Ísafold - 27.04.1918, Blaðsíða 1

K«mur út 1 — 2
{ vikti. Verðárg.
•i kr., eriendis 7'/2
kr. e5a 2 dollarjborg-
lsfc fyrir miðjan júlí
erlendk fyrirfram.
Lausasala lOa. eint
Uppsögn ^skrifl,
bundin vlS áramót,
er óglld nema kom-
in só tll útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld
laus við blaSiS.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjórl: Úlsfur Bjarnsson.
Talsími nr. 455.
XLV. árg.
Reykjavík, laugardaginn 27. apríl 1918
18. tölublað
V
M i n n i s 1 i s t i.
.Alþý&ufól bókasafn Templaras. B kl. 7—8
!>v*r}?arHtjóraí»krifst. opin dagl. 10 12 og 1 H
Bœjarfó^etaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—5
Kœjargialdkerinn Laufásv. 5 kl. 10—12 og 1—5
lilancUbanki opinn 10—4.
KÆ.VM. Lestrar-og skrifstofa ÖArd.—lOat&d
Alm. fundir fid. og sd. 8*/a sibd.
Landakotskirkja. ÖuÖsþj. 9 og 8 A helgam
Laudakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Lindsbankiun 10—8. Bankastj. 10—12
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. ÚtlAn 1—B
ILandsbúna&arfóiagsskrifstofan opin frA ^2—2
LaiidsféhirMr 10—12 og 4—5.
Landssíminn opinn daglangt (8—H) virka <Ux$:b
halga daga 10—12 og 4—7.
'Listasafnið opiö á sunnudögum kl. 12—2.
INáttúrugripasafni& opib 1 »/a—2»/a A sunnud.
PósthúsiÖ opih virka d. 9—7 sunnud. 9—1.
BamAbyrgö Islands kl. 1—6.
sBbjórnarrá&sskrifstofurnar opnar 10—4 dagl
Talsimi Reykjavikur Pósth.8 opinn 8—12.
TiúlstabahœliO. Heimsóknartimi 12—1
^OmenjasafniO opib sd., l^1/* - l1/*
J^jó&Hkjalasafnih op 0 snnnud., þriójud. og
fimtu iaga kl. 2.
(
t
Síra Friðrik J.Bergmann.
I hópi Vestur-íslendinga hefir mest
Sborið á þrem mönnum í augutn vor
hér heima, og þeir hafa mestar
samúðaröldur vakið á þessu landi.
Þeir eru hver öðrum gagnólíkir. Einn
er skáldið Stephán G. Stephánsson,
:sem var heiðursgestur íslenzkrar
þjóðar í fyrra sumar. Annar er Dr.
Jón Bjarnason, prédikarinn mikli og
stofnandi kirkjufélags Vestur-íslend-
inga, sem er látinn fyrir fáum árum.
Þriðji maðtirinn er síra Friðrik J. Berg-
mann, sem mestur fræðari hefir ver-
ið isfenzkra manna vestan hafs. And-
látsfregn hans barst hingað fyrir
íáum dögum.
Sira Friðrik Bergmann var fæddur
í Garðvík á Svalbarðsströnd 15.
apríl 1858. Vorið 1874 tók hann
inntöknpróf í lærðaskólann hér í
Reykjavik, en kom aldrei í skólann-,
og fluttist árið eftir til Vesturheims.
Latínuskólanám stundaði hann við
skóla norsku sýnódunnar í Decorah
og lauk þvi 1881. Þá var hann
fyrst við verzlun, en tók því næst
að leggja stund á guðfræði, 2 ár við
háskólann í Kristjaníu, og 1 ár við
prestaskóla í Philadelphiu. 1886
vigðist hann og gerðist prestur is-
lenzku safnaðanna í Norður Dakota
innan vestur-islenzka kirkjufélagsins.
