Ísafold - 12.09.1918, Blaðsíða 1

Kemur út 1—2
í viku. Verð árg.
5 kr., erlendis
kr. eSa 2 dol)ar;borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlondis fyrirfram.
Lausasala 10 a. elnt
XLV. írg.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstlóri: Dlafur Björnssan.Talsimi nr, 455.
Reykjavik, fimtadaginn 12. september 1918
Uppsögn ^Bkrlfl..
bundln vlð áramú.
er óglld nema kor <
in bó til ótgefer
fyrir 1. oktbr r.
8Ó kaupandi aku)
lauB vlð blaðið
46. tölublað.
Sambandslögin
samþykt af aiþingi
Sá merkisatburður gerðist í Efri-
deild þ. 9. þ. m., að sambandssátt-
mdtínn nýi var ajqreiddur sem löq
frá alpinqi með öllum atkvæðum i
deildinni gegn einu (Magn. Torfa-
son).
Er þá afskiftum alþingis af málinu
lokið í aðalatriðinu, en eftir er að
ganga frá stjórnarskrárbreytíngum
þeim, sem af sáttmálanam leiða.
Var það lagst undir höfuð af stjórn
og þingi, og er það gagniýnt ann-
arsstaðar i blaðinu.
Pyrrhusar-sigur
Sigurðanna.
Vinni eg marga
slíka sigra, þá
er úti um mig!
Vantraustsyfirlýsing sú, sem getið
'var um í síðasta blaði á atvinnu-
mála- og fjármálaráðherrann var
rædd í sameinuðu þingí í fyrradag.
Utnræður stóðu fullar 10 klst. og
og lauk þeim með því, að samþykt
var svofeld »rðkstudd dagskrás, er
Guðm. Björnson landlæknir, sem
formaður Heimastjórnaiflokksins (f),
t>ar fram.
»Þar sem vantraustsyfirlýsing
sú, sem fram er komin, til
atvinnumálaráðherra og fjármála-
ráðherra, getur spilt eindrægni
þeirri, sem nauðsynleg var og
er fyrir framgang aðalmáls þings
og þjóðar, sambandsmálsins,
sem enn er ekki útkljáð að
fullu, þá þykir þingínu ekki
hlýða að bera hana undir at-
kvæði og tekur fyrir næsta
þingmál*.
Réttur helmingur alþingis greiddi
þessari dagskrá atkvæði, en 12 móti.
Dagskrármennirnir voru; Bjarni
frá Vogi, Einar Arnason, Guðjón
Guðlaugsson, Guðm. Björnson, Guðm.
Ólafsson, Hjörtur Snorrason, Jóh.
Jóhannesson, Jörundur Brynjólfsson,
Karl Einarsson, Magnús Kristjáns-
son, Mitthias Ólafsson, ÓlafurBriem,
Pétur Jónsson, Pétur Þórðarson,
Sigurður Sigurðsson, Sigurjón Frið-
jónsson, Stefán Stefánsson, Sveinn
Olafsson, Þorleifur Jónsson og Þor-
steinn Jónsson.
En móti dagskránni greiddu at-
kvæði: Björn Kristjánsson, Eggert
Pálsson, Einar Arnórsson, Gísli
Sveinsson, Halldór Steinsson, Hákon
Kristófersson, Jón frá Hvanná,
Kristinn Daníelsson, Magnús Guð-
Biundsson, Magnús Pétursson, Pét-
Ottesen og Sig. Stefánsson.
Fimm greiddu ekki atkvæði: ráð-
herrarnir þrír og flokkurinn Magn-
ús Benedikr. En 2 voru fjarverandi:
Einar Jónsson og Björn Stefánsson.
í sókninni á hendur ráðherrunum
tóku þátt: Sig. Steíánsson, er hélt
margar ræður, Halldór Steiusson,
Esgert PálssoD, Jón frá Hvanná og
G sli Sveinsson, en til varnar töluðu
auk þeirra sjálfra þeir, Bjarni frá
Vogi, Sreinn Ólsfsson og Guðm.
Björnson að því leyti að hann flutti
dagskrána, en varnarorð talaði hann
ekkert.
Það er óhætt að segja það, að
þetta var einhver fjörugasti þingdagur
um mörg ár. Mátti segja með
sanni, að »hnútur flugu um borð«.
