? Eitthvað ertu breyttur.
Aldafaðir seg þín duldu rök.
Seg þín rök að leyfa heift og heimsku
höfuðvald, en glata viti og dáð.
Þessir tímar grafa Krist i gleymsku.
Guð á hæðum, veiztu engin ráð?
Er ei unt að krýndir skálkar skilji
og skelfist sína glæpasmognu sál?
Sendu líkn að kanna harmsins hylji;
henni er löngu fótaferðar mál.
Sollin tár og blóði drifnar bænir
brenna senn þínn dýrðarofna stól.
Á þig stúrið gervalt mannkyn mænir,
miklí guð, og þráir yl og skjól.
Aldrei stóðstu svona firna fjarri;
fólst þín tign er sárast hrópað var?
Aldrei reyndist fálát þögn þín færri,
því fast er reynt að hlera guðdómssvar.
Enn um skeið á drottins dýrð skal trúa
og dreyma þessa himinbundnu náð, —
enn um stund að helgum drefjum hlúa
og hlakka til að gæzkan leggi ráð.
En meðan belja blóðs og neyðarelfur
og brothljóð þrymja’ um endilangan heim,
dýrðartildrið titrar alt og skelfur,
tómhljóð glymja’ í hindurvitnum þeim.
Jákob Thorarensen.
i
t
Arni Eiríksson
I-Heildsala 1 Tals. 260 og 554. Pósth. 277. I smisaia \
— Vefnaðarvðrur, Priónavorur mjög fjölbreyttar. —
-£a
•ojd
Saumavélar með fríhjóli
og
5 ára verksmiðjuábyrgði
Smávörur er snerta saumavinnu og hannyrðir.
Þvotta- og hreinlætisvörur, beztarog ódýrastar
Tækifærisgjafir — Jólagjafir — Leikföng.
Hið Isl. Bókmentafjelag.
Aðalfund sinn heldur fjelagið mánudag 18. jimí 1917 kl. í>'
sífldegis í Iðnaðarmannahúsinu. Verður þar:
1. Skírt frá hag fjelagsins og lagðir fram til úrsku-ðar og samþiktar
reikningar firir 1916.
2. Kosnir tveir endurskoðunarmenn.
3. Rætt og áliktað um önnur fjelagsmál, sem upp kunna að verð*
borin.
Bjorn M. Ólsen, p. t. forseti.
Ofugstreymi Tímans
Og
illgirni mannanna.
1.
A vettvangi kaupmanna.
I siðasta tölnblaði ísafoldar beindi eg
Berstaklega nokkrnm orðum til þeirra
Grnðbr. Magnússonar og Jónasar Jónsson-
ar út af árásnm þeirra á kanpmannastétt-
ina.
Hr. Björn í Gröf
skrifar dálítinn greinarstúf í 8.
tölukl. Tímans, sem hann kallar
»Gamalt og nýtt«. Það er fyrir-
myndar ritsmíð, sem ber vott um
hversu vel maðurinn er til höfð-
ingja og fulltrúa fallinn, sakir
skírleiks, stillingar og annara
mannkosta (!!).
Hann kemur að visu ekki nærri
efninu, né reynir að afsaka um-
mæli þau er eg hafði eftir hon-
um í 26. tölubl. ísafoldar, hdd-
ur hreytir hann til mín ónotum
og berst við skuggann sinn eins
og hinir. Skuggann, sem þeim
öllum finst falla á kaupfélags-
skapinn af því þeir herrar fá
eigi óátalið að sverta kaupmanna-
stéttina. Ljómi kaupfélaganna
sést því líklega ekki nema kaup-
mannastéttinn sé skuggum eð.a
lygahjúpi vafin.
Bjöm kallar mig fóstra kaup-
félaganna og álítur að þau hafi
byrjað með minni kaupmensku.
Þennan heiður á eg ekki, því
mörg voru þá fyrir löngu byrjuð.
En hefði svo verið, bar mér frek-
ast réttur til þess, að segja fóst-
urbörnunum til syndanna 0g þá
eigi síður þeim mönnum, sem með
ofstæki og ósanngimi vinna kaup-
félögunum mest ógagn.
Eg vísa á bug öllum dylgjum
hans um að eg hafi reynst kaup-
félögunum illa í viðskiftum. Þær
eru atvinnurógur, sem varðar
lög, ef eg vildi virða ummælin
svo mikils að kæra hann fyrir
þau.
Annars vil eg eigi vera harð-
orður við gamalmennið í Gröfinni,
því að eg býst við því, að ná-
hljóð þess séu ósjálfráð.
Hr. Jón Gauti Pétursson.