1887 gekk hann að eiga frændkonu
sina Guðrúnu Ólöfu Thorlacius,
4óttur síra Magnúsar Thorlacius, og
lifir hún mann sinn ásamt fjörum
börnum þeirra. í september 1902
lét hann af prestskap í Dakota,
fluttisf norður til Winnipeg og gerð-
ist þar kennari i islenzkum fræðum
við Wesley College; vestur-islenzka
kirkjufélagið kostaði þá kenslu á
á þeim árum. Jafnframt gerðist
hann prestur Tjaldbúðarsafnaðar í
Winnipeg, og var það til dauðadags.'
Kirkjufélagið svifti hann kennarastöð-
unni 1908, af því að þá voiu guð-
íræðiskoðanir hans mjögj farnar að
yíða bág við þá stefnu í trúmálum,
er forseti þess, sira Jón Bjarnason,
hélt fast fram. En starf sira F. B.
við skólann hafði verið honum til
svo mikillar eflingar, að stjórn skól-
ans tók að sér kostnaðinn við þessa
kenslu og lét sira F. B. halda henni
áfram. Ritstjóri »A!damóta« árrits
Kirkjufélagsins var hann, meðan
það rit kom út. 1906 stofnaði hann
mánaðarritið »Breiðablik«, og hélt þv'
út til 1914. 1909 gekk hann úr
vestur-islenzka kirkjufélaginu, ásamt
nálægt þriðjungi kirkjufélagsmanna,
fyrir megnan ágreining i trúmálum.
Síra Friðrik Bergmann tók við
prestskap sínum sem ihaldssamur
guðfræðingur. Það er hálfskringi-
legt nú að minnast þess, að fyrsti
ágreiningurinn, sem kom upp milli
hans og síra Jóns Bjarnasonar, var
út af því, að síra Friðrik fann að
þvi, á kirkjuþingi á Garðar 1886, að
»Sameiningin« væri ekki vel »lút-
ersk«. Sumt af þvi, sem hann tal-
aði og ritaði á fyrstu prestskapar-
árum sínum, var af furðu ihalds-
sömum toga spunnið. Sjálfsagt herti
það nokknð á honum í þá áttina,
að mótspyrna var nokkuð rík í
bygðarlagi hans gegn kirkjufélaginu
á þeim árum — alt aðrar hugsjón-
ir en þær, sem kirkjufélagið var
fulltrúi fyrir, voru þar að reyna að
láta á sér bæra.
En þekkingarþorsti mannsins var
óslökkvandi. Aðalástríða hans var
sú að kynnast nýjum hugsunum.
Það reið baggamuninn. Það gjör-
breytti andlegu lifi hEns. Og þrátt
fyrir jihaldsemina, sem svo mikið
varð vart við hjá honum um þetta
leyti, er engmn vafi á því, að hug-
ur hans var betur undir breytingar
búinn en margra annara. Hann
þakkaði það kennara sinum, prófess-
or Fr. Petersen i Kristjaniu. Hann
hafði þrásinnis orð á þvi við mig á
þessum árum, og lét þess líka getið
á fjölsóttum mannfundi á kirkju-
þingi í Mountain 1888, að Petersen
hefði brýnt það vandlega fyrir læri-
sveinum sínum að vera við því
búnir, að þekking ókominna tima
feldi margt úr gildi, sem nú væri
talið mikils um vert, og að sann-
leikanum yrðu menn að lúta, hvað
óþægilega sem hann kynni að reka sig
á eldri skoðanirnar.
Flestum mönnum, sem til þektu,
mun hafa verið' það ráðgáta, hvern-
ig sira Friðrik fékk lesið svo mikið,
sem raun varð á, meðan hann var
prestur Dakota-safnaðanna, með þvi
óhemju mikla starfi, er á hann lagð-
ist þar sem prest. En út úr þeim
lestri kom hann mjög breyttur.
