Ísafold - 12.10.1918, Blaðsíða 1

Kemur út 1—2
í vlku. Verðárg.
5 kr., erlendls 7^/g
kr. eSa 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 10 a. elnt
SAFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjcri: áiafur Björussaa.
Talsimi nr. 435.
Uppsögn (skrifi.
bundin við áramót,
er ógild nema kom
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld-
laus við blaðið.
XLV. árg.
Reykjavik, laugardaginn 12. október 1918
j2. tölublað.
M i n n i s 1 i s t i.
Alþýðafél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
fcojrgaratjóraakrifst. opin dagl. 10-12 og 1—8
Bæjarfógetaskrifstofan öpin v. d. 10—12 og 1—6
Bsajargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 10—12 og 1—5
íaiandsbanki opinn 10—4.
5LF.D.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd,—lOsiðd
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* siðd.
Landakotskirkja. Gnbsþj. 9 og 8 á helgam
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
L&ndsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12
Landabókasafn 12—8 og 6—8. Útlán I—8
Æiandsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfébirðir 10—12 og 4—5.
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
belga daga 10—12 og 4—7.
Idstasafnib opib á snnnndögnm kl. 12—2.
iHáttúrngripasafnib opið l4/a—21/* á snnnnd.
PÓ4thúsið opið virka d. 9—7. snnnnd. 9—1.
Sam&byrgb Islands kl. 1—5.
Btjórnarráósskrifstofnrnar opnor 10—4 dagl.
Talsimi Beykjaviknr Pósth.8 opinn 8—12.
yffilstabahælið. Heimsóknartimi 12—1
Þjóðminjasafnið opib sd., l>rd., fimtd. 1- 8.
^jóðskjalasafnið op ð snunnd., þriðjnd. og
fimtnlaga kl. Avr— 2.
B t —
Ef svo færi, að við þjóðaratkvæð-
ið á laugardaginn yrði hinnm »nýja
sáttmátac hafnað — hvað þá ?
Þá hefðum vér hrint frá oss tæki-
færi til að fá úr höndum Dana ótvi-
ræða viðurkenningu á íslandi sem
fullvalda ríki!
*
Þá gerðum vér alla baráttu sjálf-
stæðisforkólfa vorra, undanfarið að
hégóma einum.
Þá vanhelguðum vér minningu
Jóns Sigurðssonar !■
Þá fyrirgerðum vér allri samúð
frændþjóða vorra á Norðurlöndum I
Og stæðum alveg í stað, eða verra
<en það!
og Danir.
Það er ekki ástæðulcust að rifjað
sé upp fyrir íslenzkum kjósendum,
hvernig' litið er á hinn nýja rikja-
sáttmála í hóp rikisheildar-kreddu-
manna danskra og yfirleitt ihalds
manna þar í landi, nú þegar nokk-
ntir knnnir menn eru að risa npp
og lýsa sáttcnálann »óalandi og
óferjandi* fyrir það, hversu skarnt
hann gangi fyrir okkur.
í Atlantseyjajélaqinu höfðu rúmir
2o félassmðnn krafist fundar seint i
ágúst til þess að lýst yrði afstöðu
jþess fétags til samningsins. Urðn
J»ar allmiklar skærur, er lauk með
,|>vi, að samþykt var tiliaga, er svo
hljóðaði.
»Um leið og aðalfundurinn lýsir
megnri óánægju yfir, nð samning-
arnir um nýja sundrun Dinmerkur-
xikis hafa verið á enda kljáðir svo
vesildarlega, og það meðan heims-
styrjöldin stendur sem hæst, lætur
hann í ljós þessi skoðun félagsins:
Það ber að fresta lyktum þessa máls,
unz styrjöldinni lýkur«.
Tdlaga þessi var samþykt með
iá:6 atkv., og er talið liklegt, að
upp úr þessu muni Skrælingj ífélagið
klofna og líklega deyja. Munum
vér íslendingar harma það litt, held-
ur taka undir: »Farið hefirfé betrai*
Fólksþingsmaður Jul. Scovclin ritar
nokkrar greinar um fnálið i Ferslews-
blöðin. Hann kallar það »hneisu«
fyrir Danmörku, að dannebrog skuli
úr gildi numin á íslandi, og sjálfan
sáttmálannn telnr hann bera vott
um, að eigi hafi verið um annað
hugsað, en »undirbúa skilnað* með
þessu bráðabirgða ástandi, sem sé lát-
ið vera svo stutt, sem hægt hafi
verið, velsæmi vegna, »þvít, segir
hann, »á æfibraut ríkja og þjóða eru
22 ár eins og eitt ár mannsæfinnar,
og þriggja ára uppsagnarfrestur eftir
2 ^ ár er ekki öllu lengri en missiri
í almennum húsaleigusamningi«.
