Ísafold - 14.07.1917, Blaðsíða 3

ISAFOLD
1
innleiddi félagið á tiltölulega stuttum
tíma, á nærfelt hvert heimili á fé-
lagssvæðinu. Munu eldstórnar verða
taldar þýðingarmikill Jiðnr í okkar
mentiingarsögu. Svipað var utn skil-
vindur nokkru síðar. Og mörg fleiri
áhöld mætti nefna. Dæmi voru tíl,
að jafnvel verzlunarstjórar, sem vildu
útvega sérstök áhöld til eigin heim-
ilis, pöntuðu þau í K. Þ. — Af
matvöru innleiddi K. Þ. þegar á
fýrstu árum til almennrar notkunar
haframjöl og hveitimjöl, sem ekki
þektist áður, að minsta kosti norðan-
lands, nema hvað »hveiti« (flour)
var keypt í pundatali á betri heim-
ilum fyrir dýra dóma. Sama var
og um regluleg hrísgrjón áður en
K. Þ. kom upp. Félagsmenn urðu
fyrstir til að taka þessar vörur til
heimila sinna i heilum sekkjum.
Þegar svo einhver vara ekki lík-
aði, var rekist i því við félagsstjórn
að fá aðra betri. Með þessn óx við-
leitnin ekki einungis til þess að fá
betri og hentugri vörur, heldur og
til vöruþekkingar, sem eg ,varð litið
var við að kaupmenn hér hefðu þá.
Þegar á fyrstu árum K. Þ. var verzl-
un félagsins að miklu leyti vikið til
Englauds í stað Danmerkur, og var
það nýmæli, nema ef til vill hér í
Reykjavík. Var þetta til mikilla hags-
muna og umbóta fyrir vöruvalið.
En að visu meðfram sprottið af póli-
tiskum ástæðum (1882—1890).
Eg efast ekki um að kaupfélög
þau, sem risu upp skömmu á eftir
K. Þ., hafi haft svipuð áhrif í sin-
um bygðarlögum. En um þessar
mundir fara að rísa upp norðanlands
innlendir smákaupmenn (»borgarar«
svokallaðir). Sigldu þeir að ýmsu
leyti í kjölfar kaupfélaganna, lærðu
helzt, það lítið þeir kunnu, af þeim,
og uxu upp í skjóli þeirra. Voru
þá eigi all-litlir samhugir með þeim
og kaupfélögunum. En af þeim man
eg ekki til að kaupfélögin gætu
lært neitt að gagni, eins og ekki
var von.
Loks segir hr. G. G. í sömu rit-
gerð: »--------— láta mun nærri
að tvö kaupfélög af hverjum þrem-
ur, sem stofnuð hafa verið, hafi hætt
að starfa eða farið á höfuðið«.
Það mun nú verða hægt að grafa
upp hið sanna í þessu með fyrir
höfn og tima, sem eg hefi eigi ráð
á að sinni. En eg er þessu samt
kunnugii en hr. G. G. og veit, að
hann mælir þetta út í bláinn. Hins
vegar kannast eg við að nokkur til-
finnanleg dæmi nm gjaldþrota kaup-
félög, og vill svo einkennilega til
um þau lökustu þeirra, að þar stóðu
»verzlunarfróðir« menn (áður kaup-
menn) fyrir félögunum. Væri álíka
rétt að draga af því þá ályktun að
»verzlunarfróðir« menn mættu helzt
ekki snerta á kaupfélagsskap, eins og
ályktanir hr. G. G. út af barnasjúk-
dómum kaupfélagsskaparins. Benda
mætti líka á sömu barnasjúkdóma
hjá hinni ungu og efnilegu kaup-
mannastétt vorri og sást þar vottur
til í hinni löngu runu af þrotalýs-
ingum í Lögbirtingablaðinu. Nú
virðast þessir sjúkdómar að mestu
úr sögunni hjá báðum pörtum, kaup-
mönnum og kaupfélögum, og mega
kaupmannasinnar að minsta kosti vel
við una að þetta fallist í faðma. En
kannast verður við það, að nú síðan
þessi hernaðarvandræði og dýrtið
hófust og þrengdu hag margra lands-
manna, hefir ekki verið ðnnur eins
blómaöld fyrir kaupfélög eins og
fyrir kaupmenn. Þeir hafa vafalaust
yfirburðina i því >at fiske i rört
Vand«.