Þessi íhaldsami guðfræðingur hafði
fengið viðtæka þekking á rannsókn-
um nútimans, þeim er að trúarmál-
unum lúta, hafði í raun og veru
hrist af sér alla kenniugar klafa
og var orðinn frjáls maður i
anda. Svo virðist, sem insti kjarni
trúar hans hafi aldrei skaddast neitt
í þessum umbrotum andans. Hann
var alla æfi með afbrigðum trú-
hneigður maður og trúrækinn. Jesús
Kristur var honum altaf »vegurinn,
sannleikurinn og lífið* — eins fyrir
þvi, þó að hann tæki að véfengja
hitt og annað, sem um Krist er sagt
í nýja testamentinu, og þó að þær
véfengingar hafi ef til vill sumar
farið lengra en réttmætt er.
Þegar s’ra Friðrik tók fð láta
uppi hinar nýju skoðanir sínar, tók
að hvessa. Og kynlegast var það,
að hvassviðrið kom úr tveim átt-
um.
Sira Jón Bjarnason og þeir, sem
honum "fylgdu, brugðu honum um,
að hann væri genginn af trúnni og
töldu ^hann óhæfan til þess að Vera
prest — að minsta kosti innan
kirkjufélagsins. Sérstaklega varhon-
um brugðið um það, að hann væri
ekkert annað en Únítar. En Únit-
arar voru engn betri í hans garð.
Eg hefi 1 ritlingi minum »Vestur-
för« lýst lauslega málfundi, sem
Únítarar stofnuðu til á Gimli 1907
út af erindi, sem síra Friðrik hafði
flutt á kirkjuþingi þá um sumarið.
Hann hafði þar mælt með umburð-
arlyndi og bróðurhug með þeim
mönnum, sem mismunandi skoðan-
ir hafa á trúmálum, ög varað við
öllum ofbeldis-tilhneigingum. Ræóu-
menn Únitara létu mjög ófriðlega
út af þessu erindi. \
Svo sem flestum er kunnugt,
enda vikið að hér að framan, lauk
starfi síra Friðriks svo i kirkjufélag-
inu, að hann sagði sig úr því á
kirkjuþingi 1909. Sumir hafa láð
honum það, hafa litið svo á, sem
hann hefði heldur átt að bíða átekta
innan kirkjufélagsins, menn hefðu
aldrei dirfst að reka hann þaðan,
en að hinu leytinu mjög mikið í
húfi við sundrunguna, bæði fyrir
kristni þjóðar vorrar vestra og við-
hald íslenzks þjóðernis þar. Því að
hvernig sem menn líta að öðru leyti
á kirkjufélagið, verður við það að kann-
ast, að það hefir verið öflugastur
vörður þjóðernis vors i Vesturheimi.
Eg veit vel, að þar var úr vöndu
að ráða. En eg tel mjög hæpið,
að nokkur samvinna síra Friðriks
við kirkjufélagið hefði getað bless-
ast, með þeim anda, sem þar var
kominn inn, enda samþykt sú, sem
samþykt var af kirkjufélaginu, ber-
sýnilega fram komin i því skyni að
flæma hann úr þvi. Og ófrjálslynd-
ið i samþýktinni var svo ramt, að
hún er, i minum augum að minsta
kosti, einhver óskemtilegasti blettur-
inn á kristnisögu þjóðar vorrar, b'æði
austan hafs og vestan.
Síra Friðrik gat ekki án þess ver-
ið að miðla öðrum af sinum mikla
þekkingar og andans auði. Fyrir
þvi varð hann, eins og eg sagði í
upphafi þessa máls, mestut fræðari
meðal íslenzkra manna vestan hafs.
Frá því er hann varð prestur og alt
til æfiloka, var hann stöðugt að flytja
fræðandi erindi um fjölda málefna;
því að það var eins og hann væri
alstaðar heima. Merkasta bókin hans
er »Trú og þekking*, er hann rit-
aði út af deilumálum vestur-íslenzkra
kirkjumanna. Hún hefir fengið eiú-
róma lof allra þeirra, sem vit hafa
á, fyrirv fágætan guðfræði-lærdóm.