Hyrningarsteinninn undir hans
ritsmíð er sá »allsherjar misskiln-
ingur á eðlilegu hlutverki allrar
verzlunarstarfsemi fyrir hvert
þjóðfélag« er hann segir að komi
fram í mínum greinum. Og hann
gerir mér þann misskilning,
að eg álíti að verzlunin eigi sér
stað vegna kaupmanna, en þeir
ekki vegna hennar. Að visu ját-
ar hann jafnframt, að eg hafi
hvergi sagt þetta (og því síður
hefi eg hugsað það eða skrifað),
en hann hefir þó fundið að það
skorti á stórmensku sína, að hann
gæti skapað blaðagrein án efnis,
og af því að hann getur ekki
»hengt hatt sinn« á nein oftöluð
orð í greinum mínum, kennir hann
mér ýmsar ósannar hwgsanir, er
hann reifar með kaupfélaga klút-
um.
Mér er vel ljóst að kaupmanna-
stéttin er til orðin vegna nauð-
synlegrar og eðlilegrar skipunar
þjóðfélagsins. Og af þeim dæm-
um «r J. G. P. tilgreinir, ætti
honum líka að vera það skiljan-
legt. Skipið siglir ekki reiðalaust.
Hnakkinn þarf hann bæði vegna
sín og hestsins. Og af fötunum
veitir honum ekki til að hlífa sér
og hylja nekt sína fyrir öðrum.
Þegar hann því líkir verzluninni
við skipsreiða, hnakk og föt, dylst
honum eigi hve mikið gagn hún
gerir.
Mér kom ekki efni greinar Jóns
Gauta á óvart, því að það er alt
að kalla, gömul kaupfélagatugga,
sem er leitt að sjá ganga mann
fram af manni, útþynta með
hroka og fáfræði. Hann þykist
geta knésett mig, kent mér verzl-
unarsögu og skilgreining verzlun-
arreksturs. Þótt eg virði viðleitn-
ina að maklegleikum, verð eg að
segja, að eg er eigi hrifinn af
kenslunni.
Honum verður skrafdrjúgt um
milliliðina í verzlun, og slær því
föstu fyrir hönd kaupfélaganna,
að aðrir séu eigi milliliðir en
þeir
»sem hafa full eignarumráð
varanna lengur eða skemur og
selja þær aftur því verði, sem
viðskiftaástæður leyfa þeim í
hvert sinn. (s. s. heildsalar og
smákaupmenn)«.
Þótt það varði minstu hverju
nafni þeir nefnast, sem verzlun
reka, vil eg benda á, að þetta
kemur illa heim við skilning Tím-
ans á »millilið«, því að hann tel-
ur þó að allskonar umboðsmenn
nefnist því nafni lika. * Annars
væri fróðlegt að vita hver af-
staða þeirra er til verslunar frá
kaupfélaga sjónarmiði. Hitt er
erfiðara að skilja, hvernig þessir
menn hugsa sér verzlun án miili-
liða, það er: kaupmanna, sem
eiga vörurnar er þeir verzla með,
þar sem þeir þó í öðru orðinu
leggja áherslu á þá grundvallar-
setningu sína, að verzlunin sé
milliliðalaus, þegar allir þeir sem
verzla (þ. e. kaupa og selja) eiga
verzlunina (sjá 7. tölubl. Timans).
Þetta er hringferð Tímans, eða
gáta sem eigi verður leyst, nema
með dæminu um vöruskifti not-
anda og framleiðanda í 29. tbl.
Isafoldar, því að það liggur í aug-
um uppi, að fari varan annara á
milli, hljóta þeir menn annað
hvort að vera kaupmenn eða um-
boðsmenn.
Það er dálítið nýjabragð að
þeirri kenningu J. G. P. að kaup-
menn séu aðeins umboðsmenn, er
ekkert siðferðislegt leyfi hafi til
að ráða verðlagi á sinum vörúm,
eða laga það eftir breytingum
heimsmarkaðarins. í síðasta tölu-
blaði ísafoldar stendur þessi reg-
in vitleysa:
»Honum (þ. e, mér) skilst þá
ef til vill líka, að sem umboös-
maöur tveggja manna, erskift-
ast á vörum, hefði hann engan
siðferðislegan rétt til að færa
upp verð á vörum þeirra sér í
hag, þó svo vildi til, að sams-
konar vörur stigi í verði alment
meðan þær væru í hans vörzl-
um. — Þetta gerðu þó allir
kaupmenn, sem það gátu sum-
arið 1914, og oftar, 0g annað
hvort verða þeir því að neita
■ því, að hlutverk þeirra sé að
vera umboðsmenn framleiðenda
og notenda, og þeir reki því
start sitt eingöngu með sinn
hag fyrir augum, — eða þeir
verða að játa á sig siðferðislegt
afbrot*.
Það sjá allir, að verzlun fer
eigi fram nema menn hafi ein-
hver eigna8kifti. Og eg kaupi t.
d. ullina af bóndanum, af því að
hann vill heldur eiga peningana
en ullina, þar sem eg aftur á
móti kýs mér frekar ullina. Og
eftir að eg hefi þannig eignast
ullina, hefi eg sama eignarrétt yfir
henni, eins og bóndinn, sem fyr
átti hana. Af því leiðir að eg
hefi þann sama siðferðislega rétt
til að selja þessa vöru fyrir það
verð er eg hæst fæ fyrir hana,
alveg eins og bóndinn hafði gagn-
vart mér.
