Ísafold - 14.07.1917, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
Heildsala.
t __
Arni Eiríksson
Tals, 265 og 554 Pósth. 277.
Smásala
3
Vefnaðarvörur, Priónavörur mjög íjölbreyttar. —
■QD
Saumavélar með fríhjóli
og
5 ára verksmiðjuábyrgð.
Smávörur er snerta saumavinnu og hannyrðir.
Þvotta- og hreinlætisvörur, beztar og ódýrastar.
T ækif ærisgjafir.
Bakka-læknishérað, en hinn
hlutinn haldi gamla nafninu.
9. Stofnun húsmæðraskóla á
Norðurlandi.
10. Frv. er komið fram í neðri
deild, frá Einari á Geldinga-
ingalæk, um einkasölu lands-
stjórnarinnar á sementi.
11. Jör. Brynj. ber fram frv.
um, að stjórninni veitist
einkaheimild til innflutnings
og sölu á kolum til landsins,
að ófriðnum loknum.
Stjórnin sjái um, að jafnan séu
til nægar kolabirgðir í landinu.
Kolin selur hún kaupféJögum,
bæjar- og sveitafélögum, kaup-
mönnum og öðrum, samkvæmt
nánari reglum, er stjórnin setur.
Til þess má verja fé úr lands-
sjóði eða taka peningalán. Sér-
stakur reikningur skal haldinn
yfir kolaverzlunina, og skulu
endurskoða þann reikning 2 menn,
annar kosinn af Alþýðusambandi
íslands, en hinn af Útgerðar-
mannafélaginu í Reykjavík. Yfir-
skoðunarmenn landsreikninga
yfirlíta og reikningana. Stjórn-
inni er skylt að hafa jafnan góð
skipa- og húsakol, og skipakol
sérstaklega á höfnum, þar sem
skipakomur eru tíðar. Lands-
stjórnin leggur á kolin, auk alls
tilkostnaðar, 1 kr. og 50 au. á
hverja smálest og rennur arður-
inn í landssjóð. Engum örðum
en stjórninni er heimilt að flytja
til landsins kol eða afhenda í
landhelgi. Þó má selja á upp-
boði kol úr skipi, sem strandar,
ef landBtjórnin á ekki kolin, en
fyrir hverja smálest af slíkúm
kolum fær landssjóður 2 kr.
Olöglegur innflutningur á kolum
varðar alt að 100.000 kr. sekt-
um til landssjóðs, og kolin skulu
upptæk. Vörutollur af kolum
fellur niður þegar stjórnin byrj-
ar kolaverzlun.
Tilgang frv. segir flm. vera
bæði að afla landssjóði tekna, er
hann áætlar 150 þús. kr. á ári
fyrst um sinn, og svo að loga
almenning við að greiða óeðlilega
hátt verð fyrir þessa lífsnauðsyn,
eins og átt hafl sér stað undan-
farin ár.
12. Frv. um stefnufrest til ís-
lenzkra dómstóla, flytja 4
lögfræðingar í neðri deild,
með Einar Arnórsson í broddi
fylkingar.
Er þar safnað á einn stað
ákvæðum um stefnufresti, og
ýmsar breytingar gerðar á forn-
um réttarfarsákvæðum um þetta
efni, sem nú er úrelt eða aldrei
hafi átt hér við, stefnufrestur
ýmist styttur eða lengdur frá því
sem nú gildir, eftir sem hér þyk-
ir hentast eftir staðháttum.
Sjáltst&ðismálið.
Till. til þingsál. um skipun
nefndar til íhugunar sjálfstæðis-
málum landsins var samþ. með öll-
um atkvæðum í N.-deild.
Magnús Pétursson hafði fram-
sögu í málinu, en aðrir tóku ekki
til máls. Ræða hans er birt ann-
arstaðar í blaðinu.
í nefndina voru kosnir með
hlutfallskosningu:
Þórarinn Jónsson, Matth. Olafs-
son, M. Pétursson (form.), Bjarni
frá Vogi (ritari), Ben. Sveinsson,
Jón Jónsson og Magnús Guð-
mundsson.
Sjálfstæðismálið.
Framsöguræða Magnúsar Pét-
urssonar um skipun nefndar til
að íhuga, hvernig vér bezt meg-
um ná fullveldi í öllum vorum
málum:
Það er næsta óþarft að fjölyrða
mikið um þessa tillögu, því það
mætti segja að orðalag hennar
segði alt sem segja þarf, en það
mun samt viðkunnanlegra að láta
henni fylgja nokkur orð.
