Ísafold - 04.07.1917, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
stríðsþjóðir helzt vilja að hvert
skip segi sem réttast frá þjóðerni
sínu, og hvernig sem fer, munu
þær una því bezt, að engin skip
segi órétt eða ónákvæmt til um
hvaða landi þau heyri til. Á síð-
ustu árum höfum vér haft mikil
bein við8kifti við Bandaríkin í
Norður-Ameríku. Bandaríkjamenn
veittu þvi eftirtekt, er vér hófum
þau viðakifti fyrst og fögnuðu
því. Myndu þeir hafa nokkuð á
móti því, að skip vor sýndu það
með þjóðernismerki sínu að þau
væru íslenzlc? Því trúir enginn.
Nei, það mundi engum torveld-
leikum bundið að aðrar þjóðir
leyfðu oss að sýna fána vorn
sem þjóðfána, farfána (kaupfána)
vorn, hver sem væri, — allar
aðrar þjóðir, nem^ máske Danir,
Dannebrogs-þjóðin sjálf. En myndu
Danir hafa á móti því ? Það mun
alment álitið svo, Svo er að sjá
á sögu fánamálsins sem fram-
koma þeirra í því máli hafi þótt
benda í þá átt, bæði stjórnar
þeirra og einstakra manna, sem
ritað hafa um málið. Ef betur
er aðgætt er það þó víst mjög
vafasamt hvort danska þjóðin
yflrleitt óskar þess að vér flögg-
um með fána hennar. Danir telja
oss alls ekki »bein af sínum bein-
um og hold af sínu holdi«, hafa
aldrei neinu ástfóstri við oss
tekið. Skildleika- og vináttutil-
finningin heimtar það ekki frem-
ur af þeim en oss, að vér göng-
um fram undir sama merki og
þeir. Ef nokkrir þeirra skyldu
álíta að vér vildum sýna Dönum
óvirðingu eða óskuðum að forð-
ast að sýna* þeim virðingu, með
því að nota ekki þeirra fána, sem
oss þykir þó svo fagur og göf-
ugur, þá mun mega ætla að það
verði hægðarleikur að leiða þá
sömu menn í allan sannleika. —
Eigum vér að ímynda oss að
Dönum þyki þjóðarmetnaður í
því, að einnig vér látumst vera
Danir? Eða eigum vér að ætla
þeim þann þjóðarrembing eða
drotnunargirnd, að þeir, þeirra
hvata vegna, vildu ekki að vér
sýndum vort sanna þjóðernis-
merki ? Slíkt mætti álíta get-
sakir, ósamboðið Dönum vorra
tima að minsta kosti. En kynni
hér ekki að vera móðurleg um-
hyggjusemi frá Dana hálfu, eða
máske um brýna þörf eða full-
komna nauðsyn að ræða ? Víst
alls ekki annara þjóða vegna.
Nú er tekið fyrir víking sjóræn-
ingjaþjóða, og eins og áður er
sagt myndu þær þjóðir erlendar,
er helzt fara um höfin og gista
framandi hafnir, ekki hafa neitt
út á það að setja að vér sýndum
ótvírætt þjóðerni skipa vorra, né
oss fremur háski búinn af þeim
þjóðum yfirleitt, er vér skiftum
við, þótt þær sæju að skip vor
væru frá íslandi og ekki frá
Danmörku.
En þörfin eða nauðsynin á að
sýna ekki að vér séum íslend-
ingar. í hverju skyldi hún þá
geta legið? Hér er þá um það
að ræða hvort danskir farmenn,
danskir sjó-hermenn eða danskir
ræðismenn og erindrekar, heima
og erlendis, munu endilega þurfa
að sjá Dannebrog sína á skipum
vorum til þess að haga sér gagn-
vart þeim svo sem þeim ber sem
íslenzkum skipum. Það verða
varla nokkrar skynsamlegar á-
stæður séðar íyrir þvi, að þess-
ara stétta menn vildu síður að
skip vor sýndu sem fyrst og
greinilegast að þau væru íslenzk
— og það væri ekki annað en
illar getsakir að ætla að þeir
myndu haga sér gagnvart far-
mönnum vorum á nokkurn hátt
öðruvísi fyrir það, að þeir sæju
það á farfánanum að þeir væru
íslenzkir — ekki danskir.
Máske þetta sé þá eintómur
hugarburður, að Danir vilji ekki
leyfa oss að nota fána vorn sem
algildan farfána. Á hverju strand-
aði fánalagafrumvarpið 1911? —
Ekki synjaði konungur staöfest-
ingar. Frumvarpið dagaði uppi
á alþingi, og það víst mest fyrir
ósamkomulag um gerð fánans.
