Ísafold - 27.04.1918, Blaðsíða 3

ISAFOLD
frú Stefanía Guðmundadóttir, Kjartan
Thors stud. jur. og frú, 01. Friðriks-
son ritstjóri, frú María Septimus og
börn, Andersen lyfsali úr Stykkis-
hólmi, Sig. H. Kvaran læknir, frú
Sophie Bjarnason, Elín Egilsdóttir
matselja, Magnþóra Magnúsdóttir,
Karl Magnússon bókbindari, Ragnar
Ólafsson kaupm,, Sigr. Ólafsson og
barn, Egill Thorarensen, Jón Jóns-
son myndasmiður, jungfrú Karen
Diechman, þórður Jónsson kaupm,
jungfrú H. Finsen, jungfrú Kristín
Thors, Geir Zoega kaupm. o. fl.
Gunnar Gunnarsson rithöfundur
ætlar að dvelja hér á landi sumar-
langt. Hér í bæ dvelur hann þang-
að til Sterling fer héðan í næsta
mánuði, en þá fara þau hjón aust-
nr til Vopnafjarðar og dvelja þar alt
sumarið.
Hinn 20. þ. m. lézt frú Guðríður
Gilsdóttir, kona Sigurðar Pétursson-
ar fangavarðar, hér í bænum.
Söagskemtnn frú Lauru Finsen á
mánudags- og þriðjudagskvöld, var
svo fjölsótt, sem vænti mátti, troð-
fullur Bárusalurinn bæði kvöldin. —
|>að var óblandinn ánægja að heyra
frúna fara með tónBmíðar þær, er
hún hafði valið sér að syngja, en
mest varið í norsku þjóðvísurnar,
sem henni lét einkarvel að fara með.
Ungur söngvari, Benedikt Arnason
stud. theol. söng þarna fyrsta sinni
opinberlega. Bödd hefir hann langt
fram yfir það sem venjulegt er. |>að
virðist af svo miklu að taka, að gera
megi sér glæsilegar vonir um söng-
mensku-framtíð hans, ef hann eignast
færi á því að menta sig nægilega.
Hann á eftir að læra mikið. Fylgi
hann vel eftir er vafalaust efni í
silfurker, þannig sem ekki má sökkva
Látin er hér í hæ jungfrú Guðrún
Guðjóhnsen, dóttir Einars læknis á
Vopnafirði, á fertugsaldri. Banamein
hennar var »hvíti dauði«, sem hún
hafði þjáðst af um óraskeið. Hún
er harmdauði öllum sem af henni
höfðu kynni því hún var bæði frið-
leíks- og atgervis-stúlka.
Professor Björn Olsen hefir beð-
ist lausnar frá forseta-starfi Bók-
mentafélagsins, fyrir vanheilBU sakir.
ÝmBÍr hafa verið til nefndir til þess
að fylla það skarð, sem hann lætur
eftir sig. Má þar telja varaforaeta
félagsins, dr. phil. Jón f>orkelsson,
biskupinn, dr. Jón Helgason, dr. phil.
Guðm. Finnbogason, prófessor Guðm.
Magnússon. o. s. frv.
Snmardagnrinn fyrsti rann upp
með »sól og sumri« þetta sinn og
hrein sumarblíða hefir haldist sfðan.
Um bannið.
Svar gegn andmælum
eftir
Ólaf Þorsteinsson, verkfræðmg.
(Niðurl.)
Til þess að halda áfram dæminu
nm efnamanninc, þá er það, held eg,
viðmkent, að almenningsheill krefst
þess eins, að efnamaðurinn láti nauð-
ugur viljugur svo mikið af hendi
rakna, að þurfamaðurinn geti lifað
svo sómasamlegu lifi, að hann fái
löngnn til að bjarga sér sjálfur. Ef
eg nú vildi heimfæra þetta dæmi til
áfengismálsins og segja sem svo:
Krefst almenningsheill þá meira en
þess, að hófsmaðurinn láti nanðugur
viijugur svo mikið af hendi rakna,
að ofdrykkjumaðurinn fyndi hjá sér
hvöt til að hjálpa sér sjálfur, þá
mundi bannmaðurinn fitja fyrirlitlega
upp á nefið. Hann lætur sér ekki
nægja minna en gera hófsmanninn
að fáráðling. Hann mundi segja sem
svo: Þú átt auðvitað við hina frjálsu
bindindisstarfsemi og fleira af því
tægi. Þessi hugmynd lítur nógu vel
út á pappírnum, en hún er ekki
annað en »teóría«. Hún er ófram-
kvæmanleg eins og allar »teóríur«.