P. t. Reykjavík, 10. júlí 1917.
Pétur Jónsson.
KveSja til ,17. júni‘.
Eg vona að það sé með sam-
þykki flestra, og að minsta kosti
í engra óþökk, er eg fyrir hönd
okkar hér austan fjalls tek mér
umboð til að færa söngfélaginu
»17. júní« alúðar þakkir fyrir þá
ágœtu skemtun, er það veitti okk-
ur með komu sinni í gær og söng
sínum á þrem stöðum — Sand-
hól, Þjórsártúni og Eyrarbakka.
Það er margbúið að lofa að
makleikum hinn ágæta söng
þessa félags, að þar hefi eg
engu við að bæta, enda vant-
ar mig flest skilyrði til 'þess
að geta dæmt af þekkingu um
söng þess. Og þó að einhverjir
smáagnúar kynnu að hafa verið
á söng þeirra í gær, fremur en
þegar þeir koma þrautæfðir og
uppdubbaðir upp á söngpallinn i
Reykjavílc, þá er slíkt ekki orða-
vert og sízt tiltökumál, þar sem
söngmennirnir verða að hendast
eins og þeytispjöld á milli söng-
staðanna, með öll vitin full af
moldarryki.
En þetta er mér óhætt að segja
að söngfélagið »17 júní« veitti
okkur hér eystra óumræðilega
skemtun með söng sínum í ,gær,
skemtun sem við alveg vafalaust
minnumst lengi og búum lengi
að. —
Allur fjöldi áheyrendanna á
öllum stöðunum, sem þeir sungu
á, hefir aldrei fyr átt kost á að
heyra það hezta sem til er í land-
inu í þessari grein. Mér er vel
um það kunnugt, að allur þorri
fólks hér eystra er mjög söng-
elskt, og að talsvert er hér um
slóðir unnið að framförum í þeirri
grein. En hvernig eiga nokkrar
verulegar framfarir að geta orð-
ið, ef fólkið aldrei fær að heyra
það bezta, fær þannig ekkert tak-
mark að keppa að, og stendur
máske í þeirri skökku skoðun, að
það sé bezt sem það gerir sjálft.
Það væri því að minu áliti
stórnauðsyn á því, að svona lag-
aðar heimsóknir ættu sér oftar
stað. — En hér sem oftar strand-
ar náttúrlega á féleysinu. Enginn
maður getur með sanngirni ætl-
ast til þess að þetta ágæta söng-
félag leggi á sig mikla fyrirhöfn
og að auki stór fjárútlát, eins og
í þetta sinn, bara til þess að
gleðja sér alveg óviðkomandi fólk.
Eg þóttist raunar sjá það á söng-
mönnunum í gær, að vinnuna
mundu þeir með gleði leggja fram
endurgjaldslaust, en kostnaðinn
hljóta þeir að verða að fá upp-
borinn.
En hver borgar? Einstakir
menn hafa varla efni á því, og
erfitt mundi að safna fé í þessu
skyni. — En sveitafélögin þá,
sýslufélögin, eða kanske lands-
sjóður? —
»Hm, hvað ætli hann Bárður
fóstri minn segi þegar eg fer að
dansa^ á Búrfelli, en engin er til
smjörskafan og alt er farið úr
sánum«. Þetta verður ekki látið
í askana, piltar. En, án gamans
hygg eg nú að flestir þeir, sem í
gær hlustuðu á söngfélagið »17.
júní« hafi fundið það og skilið,
betur en máske við flest önnur
tækifæri, að þau eru sönn þessi
gömlu orð, að »maðurinn lifir
ekki af einusaman brauði«, að
það er til nokkuð sém heitir
»andlegur matur«, og að í raun
og sannleika er nokkru kostandi
til að afla sér þeirrar nautnar. —
Og mín persónulega sannfæring
er það, að ótal inargt sé styrkt
af opinberu fé, sem ekki afiar
fólkinu til líka eins varanlegs
gagns og gleði eins og söngskemt-
unin sem »17. júní« gaf okkur
hérna fyrir austan fjallið í gær.