Líkt fór á alþingi 1913, frum-
varpið var ekki afgreitt af þing-
inu, en þingið (e. d.) ætlaðist til
þess af stjórninni að hún legði
aftur fyrir næsta verulegt alþingi
fánalagafrumvarp. — Það gerði
stjórnin ekki, heldur gaf kon-
ungur út úrskurð um að vera
skyldi löggildur fyrir ísland sér-
stakur fáni, er draga mætti á
stöng hvarvetna á íslandi og ís-
lenzk skip _ mættu sigla undir í
landhelgi Islands. Konungsúr-
skurður þessi var staðfest úr*
skurðartillaga ráðherra vors. Úr-
skurðurinn veitti ekki þann fána
sem frumvarpið 1911 var um, en
kalla má að frumvarpið, sem
kveðið var niður 1913, færi ekki
fram á annan fána en löggiltur
var með úrskurðinum. Það er
allsendis ólíklegt að það hafi
béinlínis og eingöngu verið dönsk-
um mótþróa móti íslenzkum far-
fána að kenna að ráðherra kom
fram með þessa konungsúrskurð-
artillögu rétt eftir þinglok 1913,
í stað þess að taka beint tillit til
hinnar rökstuddu dagskrár efri
deildar, að skýra konunginum
frá vilja alþingis í fánamálinu og
að stjórnin síðan legði fyrir næsta
reglulegt alþingi (1915) frumvarp
til laga um íslenzkan fána. —
Dönskum stjórnmálamönnum, sem
kunna að hafa viljað skifta
sér af fánamáli voru, hefði víst
engu síður orðið mögulegt að
beita áhrifum sínum á það 1915
en 1913; en þeir kunna vitan-
lega að hafa óskað að ráða því
sem fyrst til lykta á þann hátt
sem gert var með úrskurðinum,
til þess að því yrði síður ráðið
til lykta 1915 á þann hátt sem
alþingisfrumvarpið 1911 fór fram
Gestur
i ný-íslenzkum skáldskap.
Bókmenta-hugleiBingar
eftir Alexander Jóhannesson.
III.
Flestar af þýðingum Gests eru
gerðar undir Ijúfum lögum og
stingur það í stúf við flestar ís-
lenzkar þýðingar, er gerðar eru.
Ljóð og lag hafa ekki altaf átt,
samleið, en bæði reyna þau að
likja eftir hljómöldum mannssál-
arinnar. Fyr á öldum höfðu ljóð-
in eflaust yfirtökin og því eru
kliðbrigðin í norrænum skáldskap
jafn margvísleg. En er sönglist-
inni fór fram, fækkaði þessum
kliðbrigðum og er því ljóðagerðin
einfaldari og óbrotnari hjá oss ís-
lendingum nú en áður. Ljóð og
lag fór hvert sína leið, líka hjá
öðrum þjóðum, og því er til ara-
grúi af lögum án ljóða (Lieder
ohne Worte) og ljóðum án laga,
þ. e. ljóðúm, sem þannig eru gerð,
að mjög fárra tónsveiflna mundi
gæta, ef þeim væri breytt í lög.
En lagasmiðir kappkosta, er þeir
gera lög við ákveðin Ijóð, að líkja
eftir þeim tónsveifium, er felast í
sjálfu kvæðinu. Eru miklir erfið-
leikar á þessu, enda er fjöldinn
allur af þesskonar lögum að meira
og minna leyti fálm út í loftið,
og eins er um ljóðalausu lögin,
að erfitt er að ná fastatökum á
hljómöldunum í orðum. Því er
bersýnilegt, að fegurstur hlýtur
sá söngur að vera, er ljóð og lag
fallast í faðma, er algert samræmi
er milli hvorutveggja. Þetta vakti
fyrir Rich. Wagner, er hann
reyndi að samtengja leikrit og
söngleik (óperu) og varð höfund-
ur að söngleikritum (Musikdrama),
er Þjóðverjar álíta margir, að sé
æðsta listatakmark. í þessum
smíðum Wagners skýra söngur-
inn og ljóðin hvort annað, í »Nibe-
lungen Ring« t. d. eru yrkisefnin
(motiv) talin um 90, er hljóðfæra-
sveitin á að skýra í tónum.
