Ísafold - 12.09.1918, Blaðsíða 4

4
ISAFOLD
Timaritið ,IÐUNN‘.
4. árg., 1. og 2. hefti, fjölbreytt og sketntileg að vanda, kemur út
um mánaðamótin og verður þá þegar send út um alt laod. Verð árg.
kr. 4.50.
Útgef.
Tapast hefir
rauðnr hestur úr girðingunni í Álfsnesi í Mosfellssveit, snemma í júlí-
mánuði. Finnandi beðinn að gera viðvart í Gasstöð Reykjavíkur.
,,JT1 e r k ú r".
máígagn verzíunarmanna.
Kemur út einu sinni í mánuði. Kostar 3 krónur árgangurinn.
»Merkúr« óskar að fá útsölumenn og fasta kaupendur um land alt.
Verzlunarmennl Styðjið blað yðar með ráðum og dáð.
Utanáskrift blaðsins er: „Merkúr“. Box 157. Reykjavík.
hefir verið í II. og III. kafla álits
þessa.
Samanburður á frv. 1909 (Alþtið.
1909 A, þingskjal 693, bls. 1084,
hér kallað 1909) o% 1918.
Ákvæði 1. og 2. gr. 1909 um
konungssambandið eru að efni til
lik og 1918. í 1. gr. er þó beint
sagt, að ísland og Danmörk skuli
vera í sambandi um ýms mál önn-
nr, og er það i samræmi við 3. gr.
í 1909 vantar fyrirmæli svarandi til
2. gr. 1918, um breytingu ríkiserfða-
laga, og 4. gr. um rétt konungs til
að vera þjóðhöfðingi í öðrum lönd-
nm. Eftir 1909 er ekki sérstaklega
áskilið samþykki íslands til að breyta
ríkiserfðalögunum eða til þess að
konungur mætti ráða fleiri ríkjum.
Hins vegar var áskilið 1909, 2. gr.,
að ísland gæti sett sérakvæði um
lögræði konungs. En slíkt hefði
varla þótt heppilegt, því að með því
móti hefði getað staðið svo á, að
ríkisstjóri danskur færi með konungs-
vald á íslandi, þótt konungur þess,
sem eigi var lögráður eftir þess lög-
nm, færi með konungsvald í Dan-
mörku.
Þefnréttur og fáni var þegar sér-
stakur hvoru ríki eftir 1909 og her-
mál Danmerkur eigi nefnd og því
íslandi óviðkomandi. Ekkert ákvæði
er þó í 1909, er svarar til 1918
19. gr.
Hin málin, sem kölluð eru *sam-
bandsmáU íslands og Danmerkur
{konungsmata, utanríkismál, hæsti-
réttur, peningaslátta og fiskiveiða-
gæzla) voru uppsegjanleg eftir 26
ár, 3. gr. sbr. 5. og 7. gr.
Frv. 1909 fór því skemra um
peningasláttu, fiskiveiðagæslu og kon-
nngsmötu en 1918. Um hæstarétt
erlíktum skipun sérfróðs manns i ís
lenzkum lögum og í 1908.
Fjárreiðunum er skipað á sama
hátt sem í T908, sjá 1909 4. gr. 2
mgr. og 6. gr.
Ákvæði um jafnrétti Dana á ís
landi og íslendinga í Danmö kn eru
sama efnis sem í 1908 5. gr. 1.—3.
málsgr. og 1918 6. gr. 1. og 3.
málsgr. Sjá III. kafla um 6. gr. ís-
lendingar í Danmörku áttu því að
vera þar herskyldir, eins og eftir
1908 og forréttindi íslenzkra náms-
háyfirdómari Péturssynir, Vilhelm
Finsen hæstaréttardómari, Hilmar
Finsen landshöfðingi, Jón rektor
JÞorkelsson, yfirkennari Halldór Kr.
Friðriksson, Magnús landshöfðinpi
Stfphensen, Júlíus Havsteen amt-
maður, Hallgrímur biskup Sveinsson,
Þórhaliur biskup Bjarnarson, Kristjáo
dómstjóri Jónsson, Björn adjunkt
Jensson, Eiríkur prófessor Briem,
gjaidkeri safnsins um 21 ár, yfirkenn-
ari Palmi Pá'.sson, Guðm. próf.