Um leið og eg svo, samkvæmt
áður sögðu, skoða mig sem full-
trúa allra þeirra er viðstaddir
voru söngskemtanirnar i gær hér
eystra, ætla eg að hugsa mér
söngfélagið »17. júní« fólgið í
einni persónu — og þá líklega
helzt i hinni föngulegu þersónu
formannsins, tek eg svo í
persónu hans allan »17. júní« í
faðm mér, kveð hann upp á
gamla, góða íslenzka vísu með
einum 6—8 kossum og klappa á
bakið segjandi: »Vertu nú bless-
aður og sæll »17. júní« minn,
þakka þér hjartanlega fyrir kom-
una til okkar austur yfir f jallið í
gær, og hina miklu gleði er þú
veittir okkur — og feginn vil eg
eiga þig að.
9. júlí 1917.
Ólafur Magnússon.
Dýrtiðaruppbót
starfsmanna Sláturfélags Suðurlands.
Á nýafstöðnum aðalfundi Slátur-
félags Suðurlands var samþykt
að veita starfsmönnum félagsins
dýrtíðaruppbót. Vildu fundarmenn
ýmsir við veitingu uppbótarinnar
halda sér við mœlikvarða Alþingis
frá aukaþinginu í vetur leið
(til þess hvatti einna ör-
uggast Lárus Helgason bóndi á
Kirkjubæjarklaustri), en samþykt
var þó uppbót með nokkuð öðr-
um hætti. Hefir heyrst að nokkr-
ir starfsmenn félagsins hafi þá
samstundis gert verkfall, en sátt
komst á, með því að fundurinn
fól forstjóra og framkvæmdar-
nefnd að semja um málið við
starfsmennina, og var síðan gert
það skipulag, er allir undu við.
Er sagt að starfsmenn Sláturfé-
lagsins séu með því eigi verr
haldnir en aukaþingið ætlaðist til
að starfsmenn landssjóðs yrðu.
Slys við hafnargerðina. Verka-
maður við hafnargerð Rvíkur, A s-
valdur- Magnúsaon, varð fyrir
því mikla óláni í fyrradag að skrlka
fótur, er hann ætlaði að stfga upp í
eimreið hafnarlestarinnár og varð
undir vagnhjólunum þann veg, að
snfða varð af honum báða fætur upp
við hné. Er hann, eftlr atvikum, við
bærllega heilsu.
Biskupinn, herra Jón Helgason, er
farinn vestur f Barðastrandarsýslu í
visitaziu. Þar hefir enginn biskup visi-
teráð síðan um miðja 19. öld.
Flóru-farþogarnir eru sumir komnir
til Björgvinjar, en aðrir eru ennþá
staddir í Bretlandi — hvar veit eng-
inn. Meðal hinna síðartöldu er Böðvar
adjunkt Kristjánsson.
Söngfél. »17. júní« fór austur í
söngferðalag á sunnudaginn í bezta
veðri. Voru samsöngvar þess á Kot-
strönd og Eyrarbakka mætavel sóttir,
en miður á Þjórsártúni. — Bráðlega
stendur til, að fólagið haldi einn sam-
söng hór í Rvík.
Skipafregn.
V a 1 u r i n n, varðskipið danska,
kom hingað í gær austan af fjörðum.
Sagt, að hann muni fara héðan til
Danmerkur kringum þ. 20. júlí.
4300 kr. varð eftirtekja Landsspítala-
sjóðsins eftir kvennadaginn 19. júní,
Frá landssímanum.
Vestmannaeyja samband er nú aft-
ur fengið eftir nokkurra mánaða sím-
slit. Var siminn bættur með Við-
eyjarsimanum.
Hjátrúin á gnllið.
Siðustu kaflar þeirrar ritgerðar birt-
ast í ísafold næstu viku.
Floru sökt.
Á sunnudaginn barst hingað sím-
skeyti frá Böðvari adjunkt Kristjáns-
syni þess efnis, að Flora væri kaf-
skotin. En nvar og hvenær greinir
skeytið ekki og hefir eigi frekara um
þenna leiða atburð frézt en að allir
hafi komist af. Auk Böðvars voru
nokkrir aðrir farþegar með Floiu.
f Jóhannes Pétursson
kaupm. á Isafirði, bróðir Gunnlaugs
Péturssonar f. bæjarfulltrúa og þeirra
bræðra, er ný látinn á ísafirði eftir
langa og þunga legu.
Um lausn
frá embætti hefir sótt Davíð Sche-
wing Thorsteinsson héraðslækDÍr á
ísafirði. Er hann elztur þjónandi
lækna landsins.