Orkar eigi tvlmælis, að mjög fóru
ráðherrarnir og fylgifiskar þeirra
halloka í þeim viðsk'ftum, enda er
sira Sig. Stefánsson einhver fimasti
maður á þingi í orðasennum og
beiglum eigi hent í greipar hans
svo sem fjármálaráðherrann marg-
sinnis fekk að finna, en hann hafði
sig mest frammi.
Frumræða sira Sig. Stefánssonar
birtist í næstu ísafold og mun blaðið
ef til vill flytja fleiri af ræðunum,
því af þeim má marka álit ýmsra
mætra þingmanna á núverandi stjórn.
En um hina »rökstuddu dagskrá*,
sem samþ. náði er það að segja, að hún
er hreinastí yfirskots eiður eða skálka-
skjól, eins og einn þingmaður Heima-
stjórnarmanna komst að orði. Hún
var fundin upp og framborin til að
fela sig á bak við — fyrir ýmsa
þingmenn, sem i hjarta sinu vildu
greiða beinni vantrausfs-yfirlýs-
ingu atkvæði, eða treystust minsta
kosti ekki til að greiða atkvæði móti
henni, samvizku sinnar vegna.
Sýnir það betnr en margt annað
það sann-nefnda klíkn-spillingarástand,
sem nú er i þinginu, að annar eins
yfirskots- eiður Og þessi dagskrá, skyldi
þó fá atkvæði rétts helmings þings-
ins.
Út yfir tekur þó, að það mál, sem
væntanlega er meira en að nafninu,
mál málanna, hjá þingi og þjóð:
Sjdljstaðismálið skuli notað að yfir-
varpi fyrir þenna yfirskots eið, skuli
notað að skálkaskjóli fyrir veikar
sálir, í þinginu, sem meira meta
flokks-k iku-bönd, en sannfæring,
samvizku og instu hjartans hugsun.
Með sanni er hægt að segja og
meira að segja leiða vitni að margir
af þessum 20 þingmönnum, sem
dagskránni léðu fylgi hafa marg-
sinnis látið það eindregið í ljós, af
fullri sannfæringu við ýmsa sam-
þingmenn sína, að þjóðinni og land-
inu væri það hin ýyrsta 0? ýremsta
llfsnauðs\n að losna við jafn ger-
óhæfa menn, eins og þá atvinn-
málaráðherrann og fjármálaherrann
úr stjórnarsessi.
Vér skulum ekki nefna nöfn að
þessu sinni, en verði þessi orð ve-
fengd, er hægurinn nær að gera
það.
En óneitanlega setur mann hljóð-
an — óneitanlegá slær óhug á hvern
þann, sem heyrt hefir ekki svo fáa
af fylgjendum þessarar dagskrár lýsa
því, að ekki væri búandi við hina
óhæfu stjórnarherra, Sigurðana, —
að sjá þá og heyra — ljá sig, ekki
af sannfæringu, heldur af flokkshags-
muna og klíkubandaástæðum, til þess
að ganga í sjálfa sig, hafa endaskifti
á sjáifum sér, eins og allmargir úr
tvítugu grímuvantraust-samþyktinni
hafa gert.
Vér spyrjum: Er nokkurt agnar-
nórusamband milli vantrausts á þess-
um 2 ráðherrum og sambandsmáls-
ios?
Hvernig ætti vantraustsyfirlýsing
til þeirra að spilla eindrægni í mál-
inu?
Einasta hugsanlega ástæðan væri
það, að þeir, ráðherrarnir, létu gremju
sína yfir vantraustinu bitna á sam-
bandsmálinu og snerust gegn sátt-
málanum!
Naumast hefir það þó verið hræðsl-
an við þetta, sem fyrir dagskrár-
mönnum vakti. Eða hvað ? En þá
telja þeir þessa ráðherra meiriháttar
lítilmenni og ódrengi.
Gremjan við stjórnina hefir eigi
litil verið í þeim stjórnmálaherbúð-
um, sem Isafold á heima í. En ekki
hefir það »spilt eindrægni* þeirra
manna í sambandsmálinu. Þvert á
móti mun hver helzti skerfurinn til
lausnar málinu í eindrægni hafa lagður
verið af þingmanni úr þeim hóp.