Magnússon og Jón Þorkelsson þjóð
skjalavörður, hinn ötuh aðstoðarmað-
ur nefndarinnar og safasins við
handritakaup þess. í einu orði sagt:
alt einvalalið. — Þá skal getið
nokkurra gefenda, svo sem Jóns
Sigurðssonar forseta, B tkmer.tafé-
lagsins, Sveins læknis Pálssonar og
Haligrrms yfirkennara Schevings, að
ógleymdum Páli stúdent Páissyni,
sem mörgum árum saman vann
kauplaust að innbindingu handrita
safnsins, og af erlendum stofnunum
og mönnum skulu aðeins nefnd
nokkur nöfn af mörgum svo sem
Rafn, Brockhaus í Leipzig, Eug.
Diederichs bóksali í Jena, yfirbóka-
vörður Rudqvist í Stokkhólmi o. fl.,
sem gaf safninu á 2 árum á 6.
hundrað ágætra sænskra ritverka,
konunglega bókasafnið í Kaupmanna-
höfn, sem samkvæmt gefnu fyrir-
manna i Kaupmannahöfn áttu að
haldast,
ísland átti ekkert að greiða fyrir
meðferð sambandsmálanna, enda eng-
in fyrirmæli utu það, að íslar.d sendi
sjálft múntr til samninga til annara
ríkja eða að skyit væri að hafa menn
með þekkingu á islenzkum högum i
utanrikisráðuneytinu eða annarsstað-
ar þau 26 ir, er Danir færi með
utanríkismál íslands. Takmörkun i
umboði til samningagerðar fyrir ís-
land var lik eftir 1909 og 1918
Eogin ákvæði voru um gæzlu hags-
muna íslands í Danmörku. Ekkert
var heldur svarandi til 12. eða 16.
gr. 1918. Gerðardómsákvæði var
og alveg slept, svo að eigi er kost-
ur að sjá, hvernig ráða skyldi frarn
úr ágreiningi um skilning laganna.
Ákvæðum um konungssamband
og konungsmötu o^ borðfé kon-
ungsættar varð eigi sagt upp eftir
J9°9 7- gt. Hinu mátti segja upp,
og gat Rikisþing eða Alþingi hvott
um sig gert það, enda þurfti eigi að
leita atkvæða kjósanda.
Frá alþingi.
Þinglausnir
fóru fram í gær kl. 5 e. h.
Forseta Sameinaðs þings Jó-
hannes Jóhannesson skýrði stutt-
lega frá gerðum þingsins og mælti
síðan á þessa leið:
»Þetta þing, hið styzta sem
haldið hefir verið — það hefir
staðið í eina 9 daga —, hefir
ráðið til lykta fyrir sitt leyti hinu
mikilvægasta máli, sem legið
hefir fyrir Alþingi, sáttmálanum
við sambandsríki vort Danmörku,
um það, að ísland skuli vera
viðurkent og auglýst frjálst full-
valda ríki ævarandi hlutlaust í
ófriði og í konungssambandi einu
við Danmörku. — Þessi sáttmáli
hefir af vorri hálfu íslendinga
verið samþyktur af yfirgnæfandi
meiri hluta Alþingis og verður
nú bráðlega borinn undir alþing-
iskjósendur í landinu til sam-
þykkis eða synjunar.
heiti gaf safninu svo þúsundum
skifii af tvítökum frá sér, enn frem-
ur Handbókasafn konungs, Friðriks-
háskólinn í Kristjaníu, norska stjórn-
in, ýmsir enskir skotskir og franskir
menn, hæstaréttarassessor A. F.
Krieger, sem um langan aldurgafsafn-
inu bækur svo þúsundum skifti. Þá
verð eg sérstíklega að nefna bóksala
W. Nygaard í Kristjaníu, eiganda
hinnar góðkunnu bókaverzlunar
Ascbehoug & Co., sem hefir sýnt
safninu þá stöku rausn að gefa því
forlagsbæknr sinar nú í mörg ár
og enn heldur uppteknum hætti,
og einnig hið danska bóksalafélag,
sem gefur safninu þær forlagsbækur
sínar á ári hverju, sem það ósk r
að fá, og síðast en ekki síst íslands-
vininn góða, Ameríkumannmn próf.
Willard Fiske, sem gaf safninu hið
mikla skákritasafn sitt í 1200 bind
um, auk ágætrar dánargjafar. Fyrir
allar þessar gjafir þakka eg innilega
fyrir safnsins hönd og bið erlenda
hérverandi ræðismenn að meðtaka
þessar þakkir minar fyrir hönd þjóða
sinna.
Þá skal eg að síðustu þakka ráða-
neytisnefnd þeirri fyrir bókakaup og
handrita, sem sett var með lögum
um stjórn Landsbókasafnsins 1907,
fyrir alla mér veitta aðstoð, svo og
fyrverandi og núverandi samverka-
Það er ósk 0g von þessa meiri
hluta þingsins, að þjóðin taki
sáttmálanum ekki lakar en þing-
ið og að einnig yfirgnæfandi meiri
hluti hennar gjaldi já-kvæði sitt
með honum, að Ríkisþing Dana
samþykki hann fyrir sitt leyti
og að sameiginlegur konungur
vor staðfesti hann.