Eg býst við því að hv. alþingis-
menn flestir hafi látið á sér heyra
og heyrt það annarsstaðar frá, að
aðalstarfsvið þessa þings væri það,
að sjá um að þjóðin hefði nóg
að bíta og brenna og myndi því
þar að mestu markaður bás, en
lítt myndi 'hægt að hugsa um
annað en yfirstandandi og yflr-
vofandi þjóðarvandræði. Þetta er
auðvitað að mestu rétt. En þó
teldi eg það ekki vansæmdarlaust
þessu þingi ef það liti ekki nokk-
lengra og hefði ofurlítið víðari
sjóndeildarhring.
Undanfarin ár höfum vér verið
að reyna það tvent að mér finst,
að verja landsréttindi vor og að
ná undir oss þeim málum, sem
Danir umboðslaust og því rang-
lega hafa farið með fyrir okkar
hönd. Erfiðlega heflr þessi bar-
átta gengið, og hefir það þá ekki
sízt valdið árangursleysinu að
vér höfum lítt getað orðið sam-
mála um það hingað til hvers
vér ættum að krefjast eða á hvern
hátt vér ættum að fá kröfum
okkar framgengt.
Eg ætla samt að gera ráð fyrir
því að fyrir öllum eða allflestum
úr öllum flokkum hafi blasað
sama endatakmarkið, fullkomin
yfirráð yfir öllum ökkar mdlum og
algert fullveldi. Að víou virðist
svo sem þetta endatakmark hafl
í sumra augum verið nokkurs-
konar Utopia, eða eftirsóknarvert
draumaland.
Til hafa einnig verið þeir menn,
sem álitið hafa þetta endatak-
mark skýjaborg eina, en óhugs-
andi er að þeir hafi verið margir.
Nú verður að álíta að rás við-
burðanna hafi sparkað oss miklu
nær markinu, sem innanlands-
reipdráttur og skilningsleysi Dana
hafa bægt oss frá, því ekki er
hægt að neita því, að sem stend-
ur höfum vér miklu meira sjálf-
stæði en verið hefir, eða ef það
er ekki sjálfstæði þá er það þó
að minsta kosti sjálfrœði. Sjálf-
stæði í orði hefir oss að vísu ekki
aukist, en því meira á borði.
En þessu sjálfstœði er þannig
varið, að ef vér ekki erum vel
vakandi og á varðbergi, þá ber
það osb ekki að sjdlfstœðinu, —
heldur mun sækja aftur í sama
horfið þegar núverandi ófriðar-
ástand líður hjá. En samband
vort við Dani, eins og það hefir
verið, er auðvitað alveg óviðun-
andi og getur ekki komið til
mála að nokkur Íslendíngur láti
sér detta í hug að búa við það
framvegis, og megum vér því
ekki láta undir höfuð leggjast að
ráða þegar ráðum okkar í þessu
efni hvað gera skuli, svo ekkert
tækifæri gangi úr greipum vor-
um.
Eg býst við því, og það gera
einnig margir menn fróðari mér
og getspakari um slíka hluti, að
þegar friður verður Baminn, þá
muni þjóðirnar koma sér saman
um einhverja þá skipun ianda og
ríkja í Norðurálfunni sem ætluð
verði til frambúðar, og muni erf-
iðara, ef ekki ómögulegt síðar-
meir að fá komið til leiðar nokk-
urri breytingu á þeirri skipun.
Við væntanlega friðarsamninga
getur því orðið tœkifœrið til þess
að fá öllum kröfum okkar fram-
gengt, bara ef við stöndum allir
saman og höfum Jag á að koma
ár okkar fyrir borð.
Að þá sé tœkifœrið er margt
sem bendir til, og þá ekki sízt
það, að nú virðirt vera los á öll-
um landa og ríkjasamböndum og
stóru ófriðarþjóðirnar, sem mestu
hljóta að ráða um slíkt, hafa hvað
eftir annað lýst yfir því að smá-
þjóðirnar eigi sjálfar að ráða
samböndum sínum og stjórn og
að hvert þjóðerni hafi þar jafnan
rétt til þess að segja til hvernig
það vilji að því sé stjórnað.
Það virðist því liggja í augum
uppi að þar með sé viðurkent,
að vér höfum sjálfir rétt til að
kveða á um hvort vér viljum vera
í sambandi við önnur rlki eða
standa einir, og þá einnig rétt til
að ákveða í hverskonar sambandi,
ef um samband yrði samkomulag.
