Ísafold - 01.06.1918, Page 3

X
höfðu i vörzlum sínum. Eftir því,
er ráða má af skýrslum um endur-
greiðslur þær, sem fóru fram eftir
að verðið var aftur sett niður, hafa
milli 30 og 40 smálestir alls verið
seldar hærra verðinu.
5. nóv. var almenna sykurverðs-
hækkunin ákveðin. Þá er höggvinn
sykur alment hækkaður dr kr. 1.35
pr. kilo í kr. 1.60 og steyttur syk-
ur úr kr. 1.13 pr. kilo í kr. 1.30,
eða höggvinn sykur um 25 aura
pr. kilo og steyttur 35 aura
pr. kilo, eða höggni sykurinn um
rúmlega I8V2 % °£ steytti um
rúmlega 30 °/0. En aldrei var þó
nein skipun send sýslumönnum um
að hækka verð á birgðum þeim,
sem hjá þeim lágu, þegar hækkun
þessi gekk i gilldi. Enda var víða
sykur seldur á öllu þessu tímabili
við 'gamla verðinu. Er þetta bæði
bygt á yfirlýsingu þáverandi forstjóra
landsverzlunar í Vísi 14. nóv. og
fjölda mörgum skýrslum um sykur-
verðið frá ýmsum stöðum á land-
inu.
Hér er þvi samskonar misfella
og misréttið, sem átti sér stað um
hækkunina 19. okt. f. á.
a. Þeir, sem kaupa eftir 5. nóv.
1917 af landsverzluninni sjálfri,
verða að borga kr. 1.60 0g kr.
1.50 fyiir hveit kilo.
b. Þeir, sem kaupa af birgðum sýslu-
manna, fá sykurinn fyrir kr. 1.35
og kr. 1.15 hvert kilo.
Og voru þá enn víða allmiklar
sykurbirgðir í vörzlum sýslumanna,
er seldar voru áfram lægra verðinu.
Þá kem eg að síðasta þættinum.
Skiljanlegt er það, að mönnum
þætti hart undir þessari ráðstöfun,
hækkun sykurverðsins, að búa. Eft-
ir verzlunarskýrslum vorum er syk-
urnotkun á mann hér nálægt 29
Mlo á ári. 25 aura hækkun gerir
á ári kr. 7.25 aura á hvert nef,
en á landsmenn alla gerir það 650
þús. krónur. Sykur er fullkom-
in nauðsynjavara, einkum í Reykja-
vík og óðrum mjólkurlitlum stöð-
um. Því er eðlilegt, að almenning-
ur heimtaði fullar og ótvíræðar rök-
semdir fyrir nauðsyn þessarar ráð-
stöfunar. Og það er líka óhætt að
segja, að sjaldan hefir mönnum kom-
ið betur saman en í þessu máli.
Andójsblöð stjórnarinnar víttu auð-
vitað oftnefnda ráðstöfun stjórnar-
innar. En menn kunna að segja,
að eigi sé mikið upp úr því leggj-
andi. En bað sannar meira i þessu
efni, að eina stjórnarblaðið, sem þá
var, »Tíminn«, varði hana alls eigi.
10. nóv. krefst hann þess, að ráð-
stöfunin verði feld úr gildi. Segir,
að einhver ráð verði að hafa »til
pess að lœJtka einmitt pessa vðruteq-
und*. Segir, að það mundi valda
mjög miklu misrétti, ef þessi vöru-
tegund verði eigi seld undir sann-
virði — því að »Tíroinn hyggur
sýnilega, að hækkunin hafi verið
nauðsynleg af verzlunarástæðum —
af því að mikill hluti manna hafi
viðað að sér þessari nauðsynjavöru
fyrir veturinn, og að þessi verðhækkun
komi því aðallega niður á fátækling-
ana í kaupstöðunum. Tíminn kail-
ar það því 9misfellu« og »misstíqið
spor«, að hækkunin kom svo seint,
að allmikill hluti landsmanna gat
áður birgt sig upp til vetrarins af
sykri með lægra verðinu áður en
hækkunin kom.
»Syknrverðið verður að lœkka,«
segir blaðið.