Hann leggnr dönsku sendimönn-
unum í munn orð Lúðviks 15.:
»Alt draslar meðan eg lific. Um
meira hafi þeir eigi hugsað.
sAalborgStiftstidendec, óháð vinstri
blað, telur felast í frumvarpinu
»auðmýking« fyrir Dani.
Um afstöðu hægri manna til írv.
kemst Þjóðblaðið á Fjóni svo að
orði:
»Um allan heim kveður við hið
sama: Sjálfsákvörðunarréttur þjóð-
anna. Og stnndum lítur út eins og
hægrimenn hugsi á þá leið. En
þegar kemur inu á svið, þar sem
vér getum sjálfir ráðið, kemur annað
bljóð í hægri-strokkinn. Þá á sjálfs-
ákvörðunarrétturinn ekki við, og ekki
heldur jafmétti fyrir smáa jafnt og
stóra.
En frumvarpið um dansk-islenzk-
an sáttmála er einmitt reist á jafn-
rétti hinna smærri jafnt og hinna
stærri........
Sérhver, sem ekki er bæði blind-
ur og heyrnarlaus gagnvart öllu,
sem nú er að gerast. hlýtur að láta
sér skiljast, að þetta er eina ráðið
til að mynda bræðralag milli þess-
ara bræðraþjóða®.
íhsldsblaðið »Vort Land« kveður
við nokkuð annan tón. Blaðið segir,
að Borgbjerg hafi haft mjög ákveðin
orð áður en hann fór til íslands,
að aldrei gæti konungssamband eitt
komið til greina 'miili Dmmerkur
og Idands.
Svo heldur blaðið áfram:
»Eigi að s ður hefir niðurstaðan
í rauninni orðið hreint og skýlaust
konungss imband eitt, cg það ekki
einu sinni til algerðrar frambúðar,
heldur uppsegjanlegt*.
Þegar stjórnatblöðin eru að gera
sér far u-n aó draga dul á þetta,
er það einungis til þ-ss að dylja,
hversu n jög dönsku sendimennirmr
nú hafa látið íriendinga draga sig á
eyrunum, og hve óáreiðanlegir
danskit stj nnχlamann hafa reynst,
einnig i þessu máli.
E dt þótt búist hifi verið v;ð
mjög slæmum árangri af samningun-
um i Reyk|avik, er eigi að síður
full ástæða til að furða sig á sátt-
málanum, þvi hann er fullkomrð
kinnroðanfni fyrir Danmörku, og i
honum ekki hið allraminsta, er geti
sefað óánægjuna, og hann er gagn-
stæður jaínvel minstu kröfunum,
sem hr. Borgbjerg sagðist ætla að
*) M.sskilningur i
gera, áður en hann fór heiman að«.
Blaðið segir, að það sjáist bezt,
hve freklega langt sáttmálinn fari,
ef borinn sé saman við breytinga-
tillögur Skúla heitins Thóroddsen
1908. Hann gangi sem sé mikið
lengra. Skúli heitinn hafi ekki einu-
sinni hugsað sér þá kröfn, að ísland
færi sjilft með utanríkismál sín. Nú
geti ísland heimtað sérstaka sendi-
herra, Islendingur eigi að vera í nt-
anrikisráðuneytinu, og að íslending-
ar geti eftir samkomulagi — það sé
nú kórónan á öllu — upp á eigin
spýtur samið við önnur riki, »svo
sem þegar hafi átt sér stað meðan
á heimsstyrjöldinni hafi staðiðc.
íslendingar geti nú með öðrum
lifað og látið eius og þeir vilji, og
eftir 20 ár geti þeir óáreittir lýst
yfir því, að nú vilji þeir ekkert
meira hafa með Danmörku að sýsla«.
Mörg fleiri eru gremjuorð blaðs-
ins, en þetta mun nægja til að sýna
hvernig á málið er litið í þeim hluta
íhaldsflokksins, sem »Vort Landc
telst til. En líkindi eru til þess, að
öðru jöfnu, að því meiri vonzka
sem þýtur i þeim skjá yfir sáttmál-
anum, því betri og hollari sé hann
oss.