Það getur varla verið nokkrum
vafa undirorpið að Danir viður-
kenni þetta einnig nú orðið, því
hvorirtveggja, Danir og íslend-
ingar, munu nú orðið nokkru
fróðari um nauðsyn og nytsemi
sambands landanna, heldur en
var fyrir ófriðinn.
íslendingar munu nú allir hafa
sannfærst um, að vér höfum bæði
getu og gáfur til þess að fara
með öll okkar mál, án íhlutunar
annara, og augu Dana ættu einn-
ig að hafa opnast fyrir þvi, að
það eitt að þeir að fullu viður-
kenni þetta getur haldið við sam-
bandi milli ríkjanna lslands og
Danmerkur.
Það hefir verið gert ráð fyrir
því, að þetta þing gerði verulega
gangskör að því að fá íslenzkan
siglingafána, og er það auðvitað
svo sjálfsagt, að naumast ætti að
þurfa mikið um það að ræða. —
Að sjálfsögðu erum vér einhuga
um það. Minsta kosti bendir til-
lagan einmitt til þess. En fáninn
er ekki nema eitt spor í áttinn,
og því alls ekki takandi í mál.
að þingið ekki ráði ráðum sínum
um hin önnur fullveldismálin.
Vér tillögumenn teljum auðvit-
að sjálfsagt að þessi tillaga verði
samþykt í einu hljóði, því fyrsta
og helzta skilirðið til þess að
koma fram vilja okkar er, að
vér stöndum óskiftir. Enda dettur
víst engum annað i hug, þar sem
tillaga þessi er í fullu samræmi
við yfirlýsingu ráðuneytisins, þeg-
ar það tók við stjórn landsins,
þar sem hæstv. forsætisráðherra
þá lýsti því yfir, að stjórnin vildi
vinna að því af fremsta megni,
að þjóðin næði fullum yfirráðum
yfir öllum sínum málum. Nú vona
eg verði tækifæri fyrir hæstvirta
stjórn að sýna að henni hafi verið
full alvara.
Ef eg hefði getað við það ráðið
þá hefði eg kosið helzt að sam-
hljóða tillaga hefði jafnsnemma
komið fram í hæstvirtri efri deild,
en þó eg hafi borið mál á það
við einstaka menn úr efri deild,
þá hefir enn ekki orðið úr þvi,
en eg er þess fullviss, að þess
verði ekki langt að bíða frá jafn-
völdu liði eins og þar er saman
komið. Sú deild mun aldrei verða
eftirbátur í því að sýna að vér
viljum standa einhuga og sam-
taka í því að ná öllum vorum
málum í eigin hendur og fá viður-
kenningu fullvéldis vors.
Engum getur heldur komið á
óvart þó þessi tillaga kæmi fram
og öllum ætti að vera það gleði-
efni. Samþyktir á héraðsfundum
í Strandasýslu og reyndar víðar,
bentu ótvírætt í þá átt, að þessu
yrði hreyft. Og eg vildi að end-
ingu óska þess, að allir hv. al-
þingismenn gætu orðið jafn-ein-
huga og óskiftir í þessu eins og
kjóséndur mínir eru. Þá verður
góður árangur af þessari nefndar-
skipun og drengilegur afspurnar
utanlands og innan.
Athugasemdir.
í ritgerð hr. stórkaupmanns Garð-
ars Gíslasonar, sem birtist í 42. tbl.
ísafoldar þ. á. heíir haun tekið npp
útdrátt úr skýrslu um Kaupfélag
Þingeyinga fyrir 1915 (sbr. Tímarit
islenzkra samvinnufélaga III 1916).
Útdrátturinn er svo hljóðandi: »—
— vörur útlendar og innlendar seld-
ar það ár fyrir kr. 442.256.97. Verzl-
unarágóði kr. 8630.93 eða tæplega
2°/0 af verzluninni. Þó sést ekki á
reikningsskilunum að af ágóðanum
sé búið að leggja til hliðar fyrir
fyrningu húsa og óvissum sknldum«.
A útdráttur þessi að sýna hve ágóði
af verzlun félagsins hafi verið lítill,
eða máske alls enginn.