Kaupmannastéttin tók eins i mál-
ið. 7. uóvember var almennur
kaupmannafundur haldinn í bænum.
Þar var skorað á verzlunarráðið, að
beita sér fyrir því, að stjórnin næmi
ráðstöfun sina þegar úr gildi; þar
var skorað á alla kaupmenn, að selja
með óuppsettu verði þann sykur, er
þeir ættu. Og þetta gerðu kaup-
menn lika. Loks var skorað á
stjórnina, að ná sjá’.f eða hjálpa
kaupmönnum til að ná sykri, er
stjórnin hafði fengið loforð um að
fá frá Danmörku.
Því næst var haldinn almennur
fundur hér i bænum 9. nóv. að til-
hlutun stjórnar alþýðuflokksins. Þar
voru ráðherrarnir 2, er þá voru hér
á landi. Engin röksemd kom fram,
er réttlætti svo mikla hækkun á
sykurverðinu, sem ákveðin hafði
verið., Þar bar Jðrundur bæjarfull-
trúi Brynjóifsson upp tillögu, er
samþykt var með viðaukatillögu frá
Sveini bæjarfulltrúa Björnssyni, og
var hún á þessa leið:
Fundurinn skorar á landstjórnina
að fella nú þegar burtu hiua gif-
urlegu verðhækkun á landsjóðs-
sykrinum, þar sem hún, eins og
á stendur, skapar afarmikið mis-
rétti —
og skorar á landstjórnina að
birta þau gögn, sem verðhækkun
á núverandi birgðum landsjóðs af
sykri byggist á.
Loks er málið tekið fyrir, utan
dagskrár, á fundi bæjarstjórnar Reykja-
víkur 15. nóv. Þar töluðu margir
bæjarfulltrúar, og mælti enginn ráð-
stöfuninni bót. Var þar samþykt
með öllum greiddum atkvæðum svo-
látandi tillaga:
»Bæjarstjórnin skorar á lands-
stjórnina að fella nú þegar niður
verðhækkun þá á sykri, sem
ákveðin hefir verið og gekk i
gildi fyrir Reykjavík 5. þ. m.,
með þvi að verðhækkun þessi
felur í sér misrétti, sem kemur
mjög hart niður á almenningi
nú í dýrtíðinni, og þess utan
hefir eigi verið uppiýst, að þörf
hafi verið á henni af verzlunar-
ástæðum*.
Daginn eftir, 16. nóv., verður það
úr, að landsstjórnin neyðist til að
lcekka verðið aftur. Og hún lækkar það
niður í sama verð sem sykur henn-
ar var áður í. Og hún endurgreiðir
allan verðmuninn, sem samkvæmt
reikningum landsverzlunarinnar nam
rúmum 10.200 krónum.
Manni hlýtur að verða að spyrja:
Var lakkunin forsvaranleq frá verzl-
unarsjónarmiði? Stjórnin taldi þá
hcékkun, sem hún hafði ákveðið,
nauðsynlega eftir verzlunarreglum sín-
um. Því hlýtur sú spurning að koma
fram, bvers vegna stjórnin lækkaði
sykurverðið. Var það verjandi frá
verzlunarsjónarmiði ?
Fyrirspurnin er f tveimur liðum:
Fyrst er spurt um, hvers vegna
stjórnin hækkaði sykurverðið. En eg
vil leyfa mér að sundurliða þessa
spurningu nánar. Og verður þá
sundurliðunin þessi:
1. Af hverju stafaði hin mikla
verðhækkun á sykrinum?
2. Hvers vegna var verðið eigi
hækkað þegar í stað eftir að
stjórnin hafði sannreynt það,
hvaða verð þyrfti að leggja á
sykurinn sem kom á »Islandi«
í september 1917, til þess að
sala á þeim sykri út af fyrir
sig gæti borið sig?
3. Hvers vegna var verið haft mis-
munandi frá 19. okt. til 5. nóv.
f. á., selt með liœkkaða verð-
inu það sem var afgreitt sam-
kvæmt pöntunum út um land,
en sýslumanna birgðir og það,
sem selt var kaupmönnum hér,
framvegis selt með lægra verð-
inu?