Það er einnig ósk og von allra,
að hin íslenzka þjóð kunni með
fullveldi sitt að fara, og að það
megi í framtíðinni reynast henni
öflug lyftistöng til sannra fram-
fara bæði í andlegum og verald-
legum efnum. — Það gefi guð«.
Þá stóð upp forsætisráðherra
og lýsti því yfir í nafni konungs,
að þessu 30. löggjafarþingi voru
væri slitið.
Síðan stóð upp Sig. Stefánsson
0g sagði: Lengi lifi konungur
vor Kristján hinn tíundi! Tóku
þingmenn undir með níföldu
húrrahrópi. Var síðan gengið af
þingi.
Þjóðaratkvæðið.
Hinn nýi sambands sáttmáli verð-
ur lagður uDdir þjóðaratkvæði laug-
ardaginn 19. okt. næstkomandi, sam-
kvæmt auglýsing frá forsætisráðherra.
Hafi sjálfstæði landsins legið ís-
leodingum á hjarta — ættu þeir að
sjá svo sóma sinn að fjölmenna á
kjörstað, er þjóðaratkvæðið fer fram
— fara þangað og samþykkja full-
veldi Iandsins — hver einasti kjós-
andi, sem vetlingi getur valdið. Láta
ekki þá hugsun að samþykkið sé
trygt án sín — ná haldi á sér. Það
værí skömm að því og bæri vott
um lítinn stjórnmálaþroska, ef þetta
þjóðaratkvæði væri ver sóttt en al-
mennar þingkosningar.
ReykjaYíknrapnáll.
Af síldveiðum, ef svo mætti
kalla, eru nýkomnir Kveldúlfs-botn-
vörpungarnir.
mönnum minum við dagleg störf
safnsins.
Það eru nú brátt 23 ár, síðan eg
kom að þessu safni og gleður mig
það, að á þessum árum hefir safnið
tvöfaldist að bindatöíu og er nú
yfir 100 þús. bindi — líklega stærsta
þjóðbókasafn álfunnar i hlutfalli viö
fólksfjöldann, þótt lítið sé — enda
fer vel á þvi um þessa smáþjóð,
sem í meira en 1000 ár hefir barist
við einstæðingsskap, eld og ís, fá-
tækt, stundum örbirgð og volæði
og verið þrásinnis dauða nær af
ósamlyndi, drepsóttum og hallæri
og þó aldrei með öllu mist pennan
úr hendinni né fróðleksfýstina úr
sálinni. — Þá hefir safnið á þessum
ifma eignast hús yfir sig, er það nú
v e r ð u r að eiga út af fyrir sig,
verður að segja upp leigjendum
sinum sem alira fyrst, þvS undir þvi
er komið, að spjaldskráin, þriðja
framfarasporið, komi að haldi. Þá
hafa enn á þessu timabili margfald-
r.st útlán bóka bæði á lestrarsal og
út úr húsinu. Og að síðustu hafa
launakjör starfsmanna þess skánað,
þótt enn séu þau óhæfileg.
Það er einn maður, einn af mestu
snillingum 18. og 19. aldar, sem á
afmælisdag i dag, Johann Wolfang
Goethe. Mér koma nú i hug tvær
setningar eftir hann. Önnur er sú,
Þingmenn eru sem óðast að tín-
ast úr bænum, margir með Sterling,
en einnig uokkrir landveg norður, yfir
Borgarnes.
Landlæknir fór í gær norður í
Húnavatuss/slu í eftirlitsferð. ||
Silfurbrúðkaup áttu þau
Nicolai Bjarnason kaupm. og frú hans
þ. 7. sept.
Þ. 9. sept. áttu Þórleifur Jónsson
póstafgreiðslumaður og frú hans silfur-
brúðkaup. Er Þorleifur nú í góðum
afturbata eftir fótbrotið.
Steingrímur Matthiasson
læknir flutti mjög fróðlegt erindi á
sunnudaginn var um »góðglrni við
sjálfan sig og aðra«, ofát, kaffi, koges o.
s. frv. Húsfyllir var og hinn bezti
rómur ger að.
Steingrímur læknir liggur nú í
Landakotsspítala eftir holdskurð, sem
Guðm. Magnússon prófessor gerði á
honum á þriðjndag til að taka burt
botnlangann.