Líklega er það af ókunnugleika
höfundarins, þó undarlegt sé, hvern-
ig hann dregur ályktanir af nefndri
skýrslu um K. Þ. í tfmaritinu. —
Skýrsla þessi segir nefnilega alls
ekki neitt um það, til eða frá, hver
ágóði hefir orðið af kaupfél^gsverzl-
uninni þetta umrædda ár, að því
undanteknu, að »úthlutaður ágóði og
fjárhæðir til sjóðauka« hefir verið í
árslok (fært yfir til næsta árs) kr.
8639.93.
Fyrst er nú það, að K. Þ. er
pöntunarfélag að mestu leyti og
hefir »söludeild« aðeins að öðrum
þræði. Allar pantaðar vörur fá fé-
lagsmenn með kostnaðarverði, að
viðbættu lágu varasjóðsgjaldi. Getur
hver félagsmaður sjálfur reiknað út,
hve mikinn hagnað hann telur sér
á þeim viðskiftum, móts við verzl-
un við kaupmenn. Liggja engar
skýrslar opinberlega fyrir um það.
En hlægilegt þætti það í Þingeyjar-
sýslu ef einhver færi að bisa við að
sanna að slíkur hagnaður væri jafn-
vel innan við 10% til jafnaðar. í
söludeildinni er vöruverð að jafnaði
lægra en kaupmanna verð. Þó var
félagsmönnum úthlutað i ágóða næst-
liðin 5 ár um 9% til jafnaðar aí
vöruúttekt þeirra þar, °og á sama
tima rnikið bættur hagur söludeild-
arinnar innbyrðis.
Verð fyrir allar útfluttar vörur fá
félagsmenn eins og þær seljast, að
frádregnum kostnaði og lágu vara-
sjóðsgjaldi. Um ágóða þar er sama
að segja óg á pöntuðu vörunum. —
Sláturfjárafurðir eru helztu vörurnar
og hefir aðsókn að félaginu með
sláturfé stöðugt verið svo mikil sem
sláturhús þess hefir getað tekið á
móti, og árlega farið vaxandi hlut-
fallslega móts við kaupmenn, Næst-
liðið haust nam sláturfé félagsins ná-
lægt ®/5 alls sláturfjár á félagssvæð-
inu. Bendir þetta á, hvernig sú
verzlun hefir þótt bera sig.
Það sem hr. G. G. dregur út úr
skýrslum um hin kaupfélögin hlýtur
að vera á svipuðum misskilningi
bygt. En þar munu kunnugir menn
svera til.
Þessari ritgerð hr. G. G. er beint
sem deilugrein á móti öðrum mönn-
um, sem sjálfsagt svara henni og
væntanlega hrekja hana í öllum að-
alatriðum. Eg hefi því litla hvöt
til, né heldur tíma, að leiðrétta öllu
fleira í henni. Þó vil eg drepa á
ein tvö atriði önnur.
Hr. G. G. segir á einum stað í
sama tölublaði: »Eftir því sem inn-
lenda verzlunin færðist í betra horf,
urðu ókostir pöntunarfélaganna aug-
ljósar'i — — —. Menn gátu eigi
sjálfir valið sér vörurnar, en treysta
algerlega á útlenda umboðsmenn i
þvi efni, bæði hvað verð og tegund
varanna snerti, og varð að taka við
því sem frá þeim kom, þótt það
væri eigi í allra hæfi«.
í þessu er einungis eitt sannleiks-
korn. Það er satt og skiljanlegt að
í pöntun er óþægilegt að hafa vefn-
aðarvörur og ýmsar smærri kram-
búðarvörur, sem selja þarf eftir einkar
þörfum og smekk, Þessvegna hafa
líka sum pöntunarfélög sett á stofn
söludeild við hliðina, og hafa þau
þá bætt úr þessum annmarka. En að
öðru leyti eru þessi ummæli hr. G.
G. hrein öfugmæli. Áður en pönt-
unarfélögin komu, höfðu menn ekki
aðrar vörur um að velja en þær, er
kaupmenn völdu og réttu að mönn-
um, fábreyttar vörur og oft illa »við
hæfi«. K. Þ., sam er elzt félaganna,
breytti hér strax um til stória bóta.
Við útveguðum þegar á fyrstu ár-
um verðlista og »Kataloga« með
myndum, og stundum bein sýnis-
horn frá stórverzlunum í Englandi
og Danmörku, höfðum þetta til
sýnis og leiðbeindum félagsmönnum
í því að velja, hverjum eftir sínu
hæfi, svo sem framast var unt, eink-
anlega ýms búskaparáhöld. Má þar
tilnefna fyrst eldstór, sem varla
þektust þá í sveit á íslandi. Þær