Ísafold - 04.07.1917, Blaðsíða 3

ISAFOLD
3
Prestastefnan 1917,
Prestastefnan (sýnódus) var
haldin hér í bænum daga 26.—28.
júní. Hófst hún með guðsþjónustu
í dómkirkjunni þriðjudag 26. kl.
12 á hádegi. Þar prédikaði bisk-
upinn sjálfur og lagði út af 1.
Kor. 3,5—8 en umtalsefni hans
var: »Hvað erum vér prestar?*
Þá var gengið til samkomuhúss
K. F. U. M., sem boðið hafði
prestastefnunni húsnæði til fund-
arhaldauna í flöggum skreyttum
amkomusal sínum. Voru þá þang-
að komnir prófastarnir Jón A.
Sveinsson, Akranesi, Skúli Skúla-
son, Odda, Arni Björnsson, Görð-
um, Guðmundur Einarsson, Olafs-
vík, Magnús Bjarnarson, Prests-
bakka, Jón Jónsson, Stafafelli, og
Jón Guðmundsson, Nesi í Norð-
flrði. Ennfremur prestarnir: Ólaf-
ur Briem, Stóra-Núpi, Ófeigur Vig-
fússon, Fellsmúla, Gísli Skúlason,
Stóra-Hrauni, Olafur Magnússon,
Arnarbæli, Kjartan Helgason,
Hruna, Br. Jónsson, Ólafsvöllum,
Árni Þorsteinsson, Kálfatjörn,
Friðrik Jónasson, Útskálum, Ja-
kob Lárusson, Holti, Einar Thor-
lacius, Saurbæ, Jóhann dómk.pr.
Þorkelsson, Bjarni Jónsson, Frið-
rik Friðsson, Sigurður prófessor
Sivertsen, Tryggvi docent Þór
hallsson, og uppgjafaprestarnir
Sigurður prófastur Gunnarsson og
Kristinn Daníelsson. Loks voru
þar kandídatar í guðfræði Sigur-
björn A. Gíslason, Ásgeir Ásgeirs-
son, Ragnar H. Kvaran, Steinþór
Guðmundsson, Erlendur K. Þórð-
arson og Sigurgeir Sigurðsson.
Síðar bættust í hópinn: síra Brynj-
ólfur Magnússon, Stað í Grinda-
vik, síra Eggert Pálsson Breiða-
bólsstað og síra Magnús Þorsteins-
son, Mosfelli.
Kl. lx/2 setti biskup prestastefn-
una með nokkurum ávarpsorðum
út frá postullega ávarpinu í Tit.
1,4. Að öðru leyti var þessi fyrsti
fundur aðallega helgaður minn-
ingu hins látna biskujps, Þórhallar
sál. Bjarnarsonar. Flutti biskup
minningarræðuna, en fundarmenn
tóku undir orð hans með því í
ræðulok að standa upp. — Þá
skýrði biskup frá fyrirkomulagi
fundarhaldanna og lagði fram
dagskrá. Skyldu fundir haldnir
hvern dag kl. 9—12 árdegis, kl.
4V3—7 síðdegis, en kl. 8Y2 opin-
ber samkoma með fyrirlestri í
dómkirkjunni. En miðbik dags-
ins frá kl. 12-^4V2 skyldu fund-
armenn nota til sinna nauðsynja.
F éllust f undarmenn á tilhögun þessa
og var þá fundi slitið kl. '2l/2.
Kl. 4V2 hófst fundur að nýju.