Nú hafa menn prédikað bindindi um
allar aldir og samt drekka menn eins og
svín. Eg man þá tíð, þegar eg var
meðiimur í stúkuhni »Gjallarhorn«
hérna um árið; þá gekk ekki á öðru
en endurreisnum á endurreisnir ofan.
Eg lofaði mér því þá, að eg skyldi
ekki eiga i því stappi lengur. Nei
það eina, sem gert verður gegn
áfenginu er algert bann; bann er
sama sem bindindi.
Nú benti eg bannmönnum á, að
ef þetta væri rétt hugsað, þá væri
sú rétta hegningarlöggjöf ekki fund-
in enn þá, sú hegningarlöggjöf, sem
væri sama sem siðgæði, eins og bann
væri sama sem bindindi, því að menn
héldu, eins og kunnugt er, enn þá
áfrarn að stela og myrða og ljúga,
þrátt fyrir það, þótt prédikað hefði
verið siðgæði frá alda öðli. Og eg
spurði þá, hvort ekki væri þá reyn-
andi að nota sömu aðferð í hegn-
ingarlöggjöfinni, sem hefði gefist
eins ágætlega vel við áfengið, eins
og dæmin deginum ljósari bera vitni.
í staðinn fyrir, að mér væri hegnt
fyrir morð, þá væri mér varnað að
ná í þau tæki, svo sem skotvopn og
bitjárn, sem yfir höfuð gerðu mér
fært að fremja morð. Ef mér samt
sem áður tækist að ná í eitthvert af
þessutn tækjum og fremdi morð með
því, þá ætti að refsa þeim, sem
seldi mér vopnið, en sleppa morð-
ingjanum. Nú skyldu menn halda,
að bannmenn hefðu orðið mér þakk-
látir fyrir, að eg reyndi að benda
þeim á önnur verkefni, sem þeir
gátu beitt hinni marglofuðu bann-
aðferð við til blessunar og velfarn
aðar þjóðarinnar. En það undarlega
gerist: vanþakklæti er mín uppskera.
Hr. }. Þ. segir svo: »Þessir hlutir
verða ekki bornir saman . . . mis-
munurinn er sá, að annar hluturinn
(afnám vopna o. s. frv.) er að allra
dómi óframkvæmanlegur . . . eu
hinn hluturinn (aðflutningsbannið)
var og er sennilega enn þá talinn
framkvæmanlegur af meiri hluta
þjóðarinnarc.*
Mikil er trú þinv kona. Inn í hr.
J. Þ. hefir auðsjáanlega ekki slæðst
neitt hugboð um það, að eins og
sama bannaðferðin væri óframkvæm-
anleg um vopn eins væri hún ófram-
kvæmaDleg um áfengi. Og þó hafa
sumir skoðunarbræður hr. J. Þ. viður-
kent, að bannlögin hafi ekki reynst
eins vel eins og þeir bjuggust við.
Og i öðru lagi: hve.rs vegna heldur
hr. J. Þ., að t. d* bann á skambyss-
um sé ekki framkvæmanlegt? Eða á
hvaða skotvopnum sem er? Eða á
bitjárnum ? Hr. J. Þ. hefir alveg
láðst að færa rök fyrir því.
Hr. J. Þ. segir enn fremur um
sama efni og eg held að hr. S. A.
G. og aðrir bannmenn mundu skrifa
undir þau orð: »Svo er annað sem
sýnir, að þessi samanburður hr. Ó.
Þ. er hermska einber: Þótt svo sé,
að með hlutum þessum (vopnum ..)
megi vinna og sé oft unnið ógagn,
... þá yfirgnæfir gagnið þó miklu
framar, sem með þeim er unnið;
yrði þvf notkunarbann þeirra þjóðar-
mein. Afenginu skýtur alveg skökku
við þetta: Þótt svo sé, að með þvi
megi vinna nokkuð gagn, þá yfir-
gnæfir þó ógagnið miklu framar ...