Sambandslðgiti.
Hvernig fer ef þau verða feld?
Bjarni fónsson frá Vogi hefir
svarað ritsmíð Magnúsar Arnbjarnar-
sonar með nýjum ritling. Er hann i
tveim köflum. í fyrri kaflanum eru
færð rök að því hve veigalitlar
áslæður andstæðingar laganna hafa
fram að færa þeim til foráttu. Eu
síðari kaflinn er á þessa leið:
Magnús Arnbjarnarsoa lýkur sínu
langa máli með áskorun um að fella
sáttmálann við atkvæðagreiðsluna 19.
október. Hugsurn oss nú að menn
gerði að orðum hans og sáttmálinn
yrði feldur. Hvert afrek hefði hann
þá unnið? Nú skal hið helzta talið:
Vér færum á mis við viðurkenn-
íng á fullveldi voru, sem vér höf-
um barizt fyrir áratugum saman, og
veit engi, hvort vér fengjum þá
nokkru sinni rétting mála vorra.
Vér færum á mis við viðurkenn-
ing þess, að vér séum að eins í
hreinu konungssambandi við Dani.
Vér gætum eigi fengið að njóta
þess að verða hlutlaus þjóð ef D m-
ir flæklist inn í ófriðinn og gæti
það leitt yfir oss nýja sex alda áþján
ef illa færi.
Vér gætum eigi fengið að sigla
undir- vorum eigin fána, hversu
mikið sem i húfi væri. Er oss það
þó hin mesta nauðsyn, og hefir
engi lýst því betur en Benedikt
Sveinsson i ræðu þeirri sem eg lét
prenta í Andvöku, 1. hefti, sjá orð
hans á bls. 6:
»Styrjöldin hefir einnig valdið þvi,
að það er orðin Islandi brdðanauð-
syn, jafnvel lifs-skilyrði, að íá islenzka
fánann tafarlaust viðurkendanc.
Vér gætum ekki komið sendi-
manni á almennan friðarfund, jafn-
vel þótt osss ætti að fleygja i slátur-
tiogið með öðru rusli.
Vér gætum eigi séð um vorn hag
erlendis að loknn striði, jafnvel ekki
þótt lif lægi við eða því sem næst,
ef heimnrinn færi í verzlunarstríð á
eftir ófriðnum-
Vér gætum eigi skafið a£ oss
danska peqnréttinn á Islandi og skip
vor yrðu að vera D. E. (þ. e. dönsk
eign) eftir sem áður.
Vér gætum eigi breytt atvinnu-
löggjöfinni eftir þörfum vorum, svo
sem skrásetningarlögunum, lögum
um veigi hlutafélaga í landhelgi, sigl-
ingalögum o. s. frv.
Vér gætum eigi haldið heiðrivor-
um meðal þjóðanna, þvi að þær
mundu ýmist hlæja eða gráta yfir
slíkum auladómi.
Vér gætum eigi litið upp á nokk-
urn mann, er vér færum svo lágt
eftir allar kröfur vorar, og það af
eintómum bjálfaskap.
Vér fengjum aldrei aftur slik boð,
af mörgum ástæðum.
Vér gjördræpum svo allan stjórn-
málaáhuga í landinu og gjörsviftum
þjóðina svo sjálfstrausti, að hún
mundi eigi fást til að sinna slíknm
málum fyr en eftir tngi ára.
Vér mundum verða að athlægi
. meðal þeirra þjiða, sem hafa veitt
oss athygli.
Vér mundum missa alla beztu
menn úr þjónustu landsins, er þeir
sæju slíka fyrirmunun. Því að þeir
mundu eigi hætta sér oftar en einu
sinni undir þann dómstól.
Ef þeir hefðu sitt fram, sem eng-
um getur komið tii. hugar, þá mundi
eg eigi öfunda þá af að bera ábyrgð
á s’íkum hlutum og eigi mundi eg
heldur öfunda þá af þeirri frægð
sem þeir hlytu af eða þökkum. En
leitt þykir mér, hve hörmulega glám-
skygnir þeir eru. Eg vildi eigi berj-
ast í tugi ára fyrir einhverju máli
af svo litlu viti, að egsæi eigi, hve-
nær eg hefði cigrað. En nú hafa
sjálfstæðismenn sigrað: Island verður
1. desember viðurkent fullvalda tiki i
konunvssambandi einu við Dani, pað
lýsir yfir hlutleysi sínu 0% sú yfirlýsinq
verður birt ollum pjóðum. Þetta
höfum vér fengið án þess nokkurri
minstu vitund af réttl landsins sé
afsalað. Þetta var stefnuskrá vor.