í íslenzkum Ijóðum og lögum
má finna þess mörg dæmi, hve
ljóð og lög eiga illa saman, og
er þetta ýmist að kenna Ijóð-
skáldinu eða lagaskáldinu. Skal
hér bent á t. d. lagið við »Þið
þekkið fold með blíðri brá«, er
tónninn er lengdur á áherzlulausu
orði (drjúpi hana blessun Drott-
ins á). Og illa tókst Jónasi Hall-
grímssyni, er hann gerði veizlu-
kvæði sitt »Hvað er svo glatt sem
góðra vina fundur« undir lagi.
Notar Jónas stutt atkvæði undir
áherzlutónum, er fer mjög illaá:
eins og á vori laufi skrýðist
lundur,
lifnar og glæðist hugarkætin þá.
— Juktum því vinir! vínið
andann hressa, o. s. frv.
Ætti Jónas eftir þessu að hafa
verið ósöngvinn mjög.
Tökum t. d. lag Helga Helga-
sonar við »Skarphéðinn í brenn-
unni«. Hefir hann efiaust ætlað,
að í fornyrðislagi væri hljóðfallið
æ hið sama: — w w w
nárvarBerg þór a
og verður því röng áherzla á
-þór-; en skáldið hefir vitanlega
kveðið:
— X | ^
(D-frummynd Severs).
Fornyrðislag er annars lítt
sönghæft.
Af þessu er bersýnilegt, að
ýmislegt má til bóta standa, er
iög eru gerð við ljóð; ekki má
nota löilg- atkvæði, þar sem engin
áberzla er; illa fer á að nota stutt
atkvœði, þar sem áherzla er (mjög
algengt), illa fer á samhrúgun
samhljóða (t. d. þá brasí #íýrið)
o. fi. En ýmislegt er fleira að
athuga. Alt daglegt tal manna
eru tónasveiflur, ýmist háir eða
lágir tónar, þó millibilið milli
þeirra sé vanalegast mjög lítið.
Raddhljóðin liggja að eðli sínu
misjafnlega og er því ástæða til
að ætla, að heppilegt sé að velja
þau raddhljóð, sem að eðli sínu
eru há (t. d. e, í), þar sem tónn-
inn í laginu liggur hátt, en lágu
raddhljóðin á öðrum stöðum (t. d.
ó, ú), en samhljóðarúir, er liggja
að raddhljóðunum, ráða þó nokkru.
Er menn hafa gert sér glögga
grein fyrir þessu og gera síðan
ljóð við lag eða þýða kvæði undir
lagi, koma eðlilegir hátónar í
Árni Eiríksson
I Heildsala. | TalS. 265 Og 554 PÓSth. 277. I Smasala T
— Vefnaðarvðrur, Priónavörur mjög fjölbreyttar. —
1=3
•Sd
Saumavélar með fríhjóli
og
5 ára verksmiðjuábyrgð.
Smávörur er snerta saumavinnu og hannyrðir.
Þvotta- og hreinlætisvörur, beztar og ödýrastar.
T ækif ærisgjafir.
á. Slíkt væri þó aðeins óliklegar
getgátur og bæri ekki vott um
álit á mikilli stjórnspeki.
Hafi danskur mótþrói á mót(
lögum um íslenzkan farfána vald-
ið því að úrskurðurinn var gefinn
út 1913, þá mætti helzt ætla að
áhrifin hafi verið óbein, ráðherra
hafi lagt hann fyrir af því að
hann hafi uggað að farfánalög
myndu vart ná fram að ganga
1915 og- jafnvel ekki fyrst um
sinn, nema slíkur úrskurður væri
áður fenginn. — En það voru líka
til aðrar ástæður, sem gerðu það
eðlilegt og hyggilegt að stíga þetta
milliskref og skulu þær ekki raktar
hér. Fánaúrskurðurinn spilti ekki
fyrir fánalagafrumvarpi; — jú,
að það ekki var lagt fyrir alþingi
1915 af stjórninni, svo sem ætl-
ast hafði verið til 1913; stjórnin
hafði einmitt rétt fyrir þingbyrj-
un 1915 fengið útgefinn nýjan
úrskurð um gerð úrskurðar-fánans
og þá átti illa við að leggja fyrir
alþingi frumvarp um þjóðfána,
enda mun alþingi 1915 alls ekki
hafa vænst þess, svo sem þá var
komið fánamálinu. En úrskurð-
urinn 1913 spilti á engan hátt
fyrir farfánamálinu og skerti á
engan hátt rétt vorn til að ráða
því máli til lykta á hinn æski-
málinu af sjálfu sér, þar sem bezt
fer á því í söngnum.