Skiljanlegt væri, að ýmsir kynnn
þvi illa að steypa Sigurðunum nú,
eý þeir (Sigurðarnir) hefðu átt ein-
hvern verulegan þátt í lausn sam-
bandsmálsins. — En það er siður
en svo.
Þeir reyndu að vísu að skreyta
sig með þeim stolnu fjöðrum, að
peir sem stjórnarmeðlimir hefðu
•qegnumfœrt* sambandsmátíð. En að
þessu var einungis brosað, því að
það er alkunnugt, að forsætisráð-
herrann einn af ráðherrunum hefir
unnið nokkuð verulega að því máli.
Þeim er því fánýtt, Sigurðunum,
að ætla að reyna að banga í skjóli
þess máls.
Það þóttu brjóstheilindi í meira
lagi af Bjarna frá Vogi, er hann
kinnroðalaust fekk sjálfan sig inn á
að staðhæfa, að dagskráin rökstudda
væri enn harðari fordæming á van-
traustsyfirlýsingnnni, en hitt, að fella
hana beint.
Og trúað gætum vér því, að ekki
hefðn allir flokksmenn Bjarna kunnað
honum þakkir fyrir þá reifing máls-
ins — svo ósamkvæm sannleikan-
um var hún.
Lætur yfirleitt nokkur heilvita mað-
ur, sem nokkuð þekkir til í þinginu,
sér detta í hug að dagskrárleiðin
hefði verið farin — til að eyða van-
trausts-yfirlýsingunni — ef fær
hefði verið, annaðhvort sú leiðin, að
snúa vantraustsyfirlýsingunni opp í
traustsyfirlýsingu, eða þá að fella
vantraustsyfirlýsinguna beint?
Nei! Hefði vantraustsyfirlýsingin
sjálf fengið að koma til atkvæða,
voru úrslitÍD fyrir ráðherrana mjög
óviss 1 Og traustsyfirlýsingin hefði
áreiðanlega verið feld.
Taki menn eftir dagskránni!
Ekki eitt orð í áttina um traust á
ráðherrunum!
Það er vítanlegt, að í pví hefði
meiri hluti þings ekki fengist til að
vera með.
En að segja hvorki já eða nei —
heldur flýja af hólmi fyrir kjarna
málsins, til pess var hægt að ýta
nægilega mörgum þingmönnum.
Hverja sæmd þingið hefir að þessu
í þjóðarinnar augum, látum vér
ósagt. En mikil ætti hún eigi að
vera, ef siðferðis- og stjórnmálaþroski
þjóðarinnar er eins og vér ætlum.
Skárra hefði það verið af þing-
mönnum að lofa stjórninni að hanga
nú, upp á það, að stjómarskrárbreyt-
ing hefði verið gerð á þessu þingi
og nýjar kosnmgar farið fram svo
fljótt sem kostur var á.
Þá hefði þjóðinni gefist færi á að
taka málið í sinar hendur fljótlega
og reka af höndum sér þessa al-
óhæfu stjórnendur.
Og með þeirri aðferð hefðu og
þjóðmni sparast stórfé, með því að
spara heilt aukaþing.
En til þess arna brast fyrst og
fremst stjórnina vilja og síðan þing-
ið dug og dáð til að knýja fram
það, sem stjórnin vildi vanrækja.
Þessi ráðsmeuska er i rauninni
óskiljanleg út frá öðru sjónarmiði
en dauðahaldssjónarmiði í völdin
hjá stjórninni — þessu, að lafa sem
lengst, þótt i trássi sé við vilja þjóð-
ar — og þingsins í raun réttri.
Það er ærin ábyrgð, sem dag-
skrár-menn þÍDgsins hafa á sig tekið
með því að fara eins kringum heitan
graut og þeir hafa gert, er þeir með
þorleysi sínu og klíku-hagsmuna-póli-
tik, hafa gert Sigurðunum kleift að
hanga, hafa sett þá á vetur.
Þótt betur fari en áhorfist er það
ekki dagskrár mönnunum að þakka,
heldur, hinu að gifta landsins reyn-
ist heilladrjúg og snýr því á betra
veg, sem þeir hafa illa til sáð með
skammsýni sinni og óheilindum.
Aldarafmæli
Landsbókasafnsins
Ræða landsbókavarðar.
(Niðurl.)
Þá vil eg leyfa mér að fara
nokkrum orðum um stjórnarnefnd
og bókaverði Stiftisbókasafnsins og
Landsbókasafnsins.