En sé Magnús Arnbjirnarson svo
sannfærður nm skaðsemi sáttmálans
sem hann lætur i ritlingi sínum, þá
mætti með sanni segja við han”:
»Þú kemur seint til slíks móts lítill
sveinnlc
Manntjón.
Nylega varð Sigurður Runólfson
frá Viðasiöðum úti á F|arðarheiði.
Var i fjárrekstri.
Þingmálafitnði
hafa Þingmenn Gullbringu- og
Kjósarsýslu verið að halda í kjördæmi
sinu um þessar mundir.
Hefir eigi heyrzt, að andmælum
hafi verið hreyft gegn sambandssátt-
málunum á einum einasta fundi.
AlþýOufræðsla Stúdentafélagsins
Steingr. læknir Matthíass.
flytur fyrirlesíur ,um
skindauða og kviksetningo
sunnudag 13. okt. kl. 5 síðdegis
i Iðnaðarmannahúsinu.
Aðgangseyrir 25 aurar.
Bardaga-aðferð
,Tíma‘-kiíkunnar.
Nl.
Þar var frá horfið i síðasta blaði,
er eigi þótti ráðfegt lengur að bera
'ram hinn staðlausa róg um hr. Oi-
geir Friðgeirsson í blöðunum hér
syðra.
En þá var haldið norður á Akut-
eyri til að þjóna Raspútíns-lundinni.
í blaðinu Degi birtist þ. 23. april
grein með fyrirsögninni »Oigeirs-
máliðc og undirrituð X, en það dul-
nefni er venjulega undir fúlmann-
egustu greinum höfundarins, þegar
ritstjórarnir virðast alveg neita að
áta hann skríða bak við sig beiní
undir þeirra naíni.
í þessari grein endurtekur hann
öll ósannindin úr Timagreinum sin-
um, sem Olgeir var búinn að hrekja
íér syðra, lið fyrir lið, og hann
bætir drjúgum við, gerandi ráð fyrir,
ar nú eigi hann við ókunnugri les-
endur, og því sé óhætt að smyrja
þykkara á ósannindunum.
Haun segir það vissvitandi ðsatt
nú, að O. F. hafi veitt landsverzl-
uninni jorstöðu, því nú getur ekki
engur verið um ókuunugleik að
tefla, eftir leiðréttingu Olgeirs í Tím-
anum. Ennfremur segir hann, að
undir forstöðu Olgeirs hafi aldrei
verið gerð »vörutalning«, »reikning-
ar aldrei endurskoðaðir*, »bókhaldið
gamaldagsc, *vottorð endurskoðenda
landiverzlunarinnar (um hið góða
lag á öllu hjá O. F.) tsannanle^an
yfirskotseið« (leturbr. hans). »Van-
saemdin« fyrir vörntalningarvanræksl-
una hvíli á O. F., »hið úrelta bók-
haldsform* að kenna sþekkingar-
leysi* O. F. og ber honum á b ýn
að hann hafi verið »fáfróður maður
til forstjórnar þessu þjóðarfyrirtæki*
(landsverzl.) og ágallar hans stafi af
»'élegri greind og laklegri mentun*.
Öllum þessum endurteknu og
ósvífnn ósannindam svaraði Olgeir
Friðgeirsson í eftirfarandi leiðrétt-
ingu, sem birtist í blaðinu »Degi«
þ. 19. júli, eða nær tveim mánuð-
um eftir að hún er héðan send:
Lieiðrétting II.
í 6 tbl. >Dags«, sem út kom á
Akureyri 23. f. m., birtist grein með
yfirskriftinni:
Olgoirs málið.
Af þvi að grein þessi er frá upp-
hafi til enda ósannindi, rangfæislur
og ástæðulausar, órökstuddar ásab-
anir í miun garð, krefst eg þess að
þér, herra ritstjóri, birtið eftirfaraudi
loiðréttingu í næata tölubl., sem út-
kemur eftir móttöku hennar