Aðflutningsbann þess er þvi þjóðar-
nytsemdc.
Eg vil skjóta þvi hér inn, að hr.
J. Þ. kemst hér i mótiögn við sjálf-
an sig fyr i greininni. Hann byrjar
sem sé með því að segja, að hann
telji það heppilegt, að bannmálið sé
rætt bæði af bannmönnum og and
stæðingum þeirra. En ef hr. J. Þ.
álítur, að alt eigi að banna, sem geri
meiri skaða en gagn, sé bann fram-
kvæmanlegt og eg get ekki skilið
orð hans öðru visi, hví þá ekki að
banna öll skrif og öll andmæli gegn
banninu. Harin telur bannið gott
og þarflegt og þar af leiðandi hlýt-
ur hann að telja alt vont og skað-
legt, að því leyti sem það reynir að
hnekkja banninu, þvi að alt, sem
reynir að hnekkja því góða, er skað-
legt. * Nú miða öll skrif mót bann-
inu að þvi einu að hnekkja banninu;
eg sé þá ekki, hvernig hr. J. Þ. getur
komist hjá þ»i að banna skrifin. Og
að þess konar bann sé framkvæman-
legt er eins vist sem að aðflutnings-
bann er það; ritbann hefir áður
tíðkast i heiminum.
Ef hr. J. Þ. svarar mér því, að
skrif gegn banni geri því ekkert ó-
gagn, heldur þvert á móti gagn með
þvi að leiða i ljós röksemdaþrot
andbanninga, þá finst mér' að ef
hann hugsaði á sama hátt um á-
fengisnautD, þá mundi hann vera
andbanningur. Þvi að þá mundi
hann telja frjálsa áfengisnautn gera
ekki skaða, heldur gagn, þar sem
hún mundi leiða átakanlega i ljós
skaðsemi sjálfrar sin. Ef hr. J. Þ.
svarar, að það hafi hún þegar gert,
þá vil eg spyrja hann, hvort hann
álíti ekki að andbanningar hafi þeg-
ar leitt i ljós röksemdaþrot sjálfra
sm. Það gerir hann að líkindum;
það sýnir lá hÍDn kátbroslegi gor-
geir, sem skín út úr skrifum hans.
Ef hr. J. Þ. er ekki ánægður enn-
þá og segir, að samlíking min á
fengisbanni og skrifbanni sé fjar-
stæða, af því að óhófleg vinnautn sé
skaðleg, en skrif gegn banninu séu
fánýt, og að skaðsemi og fánýti
séu sitt hvað, þá vil eg benda hr.
f. Þ. á það, að öll fánýt starfsemi
er líka skaðleg; hún eyðir tíma og
rænir kröftum manna frá nytsam-
legri starfsemi; almenningsheill krefst
þess beinlinis að andbanningar leggi
á sig þau smáræðis óþægindi að
vera án bannskrifa, tfl velfarnaðar
þjóðarinnar. Hr. J. Þ. verður þvi
að banna annaðhvort hvorttveggja
eða hvorugt.
Þessi kenning um yfirgnæfandi
skaðsemi áfengis er það miðvigi
bannmaana, \ þaðan sem þeir beina
Cllum sínum skotum. En eg ætla
ekki að deila við þá um þetta.
Þeirri spurningu verður ekki svarað
í einni blaðagrein. hn hvað vita
bannmenn um það gagn, sem á-
fengið hefir unnið mannkyninu ?
Hvað vita þeir um allar þær hugs-
anir, sem vinið hefir leyst úr læð-
ingi? Hvað vita þeir um öll þau
samúðarbönd, sem menn hafa bund-
ist yfir vininu ? Hvað vita þeir um
öll þau afreksverk, og hreysti, sem
unnin hafa verið af áhrifum vins?
í fám orðum sagt: Hvað vita þeir
um það, hvernig heimurinn mundi
líta lit núna, hefði vínið ekki verið
til? Eg trúi þeim manDa sizt tilað
leysa þá gá u
En eg ætla, sem sagt, að láta það
órannsakað, hvort áfengisnautn geri
meiri skaða en gagn eða þvert á
móti. Gerum ráð fyrir, að af henni
hljótist meiri skaði en gagn, meira
ilt en gott. Það sem bannmenn fara
fram á, er þetta: Við sknlum þá út-
rýma bæði þvi illa og þvi góða.