Skaftfellingur fór til Borgarness
á mánud. Með honum fóru Eggert
Briem frá Viðey og ullarmatsmaður-
inn brezki.
að takmörkun sé alt. Hún er
reyndar alls ekki ný, setningin rú,
hún er bæði ný og gömnl og þarf
eil’flega að endrrtakast setningin:
p.Y]8sv ayav, ekkert um of, eða lat-
nesku orðin: aurea mediocritas,
hóf er bezt I hverjum hiut,
Hin setning Goethes er sú, að Grikki
hafi dreymt fegurst lifsins draum.
Hvernig hefir oss íslendingum tek-
ist takmörkunin og hvernig hefir
oss dreymt lifsins draum um þús-
und ár? Oss fór sem Forn-Grikkj-
um, gáfuðustu þ;óð veraldar-
innar, sem einnig var smáþjóð,
þótt stærri væri en vér; takmörk-
unin, hófið varð vandratað og van-
stilling og siðleysi einstaklinganna
tókst að lokum að kollvarpa frelsi
þjóðarheildarinnar á 13. öld, en
oss hefir einnig sem Grikki dreymt
fagurlega vordrauma lífs vors, því
vísindalegar og skáldlegar hugs-
anir munu jafnan fagrar taldar,
þótt fleira sé h o 11 í lífinu en
þær. Sá draumur varð viðlika
gamall og frelsi vort. Svo sofn-
uðum vér »viðjum reyrðir* og
sváfum sex aldir. Ekki þó draum-
laust með öllu, því að oftast var
einhver Islendingur uppi á þessu
tlmabili, sem dreymdi vel og fjör-
kippirnir i líkamanum við og við
sýndu, að þjóðin var ekki alger-
Silfurbrúðkanp áttu á fimtudag,
Jóhannes Sigfúsaon adjunkt og frú
hans. Cathinka, fædd Zimsen. Silfur-
brúðkaupshjónin halda daginn hátíð-
legan í Hafnarfirði, á heimili ÓI.
Davíðssonar útgerðarmanns.
Borg fer héðan í dag, ef veður
Ieyfir, áleiðis til Bretlands.
Lagarfoss fór héðan um hádegi á
mánud. Meðal farþega voru Grímur
Jónsson cand. theol. frá ísafirði,
Steiuþór Guðmundsson skólastjóri á
Akureyri og frú hans, Bjarni Hall-
dórsson verzlunarmaður á Akureyri.
Sterling fór í hringferð kringum
land 10. þ. m. Meðal farþega voru:
Sigurður Sigurðsson lyfsali frá Vest-
mannaeyjum, Pétur Bóasson kaup-
maður, Jón Pálsson dýralæknir og
frú, þorsteinn Jónsson kaupmaður
Seyðisfirði, Ólafur Sveinsson vél-
fræðingur, Sigurður Kvaran læknir,
Guðm. E. Guðmundsson kaupmaður,
Karl Guðmundsson, Gunnlaugur Jóns-
son, Einar Hallgrímsson, Jón Hin-
riksson og margir þingmenn.
lega sofnuð svefninum langa. Á 19.
öld fór aftur að birta og nú virð-
ist vera að renna upp svo heiðskir
frelsisdagur fyrir þjóðina, að hún
hafi aldrei verið frjálsari. En minn-
umst þá frelsis vors til forna og
látum viti þess oss að varnaði
ve.-ða. Minnumst þess, að frelsi er
tvíeggjað sverð, þar sem önnur
eggin veit að sverðberanum sjálf-
um, að frelsið er i höndum fá-
f æðinnar, heimskunnar eigingirn-
intiar og vonzkunnar sem vopn
í höndum óðs manns og að frels-
ið á engan verri óvin en sínar
eigin öfgar. Trúum á guð, því trú-
in er vqn, sem nærir og glæðir,
en a t visnar I vonleysinu; elskum
þekkingu, því hún greiðir sannleik-
anum götu, en sannleikurinn mun
gera oss frjálsa.
Og svo að siðustu: Þú, drottinn
minn og guð minn, þú sem hefir
sóhna fyrir boðbera í myrkum
mannheitnum, sem glóir i hverj-
um daggardropa, glitrar í hverju
tári og skín í hverri fagurri hugs-
un, þér fel eg þessa dýrustu stofn-
un lands vors — eg segi dýrustu,
þvi bækur lifa, þótt menn deyi,
því miður, einnig þæ-, sem hafa
að geyma verstu hugsanir voadra
manna — þér fel eg hana um
næstu 100 ár og óbornar aldir og
óska og vona, að hún megi blómg-
ast landi og lýð til ævaxandi bless-
unar og ununar.