ISAFOLD
4. Og loks, hvers vegna var syk-
ur landsverzlunar enn seldur
mismunandi verði eftir að al-
menna hækkunin 5. nóv. var
ák eðin, þanDÍg að af sýslu-
manna birgðum var framvegis
selt með lægra, gamla verðinu,
en af birgðum, sem voru í
vörzlum lundsverzlunarinnar,
með hækkaða verðinu ?
í síðari lið fyrirspurnarinnar er
spurt að eins um ástæður fyrir því,
að sykurverðið var aftur lækkað, og
eigi að eins lækkað, heldur lækkað
alveg niður í gamla verðið á öilum
birgðunum, enda þótt »lslands«-
sykurinn frá í sept. f. á. væri tals-
vert dýrari en svo, að sala á hon-
um út af fyrir sig bæri sig með
gamla sykurverðinu.
Eg vona að hæstv. atvinnumála-
ráðherra hafi skilið fyllilega sundur-
liðun mína á spurningunum, og
svari þeim skýrt og glögt í sömu
röð sem þær eru settar fram. Á
þann hátt verður auðveldast að
að ræða málið, glöggvast mönnum
að átta sig á svörunum og umræð-
ur um málið skipulegri.
Svarræða
Einars Arnórssonar við ræðu
atvinnumálaráðherra og frekari
greinargerð umræðanna, verður
þrengsla vegna að bíða miðviku-
dagsblaðsins.
Tíminn og hr. G, Sv.
Eftirfarandi tvær athugasemdir hef-
ir G. Sv. beðið ísafold fyrir.
Til ritstjöra »Timans«.
Eg hefi í dag látið stefnuvotta
bæjarins afhenda ritstjóra »Tímans«
svolátandi leiðréttingu:
»Samkvæmt prentfrelsislögunum
krefst eg þess, að þér takið í fyrsta
eða annað blað »Tímans«, er út
kemur hér eftir, eftirfarandi athuga-
semd:
Þér segið í blaði yðar síðasta
laugardag (25. þ. m.), að fjárhags-
nefnd Nd. eða eg sem ritari henn-
ar, hafi gefið »villandi skýrslu« um
eitt atriði i sögu Tjörnesnámunnar,
og þér gefið i skyn, að það sé gert
»víssvitandi«.
Út af þessu verð eg að taka fram:
1. Nefndin bygði skýrslu sina yfir-
leitt á engu öðru en þvi, sem
fyrir lá skriflegt — skilríkjum
frá atvinnumáladeild stjórnarráðs-
ins og vegamálastjóra. Þetta ber
skýrslan lika með sér, enda
nefndin öll á einu máli um hana
og ekki eitt einasta atriði henn-
ar vefengt í þinginu, jafnvel
ekki af s:jórninni.
2. Þessi klausa i skýrslunni, sem
þér gerið þann veg að umtals-
eíni — um að S. J. ráðherra
hafi ferðast norður og undirbú-
ið kolanámið, að þvi er sjá mætti
á greiðsluávísun til hans — er
sett í skýrsluna aðeins sem einn
liður í scgu málsins, en alls
ekki vegna ávísunarinnar eða
þeirrar upphæðar, sem þar um
ræðir (hennar var heldur ekki
minst með einu orði í framsögu
málsins).
Ur öllum plöggnm, sem nefnd-
in hafði til yfirlits, var »noterað
niður« dagsetning og innihald,
ef máli þótti skifta, svo var og
um skjal það, sem áðurgreind
ummæli skýrslunnar voru bygð
á, en það lá í skjölum Tjöfnes-
námu í atvinnumáladeild stjórn-
arráðsins. Innihald þess var —
skrifað á gulan pappír, með
blýant og með hendi fjármála-
ráðherra B. Kr. —, að til Sig.
J. ráðherra skyldu greiðast úr
landssjóði 500 kr. til norður-
ferðar, eða fyrir að fara norður,
til þess að lita eftir vegum og
undirbúa námurekstur á Tjörnesi.