Bændur munu engu síður en
kaupn^enn vera kröfuharðir að
því er snertir verðlag á vörum
sínum. Á yfirstandi tímum eru
vöruframboð tept, og þar af leið-
andi fær frjáls samkepni ekki að
njóta sín. Þó get eg eigi séð að
kaupmennirnir hafi notað sér
frekar en framleiðendur landsins
þessar þvinguðu kringumstæður.
Eða virðist það ekki benda til
þess að bændur reki sitt starf
með sinn eigin hag fyrir augum,
þegar þeir bindast samtökum til
þess að koma í veg fyrir að sam-
landar þeirra fái framleiðsluvör-
urnar með því.verði sem stjórn-
aryöld hafa ákveðið og munu
hafa haft við orð að draga held-
ur úr framleiðslunni en að selja
undir því verði, er þeir sjálfir
leggja á vörur sínar. Þetta er
eigi gert með hag neytenda fyrir
augum.
Hinsvegar er ómögulegt að
hugsa sér kaupmann, (»er hefir
full eignarráð varanna*) oem um-
boðsmann framleiðenda og not-
enda, og að hann reki starf þeirra
beggja þeim til hagsmuna, vegna
þess að hagsmunir þesaara tveggja
verzlunaraðilja geta eigi farið
saman, þegar um eina og sömu
vörutegund er að ræða. Eftir því
sem eg t. d. borga bóndanum
hærra verð fyrir smjörið, því dýr-
ara verður það sjómanninum eða
kaupstaðartiúanum, er neytir þess.
Hvernig sem litið er á afstöðu
kaupmanna gagnvart verzlun,
verður á engan hátt hægt að
segja með sanni að þeir séu um-
boðsmenn framleiðenda og neyt-
enda, þegar út frá því er gengið
að þeir reki verzlunina með eig-
in fé eða á eigin ábyrgð. Er það
því mesta fjarstæða að þeir fremjí
nokkurt siðferðislegt afbrot þótt
þeir selji vörur sínar því verði
sem viðskiftaástæður leyfa þeim
í hvert sinn, eins og J. G. kemst
sjálfur að orði á öðrum stað í
grein sinni. Eða álítur J. G. að
landsstjórnin fremji siðferðislegt
brot, þótt hún hækki verð á kola-
birgðum þeim er hún átti áður
en síða8ti farmur kom til lands-
ins, og seldi þá á 86 krónur smá-
lestina, upp i verð síðast keyptra
kola, sem er 150 kr. smálestin.
Hverjir eru »óbreyttu mennirnir*
er J. G. þykist sanna að hafi aðr-
ar >lögmálstöflur« en kaupmenn?
Verzlunarfrelsi almennings, þar
sem um kaupmannaviðskifti ein
er að ræða, finst J. G. líkjast »því
sjálfstæði, að mega vera sjálf-
ráður um þvort maður kastar sér
í sjóinn eða hafið«. Eg er Jóni
sammála um það, að líkt muni
vera að drukkna í sjó eða hafif
En ef eg fæ dregna nokkra hugs-
un út úr þessari samlíkingu, virð-
ist mér hún miða að því, að gera
lítið úr þekkingu og frjálsræði
þjóðarinnar í verzlunarefnum, að
undanskildum örfáum kaupfélags-
poatulum. Þekking, frjálsræði og
sjálfstæði er þó leiðin til þess að
njóta þeirra beztu viðskiftakjara
sem kostur er á. Ef verzlunin er
þvinguð með lögum — hvort held-
ur sem er landslögum eða óeðli-
legum félagslögum — verða menn
að sætta sig í þeim efnum við
stjórn og forsjá annara, og þá
oft þeirra manna, sem óvönduð-
ust ráð nota til þess að ryðja sér
til valda. Þá missir ekki aðeins
einstaklingurinn heldur þjóðin í
heild dýrustu eignina — frjáls-
ræðið.
Kaupfélagsmenn vilja láta sam-
bend íslenzkra samvinnufélaga
skifta erlendis við heildsöluhús
þarlendra samvinnufélaga. Hvaða
trygging gefst íslendingum fyrir
því, að þeir fái ódýrastar og
beztar vörur lijá erlendum sam-
vinnufélögum, eða að þau borgí
bezt íslenzkar afurðir? Ef svo
væri myndu íslenzkir kaupmenn,
hagsmnna sinna vegna, hafa átt
kaup við þau hús, en því fer
fjarri að svo hafi verið, svo nokkru
nemi. Eg þekki það af eigin
reynslu, að þau hús geta hvorki
kept við heildverelanir kaup-
manna að veröi né gæðum var-
anna. Ef því íslenzk kaupfólög
ætla að binda sig við erlenda
kaupfélagsverzlun, eins og J. G.