Úr þvi að það góða gat ekki sýnt
af sér þá rögg að verða yfirsterkara,
þá hefir það mist allan rétt til að
lifa og við stingum þvi i sama pok-
ann með því illa og drekkjum svo
öllu saman í bannsins stóra hyldýpi,
þaðan sem ekkert kemur upp aftur
að eilifu.
Breytist það góða þá skyndilega
í ilt, þegar að því kemur, að það
illa hefir borið það ofurliða ? mun
eiphver einföld sál spyrja; fyrir
hvaða kraft verður sú skyndilega
breyting? Eða var það góða ef til
vill alla tíð ilt bæði áður og eftir
að það illa varð yfirsterkara, þó að
það fyrir okkar skammsýnu augum
liti svo út, sem einhver mismunur
væri þar a? Eða ef það góða er
gott jafnt eftir sem áður, hvers
vegna eigum við þá ekki að lofa
því góða að lifa og dafna en út-
rýma því illa?
Bannmenn munu segja: Það er
því miður ófran kvæmanlegt að koma
á aðskilnaði milli þess góða og þess
illa; þetta hvorttveggja er hér svo
násamteDgt, að því illa verður ekki
útrýmt, nema því góða sé útrýmt
líka; við verðum því að sætta okk-
ur við, þó að okkur þyki það leitt,
að það góða, sem er smávægilegt,
hverfi, til þess að við getum náð því
hnossi, að því illa, sem er yfirgnæf-
andi, verði útrýmt.
Þessi k^nning, að það illa sé skyndi-
lega orðið svo násamtengt hinu góða,
undir eins þegar það góða hefir ver-
ið ofurliði borið, að því illa verði
ekki útrýmt, nema það góða hverfi
um leið, er sá grundvöllur, sem
bannlögiu íslenzku hvia á. Þetta er
sá hinn ósvikni, þjóðlegi, íslenzki
fagnaðarboðskapur, sem við höfum
að færa heimsmenningunni.
Þetta nána samband, sem eftir
skoðun bannmanna verður milli þess
góða og þess illa, þegar það illa
verður yfirsterkara, er það sem við
í daglegu tali köllum orsakasamband.
Þegar eitthvað verður ekki upprætt
nema með þvi skilyrði, að eitthvað
annað sé upprætt um leið, þá köll
um við það síðara orsök þess fyrra.
Ef við heimfærum þetta til banns-
ins, þá fáum við þetta: Þegar að
því er komið, að það góðá er ofur-
liði borið af því ilfa, þá verður það
góða sem leiðir af vínnautn um leið
orsök hinna illu afleiðinga hennar
og þar af leiðandi ve'rður eina leið-
in til þess að losna við það illa, sú,
að þvi góða sé útrýmt.
Eg tilfæri nokkur dæmi: Eftir
þessari kenningu eru þau örfandi
áhrif, sem vinið hafði á Pétur, einu-
sinni þegar hann var i sjávarháska
og dreypti á því til Jþess að auka
sér þor, orsök þeirra skaðlegu áhrifa,
sem hann eða jafnvel einhver annar
varð fyrir seinna. Eg hef heyrt um
sáttasemjara, sem ekki sættu svo
tvo menn, að þeir gæfu þeim ekki
i staupinu áður. Eru þá þau áhrif,
sem vínið hafði á Jón og Guðmund,
svo að þeir sættust, orsök þess að
þeir eða jafnvel einhverjir aðrir,
flugust seinna á í illu ? Eins og
kunnugt er, þá geta margir fleiri
hlutir heldur en vínnautn haft skað-
leg áhrif og lamað viljastyrk manDa,
t. d. kaffidrykkja, og jafnvel svo
óhjákvæmilegur hlutur sem matar-
át. Það eru sumir, sem hafa mag-
ann fyrir sinn guð. Er það skoð-
un bannmanna, að það, að eg drakk
einn bolla af kaffi f gær og varð
gott af, sé orsök þess að eg eða
máske einhver annar drakk io bolla
i dag og varð veikur af. Eða að það
að eg varð saddur i gær sé orsök
þess, að eg eða einhver annar át
yfir sig i dag. Ef svo væri, þá væri
yfirhöfuð óvinnandi vegur að vinna
bug á ofáti, þvi að ókleift væri að
banna orsðkina matarátið, og af-
leiðingin yrði sú, að þvi meira sem
Nærsveitamenn
eru vinsamiega beðnir að vitja
Isafoldar i afgreiðsluna, þegar
þeir eru á ferð í bænum, einkum
Mosfellssveitarmenn og aðrir, sem
flytja mjólk til bæjarins dagiega
Afgreiðslan npin á hverjum virkum
degi kl. 9 á tnorgnana til kl. 6 á
kvöldin.