Kolaskipi sökt.
Seglskipi, sem flytja átti landsstjórn-
inni 6oo smál. af kolum, hefir verið
sökt á leið hingað.
Hagfræöisprófi
yið Khafnarbáskóla hefir ný-
lega lokið Héðinn Valdimarsson
með mjög góðri 1. einkunn (194
stig). Fullvíst mun mega telja,
að hann verði aðstoðarmaður á
Hagstofu íslands.
Molar
frá Aðalfundi Eimskipafélagsins.
Á aðalfundi Eimskipafélags ís-
lands lýsti formaður félagsins yfir
því, að félagsstjórnin hefði gert
tUboð í flak Goðafoss, og væri
því eigi loku fyrir skotið að Eim-
skipafélagið eignaðist Goðafoss
aftur, þó lítil von væri til, að
sjófær yrði hann aftur.
Þetta er nú komið í kring.
Til dæmis um það hve mikla
peninga Eimskipafélagið hefir flutt
iup í landið má nefna að farm-
gjöld og fargjöld skipanna og til-
lag úr póstsjóði Dana nema kr.
915935,33.
Þegar hlutaútboðið 4. septem-
ber 1915 var gefið út, ákvað
stjórn Eimskipafélagsins að gefa
4% I vexti af innborguðu fé. Af
þessu fé hefir stjórnin fengið 4
Va°/o í vexti hjá bönkum hér.
Þessi mismunur nemur kr. 104909
sem færðar eru í vaxtareikning
félagsins.
Alþingi veitti Eimskipafélaginu
strandferðastyrk. Nam hann 1916
kr. 73 325.00, og var skift til
helmingaá rekstursreikningaskip-
anna. Upphaflega hefir líklega
verið svo til ætlast að Goðafossi
yrði talinn til tekna meiri hluti
jessa styrks, en þareð bæði Goða-
foss gekk ekki alt árið og Gull-
foss fekk afarslæma strandferð i
nóvember síðastliðnum, þá ákvað
stjórnin að skifta styrknum jafnt
á milli skipanna.
Jón Brynjólfsson kaupm. kom
með þá fyrirspurn til stjórnar-
mnar, hvort orðrómur sá sem
gengi hér, að einn maður úr fé-
lagsstjórninni hefði fengið ódýr-
ari farmgjöld en aðrir, væri á
nokkrum rökum bygður. Eggert
Claessen svaraði þessu fyrir hönd
8tjórnarinnar og sagði að stjórnin
hef ði gefið endurskoðendu m skýrslu
um þetta mál, sem þeir (endur-
skoðendur) hefðu talið næga. —
Einnig hefði stjórnin skýrt Árna
Eggertssyni frá þessu, og hann
teldi stjórnina hreina af málinu.
Árni Eggertsson skýrði siðan gjörla
frá málinu og voru fundarmenn
alánægðir með þá skýrslu, sem
steindrepur áðurumgetinn orðróm.
Með tilliti til tillögu stjórnar-
innar um 7% arð af hlutabréf-
um til hluthafa, tók formaður
stjórnarinnar það fram, að stjórn-
inni hefði aldrei komið til hugar
að veita svo háan arð, er hún
hefði ekki getað tilfært upphæðir
þær sem tilfærðar eru í tillögu
um skiftingu ársarðsins undir 1.
og 6. lið, og getað dregið eins
mikið og gert var frá bókuðu
eignarverði skipanna.
Erl. símfregnir.
Fri fréttaritara ísafoldar og Morgunbl.
Knihofn, 7. júli.
Þjóðverjar hafa flutt
mikið lið frá Frakklandi
til Austurvígstöðvanna til
þess að stöðva framsókn
Kússa þar.
Þing Ira kemur saman
26. júlí.
Spæuski uppreistarflokk-
urinn hefir kvatt sainan
þingið.
Stórskotalið Bússa hefir
unnið Austurríkismönnum
ákaflegt tjón.
Finsk brennur.
Jafnaðarmenn í Þýzka-
landi hafa krafist aukins
kosningarréttar.
Ktnhöfn, 8. júli.
„Berliner Tageblatt* viU
láta koma á samsteypu-
ráðuneyti í Þýzkalandi.
Buist við því að ríkis-
kanzlarinn muni verða að
segja af sér embætti.
ræðu, sem hann nýlega
flutti, hélt hann fast fram