Biskup gaf allítarleg yfirlit yfir
kirkjulega viðburði síðastliðins far-
dagaárs. Mintist hann þá sér-
staklega látins uppgjafaprests
Þorsteins prófasts Þórarinssonar
frá Eydölum og látinna prests-
ekkna Guðrúnar Guðbrandsdóttur
frá Saurbæ og Valgerðar Þor-
steinsdóttur frá Lundarbrekku
(Laugalandi); skýrði því næst frá
þvi hverjir hefðu látið af prests-
skap á árinu og hverjir nýir
bæzt við í hópinn 0g árnaði ný-
skipuðum viðstöddum prófasti,
síra Guðm. Einarssyni, heilla 0g
blessunar í prófastsstöðu. Þá var
og minst Rögnvaldar sál. Ólafs-
sonar húsgerðameistara og þess
mikilvæga starfs, sem hann hefði
unnið í þarfir íslenzku kirkjunn-
ar. Enn gerði biskup grein fyrir
dýrtíðaruppbótinni til andlegrar
stéttar manna, skýrði frá undir-
búningi þess máls og hverjum
meginreglum þar hefði fylgt
verið. Loks talaði biskup nokk-
ur orð um hið innra kirkjulega
líf og kristilega starfsemi sér-
staklega í sambandi við K. F.
U. M. og sunnudagskólahald í
Reykjavík.
Þá bar prófasturinn í Kjalar-
nesþingi í nafni prestastefnunnar
fram árnaðarorð og blessunarósk-
ir hinum nýja biskupi til handa.
Fundaimenn tóku undir þau orð
með því að standa upp, en bisk-
jafnvel hlægilegt það væri fyrir
oss, sem ekkert kaupskip ættum,
að vera að taka upp sérstakan
kaupfána, algildan farfána. Og
að margir fánavinir hafa farið
sér 3VO hægt hingað til, kemur
og að líkindum af þessu sama:
þörfin sýndist þeim ekki brýn.
En nú er öldin önnur.
í Fánabókinni, fylgir. II, 3.
viðauka, var skrá um farflota
íslendinga, farflota Dana og ís-
lendinga miðað við mannfjölda
og farflota mestu siglingaþjóða
líorðurálfunnar miðað Við mann-
fjölda, og sýndu skrár þessar
ómótmælanlega, að Island og
Noregur áttu einna flest skip,
miðað við mannfjölda, og þó áttu
íslendingar þá að eins sárfá flutn-
inga- og kaupskip og engin stór.
Síðan heflr þjóðin eignast hvert
skipið eftir annað og flest fremur
stór, miðað við stærð þeirra skipa,
er hún átti áður. Á sama tíma
hefir Noregur mist fjöldamörg af
hinum stærri skipum sinum, og
myndi ný skrá um farflota vorn
og annara þjóða sýna það ber-
lega nú, að vér eigum einna flest
skip allra þjóða, miðað við mann-
fjölda. En hvað sem þeim sam-
anburði líður, þá er það ómót-
mælanlegt, að vér eigum nú svo
mörg skip, sem fara landa í milli,
sum, og önnur, sem stunda stöð-
ugt veiðar utan landhelgi, að það
er óskiljanlegt, að nokkrum manni
virðist fánamálið lengur óþarfa-
mál, allra sízt á þessum síðustu
og verstu tímum. Vér eigum nú
að minsta kosti 12 skip, stærri
og smærri, (gufuskip, mótorskip
og seglskip) 100—1400 smálestir
að stærð, sem höfð eru til vöru-
og fólks-flutninga, og að minsta
kosti helmingi fleiri gufuskip, sem
stunda flskveiðar. Má þetta heita
svo álitlegur farfloti, að hver
maður hlýtur að sjá, að þörfin á
sérstöku þjóðernismerki fyrirhann
er á þessum tímum orðin að
ljóðum, að söngljóðin eru kveðin
við seim. Þetta hefir vakað fyrir
Gesti, er hann kvað undir Ijúfum
lögum og kemur lika í ljós í ýms-
um kveðlingum hans og kvæðum,
t. d. Hólamannahögg, er minst
skal síðar á.
IV.