Eg heti nú í morgun farið enn
eina ferð uppí atvinnumáiadeild stjr.,
til þess að bera saman plöggin á ný.
En viti menn — þetta umrædda
skjal, sem sýndi, að nefndin fór að-
eins eftir því, sem skrifað stóð, fyrir-
fanst nú ekki í plöggum málsins,
það -«r, eða var i dag, með öllu horfið
þaðani
Hvað hefir orðið af því? Hver
hefir tekið það eða skotið því undan?
; í ávísanabók fjármáladeildar hefi
séð í dag, að þessi greiðsla er bók-
færð til »Sigurðar Jónssonar ráðherra
vegna Tjörnesnámunnar (rekstrar-
kostnaður)«. Er það rangt? Ef svo
er, þá er það að m. k. ekki nefnd-
arinnar sök.
Fjárhagsnefndin hefir þannig, eins
og allir hafa víst getað séð, ekki
farið með neinn »róg« um ráðherr-
ann, né htns vegar með einu orði
gefið í skyn (eða henni komið til
hugar), að hann hafi (óleyfilega) »dreg-
ið sér fé úr landssjóði«, sem þér
eruð að tala um.
í grein þeirri i »Morgunblaðinu«,
sem þér vitnið i,- á eg engan hlut
og mér vitaulega enginn úr nefndinni
Rvík, 27. maí 1918
Gísli Sveinsson,
ritari fjárhagsn. Nd. Alþingis.
Ijörnesjerð atvinnumálardðherrans.
í viðbót við yfirlýsingu mína 27.
þ. rri., út af ummælum ritstjóra
»Tímans« um þetta atriði i skyrslu
fjárhagsnefndar um Tjörnesnámuna,
skal eg uú taka fram:
Blaðið »Tímínn«, útkominn í dag,
segist hafa sannfært sig um, að
»gula skjal.ð<, sem ekki fanst í at-
vinnumáladeild stjórnarráðsins, sé nú
komið fram i Tjörnesplöggunum hjá
vegamálastjóra. Þeir voru þar sann-
arlega hepnir, atv.málaráðherra og
klíkubræður »Timans« að skjalið
fanst, því að ella hefðu böndin bor-
ist að þeim, að þeir hefðu blátt
áfram hnuplað pví 1 Og tilgangurinn
gat ekki verið annar en sá, að reyna
að sverta andstæðinga sína, og kippa
burtu um leið því sönnunargagni,
er þeir gátu varið sig með.
Nú hefir þá ritstjóri »Timans«
séð skjalið, og vitanlega var honum
það kunnugt áður, og getur nú ekki
lengur þrætt fyrir Tjörnesferðina,
eins og hann ætlaði að reyDa i laug-
ardagsblaðÍDu. Hann hefir nú orðið
að éta alt saman ofan i sig, er hann
fyr sagði, sem engan skyldi heldur
furða.
Af því að ritstjóri »Tímans» þyk-
ist svo fáfróður um það, hvar skjöl
Tjörnesmálsins séu niðurkomin, skal
honum skýrt frá því, að hann fer
með ósannindi, trúlegast visvitandi,
er hann segir skjölin vera (öll) hjá
vegamálastjóra, en ekki hjá stjr.
Þau eru einmitt öll í atvinnumála-
deildinni, nema reikningar og nokk-
ur plögg önnur, sem vegamálastj.
hefir fengið í hendur.
Eg þarf ekki að endurtaka það,
sem eg hefi áður um getið, að bæði
innihald og dagsetningar skjala hafði
nefndin úr málsskjöluuum, eins og
gefur að skylja, Ef ruglingur ein-
hver hefir átt sér stað þar, getur
hún enga áoyrgð borið á þvl. Og
ef ritstjórinn heldur, að hann geti
3
fengið menn til þess að gleyma
Ijörnes hneyksli stjórnarinnar með
því annars vegar að þegja um aðal-
atriði málsins og hins vegar að fara
rangt með aukaatriðin, þá skjöplast
honum hrapallcga
Tjöraess-bneyksl ð verður ekki ó-
verulegasta moldarrekan á líkkistu
stjórnarinnar, þegar hún verður jarð-
sungin. Og þi verður þorparanna
við »Timann« ef til vill minst um
leið, þótt ekki væri nema af því, að
þá inissa þeir spón úr askinum sín-
um, samhliða því að svívirðuáhrifum
þeirra á stjórn landsins linnir.