borðað væri í hófi, þvi meira yrði
ofátið eftir þeirri reglu, að eftir því
sem orsökin magnast, eykst einnig
afleiðingin. Ef kenning bannmanna
er sönn, þá ætti að fara á sama veg
um vinnautnina: Þvi meira sem
orsökin vex, það er: Því meira gott
sem leiðir af vinnautninni, þess
meira magnast afleiðingarnar, það
illa, svo að ekki verður við ráðið.
Og eg, sem hélt í eínfeldni minni,
að það góða hefði þó heldur þann
eiginleika að vinna á móti því illa.
Sá eini vegur, sem eg sé út úr
þessum ógöngum, er sá að kannast
við, að það góða, sem leiðir af vin-
inu, sé alls ekki prsök hinna illu
afleiðinga þess. En sé þetta játað,,
hvers vegna má það góða þá ekki
lifa ? Væri það ekki heimska á háu
stigi? En það hefir nú verið sagt,
að þær verstu plágur, sem yfir menn-
ina hafi komið, haíi þeir bakað sér
með heimsku sinni. Ef það góða er
alls ekki orsök þess illa, þá hlýtur
það ilia að hafa einhverja aðra orsök
og hið eina ráð til þess að útrýma
því, er að finna þessa orsök og upp-
ræta hana. Ef þá svo skyldi reyn-
ast, að hið góða hefði hina sömu
orsök, þá mundi það hverfa sjálf-
krafa ásamt með því illa, þegar hin
sameiginlega orsök væri horfin og
bannmenn þá fá fullum vilja sinum
framgegnt.
Þessi kenning bannmanna, að það
góða sé orsök þess illa, er í fullu
samræmi við aðr*a kenningu bann-
manna, sem sé þá, að hófsmaður-
inn sé orsök ofdrykkjunnar, að sá,
sem með líferni sínu gefur fagra
fyrirmynd, beri ábyrgð á því, ekki
að annar líki eftir honum, heldur
að annar reyni að líkja eftir hon-
um en mishepnist það. Þó að nú
bannmenn blygðunarlaust í mörg ár
hafi stagast á þessu, þá hafa þeir þó
ekki haft áræði til þess að fram-
fylgja þessari kenningu i bannlög-
unum. Ein af helztu rökum bann-
manna hafa ætið verið þau, að inn-
flutningur og sala á kláðahrútum og
kólerubakterium væri bannaður og
eins ætti að banna innflutning og
sölu á áfengi. Hvað mundi maður
nú segja um vitsmuni og stefnu-
festu þess löggjafa, sem legði harða
refsingu á þá, sem flyttu inn og
seldu kláðahrúta og kólerubakteríur
en léti þá leika lausum hala, sem
keyptu og hefðu um hönd þessa
sömu skaðsemdargripi og væru þannig
visvitandi orsök i þvi, að margt lif-
andi sýktist? Og þó er i bannlög-
unum ekki minst einu orði á, að
þeim sé refsað, sem kaupir vínið
og hefir það um hönd. Hefðu bann-
lögin verið sniðin í samræmi við
kenningar bannmanna, hefðu þau
litið þannig út: Ofdrykkjumaðurinn
sé sýkn caka þvi að hann er eins
og fáráðlingur, en hófsmaðurinn fái
allan skellinn, þvi að það er hann,
sem hneykslinu veldur; hann er
orsökin. En hversu lengi eiga þess-
ar kenningar að vera ofan á með
þessari þjóð? Mundi henni unnið
meira gagn með öðru en því að
losa hana við þennan ófögnuð?