»Gestnr hefir gamnað uér við gamla
hætti,
átt við þi af öllum mætti.«
íslendingar hafa oft fengist við
ýmsar bragraunir og kveðið dýr-
ara en allar aðrar þjóðir. Marg-
ir hafa ort sléttubandavisur og
er víst einna kunnust vísa Jóns
Sigurðssonar Dalaskálds (Grund-
ar t dóma 0. s. frv.), er breytir
um merkingu, ef vísunni er snú-
ið við. Gestur hefir gert aðra
vísu þannig jlagaða og kveðið al-
dýr vatnsfeld sléttubönd og hring-
hendu þó um leið.80) Vandinn er
þó ekki eins mikill að Kveða
sléttubönd, eins og margir hyggja,
ef gerðjer^ljós grein fyrir, hvers
gæta þarf. En búningurinn, rím
og stuðlar, eru of þungir fjötr-
ar, efnið lýtur búningnum og því
eru ekki nema örfáar vísur vel
kveðnar i Ólafsrimu Einars Bene-
diktssonar. Skáldið á að drotna
yfir búningnum, en ekki búning-
urinn yfir skáldinu og þess vegna
eru dýrir bragarhættir ofurefli
flestum. Hendingar eru of þung-
ar búsifjar í löngu kvæði og því
80) Óðinn, IX, 2.
brýnni nauðsyn fyrir oss, svo
sem högum vorum er farið að
öðru leyti. Landfáni er í saman-
burði við algildan farfána fremur
til gamans en gagns, og þörfin
fyrir slíkan fána er annars eðlis
og fremur tilfinningamál en hin
brýna þörf, sem það er hverri
siglingaþjóð að hafa viðurkendan
farfána. Þetta má ætla, að allir
íslendingar hljóti nú að viður-
kenna og því sé ekki lengur
ástæða til að ætla, að frumvarp
um algildan farfána verði felt
eða látið óafgreitt á alþingi vegna
ósamkomulags um málið.
En myndu lög um algildan far-
fána fyrir ísland, sett af alþingi
einu, öðlast staðfestingu konungs?
munu.menn spyrja. Hér að fram-
an var það látið í ljósi, að ekki
væri ástæða til að ætla, að Danir
yfirleitt né danskir stjórnmála-
menn myndu vilja aftra því, né
heldur hafa verulega aftrað því,
að vér hefðum löghelgaðan far-
fána. Konungur vor hefir heldur
aldrei neitað slíkum lögum stað-
festingar, og vér vitum ekki til,
að hann eða danskir stjórnmála-
menn hafi aftrað ráðherrum vor-
um frá að leggja fyrir alþingi
frumvarp til slíkra laga. Síður
en svo. Sambandslaga-uppkastið
1908 bar með sér (sbr. 9. gr.), að
danskip stjórnmálamenn, og vit-
anlega þáverandi konungur einn-
ig, vildu, að konungur gæti síðar
meir ákveðið, eftir tillögu um
það frá alþingi, að sambandinu
um sameiginlegan kaupfána út á
við skyldi verða slitið; og að
konungur vor núverandi úrskurð-
aði 1913, að vér skyldum þá
þegar hafa sérstakan landfána,
svo sem þá var farið fram á
bendir fremur á, að hann vilji
samþykkja lög um kaupfána, ef
þau verða lögð fyrir, en neita
þeim. .Það verður ekki ætlað,
að konungsvaldið gefi út slíkan
úrskurð nema því að eins, að
eru Hringhendur Guðmundar Frið-
jónssonar of dýrt kveðnar — flug-
vél hans hnígur stundum niður
til jarðar. Skáldin skyldu varast
að velja of dýra bragarhætti í
löngu kvæði, en vel fer oft á að
kveða einstöku vísur dýrt i löng-
um kvæðum eins 0g t. d. Lilju,
er efnisþungi og kraftur krefst
þess. Dýrir bragarhættir hæfa
bezt lausavísum.