Eins og eg áður drap á, atvik-
aðist það svo, að stiftamtmaður
Peder Fieldsted Hoppe, sem í
móðurætt var af íslenzku bergi
brotinn og virðist hafa borið hlýj-
an hug til móðurfrænda sinna, ís-
lendinga, tók að sér bókavarðar-
stöðuna við safnið árið 1826, rað-
aði bókum þess og samdi skrá yfir
það, þá er eg áður nefndi og prent-
uð var á kostnað Bókmentafélags-
ins i Kaupmannaböfn árið 1828.
Einnig fékk hann þá Steingrím
biskup Jónsson, Jón Thorsteinsen
landlækni og C. W. Ebbesen kaup-
mann í Reykjavík til að mynda
forstöðunefnd eða stjórnarnefnd fyr-
ir safnið. Við brottför hans héð-
en af landi, á:ið 1829, tók svo
aftirmaður hans Lorens Angel
Ur nefndaráltti
meiri hluta fullveldisnefnda Alþingis
um 8ambandsmáliB.
SamanburOur á frumvarpinu 1908
og lögum 1918.
í umræðum um málið í neði deild
hefir verið farið út í samanburð á
frv. þvi, sem hér liggur fyrir, og
frv. milliríkjanefndarinnar 1908
og frv. alþingis 1909. Af þvi að
kent hefir af hendi andmælanda fiv.
í Nd. misskilnings eða hlutdrægni í
dómi hans á kostum og löstum frv.
þessa og hinna frv., skulum vér
leyfa oss að gera hér stuttan saman-
burð. Skulu þá fyrst athnguð frv.
frá 1908 (kallað hér: 1908) og frv.
það, sem nú er lagt fyrir þingið
(kallað 1918).
A. í 1908 er ýullveldi landsins
hvergi nefnt né viðurkenning þess
veitt. Fyrirsögn frv. heitir: »Upp-
kast að lögum um ríkisréttarsamband
Danmerkur og íslands (á dönsku:
»det statsretlige Forhold mellem Dan-
mark og Island«). >Ríkisrittarsam-
band« milli tveggja landa táknar það
að annað hlýtur að vera hinu æðra
eða þau bæði lúta vilja þriðja aðilja;
með öðrum orðum: Að annað land-
ið getur skipað hinu og skuldbundið
það án vilja þess. Annað mál er
það, að orkað hefir tvimælis, hvort
þetta heiti á sambandi þvl, er til
var stofnað með 1908, var rétt, af
því að 1908 var til orðið fyrir samn-
ingayerð tveggja aðilja. En það, að
þetta heiti var haft, hlaut að veikja
og vekja efa um réttmæti þeirrar
Krieger stiftamtmaður við bóka-
varðarstörfunnm; eftir hann Karl
Emil Bardenfleeth og loks Torkil
Abraham Hoppe. Fjórjr fyrstu
bókaverðir safnsins um 22 ár voru
þannig einnig stiftamtmenn lands-
ins (1825 1847). Auðvitað var
það engin virðingarstaða fyrir þá,
heldur gustukaverk við fátæka
stofnun, sem engu hafði úr að
spila, og flestir munu þeir hafa
látið skrifstofuþjóna sína vinna
mikinn hluta verksins, en sæti
höfðu þeir i forstöðunefndinni með
lúskupi og skrifuðu undir gerðir
hennar. En árið 1847 verður Mat-
hias Hans Rosenörn stiftamtmað-
ur hér og þá er það ári siðar 16.
dag nóvembermán. 1848, að stiftis-
yfirvöldin, hann og Helgi biskup
Thordersen, rita förstöðunefndinni
bréf, kveðast aldrei hafa tekið sæti
í þeirri nefnd, og telja það þrátt
fyrir áhuga sinn á safninu, mið-
ur samrýmilegt (»mindre forene-
ligt«) við stöðu sina og skyldur
við safnið samkvæmt stofnunarskrá
þess 1;. nóv. 1826, sem feli þeim
[yfirjumsjón safnsins og skipa þeir
því þá Dr. (síðar biskup) Pétur
Pétursson og skólakennara (s ðar
yfirkennara) Halldór Kr. Friðriks-
son í sinn stað i nefndina. en
hana máttu aldrei sitja færri en