Auk þess liggja eftir hann bækurnar
»ísland um aldamótin«, feröasaga frá
íslandi, »Vafurlogar«, nokkrir fyrir-
lestrar og »Eina lífið«, nokkrar pré-
dikanir, og ennfremur ýms' smárit.
í »Aldamótum« er mikið eftir hann,
og »Breiðablik« ritaði hann nærfelt
einn öll árin, sem það kom út.'
Alt andlegt líf þjóðar sinnar lét
hann sig mjög miklu .skifta, og um
það bera ekki sízt ritdómar hans
vitni. Þeir voru íækilegri en rit-
dómar flestra annara íslendinga.
Nærri því æfiinlega voru þeir ritaðir
af ríkum samhug með höfundunum
og góðgirni til þeirra. Ekkert var
síra Friðnk fjær skapi en að vera að
leita vandlega að hinum og öðrum
§mágölluni og tina þá til. Hitt mátti
ef til vijl segja, að þeir væru nokk-
uð einhliða. Því að eitt var það,
sem hann leitaði að framar öllu öðru.
Það var siðferðilegt gildi ritanna.
Fyndi hann það ekki, vöktu ritin
litla samúð hjá honum. Að nokkru
leyti kann það að hafa stafað af því
uppeldi, sem hann hafði fengið, og
þvi lífsstarfi, sem hann hafði valið
sér. En þetta átti líka vafalaust
rætur i eðlisfari sjálfs hans. Siðferði-
legi strengurinn var þar sterkastur
aljra. Eg heyrði hann einu sinni í
samkvæmisræðu biðja menn að fyr-
irgefa sér, að hann væri æfinlega
»presturinn«; hann gæti ekki að því
gert. Hann var »presturinn« í rit-
dómum sínum eins og annarstaðar.
Sira Friðrik var alþjóðamaður að
þekking og víðsýni. En íslending-
ur var hann ekki siður fyrir það.
Hann var altaf að hugsa og tala og
rita um Island og íslenzk m^lefni.
Misjafnlega var það þegið hér heima,
bæði ádeilugreinar þær, sem hann
ritaði á fyrstu prestskaparárum sín-
um um deyfðina og roluháttinn i
andlegn lífi þjóðar vorrar, og eins
það sem hann lagði til sumra ver-
aldlegra mála hér í »Bréiðablikum«.
En hvern dóm sem menn kunna að
kveða upp um þær ritgerðir hans,
þá er eitt víst: allar voru þær samd-
ar af óslökkvandi kærleika til íslands.
Ekki get eg bundist þess að minn-
ast á það hér, að eitt málið, sem
sira Friðrik ritaði um hvað eftir
annað í »Breiðablikum«, var það,
sem hér á landi hefir oftast verið
nefnt »rannsókn dularfuljra fyrir-
brigða*. Hann ritaði ávalt um það
mál af góðgirni. Hann andmælti
þeim ofsóknum, sem málið sætti
hér á landi í byrjuninni, og hann
skýrði viðo og við frá merkilegum
ummælum heimsfrægra manna, sem
héldu málinu fram. Fyrsta ritgerð
hans, sem að málinu lýtur, er í
fyrsta tölúbl. »Breiðablika«. Ber-
sýnilegt er, að þegar hann ritar þá
grein, hefir hann enga þekkÍDg á
málinu. Það er nokkur bending um
það, hve örðugt sannleikurinn á
stundum uppdráttar i þessari ver-
,öld. Síra Friðrik er einhver mest-
ur lestrar- og fróðleiksmaður á and-
legum sviðum, af öllum íslending-
um. ^Um málið hefir verið batist
meira en hálfa öld. Ýmsir af allra
frægjistu vísindamönnum veraldar-
innar hafa haldið því fram, að svo
furðulegir atburðir gerist, að ^alla
hlýtur að reka í rogastans, sem slíkt
héyra. Sumir þeirra setja vlsinda-
manns-sæmd sína að veði þess, að
sönnun sé fengin fyrir sambandi
við aðra heima. En þegar fregnir
^aira að koma af því utan.af Islandi
að dularfull fyrirbrigði séu að gerast
og að menn séu að rannsaka þau,
og að menn standi við það, sem
þeir hafa séð og heyrt, þá liggur við
að þessi ágæti fræðimaður verði sem
steini lostinn af undrun út af þes.s-
ari nýung.