íslenzk kveðandi hefir ger-
breyzt frá því í fornöld og liggja
til þess ýmsar orsakir. Fram-
burður tungunnar er annar, þar
sem áður voru stutt atkvæði eru
nú löng, og þar sem áður
voru löng eru nú stutt. Kliður-
inn er og allur annar og brag-
liðirnir flestir tví- eða þrískiftir
í ljóðlínunum, sem annaðhvort
eru fallgengar eða risgengar.
í fornum skáldskap skiftast á
fallgengir og risgengir bragliðir,
t. d. í fornyrðislagi. íslendingar
yrkja margir enn undir fornyrðis-
lagi, en flestir hyggja, að ef þeir
hafi 2 áherzluatkvæði í ljóðlínu
og þær 8 talsins, þá sé rétt kveðið.
Þó þetta sé reyndar aðalatriði,
er þó margs að gæta, ef kveða
á vel undir fornyrðislagi. Sést
það bezt á fornljóðunum, Völu-
spá, Þrymskviðu, Helgakviðunum
0. fl., er kveðnar eru undir forn-
yrðislagi, hversu bragliðirnir stíga
0g hníga á víxl eftir geðþótta
skáldsins og efnisþunga kvæðis-
ins. Mest eru notaðir tvíhnígandi
það sjái slíks fána fulla þörf
eða viðurkenni réttmæti ein-
huga þjóðarvilja um sérfána;
en hversu miklu fremur hlýtur
þá ekki hið sama konungsvald
að sjá og vilja viðurkenna þörf
vora fyrir sérfána nú?
Að núverandi fyrirkomulag á
ríkisréttarsambandi íslands og
Danmerkur sé, óbreytt að öðru
leyti, því til fyrirstöðu, að ísland
hafi sérstakan kaupfána, kemur
ekki til nokkurra mála; það sýna
bezt uppkasts-ákvæðin 1908, sem
áður voru nefnd; kaupfáninn átti
að geta orðið sérstakur þótt kon-
ungsvald, utanrikismál og hermál
væru sameiginleg mál. Að vér
hefðum sérstakan herfána kynni
að vera ósamrímanlegt við nú-
verandi fyrirkomulag á ríkisrétt-
arsambandi landanna, en herfána
óskum vér ekki að hafa, að
minsta kosti ekki fyr en vér höf-
um her. — Sérstök íslenzk eftir-
litsskip með fiskveiðum, til þess
að gæta landhelginnar, þyrftu
ekki að hafa herfána fremur en
lögreglustjórar á landi.
Af þessu, sem nú hefir verið
tekið fram, virðist þá mega álíta,
að það sé full þörf á því fyrir
oss, enda almennur vilji þjóð-
arinnar, að hún fái sem allra
fyrst löggildan þjóðfána, er sé
algildur farfáni hennar;
að næsti alþingi bæri þess vegna
að setja lög um slíkan fána,
og
að alt útlit sé fyrir það, að slík
lög öðlist staðfestu konungs og
farfáni vor verði síðan fús-
lega viðurkendur af öðrum
þjóðum.
Matthías Þórðarson.
Árni Eggertson fór í gær í 10
daga skemtiferð upp um Borgarfjörð.
í för með honum er dr. Guðm. Finn-
bogason.
bragliðir ( -X —X), en við og við
skiftist á hnig og stig og hefir brag-
fræðingurinn Sievers gert töflu
yfir nokkur helztu fornyrðislags-
kvæðin, er sýnir hlutföll braglið-
anna. Má af þeírri töflu sjá, hvað
látið hefir bezt í eyrum forn-
manna og margt af því læra. T.
d. má í ýmsum kvæðum Jónasar
Hallgrímssonar, er notar oft forn-
yrðislag, benda á ýmsar ljóðlín-
ur, er rangt eru kveðnar undir
fornyrðislagi, og eins er í kvæð-
um ýmsra nútíðarskálda vorra.
Þar -úir og grúir af forskeytum
(Auftakt), er sjaldgæf eru í forn-
um skáldskap, ennfremur eru
þar ýms áherzlulaus atkvæði, svo
að ljóðlína í nútíðarfornyrðislagi
er oft miklu lengri en vel fer á.