Rvík.' 30. mai 1918.
Gísli Sveinsson.
RayfclaYftnr-aBoálI.
Skipafregn:
B o t n i a kom hingað f. 21. þ. m.
Earþegar voru: Jón Aðils sagn-
fræðingur, ÓI. Johnson konsúll og
frú, Aall Hansen konsúll og frú, As-
geir Pétursson kaupm., Jónas Jónas-
son læknir, H. S. Hanson kaupm.,
Geir Zoega kaupm., G. E. Guðmunds-
sou bryggjusmiður og frú, Bagnar
Ólafsson verzlm., jungfrú f>urióur
Sigurðardóttir og maðurinn sem hún
fylgdi út til þess að fá fæturna,
Ingólfur Espholin frá Akureyri, Jón
Arnesen konsúll frá Eskifirði, Ein-
ar Guðjohnsen frá Húsavík, Jporst.
Sch. Thorsteinsson cand pharm.,
Stefán og Oddur Thorarensen cand,
pharm. frá Akureyri, jungfrú Bagna
Tuliníus frá Akureyri, Nielsen verzl.-
stjóri frá Eyrarbakka, Gunnl. Blöndal
myndskeri, frú Björnsson frá Ak-
ureyri og tveir syuir hennar, Sig.
Tómasson úrsmiður (kemur beint frá
þýskalandi), Lier, norskur verzlunar-
maður, 5 færeyskir fulltrúar frá
þórshöfn, Guðrún Stefánsdóttir frá
Fagraskógi (kemur frá Svíþjóð), og
Smith verkfræðingur.
Lagarfoss fór héðan á mið-
vikudag. Meðal farþega voru: Jón
JþorláksBon verkfr., Asgeir Pétursson*
kaupm., Böðvar Bjarkan yfirdóms
lögmaður, Jón Arnesen konsúll, Bened.
Arnason sÖDgvari, Stefán og Oddur
Thorarensen lyfsalar, jungfrúnnar
Bagna Tulinius, Havsteen o. fl.
Francis Hyde kom hingað þ.
21. f. mán. frá Amerfku. Hafði
skipstjóri þess látist á leiðinni.
Var hann lasinn þá er skipið
fór frá New York og dó 5 dögum
áður en skipið náði höfn hér. Hann
var ameríkskur borgari en norskur
að ætt. Stýrimaður tók við stjórn
skipsins eftir andlát skipstjóra.
Skipið flutti hingað um 1000
tunnur af steinoliu, en mestur hluti
farmsins er cement.
B o t n i a fór héðan þ. 23. f. m.
Meðal farþega voru: Capt. Bothe,
frú Ungerskov og tvö börn, síra
Jóhann þorkelsson dómkirkjuprest-
ur og jungfrú jþmdður dóttir hans,
Fritz Nathan stórkaupmaður og
frú hans, frú Jörgina Andersen, frú
Jóhanna Havsteen og dóttir,
Ól. Sveinsson vélstjóri, Aage Vest-
skov verzlunarstj, Theódór Arnason
fiðluleikari, frú Hildur Guðmunds-
dóttir, Gísli Guðmundsson gerlafræð-
ingur, Ól. Magnússon ljósmyndari,
Guðm. Eggerz sýslumaður, jungfrú
Bagna Stephensen, Björn Gíslason
kaupm., jungfrú Helga Jacobson,
Arni Einarsson verzlunarstj., frú Jó-
hanna Zimsen og tvö börn, jungfrú
Sigr. Zoega, Hallgr. Kristinsson 01.
Hvanndal umboðssali, jungfrú Elísa-
bet Arnórsdóttir, jungfrú Elísabet
Helgadóttir, jungfrú Asta Sveinbjörns-
son, jungfrú Magdalena Guðjónsdóttir,
Niels Anderson og kona hans, Tóm-
as Stefánsson verzlunarmaður.