Síra Friðrik kyntist málinu nokk-
uð betur síðar. Aldrei lagði hann
því annað en gott til á prenti. En
eg varð þess aldrei var, að hanu
fengi verulegan áhuga á því. Hann
skildi það víst aldrei, að það væri
»mikilvægasta málið i heimi«, eins
og þeir telja það Si’r Arthur Connn
Doyle og Sir Oliver Lodge og svo
margir aðrir stórmerkir menn, sem
fengið hafa djúpsetta þekkÍDg á þvi.
HanD kom ekki auga á það, jafn-
lærður guðfræðingur' og hann var,
að málið hlyti að umturna guðfræð-
inni — meðal annars guðfræði sjálfs
hans.
Eg lái honum það ekki. Mér finst
það ofur skiljanlegt. Mikil barátta
hafði farið fram í sál hans. Hann
hafði haft mikið fyrir því að losa
sig við gamlar, úreltar hugmyndir
og samþýða ný sannleiksatriði hugs-
analifi sínu. Nú hafði sál hans fund-
ið frið. Engin furða að hann kveink-
aði sér við nýrri baráttu í sannleiks-
leitinni.
Eg geri líka ráð fyrir þvi, að var-
færnin i eðlisfari hans hafi þar kom-
ið til greina. Það er engin furða,
þó að menn, sem telja sig hafa
ábyrgð á mörgum litt þrosknðum
sálum, þyki stundum málið fara að
vjndast, þegar nýr, furðuíegur, lítt
kunnur sannleikur knýr á dyrnar.
Það þarf stundum alt að því tak-
markalaust traust á sannleikanum til
þess að hleypa honum út í viðblá-
inn vitleysunnar — jafnvel til þess
að fara að leggja það á sig að graf-
ast eftir honum.
Og þó að kynlegt kunni að virð-
ast um mann, sem fleygði sér út £
annan eins eld og sira Friðrik Berg-
mann Ienti í, þá var varfærnin afar-
rík í eðlisfari hans. Það er mér
kunnugra um en mörgum öðrum.
Því að við höfum muið saman tal-
að, og mörg bréf hafa milli okkar
farið. Og enginn má ætla, að það
að það hafi verið í neinu fljótræði,
að hann kvað upp úr um hinar breyttu
skoðanir sinar. Það var nú eitthvað
annað.
Síra Friðrik Bergmann var fríður
sýnum á yngri árum. Eg minnist
þess, hve glæsilegur mér fanst hann
þegar eg sá hann fyrsta skiftið, í
Winnipeg 1886. Með aldrinum
varð hann magur, þreytulegur og
'heilsuleysislegur, enda mjög hniginn
að heilsu síðari árin. Þó gat ekk-
ert unnið svig á fjöinu í augunum.
Hann var töfrandi skemtilegur í við-
ræðum, fjörugur, fræðandi og þýð-
legur. Hann var með afbrigðum
vel máli farinn á mannfundum, og
gerði alt ljóst og lifmdi, sem hann
fjallaði um; og ijöddinni vai ljúfur,
laðandi hreimur. Hagsýnn maður
var hann í fjármálum, og honum
innhentist víst oft mikið. En órlæt-
ið var ekki siður. Þau heimili hafa
víst ekki verið mörs?, með isleuzk