Aðalkostur fornyrðislagsins er
einmitt, hve stuttorður og gagn-
orður þessi bragarháttur er. Brag-
fræðin er því mjög mikilsvert
atriði fyrir upprennandi skáld
vor og ef vænta á nokkurra ný-
unga í íslenzkri kveðandi verða
skáldin að kunna bragfræði til
þess að geta drotnað yfir brag-
háttunum. Flest þeirra þekkja
ekki bragfræði, en kveða þó oft-
ast rétt, en fylgja þá bragarhátt-
um þeim, er þeir hafa lært af
kvæðum annara skálda, íslenzkra
eða erlendra. Háeyrardrápa Gests,
er minst hefir verið á, er kveðin
undir fornyrðislagi, en Gestur
hefir í þessu kvæði breytt til frá
venju og kveðið með endarími
2. og 6., 4. og 8. ljóðlínu, er fer
mjög vel á (í raun 0g voru 1.
og 3., 2. og 4. langlínu (langzeile),
eins og Sievers vill lesa fornyrð-
islag):
»Skamt fyrir utan
sker og boða
tuttugu ferjur
fljóta á bárum,
ætla sér búinn
beinan voða,
fáráðar, líkt og
fuglar í sárum.<
Annað nýmæli Gests er það
einnig, að hann kveður hrynjandi
hátt með endarimi í útigangsvísu
sinni Sumargleði-
Mest er yndi á okkar landi
yfir víðar sveitir ríða,
upp frá strandar eyðisandi
inn til fríðra dalahlíða,
hitta vildarvin að kveldi,
vaka og spjalla um heima og geima,
svo hjá morgunsólareldi
sofna, gleyma og undur dreyma.
í hrynjandi hætti eru, eins og
kunnugt er, 8 atkvæði i ljóðlínu,
en hann er án endaríms þarsem
hann kemur fyrir (í Háttatali,
Hrynhenda Arnórs, í Lilju og
víðar).
Dróttkvœður háttur hefir alla
tíð þótt mjög viðhafnarmikill og
er enn notaður í íslenzkum skáld-
skap, en hefir lotið breytingum
tungunnar. Gestur hefir kveðið
dróttkvæðar vísur og kveðið tvær
að fornum sið, kveðið við seim,
aðra um Magnús landshöfðingja
áttræðan,81) hina um ófriðinn og
er hún þannig32):
Skelfing skekur álfur,
skot dynja, menn hrynja;
einstæð inni bíður
aum kona, dauðvona.
Mannkyn mænir, stynur,
má eigi sköp sveigja;
heimslif hrjáir ávalt
hörð nauð og vís dauði
— hörð nauð og vís dauði.
I þessari vísu er alls gætt að
fornum sið: sexkvæðar ljóðlínur,
höfuðstafur á 1. samstöfu, stefið
(viðkvæðið) 0g vísan ertvískelfd.
Gestur hefir enn kveðið harðskeytta
vísu, er hann nefnir svo, og var
uppáhaldskveðandi Jóns Arasonar
biskups83) og gert dansvísu (Al-
gleymingur) undir tröllaslag hin-
um forna.84) Sumir af þessum
háttum eru svo erfiðir viðureign-
ar og hæfa helzt lausavísum,
eins og drepið hefir verið á, að
lítt tækilegt mun vera að endur-
lífga þá.
Hólamannalag kallar Gestur
þann íslenzka alþýðuhátt, erkvæði
hans Hólamannahögg85) er kveð-
ið undir. Er sá háttur æfagamall
81) Lögrétta 2. nóv. 1916.
8I) Lögrétta 6. jan. 1915.
8Í) Afmælisvísur til Þorsteins
Gíslasonar (fimtugs), Lögréttu 31.
jan. 1917.
34) Ljóðleikar, Óðinn IX, 2.
85) Skírnir 1915, 4.