Ljóð Gests undir ljúfum lögum
(flest þýdd, sum frumkveðin) falla
óvenjuvel saman við lögin og er
bersýnilegt, að hann hefir með
fullri athygli reynt að ná sam-
ræmi milli hvorutveggja. Verða
menn þess varir, ef ljóð og lag
heyrist í einu. »Haust« heitir
lítið barnaæfintýri eftir Gest í
bundnu og óbundnu máli27). Eru
þar tvær vísur gerðar undir
raunalagi eftir Jonny Udsen, en
það lag gert við erindi i áþekku
dönsku æfintýri eftir Carl Ewald.
Söngurinn er mjúkur, moll-
söngur, og fer óvenjuvel á lin-
stöfunum 1, m, n í þessum vísum:
Fellur mjöll á fjöllin há,
fer að versna tíðin.
Fuglar margir flýja þá,
og fölnuð drúpir hlíðin
o. s. frv. og næsta erindi:
Frjósa laukar, falla strá,
fögur lækkar sólin.
Hvergi verður frið að fá,
nú fýkur senn í skjólin
o. s. frv. Þar sem söngurinn er
harður, dúr, fer eflaust betur á
tannhljóðum: d, t, þ og r, sem
er mjög hart í íslenzku.
Tónalausa söngva úr »Sveinka-
ljóðum« nefnir Gestur 4 kvæði
eftir sig28) og bætir við, að lögin
27) Óðinn, XII, 7—8, á kápunni.
*8) Óðinn, XII, 9.
legasta og sjálfsagðasta hátt.
Þannig leit og alþingi 1914 á og
má í því sambandi benda á nefnd-
arálit um fánamálið á þingskj.
440 og ummæli Bjarna Jónssonar
í alþt. 1914 B I, 42—43. d., sem
enginn mótmælti.
Nú er komið að næsta reglu-
lega alþingi og má nú búast við,
að margir hugsi til fánamálsins
á ný; því að ekki fyrnist það,
og ekki er það útkljáð. Þótt
skamt sé að vísu enn síðan fána-
úrskurðurinn var gefinn út, og
vér höfum látið oss hann lynda
þessi ár, þó er það ekki af því,
að hann hafi verið oss fullnægj-
andi. Og því síðar er hann það
nú orðið, þótt skamt sé í milli.
Tímarnir hafa verið svo viðburða-
ríkir og framkvæmdirnar svo
miklar og það einmitt á þeim
sviðum, er fánamálið snertir hvað
mest, bæði vorar egin fram-
kvæmdir, afstaða Dana gagnvart
oss, framkvæmdir annara ríkja og
afstaða þeirra bæði gagnstætt oss
og Dönum.
Þótt flestum kunni nú að þykja
það undarlegt, þá var það samt
svo, að ýmsir íslendingar lögðust
í móti fánamálinu fyrir nokkrum
árum, og þeir studdu skoðun sína
einkum við það, hversu óþarft,
liggi óskráð í orðunum. Eru þau
mjög sönghæf, einkum Vofudans
og er ekkert kvæði til á íslenzku
tungu, er líkist því. Heyrist fyrst
söngur, er lýsir því, að ljósin eru
að dofna, mánaglæta leikur um
gólf, »klukkan hvíslar tólf«, söng-
inn hægir; eykst sönghraðinn aft-
ur, er von er.á vofunum:
lifendur falla í dauðadá,
en dauðir rísa og fara á stjá.
Sjá! — þeir koma! — sjá!
Þær flykkjast síðan inn, vofurnar,
og heyrist nú einsöngur, er lýsir
vofunum, hverjar þær séu, ýmist
með mjúkum málróm eða kvéin-
stöfum, unz vofurnar hverfa aftur
dansandi út; Ijósin vakna, harpan
kætist, söngurinn magnast æ meir
og hvetur lýði að lifaglaðir, því
að »leið er greið i jarðarskaut«.
Gestur hefir sjálfur sett söngtákn:
agi-tato, lamentoso o. s. frv. við
Vofudansinn og verður að lesa
þessi ljóð eftir söngtáknunum til
þess, að þau hljómi fallega, en
vitanlega eiga þau að syngjast,
og er þar verkefni fyrir lagasmiði
að finna óskráð lög Gests í þess-
um ljóðum.
Nútíðarljóð vor eru flest iesljóð,
en ekki söngljóð. Kvæðin okkar
gömlu voru flutt (deklameruð),
kveðin (sungin) og urðu þá radd-
hljóðin lengri en í mæltu máli og
eimir eftir af þessu í rimun-
um. Þau voru því kveðin við
seim og er þetta einmitt aðalmis-
munurinn á lesljóðum og söng-